Waltharii poesis

Version originale

p. 43-92


Texte intégral

Prologue de Geraldus

Omnipotens genitor, summae virtutis amator,

Iure pari natusque amborum spiritus almus,

Personis trinus, vera deitate sed unus,

Qui vita vivens cuncta et sine fine tenebis,

5

Pontificem summum tu salva nunc et in aevum

Claro Erckambaldum fulgentem nomine dignum,

Crescat ut interius sancto spiramine plenus,

Multis infictum quo sit medicamen in aevum.

Praesul sancte dei, nunc accipe munera servi,

10

Quae tibi decrevit de larga promere cura

Peccator fragilis Geraldus nomine vilis,

Qui tibi nam certus corde estque fidelis alumnus.

Quod precibus dominum iugiter precor omnitonantem,

Ut nanciscaris factis, quae promo loquelis,

15

Det pater ex summis caelum terramque gubernans.

Serve dei summi, ne despice verba libelli,

Non canit alma dei, resonat sed mira tyronis,

Nomine Waltharius, per proelia multa resectus.

Ludendum magis est dominum quam sit rogitandum,

20

Perlectus longevi stringit inampla diei.

Sis felix sanctus per tempora plura sacerdos,

Sit tibi mente tua Geraldus carus adelphus.

Waltharii poesis

Tertia pars orbis, fratres, Europa vocatur,

Moribus ac linguis varias et nomine gentes

Distinguens cultu, tum relligione sequestrans.

Inter quas gens Pannoniae residere probatur,

5

Quam tamen et Hunos plerumque vocare solemus.

Hic populus fortis virtute vigebat et armis,

Non circumpositas solum domitans regiones,

Litoris oceani sed pertransiverat oras,

Foedera supplicibus donans sternensque rebelles.

10

Ultra millenos fertur dominarier annos.

 

Attila rex quodam tulit illud tempore regnum,

Impiger antiquos sibimet renovare triumphos.

Qui sua castra movens mandavit visere Francos,

Quorum rex Gibicho solio pollebat in alto,

15

Prole recens orta gaudens, quam postea narro :

Namque marem genuit, quem Guntharium vocitavit.

 

Fama volans pavidi regis transverberat aures,

Dicens hostilem cuneum transire per Hystrum,

Vincentem numero stellas atque amnis arenas1.

20

Qui non confidens armis vel robore plebis

Concilium cogit, quae sint facienda, requirit.

Consensere omnes foedus debere precari

Et dextras, si forte darent, coniungere dextris

Obsidibusque datis censum persolvere iussum ;

25

Hoc melius fore quam vitam simul ac regionem

Perdiderint natosque suos pariterque maritas.

 

Nobilis hoc Hagano fuerat sub tempore tiro

Indolis egregiae, veniens de germine Troiae.

Hunc, quia Guntharius nondum pervenit ad aevum,

30

Ut sine matre queat vitam retinere tenellam,

Cum gaza ingenti decernunt mittere regi.

Nec mora, legati censum iuvenemque ferentes

Deveniunt pacemque rogant ac foedera firmant.

 

Tempore quo validis steterat Burgundia sceptris,

35

Cuius primatum Heriricus forte gerebat.

Filia huic tantum fuit unica nomine Hiltgunt,

Nobilitate quidem pollens ac stemmate formae.

Debuit haec heres aula residere paterna

Atque diu congesta frui, si forte liceret.

 

40

Namque Avares firma cum Francis pace peracta

Suspendunt a fine quidem regionis eorum.

Attila sed celeres mox huc deflectit habenas,

Nec tardant reliqui satrapae vestigia adire.

Ibant aequati numero2, sed et agmine longo,

45

Quadrupedum cursu tellus concussa gemebat.

Scutorum sonitu pavidus superintonat aether.

Ferrea silva micat totos rutilando per agros :

Haud aliter primo quam pulsans aequora mane

Pulcher in extremis renitet sol partibus orbis.

50

Iamque Ararim Rodanumque amnes transiverat altos

Atque ad praedandum cuneus dispergitur omnis.

 

Forte Cabillonis sedit Heriricus, et ecce

Attollens oculos speculator vociferatur :

« Quaenam condenso consurgit pulvere nubes ?

55

Vis inimica venit, portas iam claudite cunctas ! »

Iam tum, quid Franci fecissent, ipse sciebat

Princeps et cunctos compellat sic seniores :

« Si gens tam fortis, cui nos similare nequimus,

Cessit Pannoniae, qua nos virtute putatis

60

Huic conferre manum et patriam defendere dulcem ?

Est satius, pactum faciant censumque capessant

Unica nata mihi, quam tradere pro regione

Non dubito : tantum pergant, qui foedera firment. »

Ibant legati totis gladiis spoliati,

65

Hostibus insinuant, quod regis iussio mandat :

Ut cessent vastare, rogant. Quos Attila ductor,

Ut solitus fuerat, blande suscepit et inquit :

« Foedera plus cupio quam proelia mittere vulgo.

Pace quidem Huni malunt regnare, sed armis

70

Inviti feriunt, quos cernunt esse rebelles.

Rex ad nos veniens dextram det atque resumat. »

 

Exivit princeps asportans innumeratos

Thesauros pactumque ferit natamque reliquit.

Pergit in exilium pulcherrima gemma parentum.

 

75

Postquam complevit pactum statuitque tributum,

Attila in occiduas promoverat agmina partes.

Namque Aquitanorum tunc Alphere regna tenebat,

Quem sobolem sexus narrant habuisse virilis,

Nomine Waltharium, primaevo flore nitentem.

80

Nam iusiurandum Heriricus et Alphere reges

Inter se dederant, pueros quod consociarent,

Cum primum tempus nubendi venerit illis.

Hic ubi cognovit gentes has esse domatas,

Coeperat ingenti cordis trepidare pavore,

85

Nec iam spes fuerat saevis defendier armis.

« Quid cessemus », ait, « si bella movere nequimus ?

Exemplum nobis Burgundia, Francia donant.

Non incusamur, si talibus aequiperamur.

Legatos mitto foedusque ferire iubebo

90

Obsidis inque vicem dilectum porrigo natum

Et iam nunc Hunis censum persolvo futurum. »

Sed quid plus remorer ? Dictum compleverat actis.

Tunc Avares gazis onerati denique multis

Obsidibus sumptis Haganone, Hiltgunde puella

95

Nec non Walthario redierunt pectore laeto.

 

Attila Pannonias ingressus et urbe receptus

Exulibus pueris magnam exhibuit pietatem

Ac veluti proprios nutrire iubebat alumnos.

Virginis et curam reginam mandat habere,

100

Ast adolescentes propriis conspectibus ambos

Semper adesse iubet, sed et artibus imbuit illos

Praesertimque iocis belli sub tempore habendis.

Qui simul ingenio crescentes mentis et aevo

Robore vincebant fortes animoque sophistas,

105

Donec iam cunctos superarent fortiter Hunos.

Militiae primos tunc Attila fecerat illos,

Sed haud immerito, quoniam, si quando moveret

Bella, per insignes isti micuere triumphos ;

Idcircoque nimis princeps dilexerat ambos.

110

Virgo etiam captiva deo praestante supremo

Reginae vultum placavit et auxit amorem,

Moribus eximiis operumque industria habundans.

Postremum custos thesauris provida cunctis

Efficitur, modicumque deest, quin regnet et ipsa ;

115

Nam quicquid voluit de rebus, fecit et actis.

 

Interea Gibicho defungitur, ipseque regno

Guntharius successit et ilico Pannoniarum

Foedera dissolvit censumque subire negavit.

Hoc ubi iam primum Hagano cognoverat exul,

120

Nocte fugam molitur et ad dominum properavit.

Waltharius tamen ad pugnas praecesserat Hunos,

Et quocumque iret, mox prospera sunt comitata.

Ospirin elapsum Haganonem regia coniunx

Attendens domino suggessit talia dicta :

125

« Provideat caveatque, precor, sollertia regis,

Ne vestri imperii labatur forte columna,

Hoc est, Waltharius vester discedat amicus,

In quo magna potestatis vis extitit huius ;

Nam vereor, ne fors fugiens Haganonem imitetur,

130

Idcircoque meam perpendite nunc rationem :

Cum primum veniat, haec illi dicite verba :

“Servitio in nostro magnos plerumque labores

Passus eras ideoque scias, quod gratia nostra

Prae cunctis temet nimium dilexit amicis.

135

Quod volo plus factis te quam cognoscere dictis :

Elige de satrapis nuptam tibi Pannoniarum

Et non pauperiem propriam perpendere cures.

Amplificabo quidem valde te rure domique,

Nec quisquam, qui dat sponsam, post facta pudebit.”

140

Quod si completis, illum stabilire potestis. »

Complacuit sermo regi coepitque parari.

 

Waltharius venit, cui princeps talia pandit,

Uxorem suadens sibi ducere ; sed tamen ipse

Iam tum praemeditans, quod post compleverat actis,

145

His instiganti suggestibus obvius infit :

« Vestra quidem pietas est, quod modici famulatus

Causam conspicitis. Sed quod mea segnia mentis

Intuitu fertis, numquam meruisse valerem.

Sed precor, ut servi capiatis verba fidelis :

150

Si nuptam accipiam domini praecepta secundum,

Vinciar in primis curis et amore puellae

Atque a servitio regis plerumque retardor :

Aedificare domos cultumque intendere ruris

Cogor, et hoc oculis senioris adesse moratur

155

Et solitam regno Hunorum impendere curam.

Namque voluptatem quisquis gustaverit, exin

Intolerabilius consuevit ferre labores.

Nil tam dulce mihi, quam semper inesse fideli

Obsequio domini ; quare precor absque iugali

160

Me vinclo permitte meam iam ducere vitam.

Si sero aut medio noctis mihi tempore mandas,

Ad quaecumque iubes, securus et ibo paratus.

In bellis nullae persuadent cedere curae

Nec nati aut coniunx retrahentque fugamque movebunt.

165

Testor per propriam temet, pater optime, vitam

Atque per invictam nunc gentem Pannoniarum,

Ut non ulterius me cogas sumere taedas. »

His precibus victus suasus rex deserit omnes,

Sperans Waltharium fugiendo recedere numquam.

 

170

Venerat interea satrapae certissima fama

Quandam, quae nuper superata, resistere gentem

Ac bellum Hunis confestim inferre paratam.

 

Tunc ad Waltharium convertitur actio rerum.

Qui mox militiam percensuit ordine totam

175

Et bellatorum confortat corda suorum,

Hortans praeteritos semper memorare triumphos

Promittensque istos solita virtute tyrannos

Sternere et externis terrorem imponere terris.

 

Nec mora, consurgit sequiturque exercitus omnis.

180

Ecce locum pugnae conspexerat et numeratam

Per latos aciem campos digessit et agros.

Iamque infra iactum teli congressus uterque

Constiterat cuneus : tunc undique clamor ad auras

Tollitur, horrendam confundunt classica vocem,

185

Continuoque hastae volitant hinc indeque densae.

Fraxinus et cornus ludum miscebat in unum,

Fulminis inque modum cuspis vibrata micabat.

