Waltharii poesis
Version originale
p. 43-92
Texte intégral
Prologue de Geraldus
Omnipotens genitor, summae virtutis amator, | |
Iure pari natusque amborum spiritus almus, | |
Personis trinus, vera deitate sed unus, | |
Qui vita vivens cuncta et sine fine tenebis, | |
5 | Pontificem summum tu salva nunc et in aevum |
Claro Erckambaldum fulgentem nomine dignum, | |
Crescat ut interius sancto spiramine plenus, | |
Multis infictum quo sit medicamen in aevum. | |
Praesul sancte dei, nunc accipe munera servi, | |
10 | Quae tibi decrevit de larga promere cura |
Peccator fragilis Geraldus nomine vilis, | |
Qui tibi nam certus corde estque fidelis alumnus. | |
Quod precibus dominum iugiter precor omnitonantem, | |
Ut nanciscaris factis, quae promo loquelis, | |
15 | Det pater ex summis caelum terramque gubernans. |
Serve dei summi, ne despice verba libelli, | |
Non canit alma dei, resonat sed mira tyronis, | |
Nomine Waltharius, per proelia multa resectus. | |
Ludendum magis est dominum quam sit rogitandum, | |
20 | Perlectus longevi stringit inampla diei. |
Sis felix sanctus per tempora plura sacerdos, | |
Sit tibi mente tua Geraldus carus adelphus. |
Waltharii poesis
Tertia pars orbis, fratres, Europa vocatur, | |
Moribus ac linguis varias et nomine gentes | |
Distinguens cultu, tum relligione sequestrans. | |
Inter quas gens Pannoniae residere probatur, | |
5 | Quam tamen et Hunos plerumque vocare solemus. |
Hic populus fortis virtute vigebat et armis, | |
Non circumpositas solum domitans regiones, | |
Litoris oceani sed pertransiverat oras, | |
Foedera supplicibus donans sternensque rebelles. | |
10 | Ultra millenos fertur dominarier annos. |
Attila rex quodam tulit illud tempore regnum, | |
Impiger antiquos sibimet renovare triumphos. | |
Qui sua castra movens mandavit visere Francos, | |
Quorum rex Gibicho solio pollebat in alto, | |
15 | Prole recens orta gaudens, quam postea narro : |
Namque marem genuit, quem Guntharium vocitavit. |
Fama volans pavidi regis transverberat aures, | |
Dicens hostilem cuneum transire per Hystrum, | |
Vincentem numero stellas atque amnis arenas1. | |
20 | Qui non confidens armis vel robore plebis |
Concilium cogit, quae sint facienda, requirit. | |
Consensere omnes foedus debere precari | |
Et dextras, si forte darent, coniungere dextris | |
Obsidibusque datis censum persolvere iussum ; | |
25 | Hoc melius fore quam vitam simul ac regionem |
Perdiderint natosque suos pariterque maritas. |
Nobilis hoc Hagano fuerat sub tempore tiro | |
Indolis egregiae, veniens de germine Troiae. | |
Hunc, quia Guntharius nondum pervenit ad aevum, | |
30 | Ut sine matre queat vitam retinere tenellam, |
Cum gaza ingenti decernunt mittere regi. | |
Nec mora, legati censum iuvenemque ferentes | |
Deveniunt pacemque rogant ac foedera firmant. |
Tempore quo validis steterat Burgundia sceptris, | |
35 | Cuius primatum Heriricus forte gerebat. |
Filia huic tantum fuit unica nomine Hiltgunt, | |
Nobilitate quidem pollens ac stemmate formae. | |
Debuit haec heres aula residere paterna | |
Atque diu congesta frui, si forte liceret. |
40 | Namque Avares firma cum Francis pace peracta |
Suspendunt a fine quidem regionis eorum. | |
Attila sed celeres mox huc deflectit habenas, |
Nec tardant reliqui satrapae vestigia adire. | |
Ibant aequati numero2, sed et agmine longo, | |
45 | Quadrupedum cursu tellus concussa gemebat. |
Scutorum sonitu pavidus superintonat aether. | |
Ferrea silva micat totos rutilando per agros : | |
Haud aliter primo quam pulsans aequora mane | |