Ac veluti boreae sub tempore nix glomerata

Spargitur, haud aliter saevas iecere sagittas.

190

Postremum cunctis utroque ex agmine pilis

Absumptis manus ad mucronem vertitur omnis :

Fulmineos promunt enses clipeosque revolvunt,

Concurrunt acies demum pugnamque restaurant.

Pectoribus partim rumpuntur pectora equorum,

195

Sternitur et quaedam pars duro umbone virorum.

Waltharius tamen in medio furit agmine bello,

Obvia quaeque metens armis ac limite pergens.

Hunc ubi conspiciunt hostes tantas dare strages,

Ac si praesentem metuebant cernere mortem,

200

Et quemcunque locum, seu dextram sive sinistram,

Waltharius peteret, cuncti mox terga dederunt

Et versis scutis laxisque feruntur habenis.

Tunc imitata ducem gens maxima Pannoniarum

Saevior insurgit caedemque audacior auget,

205

Deicit obstantes, fugientes proterit usque,

Dum caperet plenum belli sub sorte triumphum.

Tum super occisos ruit et spoliaverat omnes.

Et tandem ductor recavo vocat agmina cornu

Ac primus frontem festa cum fronde revinxit,

210

Victrici lauro cingens sua timpora vulgo,

Post hunc signiferi, sequitur quos cetera pubes.

Iamque triumphali redierunt stemmate compti

Et patriam ingressi propria se quisque locavit

Sede, sed ad solium mox Waltharius properavit.

 

215

Ecce palatini decurrunt arce ministri

Illius aspectu hilares equitemque tenebant,

Donec vir sella descenderet inclitus alta.

Si bene res vergant, tum demum forte requirunt.

Ille aliquid modicum narrans intraverat aulam,

220

(Lassus enim fuerat), regisque cubile petebat.

Illic Hiltgundem solam offendit residentem.

Cui post amplexus atque oscula dulcia dixit3 :

« Ocius huc potum ferto, quia fessus anhelo. »

Illa mero tallum complevit mox pretiosum

225

Porrexitque viro, qui signans accipiebat

Virgineamque manum propria constrinxit. At illa

Astitit et vultum reticens intendit herilem,

Walthariusque bibens vacuum vas porrigit olli

– Ambo etenim norant de se sponsalia facta –

230

Provocat et tali caram sermone puellam :

« Exilium pariter patimur iam tempore tanto,

Non ignorantes, quid nostri forte parentes

Inter se nostra de re fecere futura.

Quamne diu tacito premimus haec ipsa palato ? »

235

Virgo per hyroniam meditans hoc dicere sponsum

Paulum conticuit, sed postea talia reddit :

« Quid lingua simulas, quod ab imo pectore damnas,

Oreque persuades, toto quod corde refutas,

Sit veluti talem pudor ingens ducere nuptam ? »

240

Vir sapiens contra respondit et intulit ista :

« Absit quod memoras ! Dextrorsum porrige sensum !

Noris me nihilum simulata mente locutum

Nec quicquam nebulae vel falsi interfore crede.

Nullus adest nobis exceptis namque duobus :

245

Si nossem temet mihi promptam impendere mentem

Atque fidem votis servare per omnia cautis,

Pandere cuncta tibi cordis mysteria vellem. »

 

Tandem virgo viri genibus curvata profatur :

« Ad quaecumque vocas, mi domne, sequar studiose

250

Nec quicquam placitis malim praeponere iussis. »

Ille dehinc : « Piget exilii me denique nostri

Et patriae fines reminiscor saepe relictos

Idcircoque fugam cupio celerare latentem.

Quod iam prae multis potuissem forte diebus,

255

Si non Hiltgundem solam remanere dolerem. »

Addidit has imo virguncula corde loquelas :

« Vestrum velle meum, solis his aestuo rebus.

Praecipiat dominus, seu prospera sive sinistra

Eius amore pati toto sum pectore praesto. »

260

Waltharius tandem sic virginis inquit in aurem :

« Publica custodem rebus te nempe potestas

Fecerat, idcirco memor haec mea verba notato :

Inprimis galeam regis tunicamque, trilicem

Assero loricam fabrorum insigne ferentem4,

265

Diripe, bina dehinc mediocria scrinia tolle.

His armillarum tantum da Pannonicarum,

Donec vix unum releves ad pectoris imum.

Inde quater binum mihi fac de more coturnum,

Tantundemque tibi patrans imponito vasis :

270

Sic fors ad summum complentur scrinia labrum.

Insuper a fabris hamos clam posce retortos :

Nostra viatica sint pisces simul atque volucres,

Ipse ego piscator, sed et auceps esse coartor.

Haec intra ebdomadam caute per singula comple.

275

Audisti, quid habere vianti forte necesse est.

Nunc quo more fugam valeamus inire, recludo :

Postquam septenos Phoebus remeaverit orbes,

Regi ac reginae satrapis ducibus famulisque

Sumptu permagno convivia laeta parabo

280

Atque omni ingenio potu sepelire studebo,

Donec nullus erit, qui sentiat hoc, quod agendum est.

Tu tamen interea mediocriter utere vino

Atque sitim vix ad mensam restinguere cura.

Cum reliqui surgant, ad opuscula nota recurre.

285

Ast ubi iam cunctos superat violentia potus,

Tum simul occiduas properemus quaerere partes. »

Virgo memor praecepta viri complevit. Et ecce

Praefinita dies epularum venit, et ipse

Waltharius magnis instruxit sumptibus escas.

290

Luxuria in media residebat denique mensa,

Ingrediturque aulam velis rex undique septam.

Heros magnanimus solito quem more salutans

Duxerat ad solium, quod bissus compsit et ostrum.

Consedit laterique duces hinc indeque binos

295

Assedisse iubet ; reliquos locat ipse minister.

Centenos simul accubitus iniere sodales5,

Diversasque dapes libans conviva resudat6.

His et sublatis aliae referuntur edendae,

Atque exquisitum fervebat migma per aurum

300

– Aurea bissina tantum stant gausape vasa –

Et pigmentatus crateres Bachus adornat.

Illicit ad haustum species dulcedoque potus.

Waltharius cunctos ad vinum hortatur et escam.

 

Postquam epulis depulsa fames sublataque mensa,

305

Heros iam dictus dominum laetanter adorsus

Inquit : « In hoc, rogito, clarescat gratia vestra,

Ut vos inprimis, reliquos tunc laetificetis. »

Et simul in verbo nappam dedit arte peractam

Ordine sculpturae referentem gesta priorum,

310

Quam rex accipiens haustu vacuaverat uno,

Confestimque iubet reliquos imitarier omnes.

Ocius accurrunt pincernae moxque recurrunt,

Pocula plena dabant et inania suscipiebant.

Hospitis ac regis certant hortatibus omnes.

315

Ebrietas fervens tota dominatur in aula,

Balbutit madido facundia fusa palato,

Heroas validos plantis titubare videres.

Taliter in seram produxit bachica noctem

Munera Waltharius retrahitque redire volentes,

320

Donec vi potus pressi somnoque gravati

Passim porticibus sternuntur humotenus omnes.

Et licet ignicremis vellet dare moenia flammis,

Nullus, qui causam potuisset scire, remansit.

Tandem dilectam vocat ad semet mulierem,

325

Praecipiens causas citius deferre paratas.

Ipseque de stabulis victorem duxit equorum,

Ob virtutem quem vocitaverat ille Leonem.

Stat sonipes ac frena ferox spumantia mandit7.

Hunc postquam faleris solito circumdedit, ecce

330

Scrinia plena gazae lateri suspendit utrique.

Atque iteri8 longo modicella cibaria ponit

Loraque virgineae mandat fluitantia dextrae.

Ipseque lorica vestitus more gigantis

Imposuit capiti rubras cum casside cristas

335

Ingentesque ocreis suras complectitur aureis

Et laevum femur ancipiti praecinxerat ense

Atque alio dextrum pro ritu Pannoniarum :

Is tamen ex una tantum dat vulnera parte.

Tunc hastam dextra rapiens clipeumque sinistra

340

Coeperat invisa trepidus decedere terra.

Femina duxit equum nonnulla talenta gerentem,

In manibusque simul virgam tenet ipsa colurnam,

In qua piscator hamum transponit in undam,

Ut cupiens pastum piscis deglutiat hamum.

345

Namque gravatus erat vir maximus undique telis

Suspectamque habuit cuncto sibi tempore pugnam.

Omni nocte quidem properabant currere, sed cum

Prima rubens terris ostendit lumina Phoebus,

In silvis latitare student et opaca requirunt,

350

Sollicitatque metus vel per loca tuta fatigans.

In tantumque timor muliebria pectora pulsat,

Horreat ut cunctos aurae ventique susurros,

Formidans volucres collisos sive racemos.

Hinc odium exilii patriaeque amor incubat inde.

355

Vicis diffugiunt, speciosa novalia linquunt,

Montibus intonsis cursus ambage recurvos

Sectantes tremulos variant per devia gressus.

 

Ast urbis populus somno vinoque solutus9

Ad medium lucis siluit recubando sequentis.

360

Sed postquam surgunt, ductorem quique requirunt,

Ut grates faciant ac festa laude salutent.

Attila nempe manu caput amplexatus utraque

Egreditur thalamo rex Walthariumque dolendo

Advocat, ut proprium quereretur forte dolorem.

365

Respondent ipsi se non potuisse ministri

Invenisse virum, sed princeps sperat eundem

Hactenus in somno tentum recubare quietum

Occultumque locum sibi delegisse sopori.

Ospirin Hiltgundem postquam cognovit abesse

370

Nec iuxta morem vestes deferre suetum,

Tristior immensis satrapae clamoribus inquit :

« O detestandas, quas heri sumpsimus, escas !

O vinum, quod Pannonias destruxerat omnes !

Quod domino regi iam dudum praescia dixi,

375

Approbat iste dies, quem nos superare nequimus.

En hodie imperii vestri cecidisse columna

Noscitur, en robur procul ivit et inclita virtus :

Waltharius lux Pannoniae discesserat inde,

Hiltgundem quoque mi caram deduxit alumnam. »

 

380

Iam princeps nimia succenditur efferus ira,

Mutant laetitiam maerentia corda priorem.

Ex humeris trabeam discindit ad infima totam

Et nunc huc animum tristem, nunc dividit illuc10.

Ac velut Aeolicis turbatur arena procellis,

385

Sic intestinis rex fluctuat undique curis,

Et varium pectus vario simul ore imitatus

Prodidit exterius, quicquid toleraverat intus,

Iraque sermonem permisit promere nullum.

Ipso quippe die potum fastidit et escam,

390

Nec placidam membris potuit dare cura quietem11.

Namque ubi nox rebus iam dempserat atra colores,

Decidit in lectum, verum nec lumina clausit,

Nunc latus in dextrum fultus nunc inque sinistrum,

Et veluti iaculo pectus transfixus acuto

395

Palpitat atque caput huc et mox iactitat illuc,

Et modo subrectus fulcro consederat amens.

Nec iuvat hoc, demum surgens discurrit in urbe,

Atque thorum veniens simul attigit atque reliquit.

Taliter insomnem consumpserat Attila noctem.

400

At profugi comites per amica silentia12 euntes

Suspectam properant post terga relinquere terram.

 

Vix tamen erupit cras, rex patribusque vocatis

Dixerat : « O si quis mihi Waltharium fugientem

Afferat evinctum ceu nequam forte liciscam !

405

Hunc ego mox auro vestirem saepe recocto

Et tellure quidem stantem hinc inde onerarem

Atque viam penitus clausissem vivo talentis. »

Sed nullus fuit in tanta regione tyrannus

Vel dux sive comes seu miles sive minister,

410

Qui, quamvis cuperet proprias ostendere vires

Ac virtute sua laudem captare perennem

Ambiretque simul gazam infarcire cruminis13,

Waltharium tamen iratum praesumpserat armis

Insequier strictoque virum mucrone videre.

415

Nota equidem virtus, experti sunt quoque, quantas

Incolomis dederit strages sine vulnere victor.

Nec potis est ullum rex persuadere virorum,

Qui promissa velit hac condicione talenta.

 

Waltharius fugiens, ut dixi, noctibus ivit,

420

Atque die saltus arbustaque densa requirens

Arte accersitas pariter capit arte volucres,

Nunc fallens visco, nunc fisso denique ligno.

Ast ubi pervenit, qua flumina curva fluebant,

Immittens hamum rapuit sub gurgite praedam,

425

Atque famis pestem pepulit tolerando laborem.

Namque fugae toto se tempore virginis usu

Continuit vir Waltharius laudabilis heros.

 

Ecce quater denos sol circumflexerat orbes,

Ex quo Pannonica fuerat digressus ab urbe.

430

Ipso quippe die, numerum qui clauserat istum,

Venerat ad fluvium iam vespere tum mediante,

Scilicet ad Rhenum, qua cursus tendit ad urbem

Nomine Wormatiam regali sede nitentem.

Illic pro naulo pisces dedit antea captos

435

Et mox transpositus graditur properanter anhelus.

 

Orta dies postquam tenebras discusserat atras,

Portitor exsurgens praefatam venit in urbem

Regalique coco, reliquorum quippe magistro,

Detulerat pisces, quos vir dedit ille viator.

440

Hos dum pigmentis condisset et apposuisset

Regi Gunthario, miratus fatur ab alto :

« Istius ergo modi pisces mihi Francia numquam

Ostendit : reor externis a finibus illos.

Dic mihi quantocius : cuias homo detulit illos ? »

445

Ipseque respondens narrat, quod nauta dedisset.

Accersire hominem princeps praecepit eundem ;

Et, cum venisset, de re quaesitus eadem

Talia dicta dedit causamque ex ordine pandit :

« Vespere praeterito residebam litore Rheni

450

Conspexique viatorem propere venientem

Et veluti pugnae certum per membra paratum :

Aere etenim penitus fuerat, rex inclite, cinctus

Gesserat et scutum gradiens hastamque coruscam.

Namque viro forti similis fuit, et licet ingens

455

Asportaret onus, gressum tamen extulit acrem.

Hunc incredibili formae decorata nitore

Assequitur calcemque terit iam calce14 puella.

Ipsaque robustum rexit per lora caballum

Scrinia bina quidem dorso non parva ferentem,

460

Quae, dum cervicem sonipes discusserit altam

Atque superba cupit glomerare volumina crurum,

Dant sonitum, ceu quis gemmis illiserit aurum.

Hic mihi praesentes dederat pro munere pisces. »

 

His Hagano auditis – ad mensam quippe resedit –

465

Laetior in medium prompsit de pectore verbum :

« Congaudete mihi quaeso, quia talia novi :

Waltharius collega meus remeavit ab Hunis. »

Guntharius princeps ex hac ratione superbus

Vociferatur, et omnis ei mox aula reclamat :

470

« Congaudete mihi, iubeo, quia talia vixi !

Gazam, quam Gibicho regi transmisit eoo,

Nunc mihi cunctipotens huc in mea regna remisit. »

Haec ait et mensam pede perculit exiliensque

Ducere equum iubet et sella componere sculpta

475

Atque omni de plebe viros secum duodenos

Viribus insignes, animis plerumque probatos

Legerat. Inter quos simul ire Haganona iubebat.

Qui memor antiquae fidei sociique prioris

Nititur a coeptis dominum transvertere rebus.

480

Rex tamen econtra nihilominus instat et infit :

« Ne tardate, viri, praecingite corpora ferro

Fortia, squamosus thorax iam terga recondat.

Hic tantum gazae Francis deducat ab oris ? »

Instructi telis, nam iussio regis adurget,

485

Exibant portis, te Waltharium cupientes

Cernere et imbellem lucris fraudare putantes.

Sed tamen omnimodis Hagano prohibere studebat,

At rex infelix coeptis resipiscere non vult.

 

Interea vir magnanimus de flumine pergens

490

Venerat in saltum iam tum Vosagum vocitatum.

Nam nemus est ingens, spatiosum, lustra ferarum

Plurima habens, suetum canibus resonare tubisque.

Sunt in secessu bini montesque propinqui,

Inter quos licet angustum specus extat amoenum,

495

Non tellure cava factum, sed vertice rupum :

Apta quidem statio latronibus illa cruentis.

Angulus hic virides ac vescas gesserat herbas.

« Huc », mox ut vidit iuvenis, « huc » inquit « eamus,

His iuvat in castris fessum componere corpus. »

500

Nam postquam fugiens Avarum discesserat oris,

Non aliter somni requiem gustaverat idem

Quam super innixus clipeo ; vix clauserat orbes.

Bellica tum demum deponens pondera dixit

Virginis in gremium fusus : « Circumspice caute,

505

Hiltgunt, et nebulam si tolli videris atram,

Attactu blando me surgere commonitato,

Et licet ingentem conspexeris ire catervam,

Ne excutias somno subito, mi cara, caveto,

Nam procul hinc acies potis es transmittere puras.

510

Instanter cunctam circa explora regionem. »

Haec ait atque oculos concluserat ipse nitentes

Iamque diu satis optata fruitur requiete.

 

Ast ubi Guntharius vestigia pulvere vidit,

Cornipedem rapidum saevis calcaribus urget15,

515

Exultansque animis frustra sic fatur ad auras :

« Accelerate, viri, iam nunc capietis euntem,

Numquam hodie effugiet, furata talenta relinquet. »

Inclitus at Hagano contra mox reddidit ista :

« Unum dico tibi, regum fortissime, tantum :

520

Si totiens tu Waltharium pugnasse videres

Atque nova totiens, quotiens ego, caede furentem,

Numquam tam facile spoliandum forte putares.

Vidi Pannonias acies, cum bella cierent

Contra Aquilonares sive Australes regiones :

525

Illic Waltharius propria virtute coruscus

Hostibus invisus, sociis mirandus obibat :

Quisquis ei congressus erat, mox Tartara vidit.

O rex et comites, experto credite, quantus

In clipeum surgat, quo turbine torqueat hastam16. »

530

Sed dum Guntharius male sana mente gravatus

Nequaquam flecti posset, castris propiabant.

 

At procul aspiciens Hiltgunt de vertice montis

Pulvere sublato venientes sensit et ipsum

Waltharium placido tactu vigilare monebat.

535

Qui caput attollens scrutatur, si quis adiret.

Eminus illa refert quandam volitare phalangem.

Ipse oculos tersos somni glaucomate purgans

Paulatim rigidos ferro vestiverat artus

Atque gravem rursus parmam collegit et hastam

540

Et saliens vacuas ferro transverberat auras

Et celer ad pugnam telis prolusit amaram.

Comminus ecce coruscantes mulier videt hastas

Ac stupefacta nimis : « Hunos hic » inquit « habemus »,

In terramque cadens effatur talia tristis :

545

« Obsecro, mi senior, gladio mea colla secentur,

Ut, quae non merui pacto thalamo sociari,

Nullius ulterius patiar consortia carnis. »

Tum iuvenis : « Cruor innocuus me tinxerit ? » inquit

Et : « Quo forte modo gladius potis est inimicos

550

Sternere, tam fidae si nunc non parcit amicae ?

Absit quod rogitas, mentis depone pavorem.

Qui me de variis eduxit saepe periclis,

Hic valet hic hostes, credo, confundere nostros. »

Haec ait atque oculos tollens effatur ad ipsam :

555

« Non assunt Avares hic, sed Franci nebulones,

Cultores regionis », et en galeam Haganonis

Aspicit et noscens iniunxit talia ridens :

« Et meus hic socius Hagano collega veternus. »

 

Hoc heros dicto introitum stationis adibat,

560

Inferius stanti praedicens sic mulieri :

« Hac coram porta verbum modo iacto superbum :

Hinc nullus rediens uxori dicere Francus

Praesumet se impune gazae quid tollere tantae. »

Necdum sermonem complevit, humotenus ecce

565

Corruit et veniam petiit, quia talia dixit.

Postquam surrexit, contemplans cautius omnes :

« Horum quos video nullum Haganone remoto

Suspicio : namque ille meos per proelia mores

Iam didicit, tenet hic etiam sat callidus artem.

570

Quam si forte volente deo intercepero solam,

Tunc » ait « ex pugna tibi, Hiltgunt sponsa, reservor. »

 

Ast ubi Waltharium tali statione receptum

Conspexit Hagano, satrapae mox ista superbo

Suggerit : « O senior, desiste lacessere bello

575

Hunc hominem ! Pergant primum, qui cuncta requirant,

Et genus et patriam nomenque locumque relictum,

Vel si forte petat pacem sine sanguine praebens

Thesaurum. Per responsum cognoscere homonem

Possumus, et si Waltharius remoratur ibidem,

580

– Est sapiens –, forsan vestro concedet honori. »

 

Praecipit ire virum cognomine rex Camalonem,

Inclita Mettensi quem Francia miserat urbi

Praefectum, qui dona ferens devenerat illo

Anteriore die quam princeps noverit ista.

585

Qui dans frena volat rapidoque simillimus euro17

Transcurrit spatium campi iuvenique propinquat

Ac sic obstantem compellat : « Dic, homo, quisnam

Sis. Aut unde venis ? Quo tandem pergere tendis18 ? »

Heros magnanimus respondit talia dicens :

590

« Sponte tua venias an huc te miserit ullus,

Scire velim. » Camalo tunc reddidit ore superbo :

« Noris Guntharium regem tellure potentem

Me misisse tuas quaesitum pergere causas. »

 

His auscultatis suggesserat hoc adolescens :

595

« Ignoro penitus, quid opus sit forte viantis

Scrutari causas, sed promere non trepidamus.

Waltharius vocor, ex Aquitanis sum generatus.

A genitore meo modicus puer obsidis ergo

Sum datus ad Hunos, ibi vixi nuncque recessi

600

Concupiens patriam dulcemque revisere gentem. »

Missus ad haec : « Tibi iam dictus per me iubet heros,

Ut cum scriniolis equitem des atque puellam :

Quod si promptus agis, vitam concedet et artus. »

 

Waltharius contra fidenter protulit ista :

605

« Stultius effatum me non audisse sophistam

Arbitror. En memoras, quod princeps nescio vel quis

Promittat, quod non retinet nec fors retinebit.