Pulcher in extremis renitet sol partibus orbis. | |
50 | Iamque Ararim Rodanumque amnes transiverat altos |
Atque ad praedandum cuneus dispergitur omnis. |
Forte Cabillonis sedit Heriricus, et ecce | |
Attollens oculos speculator vociferatur : | |
« Quaenam condenso consurgit pulvere nubes ? | |
55 | Vis inimica venit, portas iam claudite cunctas ! » |
Iam tum, quid Franci fecissent, ipse sciebat | |
Princeps et cunctos compellat sic seniores : | |
« Si gens tam fortis, cui nos similare nequimus, | |
Cessit Pannoniae, qua nos virtute putatis | |
60 | Huic conferre manum et patriam defendere dulcem ? |
Est satius, pactum faciant censumque capessant | |
Unica nata mihi, quam tradere pro regione | |
Non dubito : tantum pergant, qui foedera firment. » |
Ibant legati totis gladiis spoliati, | |
65 | Hostibus insinuant, quod regis iussio mandat : |
Ut cessent vastare, rogant. Quos Attila ductor, | |
Ut solitus fuerat, blande suscepit et inquit : | |
« Foedera plus cupio quam proelia mittere vulgo. | |
Pace quidem Huni malunt regnare, sed armis | |
70 | Inviti feriunt, quos cernunt esse rebelles. |
Rex ad nos veniens dextram det atque resumat. » |
Exivit princeps asportans innumeratos | |
Thesauros pactumque ferit natamque reliquit. | |
Pergit in exilium pulcherrima gemma parentum. |
75 | Postquam complevit pactum statuitque tributum, |
Attila in occiduas promoverat agmina partes. | |
Namque Aquitanorum tunc Alphere regna tenebat, | |
Quem sobolem sexus narrant habuisse virilis, | |
Nomine Waltharium, primaevo flore nitentem. | |
80 | Nam iusiurandum Heriricus et Alphere reges |
Inter se dederant, pueros quod consociarent, | |
Cum primum tempus nubendi venerit illis. | |
Hic ubi cognovit gentes has esse domatas, | |
Coeperat ingenti cordis trepidare pavore, | |
85 | Nec iam spes fuerat saevis defendier armis. |
« Quid cessemus », ait, « si bella movere nequimus ? | |
Exemplum nobis Burgundia, Francia donant. | |
Non incusamur, si talibus aequiperamur. | |
Legatos mitto foedusque ferire iubebo | |
90 | Obsidis inque vicem dilectum porrigo natum |
Et iam nunc Hunis censum persolvo futurum. » | |
Sed quid plus remorer ? Dictum compleverat actis. |
Tunc Avares gazis onerati denique multis | |
Obsidibus sumptis Haganone, Hiltgunde puella | |
95 | Nec non Walthario redierunt pectore laeto. |
Attila Pannonias ingressus et urbe receptus | |
Exulibus pueris magnam exhibuit pietatem | |
Ac veluti proprios nutrire iubebat alumnos. | |
Virginis et curam reginam mandat habere, | |
100 | Ast adolescentes propriis conspectibus ambos |
Semper adesse iubet, sed et artibus imbuit illos | |
Praesertimque iocis belli sub tempore habendis. | |
Qui simul ingenio crescentes mentis et aevo | |
Robore vincebant fortes animoque sophistas, | |
105 | Donec iam cunctos superarent fortiter Hunos. |
Militiae primos tunc Attila fecerat illos, | |
Sed haud immerito, quoniam, si quando moveret | |
Bella, per insignes isti micuere triumphos ; | |
Idcircoque nimis princeps dilexerat ambos. | |
110 | Virgo etiam captiva deo praestante supremo |
Reginae vultum placavit et auxit amorem, | |
Moribus eximiis operumque industria habundans. | |
Postremum custos thesauris provida cunctis | |
Efficitur, modicumque deest, quin regnet et ipsa ; | |
115 | Nam quicquid voluit de rebus, fecit et actis. |
Interea Gibicho defungitur, ipseque regno | |
Guntharius successit et ilico Pannoniarum | |
Foedera dissolvit censumque subire negavit. | |
Hoc ubi iam primum Hagano cognoverat exul, | |