An deus est, ut iure mihi concedere possit

Vitam ? Num manibus tetigit ? Num carcere trusit

610

Vel post terga meas torsit per vincula palmas ?

At tamen ausculta : si me certamine laxat

– Aspicio, ferratus adest, ad proelia venit –,

Armillas centum de rubro quippe metallo

Factas transmittam, quo nomen regis honorem. »

615

Tali responso discesserat ille recepto,

Principibus narrat, quod protulit atque resumpsit.

 

Tunc Hagano ad regem : « Porrectam suscipe gazam,

Hac potis es decorare, pater, tecum comitantes,

Et modo de pugna palmam revocare. Memento :

620

Ignotus19 tibi Waltharius et maxima virtus.

Ut mihi praeterita portendit visio nocte,

Non, si conserimus, nos prospera cuncta sequentur.

Visum quippe mihi te colluctarier urso,

Qui post conflictus longos tibi mordicus unum

625

Crus cum poplite ad usque femur decerpserat omne20

Et mox auxilio subeuntem ac tela ferentem21

Me petit atque oculum cum dentibus eruit unum. »

 

His animadversis clamat rex ille superbus :

« Ut video, genitorem imitaris Hagathien ipse.

630

Hic quoque perpavidam gelido sub pectore mentem

Gesserat et multis fastidit proelia verbis. »

 

Tunc heros magnam iuste conceperat iram,

Si tamen in dominum licitum est irascier ullum.

« En » ait « in vestris consistant omnia telis.

635

Est in conspectu, quem vultis. Dimicet omnis.

Comminus astatis nec iam timor impedit ullum ;

Eventum videam nec consors sim spoliorum. »

Dixerat et collem petiit mox ipse propinquum

Descendensque ab equo consedit et aspicit illo.

 

640

Post haec Guntharius Camaloni praecipit aiens :

« Perge et thesaurum reddi mihi praecipe totum.

Quodsi cunctetur – scio tu vir fortis et audax –,

Congredere et bello devictum mox spoliato. »

 

Ibat Mettensis Camalo metropolitanus,

645

Vertice fulva micat cassis, de pectore thorax,

Et procul acclamans : « Heus ! audi » dixit « amice !

Regi Francorum totum transmitte metallum,

Si vis ulterius vitam vel habere salutem ! »

 

Conticuit paulum verbo fortissimus heros,

650

Opperiens propius hostem adventare ferocem.

Advolitans missus vocem repetiverat istam :

« Regi Francorum totum transmitte metallum22 ! »

Tum iuvenis constans responsum protulit istud :

« Quid quaeris ? Vel quid reddi, importune, coartas ?

655

Numquid Gunthario furabar talia regi ?

Aut mihi pro lucro quicquam donaverat ille,

Ut merito usuram me cogat solvere tantam ?

Num pergens ego damna tuli vestrae regioni,

Ut vel hinc iuste videar spoliarier a te ?

660

Si tantam invidiam cunctis gens exhibet ista,

Ut calcare solum nulli concedat eunti,

Ecce viam mercor, regi transmitto ducentas

Armillas. Pacem donet modo bella remittens. »

 

Haec postquam Camalo percepit corde ferino,

665

« Amplificabis » ait « donum, dum scrinia pandis.

Consummare etenim sermones nunc volo cunctos :

Aut quaesita dabis aut vitam sanguine fundes. »

Sic ait et triplicem clipeum collegit in ulnam

Et crispans hastile micans vi nititur omni

670

Ac iacit. At iuvenis devitat cautior ictum.

Hasta volans casso tellurem vulnere mordit.

 

Waltharius tandem : « Si sic placet », inquit, « agamus ! »

Et simul in dictis hastam transmisit. At illa

Per laevum latus umbonis transivit, et ecce

675

Palmam, qua Camalo mucronem educere coepit,

Confixit femori transpungens terga caballi.

Nec mora, dum vulnus sentit sonipes, furit atque

Excutiens dorsum sessorem sternere temptat ;

Et forsan faceret, ni lancea fixa teneret.

 

680

Interea parmam Camalo dimisit et, hastam

Complexus laeva, satagit divellere dextram.

Quod mox perspiciens currit celeberrimus heros

Et pede compresso capulo tenus ingerit ensem23 ;

Quem simul educens hastam de vulnere traxit.

685

Tunc equus et dominus hora cecidere sub una.

 

Et dum forte nepos conspexerat hoc Camalonis,

Filius ipsius Kimo cognomine fratris,

Quem referunt quidam Scaramundum nomine dictum,

Ingemit et lacrimis compellat tristior omnes :

690

« Haec me prae cunctis heu respicit actio rerum.

Nunc aut commoriar vel carum ulciscar amicum. »

Namque angusta loci solum concurrere soli

Cogebant, nec quisquam alii succurrere quivit.

Advolat infelix Scaramundus iam moriturus,

695

Bina manu lato crispans hastilia ferro24.

Qui dum Waltharium nullo terrore videret

Permotum fixumque loco consistere in ipso,

Sic ait infrendens25 et equinam vertice caudam

Concutiens : « In quo fidis ? Vel quae tua spes est ?

700

Non ego iam gazam nec rerum quidque tuarum

Appeto, sed vitam cognati quaero perempti. »

Ille dehinc : « Si convincar, quod proelia primus

Temptarim, seu quid merui, quod talia possim

Jure pati, absque mora tua me transverberet hasta. »

705

Necdum sermonem concluserat, en Scaramundus

Unum de binis hastile retorsit in illum

Confestimque aliud. Quorum celeberrimus heros

Unum devitat, quatit ex umbone secundum.

Tunc aciem gladii promens Scaramundus acuti

710

Proruit in iuvenem cupiens praescindere frontem,

Effrenique in equo propius devectus ad illum

Non valuit capiti libratum infindere vulnus,

Sed capulum galeae impegit : dedit illa resultans

Tinnitus ignemque simul transfudit ad auras.

715

Sed non cornipedem potuit girare superbum,

Donec Waltharius sub mentum cuspidis ictum

Fixerat et sella moribundum sustulit alta.

Qui caput orantis proprio mucrone recidens

Fecit cognatum pariter fluitare cruorem.

 

720

Hunc ubi Guntharius conspexit obisse superbus,

Hortatur socios pugnam renovare furentes :

« Aggrediamur eum nec respirare sinamus,

Donec deficiens lassescat ; et inde revinctus

Thesauros reddet luet et pro sanguine poenas. »

 

725

Tertius en Werinhardus abit bellumque lacessit,

Quamlibet ex longa generatus stirpe nepotum,

O vir clare, tuus cognatus et artis amator,

Pandare, qui quondam iussus confundere foedus

In medios telum torsisti primus Achivos26.

730

Hic spernens hastam pharetram gestavit et arcum,

Eminus emissis haud aequo Marte sagittis

Waltharium turbans. Contra tamen ille virilis

Constitit opponens clipei septemplicis orbem27,

Saepius eludens venientes providus ictus.

735

Nam modo dissiluit, parmam modo vergit in austrum

Telaque discussit, nullum tamen attigit illum.

Postquam Pandarides se consumpsisse sagittas

Incassum videt, iratus mox exerit ensem

Et demum advolitans has iactitat ore loquelas :

740

« O si ventosos lusisti callide iactus,

Forsan vibrantis dextrae iam percipis ictum. »

Olli Waltharius ridenti pectore adorsus :

« Iamque diu satis expecto certamina iusto

Pondere agi. Festina, in me mora non erit ulla. »

745

Dixerat et toto conixus corpore ferrum

Conicit. Hasta volans28 pectus reseravit equinum :

Tollit se arrectum quadrupes et calcibus auras

Verberat effundensque equitem cecidit super illum29.

Accurrit iuvenis et ei vi diripit ensem.

750

Casside discussa crines complectitur albos

Multiplicesque preces nectenti dixerat heros :

« Talia non dudum iactabas dicta per auras. »

Haec ait et truncum secta cervice reliquit.

 

Sed non dementem tria visa cadavera terrent

755

Guntharium : iubet ad mortem properare vicissim.

En a Saxonicis oris Ekivrid generatus

Quartus temptavit bellum, qui pro nece facta

Cuiusdam primatis eo diffugerat exul.

Quem spadix gestabat equus maculis variatus.

760

Hic ubi Waltharium promptum videt esse duello,

« Dic », ait, « an corpus vegetet tractabile temet

Sive per aerias fallas, maledicte, figuras.

Saltibus assuetus faunus mihi quippe videris. »

 

Illeque sublato dedit haec responsa cachinno :

765

« Celtica lingua probat te ex illa gente creatum,

Cui natura dedit reliquas ludendo praeire.

At si te propius venientem dextera nostra

 

Attingat, post Saxonibus memorare valebis,

Te nunc in Vosago fauni fantasma videre.

770

– Attemptabo quidem, quid sis », Ekivrid ait, ac mox

Ferratam cornum graviter iacit. Illa retorto

Emicat amento30 : quam durus fregerat umbo.

 

Waltharius contra respondit cuspide missa :

« Haec tibi silvanus transponit munera faunus.

775

Aspice, num mage sit telum penetrabile nostrum31. »

Lancea taurino contextum tergore lignum

Diffidit ac tunicam scindens pulmone resedit.

Volvitur infelix Ekivrid rivumque cruoris

Evomit : en mortem fugiens incurrit eandem.

780

Cuius equum iuvenis post tergum in gramen abegit.

 

Tunc a Gunthario clipeum sibi postulat ipsum

Quintus ab inflato Hadawardus pectore lusus.

Qui pergens hastam sociis dimisit habendam,

Audax in solum confisus inaniter ensem.

785

Et dum conspiceret deiecta cadavera totam

Conclusisse viam nec equum transire valere,

Dissiliens parat ire pedes. Stetit acer in armis32

Waltharius laudatque virum, qui praebuit aequam

Pugnandi sortem. Hadawart tum dixit ad illum :

790

« O versute dolis ac fraudis conscie serpens

– Occultare artus squamoso tegmine suetus

Ac veluti coluber girum collectus in unum

Tela tot evitas tenui sine vulneris ictu

Atque venenatas ludis sine more sagittas –

795

Numquid et iste putas astu vitabitur ictus,

Quem propius stantis certo libramine mittit

Dextra manus ? Neque enim is teli seu vulneris auctor33.

Audi consilium, parmam deponito pictam :

Hanc mea sors quaerit, regis quoque sponsio praestat ;

800

Nolo quidem laedas, oculis quia complacet istis.

Sin alias, licet et lucem mihi dempseris almam,

Assunt hic plures socii carnisque propinqui,

Qui, quamvis volucrem simules pennasque capessas,

Te tamen immunem numquam patientur abire. »

 

805

Belliger at contra nil territus intulit ista :

« De reliquis taceo, clipeum defendere curo.

Pro meritis, mihi crede, bonis sum debitor illi.