120 | Nocte fugam molitur et ad dominum properavit. |
Waltharius tamen ad pugnas praecesserat Hunos, | |
Et quocumque iret, mox prospera sunt comitata. | |
Ospirin elapsum Haganonem regia coniunx | |
Attendens domino suggessit talia dicta : | |
125 | « Provideat caveatque, precor, sollertia regis, |
Ne vestri imperii labatur forte columna, |
Hoc est, Waltharius vester discedat amicus, | |
In quo magna potestatis vis extitit huius ; | |
Nam vereor, ne fors fugiens Haganonem imitetur, | |
130 | Idcircoque meam perpendite nunc rationem : |
Cum primum veniat, haec illi dicite verba : | |
“Servitio in nostro magnos plerumque labores | |
Passus eras ideoque scias, quod gratia nostra | |
Prae cunctis temet nimium dilexit amicis. | |
135 | Quod volo plus factis te quam cognoscere dictis : |
Elige de satrapis nuptam tibi Pannoniarum | |
Et non pauperiem propriam perpendere cures. | |
Amplificabo quidem valde te rure domique, | |
Nec quisquam, qui dat sponsam, post facta pudebit.” | |
140 | Quod si completis, illum stabilire potestis. » |
Complacuit sermo regi coepitque parari. |
Waltharius venit, cui princeps talia pandit, | |
Uxorem suadens sibi ducere ; sed tamen ipse | |
Iam tum praemeditans, quod post compleverat actis, | |
145 | His instiganti suggestibus obvius infit : |
« Vestra quidem pietas est, quod modici famulatus | |
Causam conspicitis. Sed quod mea segnia mentis | |
Intuitu fertis, numquam meruisse valerem. | |
Sed precor, ut servi capiatis verba fidelis : | |
150 | Si nuptam accipiam domini praecepta secundum, |
Vinciar in primis curis et amore puellae | |
Atque a servitio regis plerumque retardor : | |
Aedificare domos cultumque intendere ruris | |
Cogor, et hoc oculis senioris adesse moratur | |
155 | Et solitam regno Hunorum impendere curam. |
Namque voluptatem quisquis gustaverit, exin | |
Intolerabilius consuevit ferre labores. | |
Nil tam dulce mihi, quam semper inesse fideli | |
Obsequio domini ; quare precor absque iugali | |
160 | Me vinclo permitte meam iam ducere vitam. |
Si sero aut medio noctis mihi tempore mandas, | |
Ad quaecumque iubes, securus et ibo paratus. | |
In bellis nullae persuadent cedere curae | |
Nec nati aut coniunx retrahentque fugamque movebunt. | |
165 | Testor per propriam temet, pater optime, vitam |
Atque per invictam nunc gentem Pannoniarum, | |
Ut non ulterius me cogas sumere taedas. » | |
His precibus victus suasus rex deserit omnes, | |
Sperans Waltharium fugiendo recedere numquam. |
170 | Venerat interea satrapae certissima fama |
Quandam, quae nuper superata, resistere gentem | |
Ac bellum Hunis confestim inferre paratam. |
Tunc ad Waltharium convertitur actio rerum. | |
Qui mox militiam percensuit ordine totam | |
175 | Et bellatorum confortat corda suorum, |
Hortans praeteritos semper memorare triumphos | |
Promittensque istos solita virtute tyrannos | |
Sternere et externis terrorem imponere terris. |
Nec mora, consurgit sequiturque exercitus omnis. | |
180 | Ecce locum pugnae conspexerat et numeratam |
Per latos aciem campos digessit et agros. | |
Iamque infra iactum teli congressus uterque | |
Constiterat cuneus : tunc undique clamor ad auras | |
Tollitur, horrendam confundunt classica vocem, | |
185 | Continuoque hastae volitant hinc indeque densae. |
Fraxinus et cornus ludum miscebat in unum, | |
Fulminis inque modum cuspis vibrata micabat. | |
Ac veluti boreae sub tempore nix glomerata | |
Spargitur, haud aliter saevas iecere sagittas. | |
190 | Postremum cunctis utroque ex agmine pilis |
Absumptis manus ad mucronem vertitur omnis : | |