Hostibus iste meis se opponere saepe solebat

Et pro vulneribus suscepit vulnera nostris.

810

Quam sit oportunus hodie mihi, cernis, et ipse

Non cum Walthario loquereris forsan, abesset.

Viribus o summis hostem depellere cures,

Dextera, ne rapiat tibi propugnacula muri34 !

Tu clavum umbonis studeas retinere, sinistra,

815

Atque ebori digitos circumfer glutine fixos !

Istic ne ponas pondus, quod tanta viarum

Portasti spatia, ex Avarum nam sedibus altis ! »

 

Ille dehinc : « Invitus agis, si sponte recusas.

Nec solum parmam, sed equum cum virgine et auro

820

Reddes : tum demum scelerum cruciamina pendes. »

Haec ait et notum vagina diripit ensem.

Inter se variis terrarum partibus orti

Concurrunt. Stupuit Vosegus haec fulmina et ictus.

Olli sublimes animis ac grandibus armis,

825

Hic gladio fidens, hic acer et arduus hasta35,

Inter se multa et valida vi proelia miscent36.

Non sic nigra sonat percussa securibus ilex,

Ut dant tinnitus galeae clipeique resultant.

 

Mirantur Franci, quod non lassesceret heros

830

Waltharius, cui nulla quies spatiumve dabatur.

Emicat hic impune putans iam Wormatiensis

Alte et sublato consurgit fervidus ense37,

Hoc ictu memorans semet finire duellum.

Providus at iuvenis ferientem cuspide adacta

835

Intercepit et ignarum dimittere ferrum

Cogebat. Procul in dumis resplenduit ensis.

Hic ubi se gladio spoliatum vidit amico,

Accelerare fugam fruticesque volebat adire.

Alpharides fretus pedibus viridique iuventa

840

Insequitur dicens : « Quonam fugis ? Accipe scutum ! »

Sic ait atque hastam manibus levat ocius ambis

Et ferit. Ille cadit, clipeus superintonat ingens38.

Nec tardat iuvenis : pede collum pressit et hasta

Divellens parmam telluri infixerat illum.

845

Ipse oculos vertens animam sufflavit in auram.

 

Sextus erat Patavrid. Soror hunc germana Haganonis

Protulit ad lucem. Quem dum procedere vidit,

Vocibus et precibus conatur avunculus inde

Flectere proclamans : « Quonam ruis ? Aspice mortem,

850

Qualiter arridet ! Desiste ! En ultima Parcae

Fila legunt. O care nepos, te mens tua fallit.

Desine ! Waltharii tu denique viribus impar. »

Infelix tamen ille means haec omnia sprevit ;

Arsit enim venis laudem captare cupiscens.

855

Tristatusque Hagano suspiria pectore longa

Traxit et has imo fudit de corde loquelas :

« O vortex mundi, fames insatiatus habendi39,

Gurges avaritiae40, cunctorum fibra malorum !

 

O utinam solum gluttires, Dira, metallum41

860

Divitiasque alias, homines impune remittens !

Sed tu nunc homines perverso numine perflans

Incendis nullique suum iam sufficit. Ecce

Non trepidant mortem pro lucro incurrere turpem.

Quanto plus retinent, tanto sitis ardet habendi.

865

Externis modo vi modo furtive potiuntur

Et, quod plus renovat gemitus lacrimasque ciebit,

Caeligenas animas Erebi fornace retrudunt.

Ecce ego dilectum nequeo revocare nepotem,

Instimulatus enim de te est, o saeva cupido.

870

En caecus mortem properat gustare nefandam

Et vili pro laude cupit descendere ad umbras.

Heu, mihi care nepos, quid matri, perdite, mandas ?

Quis nuper ductam refovebit, care, maritam,

Cui nec, rapte spei, pueri ludicra dedisti ?

875

Quis tibi nam furor est ? Unde haec dementia venit ? »

Sic ait et gremium lacrimis conspersit obortis,

Et longum « formose, vale42 » singultibus edit.

 

Waltharius, licet alonge, socium fore maestum

Attendit, clamorque simul pervenit ad aures.

880

Unde incursantem sic est affatus equestrem :

« Accipe consilium, iuvenis clarissime, nostrum

Et te conservans melioribus utere fatis43.

Desine, nam tua te fervens fiducia fallit !

Heroum tot cerne neces et cede duello,

885

Ne suprema videns hostes facias mihi plures.

– Quid de morte mea curas », ait ille, « tyranne ?

Est modo pugnandum tibimet, non sermocinandum. »

Dixit et in verbo nodosam destinat hastam,

Cuspide quam propria divertens transtulit heros.

890

Quae subvecta choris ac viribus acta furentis

In castrum venit atque pedes stetit ante puellae.

Ipsa metu perculsa sonum prompsit muliebrem.

At postquam tenuis redit in praecordia sanguis,

Paulum suspiciens spectat, num viveret heros.

 

895

Tum quoque vir fortis Francum discedere bello

Iussit. At ille furens gladium nudavit et ipsum

Incurrens petiit vulnusque a vertice librat.

Alpharides parmam demum concusserat aptam

Et spumantis apri frendens de more tacebat.

900

Ille ferire volens se pronior omnis ad ictum

Exposuit, sed Waltharius sub tegmine flexus

Delituit corpusque suum contraxit, et ecce

Vulnere delusus iuvenis recidebat ineptus.

Finis erat, nisi quod genibus tellure refixis

905

Belliger accubuit calibemque sub orbe cavebat.

Hic dum consurgit, pariter se subrigit ille

Ac citius scutum trepidus sibi praetulit atque

Frustra certamen renovare parabat. At illum

Alpharides fixa gladio petit ocius hasta

910

Et mediam clipei dempsit vasto impete partem,

Hamatam resecans loricam atque ilia nudans.

Labitur infelix Patavrid sua viscera cernens

Silvestrique ferae corpus, animam dedit Orco.

 

Hunc sese ulturum spondens Gerwitus adivit,

915

Qui forti subvectus equo supra volat omnem

Stragem, quae angustam concluserat obvia callem.

Et dum bellipotens recidisset colla iacentis,

Venit et ancipitem vibravit in ora bipennem.

(Istius ergo modi Francis tunc arma fuere.)

920

Vir celer obiecit peltam frustravit et ictum,

Ac retro saliens hastam rapiebat amicam

Sanguineumque ulva viridi dimiserat ensem.

 

Hic vero metuenda virum tum bella videres.

Sermo quidem nullus fuit inter Martia tela :

925

Sic erat adverso mens horum intenta duello.

Is furit, ut caesos mundet vindicta sodales,

Ille studet vitam toto defendere nisu

Et, si fors dederit, palmam retinere triumphi.

Hic ferit, ille cavet, petit ille, reflectitur iste :

930

Ad studium fors et virtus miscentur in unum44.

Longa tamen cuspis breviori depulit hostem

Armatum telo, girat sed et ille caballum

Atque fatigatum cupiebat fallere homonem.

 

Iam magis atque magis irarum mole gravatus

935

Waltharius clipeum Gerwiti sustulit imum,

Transmissoque femur penetraverat inguine ferrum.

Qui post terga ruens clamorem prodidit atrum

Exitiumque dolens pulsabat calcibus arvum.

Hunc etiam truncum caesa cervice reliquit.

940

Idem Wormatiae campis comes extitit ante.

 

Tum primum Franci coeperunt forte morari

Et magnis precibus dominum decedere pugna

Deposcunt. Furit ille miser caecusque profatur :

« Quaeso, viri fortes et pectora saepe probata,

945

Ne fors haec cuicumque metum, sed conferat iram.

Quid mihi, si Vosago sic sic inglorius ibo ?

Mentem quisque meam sibi vindicet. En ego partus

Ante mori sum, Wormatiam quam talibus actis

Ingrediar. Petat hic patriam sine sanguine victor ?

950

Hactenus arsistis hominem spoliare metallis,

Nunc ardete, viri, fusum mundare cruorem,

Ut mors abstergat mortem, sanguis quoque sanguem,

Soleturque necem sociorum plaga necantis. »

 

His animum dictis demens incendit et omnes

955

Fecerat immemores vitae simul atque salutis.

Ac velut in ludis alium praecurrere quisque

Ad mortem studuit, sed semita, ut antea dixi,

Cogebat binos bello decernere solos.

Vir tamen illustris dum cunctari videt illos,

960

Vertice distractas suspendit in arbore cristas

Et ventum captans sudorem tersit anhelus.

Ecce repentino Randolf athleta caballo

Praevertens reliquos hunc importunus adivit

Ac mox ferrato petiit sub pectore conto.

965

Et nisi duratis Wielandia fabrica giris

Obstaret, spisso penetraverit ilia ligno.

 

Ille tamen subito stupefactus corda pavore

Munimen clipei obiecit mentemque recepit ;

Nec tamen et galeam fuerat sumpsisse facultas.

970

Francus at emissa gladium nudaverat hasta

Et feriens binos Aquitani vertice crines

Abrasit, sed forte cutem praestringere summam

Non licuit, rursumque alium vibraverat ictum

Et praeceps animi directo obstamine scuti

975

Impegit calibem, nec quivit viribus ullis

Elicere. Alpharides retro, se fulminis instar

Excutiens, Francum valida vi fudit ad arvum

Et super assistens pectus conculcat et inquit :

« En pro calvitio capitis te vertice fraudo,

980

Ne fiat ista tuae de me iactantia sponsae. »

Vix effatus haec truncavit colla precantis.

 

At nonus pugnae Helmnod successit, et ipse

Insertum triplici gestabat fune tridentem,

Quem post terga quidem socii stantes tenuerunt,

985

Consiliumque fuit, dum cuspis missa sederet

In clipeo, cuncti pariter traxisse studerent,

Ut vel sic hominem deiecissent furibundum ;

Atque sub hac certum sibi spe posuere triumphum.

Nec mora, dux totas fundens in brachia vires

990

Misit in adversum magna cum voce tridentem

Edicens : « Ferro tibi finis, calve, sub isto ! »

Qui ventos penetrans iaculorum more coruscat,

Quod genus aspidis ex alta sese arbore tanto

Turbine demittit, quo cuncta obstantia vincat.

995

Quid moror ? Umbonem sciderat peltaque resedit.

Clamorem Franci tollunt saltusque resultat,

Obnixique trahunt restim simul atque vicissim,

Nec dubitat princeps tali se aptare labori.

Manarunt cunctis sudoris flumina membris.

1000

Sed tamen haec inter velut aesculus astitit heros,

Quae non plus petit astra comis quam Tartara fibris,

Contempnens omnes ventorum immota fragores.

Certabant hostes hortabanturque viritim,

Ut, si non quirent ipsum detrudere ad arvum

1005

Munimen clipei saltem extorquere studerent,

Quo dempto vivus facile caperetur ab ipsis.

 

Nomina quae restant edicam iamque trahentum :

Nonus Eleuthir erat, Helmnod cognomine dictus,

Argentina quidem decimum dant oppida Trogum,

1010

Extulit undecimum pollens urbs Spira Tanastum,

Absque Haganone locum rex supplevit duodenum.

Quattuor hi adversum summis conatibus unum

Contendunt pariter multo varioque tumultu.

 

Interea Alpharidi vanus labor incutit iram,

1015

Et qui iam pridem nudarat casside frontem,

In framea tunicaque simul confisus aena

Omisit parmam primumque invasit Eleuthrin.

Huic galeam findens cerebrum diffudit et ipsam

Cervicem resecans pectus patefecit, at aegrum

1020

Cor pulsans animam liquit mox atque calorem.

 

Inde petit Trogum haerentem in fune nefando.

Qui subito attonitus recidentis morte sodalis

Horribilique hostis conspectu coeperat acrem

Nequiquam temptare fugam voluitque relicta

1025

Arma recolligere, ut rursum repararet agonem.

(Nam cuncti funem tracturi deposuerunt

Hastas cum clipeis.) Sed quanto maximus heros

Fortior extiterat, tanto fuit ocior, olli

Et cursu capto suras mucrone recidit

1030

Ac sic tardatum praevenit et abstulit eius

Scutum. Sed Trogus, quamvis de vulnere lassus,

Mente tamen fervens saxum circumspicit ingens45,

Quod rapiens subito obnixum contorsit in hostem

Et proprium a summo clipeum fidit usque deorsum.

1035

Sed retinet fractum pellis superaddita lignum.

Moxque genu posito viridem vacuaverat aedem

Atque ardens animis vibratu terruit auras,

Et si non quivit virtutem ostendere factis,

Corde tamen habitum patefecit et ore virilem.

1040

Nec manes ridere videns audaciter infit :

« O mihi si clipeus vel sic modo adesset amicus !

Fors tibi victoriam de me, non inclita virtus

Contulit. Ad scutum mucronem hic tollito nostrum ! »

 

Tum quoque subridens « venio iam » dixerat heros

1045

Et cursu advolitans dextram ferientis ademit.

Sed cum athleta ictum libraret ab aure secundum

Pergentique animae valvas aperire studeret,

Ecce Tanastus adest telis cum rege resumptis

Et socium obiecta protexit vulnere pelta.

1050

Hinc indignatus iram convertit in ipsum

Waltharius humerumque eius de cardine vellit

Perque latus ducto suffudit viscera ferro.

« Ave ! » procumbens submurmurat ore Tanastus.

Quo recidente preces contempsit promere Trogus

1055

Conviciisque sui victorem incendit amaris,

Seu virtute animi, seu desperaverat. Exin

Alpharides : « Morere » inquit « et haec sub Tartara transfer

Enarrans sociis, quod tu sis ultus eosdem. »

His dictis torquem collo circumdedit aureum.

1060

Ecce simul caesi volvuntur pulvere amici,

Crebris foedatum ferientes calcibus arvum.

 

His rex infelix visis suspirat et omni

Aufugiens studio falerati terga caballi

Scandit et ad maestum citius Haganona volavit

1065

Omnimodisque illum precibus flexisse sategit,

Ut secum pergens pugnam repararet. At ille :

« Me genus infandum prohibet bellare parentum,

Et gelidus sanguis mentem mihi ademit in armis.

Tabescebat enim genitor, dum tela videret,

1070

Et timidus multis renuebat proelia verbis :

Haec dum iactasses, rex, inter te comitantes,

Extitit indignum nostri tibi quippe iuvamen. »

 

Ille recusanti precibus nihilominus instans

Talibus aversum satagit revocare loquelis :

1075

« Deprecor ob superos, conceptum pone furorem.

Iram de nostra contractam decute culpa,

Quam vita comitante, domum si venero tecum,

Impensis tibimet benefactis diluo multis.

Nonne pudet sociis tot cognatisque peremptis

1080

Dissimulare virum ? Magis, ut mihi quippe videtur,

Verba valent animum quam facta nefanda movere.

Iustius in saevum tumuisses mente tyrannum,

Qui solus hodie caput infamaverat orbis.

Non modicum patimur damnum de caede virorum,

1085

Dedecus at tantum superabit Francia numquam.

Antea quis fuimus suspecti, sibila dantes

“Francorum” dicent “exercitus omnis ab uno,

Proh pudor ignoto46 vel quo, est impune necatus !” »

 

Cunctabatur adhuc Haganon et pectore sponsam

1090

Walthario plerumque fidem volvebat et ipsum

Eventum gestae recolebat in ordine causae.

Supplicius tamen infelix rex institit illi.

Cuius subnixe rogitantis acumine motus

Erubuit domini vultum, replicabat honorem

1095

Virtutis propriae, qui fors vilesceret inde,

Si quocumque modo in rebus sibi parceret istis.

Erupit tandem et clara sic voce respondit :

« Quo me, domne, vocas ? Quo te sequar, inclite princeps ?

Quae nequeunt fieri, spondet fiducia cordi.

1100

Quis tam desipiens quandoque fuisse probatur,

Qui saltu baratrum sponte attemptarit apertum ?

Nam scio Waltharium per campos sic fore acerbum,

Ut tali castro nec non statione locatus

Ingentem cuneum velut unum temnat homullum.

1105

Et licet huc cunctos equites simul atque pedestres

Francia misisset, sic his ceu fecerat istis.

Sed quia conspicio te plus doluisse pudore

Quam caedis damno nec sic discedere velle,

Compatior propriusque dolor succumbit honori

1110

Regis : et ecce viam conor reperire salutis,

Quae tamen aut nusquam ostendit se sive coacte.

Nam propter carum (fateor tibi, domne) nepotem

Promissam fidei normam corrumpere nollem.

Ecce in non dubium pro te, rex, ibo periclum.

1115

Ast hic me penitus conflictu cedere noris.

Secedamus eique locum praestemus eundi

Et positi in speculis tondamus prata caballis,

Donec iam castrum securus deserat artum,

Nos abiisse ratus. Campos ubi calcet apertos,

1120

Insurgamus et attonitum post terga sequamur :

Sic aliquod virtutis opus temptare valemus.

Haec mihi in ambiguis spes est certissima rebus.

Tum pugnare potes, belli si, rex, tibi mens est :

Quippe fugam nobis numquam dabit ille duobus,

1125

At nos aut fugere aut acrum bellare necesse est. »

Laudat consilium satrapa et complectitur illum

Oscilloque47 virum demulcet ; et ecce recedunt

Insidiisque locum circumspexere sat aptum

Demissique ligant animalia gramine laeto.

 

1130

Interea occiduas vergebat Phoebus in oras,

Ultima per notam signans vestigia Thilen,

Et cum Scottigenis post terga reliquit Hiberos.

Hic postquam oceanas sensim calefecerat undas,

Hesperos Ausonidis obvertit cornua terris,

1135

Tum secum sapiens coepit tractare satelles,

Utrum sub tuto per densa silentia castro

Sisteret, an vastis heremi committeret arvis.

Aestuat immensis curarum fluctibus, et quid

Iam faceret, sollers arguta indagine quaerit.

1140

Solus enim Hagano fuerat suspectus et illud

Oscillum regis subter complexibus actum.

Ambierat prorsus, quae sit sententia menti48

Hostis et an urbem vellent remeare relictam,

Pluribus ut sociis per noctem forte coactis

1145

Primo mane parent bellum recreare nefandum

An soli insidias facerent propiusque laterent.

Terret ad haec triviis ignoti silva meatus,

Ne loca fortassis incurreret aspera spinis,

Immo quippe feris, sponsamque amitteret illis.

 

1150

His ita provisis exploratisque profatur :

« En quocumque modo res pergant, hic recubabo,

Donec circuiens lumen spera reddat amatum,

Ne patriae fines dicat rex ille superbus

Evasisse fuga furis de more per umbras. »

1155

Dixit et ecce viam vallo praemuniit artam

Undique praecisis spinis simul et paliuris.

Quo facto ad truncos sese convertit amaro

Cum gemitu et cuicumque suum caput applicat atque

Contra orientalem prostratus corpore partem

1160

Ac nudum retinens ensem hac voce precatur :

« Rerum factori, sed et omnia facta regenti,

Nil sine permisso cuius vel denique iusso

Constat, ago grates, quod me defendit iniquis

Hostilis turmae telis nec non quoque probris.

1165

Deprecor at dominum contrita mente benignum,

Ut qui peccantes non vult sed perdere culpas49,

Hos in caelesti praestet mihi sede videri. »

 

Qui postquam orandi finem dedit, ilico surgens

Sex giravit equos et virgis rite retortis

1170

Vinciit : hi tantum remanebant, nempe duobus

Per tela absumptis ternos rex Gunthere abegit.

 

His ita compositis procinctum solvit et alte

Ingenti fumans leviabat pondere corpus.

Tum maestam laeto solans affamine sponsam

1175

Moxque cibum capiens aegros recreaverat artus

Oppido enim lassus fuerat, clipeoque recumbens

Primi custodem somni iubet esse puellam,

Ipse matutinam disponens tollere curam,

Quae fuerat suspecta magis, tandemque quievit.

1180

Ad cuius caput illa sedens solito vigilavit

Et dormitantes cantu patefecit ocellos.

Ast ubi vir primum iam expergiscendo soporem

Ruperat, absque mora surgens dormire puellam

Iussit et arrepta se fulciit impiger hasta.

1185

Sic reliquum noctis duxit, modo quippe caballos

Circuit, interdum auscultans vallo propiavit,

Exoptans orbi species ac lumina reddi.

 

Lucifer interea praeco scandebat Olympo

Dicens : « Taprobane clarum videt insula solem. »

1190

Hora fuit, gelidus qua terram irrorat Eous.

Aggreditur iuvenis caesos spoliarier armis

Armorumque habitu, tunicas et cetera linquens :

Armillas tantum, cum bullis baltea et enses,

Loricas quoque cum galeis detraxerat ollis.

1195

Quatuor his oneravit equos sponsamque vocatam

Imposuit quinto, sextum conscenderat ipse

Et primus vallo perrexerat ipse revulso.

At dum constricti penetratur semita callis,

Circumquaque oculis explorans omnia puris

1200

Auribus arrectis ventos captavit et auras,

Si vel mussantes sentiret vel gradientes

Sive superborum crepitantia frena virorum,

Seu saltim ferrata sonum daret ungula equorum.

 

Postquam cuncta silere videt, praevortit onustas

1205

Quadrupedes, mulierem etiam praecedere iussit.

Scrinia gestantem comprendens ipse caballum

Audet inire viam consueto cinctus amictu.

Mille fere passus transcendit, et ecce puella

– Sexus enim fragilis animo trepidare coegit –

1210

Respiciens post terga videt descendere binos

Quodam colle viros raptim et sine more meantes

Exanguisque virum compellat voce sequentem :

« Dilatus iam finis adest : fuge, domne, propinquant ! »

Qui mox conversus visos cognovit et inquit :

1215

« Incassum multos mea dextera fuderat hostes,

Si modo supremis laus desit, dedecus assit.

Est satius pulcram per vulnera quaerere mortem50

Quam solum amissis palando evadere rebus.

Verum non adeo sunt desperanda salutis

1220

Commoda cernenti quondam maiora pericla.

Aurum gestantis tute accipe lora Leonis

Et citius pergens luco succede propinquo.

Ast ego in ascensu montis subsistere malo,

Eventum opperiens adventantesque salutans. »

1225

Obsequitur dictis virguncula clara iubentis.

Ille celer scutum collegit et excutit hastam,

Ignoti mores equitis temptando sub armis.

 

Hunc rex incursans comitante satellite demens

Eminus affatu compellat valde superbo :

1230

« Hostis atrox, nisu deluderis ! Ecce latebrae

Protinus absistunt, ex quis de more liciscae

Dentibus infrendens rabidis latrare solebas.

En in propatulo, si vis, confligito campo

Experiens, finis si fors queat aequiperari

1235

Principio. Scio, Fortunam mercede vocasti

Idcircoque fugam tempnis seu deditionem. »

 

Alpharides contra regi non reddidit ulla,

Sed velut hinc surdus alio convertitur aiens :

« Ad te sermo mihi, Hagano, subsiste parumper !

1240

Quid, rogo, tam fidum subito mutavit amicum,

Ut, discessurus nuper vix posse revelli

Qui nostris visus fuerat complexibus, ultro,

Nullis nempe malis laesus, nos appetat armis ?

Sperabam, fateor, de te, – sed denique fallor –,

1245

Quod si de exilio redeuntem nosse valeres,

Ipse salutatum mihimet mox obvius ires

Et licet invitum hospitii requiete foveres

Pacificeque in regna patris deducere velles ;

Sollicitusque fui, quorsum tua munera ferrem.

1250

Namque per ignotas dixi pergens regiones :

“Francorum vereor Haganone superstite nullum.”

Obsecro per ludos, resipiscito iam, pueriles,

Unanimes quibus assueti fuimusque periti

Et quorum cultu primos attrivimus annos.

1255

Inclita quonam migravit concordia nobis

Semper in hoste domique manens nec scandala noscens ?

Quippe tui facies patris obliviscier egit,

Tecum degenti mihi patria viluit ampla.

Numquid mente fidem abradis saepissime pactam ?

1260

Deprecor, hoc abscide nefas neu bella lacessas

Sitque inconvulsum nobis per tempora foedus.

Quod si consentis, iam nunc ditatus abibis

Eulogiis, rutilo umbonem complebo metallo. »

 

Contra quae Hagano vultu haec affamina torvo

1265

Edidit atque iram sic insinuavit apertam :

« Vim prius exerces, Walthari, postque sopharis.

Tute fidem abscideras, cum memet adesse videres

Et tot stravisses socios immoque propinquos.

Excusare nequis, quin me tunc affore nosses.

1270

Cuius si facies latuit, tamen arma videbas

Nota satis habituque virum rescire valebas.

Cetera fors tulerim, si vel dolor unus abesset :

Unice enim carum rutilum blandum pretiosum

Carpsisti florem mucronis falce tenellum.

1275

Haec res est, pactum qua irritasti prior almum,

Idcircoque gazam cupio pro foedere nullam.

Sitne tibi soli virtus, volo discere in armis,

Deque tuis manibus caedem perquiro nepotis.

En aut oppeto sive aliquid memorabile faxo. »

 

1280

Dixit et a tergo saltu se iecit equino,

Hoc et Guntharius nec segnior egerat heros

Waltharius, cuncti pedites bellare parati.

Stabat quisque ac venturo se providus ictu

Praestruxit : trepidant sub peltis Martia membra.

 

1285

Hora secunda fuit, qua tres hi congrediuntur,

Adversus solum conspirant arma duorum.

Primus maligenam51 collectis viribus hastam

Direxit Hagano disrupta pace. Sed illam

Turbine terribilem tanto et stridore volantem

1290

Alpharides semet cernens tolerare nequire

Sollers obliqui delusit tegmine scuti :

Nam veniens clipeo sic est ceu marmore levi

Excussa et collem vehementer sauciat usque

Ad clavos infixa solo. Tunc pectore magno,

1295

Sed modica vi fraxineum hastile superbus

Iecit Guntharius, volitans quod adhaesit in ima

Waltharii parma, quam mox dum concutit ipse,

Excidit ignavum de ligni vulnere ferrum.

 

Omine quo maesti confuso pectore Franci

1300

Mox stringunt acies, dolor est conversus ad iras,

Et tecti clipeis Aquitanum invadere certant.

Strennuus ille tamen vi cuspidis expulit illos

Atque incursantes vultu terrebat et armis.

 

Hic rex Guntharius coeptum meditatur ineptum,

1305

Scilicet ut iactam frustra terraeque relapsam,

– Ante pedes herois enim divulsa iacebat –,

Accedens tacite furtim sustolleret hastam,

Quandoquidem brevibus gladiorum denique telis

Armati nequeunt accedere comminus illi,

1310

Qui tam porrectum torquebat cuspidis ictum.

Innuit ergo oculis vassum praecedere suadens,

Cuius defensu causam supplere valeret.

Nec mora, progreditur Haganon ac provocat hostem,

Rex quoque gemmatum vaginae condidit ensem,

1315

Expediens dextram furto actutum faciendo.

Sed quid plura ? Manum pronus transmisit in hastam

Et iam comprensam sensim subtraxerat illam

Fortunae maiora petens. Sed maximus heros,

Utpote qui bello semper sat providus esset

1320

Praeter et unius punctum cautissimus horae,

Hunc inclinari cernens persenserat actum

Nec tulit, obstantem sed mox Haganona revellens,

Denique sublato qui divertebat ab ictu,

Insilit et planta direptum hastile retentat

1325

Ac regem furto captum sic increpitavit,

Ut iam perculso sub cuspide genua52 labarent.

Quem quoque continuo esurienti porgeret Orco,

Ni Hagano armipotens citius succurreret atque

Obiecto dominum scuto muniret et hosti

1330

Nudam aciem saevi mucronis in ora tulisset.

Sic, dum Waltharius vulnus cavet, ille resurgit

Atque tremens stupidusque stetit, vix morte reversus.

 

Nec mora nec requies53 : bellum instauratur amarum,

Incurrunt hominem nunc ambo nuncque vicissim ;

1335

Et dum progresso se impenderet acrius uni,

En de parte alia subit alter et impedit ictum.

Haud aliter, Numidus quam dum venabitur ursus

Et canibus circumdatus astat et artubus horret

Et caput occultans submurmurat ac propiantes

1340

Amplexans Umbros miserum mutire coartat,

– Tum rabidi circumlatrant hinc inde Molossi

Comminus ac dirae metuunt accedere belvae –,

Taliter in nonam conflictus fluxerat horam,

Et triplex cunctis inerat maceratio : leti

1345

Terror, et ipse labor bellandi, solis et ardor.

 

Interea herois coepit subrepere menti

Quiddam, qui tacito premit has sub corde loquelas :

« Si Fortuna viam non commutaverit, isti

Vana fatigatum memet per ludicra fallent. »

1350

Ilico et elata Haganoni voce profatur :

« O paliure, vires foliis, ut pungere possis54 ;

Tu saltando iocans astu me ludere temptas.

Sed iam faxo locum, propius ne accedere tardes :

Ecce tuas – scio, praegrandes – ostendito vires !

1355

Me piget incassum tantos sufferre labores. »

Dixit et exiliens contum contorsit in ipsum,

Qui pergens onerat clipeum dirimitque aliquantum

Loricae ac magno modicum de corpore stringit ;

Denique praecipuis praecinctus fulserat armis.

 

1360

At vir Waltharius missa cum cuspide currens

Evaginato regem importunior ense

Impetit et scuto dextra de parte revulso

Ictum praevalidum ac mirandum fecit eique

Crus cum poplite ad usque femur decerpserat omne55.

1365

Ille super parmam ante pedes mox concidit huius.

Palluit exanguis domino recidente satelles.

Alpharides spatam tollens iterato cruentam

Ardebat lapso postremum infligere vulnus.

Immemor at proprii Hagano vir forte doloris

1370

Aeratum caput inclinans obiecit ad ictum.

Extensam cohibere manum non quiverat heros,

Sed cassis fabrefacta diu meliusque peracta

Excipit assultum mox et scintillat in altum.

Cuius duritia stupefactus dissilit ensis,

1375

Proh dolor ! et crepitans partim micat aere et herbis.

 

Belliger ut frameae murcatae fragmina vidit56,

Indigne tulit ac nimia furit efferus ira

Impatiensque sui capulum sine pondere ferri57,

Quamlibet eximio praestaret et arte metallo,

1380

Protinus abiecit monimentaque tristia sprevit58.

Qui dum forte manum iam enormiter exeruisset,

Abstulit hanc Hagano sat laetus vulnere prompto.

In medio iactus recidebat dextera fortis

Gentibus ac populis multis suspecta, tyrannis,

1385

Innumerabilibus quae fulserat ante trophaeis.

Sed vir praecipuus nec laevis cedere gnarus,

Sana mente potens carnis superare dolores,

Non desperavit neque vultus concidit eius,

Verum vulnigeram clipeo insertaverat ulnam

1390

Incolomique manu mox eripuit semispatam,

Qua dextrum cinxisse latus memoravimus illum,

Ilico vindictam capiens ex hoste severam.

Nam feriens dextrum Haganoni effodit ocellum

Ac timpus resecans pariterque labella revellens

1395

Olli bis ternos discussit ab ore molares.

 

Tali negotio dirimuntur proelia facto.

Quemque suum vulnus atque aeger anhelitus arma

Ponere persuasit. Quisnam hinc immunis abiret,

Qua duo magnanimi heroes tam viribus aequi

1400

Quam fervore animi steterant in fulmine belli ?

 

Postquam finis adest, insignia quemque notabant :

Illic Guntharii regis pes, palma iacebat

Waltharii nec non tremulus Haganonis ocellus.

Sic sic armillas partiti sunt Avarenses !

 

1405

Consedere duo, nam tertius ille iacebat,

Sanguinis undantem tergentes floribus amnem.

Haec inter timidam revocat clamore puellam

Alpharides, veniens quae saucia quaeque ligavit.

 

His ita compositis sponsus praecepit eidem :

1410

« Iam misceto merum Haganoni et porrige primum ;

Est athleta bonus, fidei si iura reservet.

Tum praebeto mihi, reliquis qui plus toleravi.

Postremum volo Guntharius bibat, utpote segnis

Inter magnanimum qui paruit arma virorum

1415

Et qui Martis opus tepide atque enerviter egit. »

Obsequitur cunctis Heririci filia verbis.

Francus at oblato licet arens pectore vino

« Defer » ait « prius Alpharidi sponso ac seniori,

Virgo, tuo, quoniam, fateor, me fortior ille

1420

Nec solum me, sed cunctos supereminet armis. »

 

Hic tandem Hagano spinosus et ipse Aquitanus,

Mentibus invicti, licet omni corpore lassi,

Post varios pugnae strepitus ictusque tremendos

Inter pocula scurrili certamine ludunt.

1425

Francus ait : « Iam dehinc cervos agitabis, amice,

Quorum de corio wantis sine fine fruaris :

At dextrum, moneo, tenera lanugine comple,

Ut causae ignaros palmae sub imagine fallas.

Wah ! sed quid dicis, quod ritum infringere gentis

1430

Ac dextro femori gladium agglomerare videris

Uxorique tuae, si quando ea cura subintrat,

Perverso amplexu circumdabis euge sinistram ?

Iam quid demoror ? En posthac tibi quicquid agendum est,

Laeva manus faciet. » Cui Walthare talia reddit :

1435

« Cur tam prosilias, admiror, lusce Sicamber :

Si venor cervos, carnem vitabis aprinam.

Ex hoc iam famulis tu suspectando iubebis

Heroum turbas transversa tuendo salutans59.

Sed fidei memor antiquae tibi consiliabor :

1440

Iam si quando domum venias laribusque propinques,

Effice lardatam de multra farreque pultam :

Haec pariter victum tibi conferet atque medelam. »

 

His dictis pactum renovant iterato coactum

Atque simul regem tollentes valde dolentem

1445

Imponunt equiti et sic disiecti redierunt

Franci Wormatiam patriamque Aquitanus adivit.

Illic gratifice magno susceptus honore

Publica Hiltgundi fecit sponsalia rite

Omnibus et carus post mortem obitumque parentis

1450

Ter denis populum rexit feliciter annis.

Qualia bella dehinc vel quantos saepe triumphos

Ceperit, ecce stilus renuit signare retunsus.

 

Haec quicunque legis, stridenti ignosce cicadae

Raucellam nec adhuc vocem perpende, sed aevum,

1455

Utpote quae nidis nondum petit alta relictis.

Haec est Waltharii poesis. Vos salvet Iesus.

Notes de bas de page

1 Voir Genèse, 13.16 et 15.4.

2 Virgile, Énéide, op. cit., VII, v. 698 : « Ibant aequati numero regemque canebant ». Rappelons que le Waltharius est farci de réminiscences ou d’emprunts, principalement à Virgile et à Prudence ; nous ne signalons en note que les plus importants.

3 Virgile, Énéide, op. cit., I, v. 687 : « Cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet ».

4 On peut hésiter sur la ponctuation de ce passage et mettre en incise, comme le font E. D’Angelo et R. Florio, le v. 264, ce qui aboutirait à la traduction suivante : « le casque et la cotte à la triple maille du roi – je veux dire, la cuirasse qui porte l’emblème des forgerons – dérobe-les ». Néanmoins, la reprise un peu surprenante de « tunicam » par « trilicem loricam » trouve peut-être à s’expliquer dans la mesure où Walther, s’adressant à une femme ignorante des choses de la guerre, utilise, pour désigner l’objet auquel il pense, d’abord un terme inadapté mais renvoyant à une réalité que Hildegonde peut saisir (tunicam), puis le décrit de façon plus précise (trilicem loricam).

5 Prudence, Apotheosis, v. 713 : « Centenos simul accubitus iniere sodales ».

6 Ibid., v. 719 : « Post cenam cophinos ; crudus conuiua resudat ».

7 Virgile, Énéide, op. cit., IV, v. 135 : « Stat sonipes ac frena ferox spumantia mandit ».

8 Pour « itineri » (archaïsme).

9 Virgile, Énéide, op. cit., IX, v. 189 : « Lumina rara micant, somno vinoque soluti ».

10 Ibid., IV, v. 285 et VIII, v. 20 : « Atque animum nunc huc celerem nunc diuidit illuc ».

11 Ibid., IV, v. 5 : « Verbaque, nec placidam membris dat cura quietem ».

12 Ibid., II, v. 255 : « A Tenedo tacitae per amica silentia luna ».

13 Prudence, Psychomachie, op. cit., v. 459 : « Inpleuisse sinus, iuuat infercire cruminis ».

14 Virgile, Énéide, op. cit., V, v. 324 : « Ecce uolat calcemque terit iam calce Diores ».

15 Prudence, Psychomachie, op. cit., v. 253-254 : « Talia uociferans rapidum calcaribus urget / Cornipedem, laxisque uolat temeraria frenis ».

16 Virgile, Énéide, op. cit., XI, v. 283-284 : « Contulimusque manus : experto credite quantus / In clipeum adsurgat, quo turbine torqueat hastam ».

17 Prudence, Apotheosis, op. cit., v. 611 : « Qui tam pinnatus rapidoque simillimus austro ».

18 Cet hexamètre est incomplet. Nous ajoutons tandem, qui correspond à la leçon d’un des manuscrits.

19 K. Strecker ponctue ici « revocare memento. Ignotus » ; nous suivons la proposition d’E. D’Angelo qui ponctue « revocare. Memento : ignotus ». Cette proposition paraît en effet nettement plus convaincante.

20 Ce vers est exactement repris au v. 1364.

21 Virgile, Énéide, op. cit., II, v. 216 : « Post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem ».

22 Comme le v. 652 reprend exactement le v. 647, K. Strecker (de même qu’E. D’Angelo et R. Florio) le considère comme une interpolation et le rejette. Pourquoi, néanmoins, ne pas le conserver, puisque Camalo est bien censé répéter les mêmes paroles ? En outre, ce n’est pas le seul cas de reprise littérale d’un même vers que présente le Waltharius (voir les v. 625 et 1364).

23 Virgile, Énéide, op. cit., II, v. 553 : « Extulit ac lateri capulo tenus abdidit ensem » et X, v. 536 : « Ceruice orantis capulo tenus applicat ensem ».

24 Ibid., I, v. 313 et XII, v. 165 : « Bina manu lato crispans hastilia ferro ».

25 Stace, Thébaïde, IX, v. 446 : « Sic ait infrendens et sponte furentibus undis ».

26 Virgile, Énéide, op. cit., V, v. 496-497 : « Pandare, qui quondam iussus confundere foedus / In medios telum torsisti primus Achiuos ».

27 Ibid., XII, v. 925 : « Loricae et clipei extremos septemplicis orbis ».

28 Ibid., IX, v. 410-411 : « Dixerat et toto conixus corpore ferrum / Conicit. Hasta uolans noctis diuerberat umbras ».

29 Ibid., X, v. 892-893 : « Tollit se arrectum quadrupes et calcibus auras / Uerberat effusumque equitem super ipse secutus ».

30 Prudence, Psychomachie, op. cit., v. 325 : « Emicat amento, frameam nec dextra minatur ».

31 Virgile, Énéide, op. cit., X, v. 481 : « Aspice, num mage sit nostrum penetrabile telum ».

32 Ibid., XII, v. 938 : « “Ulterius ne tende odiis.” Stetit acer in armis ».

33 Ibid., IX, v. 748 : « Effugies, neque enim is teli nec uolneris auctor ».

34 Ibid., IX, v. 664 : « It clamor totis per propugnacula muris ».

35 Ibid., XII, v. 788-789 : « Olli sublimes armis animisque refecti, / Hic gladio fidens, hic acer et arduos hasta ».

36 Ibid., XII, v. 720 : « Illi inter sese multa ui uolnera miscent ».

37 Ibid., XII, v. 728-729 : « Emicat hic impune putans et corpore toto / Alte sublatum consurgit Turnus in ensem ».

38 Ibid., IX, v. 709 : « Dat tellus gemitum et clipeum super intonat ingens ».

39 Après avoir beaucoup hésité, nous avons finalement renoncé à corriger l’« insatiatus habendi » de l’édition Strecker – pourtant incorrect, car à côté de « fames » on attendrait « insatiata » – parce qu’il nous a semblé que la reprise de la clausule visait à rappeler celle qu’on trouve dans la Psychomachie de Prudence (« Nec parcit propriis amor insatiatus habendi », v. 478), la substitution de « fames » à « amor » pouvant s’expliquer par le désir de combiner au souvenir de Prudence celui d’une célèbre junctura de Virgile, « auri sacra fames » (Énéide, III, v. 57).

40 Prudence, Hamartigenia, v. 255 : « Gurges avaritiae, finis quam nullus habendi ».

41 Nous avons modifié ici la ponctuation de l’édition Strecker, et mis une majuscule à « Dira ».

42 Virgile, Bucoliques, op. cit., III, v. 79 : « Et longum “Formose, uale, uale” inquit “Iolla” ».

43 Virgile, Énéide, op. cit., VI, v. 546 : « I decus, i, nostrum ; melioribus utere fatis ».

44 Ibid., XII, v. 714 : « Congeminant, fors et uirtus miscentur in unum ».

45 Virgile, Énéide, op. cit., XII, v. 896 : « Nec plura effatus saxum circumspicit ingens ».

46 Comme il ne nous paraît pas possible de traduire le texte édité par K. Strecker (« ignotum »), nous suivons la leçon du manuscrit V.

47 Quoiqu’il s’agisse normalement de deux termes différents, on doit considérer ici, de même qu’au v. 1141, que la forme oscillum (« petite figurine représentant un visage humain ») vaut pour osculum (« baiser »), les deux termes étant des diminutifs du substantif os.

48 Virgile, Énéide, op. cit., XI, v. 314 : « Nunc adeo, quae sit dubiae sententia menti ».

49 Voir Ézéchiel, 18.23 et Deuxième Épître de Pierre, 3.9.

50 Prudence, Contre Symmaque, II, v. 707 : « Pro patria et pulchram per uulnera quaerere laudem ». Voir aussi Virgile : Énéide, op. cit., XI, v. 647 (« Certantes pulchramque petunt per uolnera mortem ») et Géorgiques, IV, v. 218 (« Obiectant pulchramque petunt per uolnera mortem »).

51 Nous corrigeons, dans le texte édité par K. Strecker, maligeram (terme à notre connaissance non attesté par ailleurs, et qui de plus est ici métriquement incorrect) en maligenam, leçon que l’on trouve d’ailleurs dans plusieurs manuscrits ; cet adjectif, qui à dire vrai n’est pas attesté non plus, peut néanmoins avoir été forgé sur le modèle de maliferam (que l’on trouve cette fois dans l’Énéide, op. cit., VII, v. 740 : « maliferae Abellae », « Abella terre des pommiers »), dans le sens de « né du pommier, fait de bois de pommier ».

52 Nous nous sommes permis de corriger genva en genua, qui nous a paru plus clair et plus logique.

53 Virgile, Géorgiques, op. cit., III, v. 110 : « Nec mora nec requies ; at fuluae nimbus harenae ». Voir aussi Énéide, op. cit., V, v. 458 et XII, v. 553.

54 Virgile, Énéide, op. cit., VI, v. 373 : « Unde haec, o Palinure, tibi tam dira cupido ? ».

55 Reprise littérale du v. 625.

56 Prudence, Psychomachie, op. cit., 145 : « Ira ubi truncati mucronis fragmina uidit ».

57 Ibid., v. 147 : « Iam capulum retinente manu sine pondere ferri ».

58 Ibid., v. 149-150 : « Perfida signa abicit, monumentaque tristia longe / Spernit, et ad proprium succenditur effera letum ».

59 Virgile, Bucoliques, op. cit., III, v. 8 : « Nouimus et qui te, transuersa tuentibus hircis ».


Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.