Fulmineos promunt enses clipeosque revolvunt, | |
Concurrunt acies demum pugnamque restaurant. | |
Pectoribus partim rumpuntur pectora equorum, | |
195 | Sternitur et quaedam pars duro umbone virorum. |
Waltharius tamen in medio furit agmine bello, | |
Obvia quaeque metens armis ac limite pergens. | |
Hunc ubi conspiciunt hostes tantas dare strages, | |
Ac si praesentem metuebant cernere mortem, | |
200 | Et quemcunque locum, seu dextram sive sinistram, |
Waltharius peteret, cuncti mox terga dederunt | |
Et versis scutis laxisque feruntur habenis. |
Tunc imitata ducem gens maxima Pannoniarum | |
Saevior insurgit caedemque audacior auget, | |
205 | Deicit obstantes, fugientes proterit usque, |
Dum caperet plenum belli sub sorte triumphum. | |
Tum super occisos ruit et spoliaverat omnes. | |
Et tandem ductor recavo vocat agmina cornu | |
Ac primus frontem festa cum fronde revinxit, | |
210 | Victrici lauro cingens sua timpora vulgo, |
Post hunc signiferi, sequitur quos cetera pubes. | |
Iamque triumphali redierunt stemmate compti | |
Et patriam ingressi propria se quisque locavit | |
Sede, sed ad solium mox Waltharius properavit. |
215 | Ecce palatini decurrunt arce ministri |
Illius aspectu hilares equitemque tenebant, | |
Donec vir sella descenderet inclitus alta. | |
Si bene res vergant, tum demum forte requirunt. | |
Ille aliquid modicum narrans intraverat aulam, | |
220 | (Lassus enim fuerat), regisque cubile petebat. |
Illic Hiltgundem solam offendit residentem. | |
Cui post amplexus atque oscula dulcia dixit3 : | |
« Ocius huc potum ferto, quia fessus anhelo. » | |
Illa mero tallum complevit mox pretiosum | |
225 | Porrexitque viro, qui signans accipiebat |
Virgineamque manum propria constrinxit. At illa | |
Astitit et vultum reticens intendit herilem, | |
Walthariusque bibens vacuum vas porrigit olli | |
– Ambo etenim norant de se sponsalia facta – | |
230 | Provocat et tali caram sermone puellam : |
« Exilium pariter patimur iam tempore tanto, | |
Non ignorantes, quid nostri forte parentes | |
Inter se nostra de re fecere futura. | |
Quamne diu tacito premimus haec ipsa palato ? » | |
235 | Virgo per hyroniam meditans hoc dicere sponsum |
Paulum conticuit, sed postea talia reddit : | |
« Quid lingua simulas, quod ab imo pectore damnas, | |
Oreque persuades, toto quod corde refutas, | |
Sit veluti talem pudor ingens ducere nuptam ? » | |
240 | Vir sapiens contra respondit et intulit ista : |
« Absit quod memoras ! Dextrorsum porrige sensum ! | |
Noris me nihilum simulata mente locutum | |
Nec quicquam nebulae vel falsi interfore crede. | |
Nullus adest nobis exceptis namque duobus : | |
245 | Si nossem temet mihi promptam impendere mentem |
Atque fidem votis servare per omnia cautis, | |
Pandere cuncta tibi cordis mysteria vellem. » |
Tandem virgo viri genibus curvata profatur : | |
« Ad quaecumque vocas, mi domne, sequar studiose | |
250 | Nec quicquam placitis malim praeponere iussis. » |
Ille dehinc : « Piget exilii me denique nostri | |
Et patriae fines reminiscor saepe relictos | |
Idcircoque fugam cupio celerare latentem. | |
Quod iam prae multis potuissem forte diebus, | |
255 | Si non Hiltgundem solam remanere dolerem. » |
Addidit has imo virguncula corde loquelas : | |
« Vestrum velle meum, solis his aestuo rebus. |
Praecipiat dominus, seu prospera sive sinistra | |
Eius amore pati toto sum pectore praesto. » | |
260 | Waltharius tandem sic virginis inquit in aurem : |
« Publica custodem rebus te nempe potestas | |
Fecerat, idcirco memor haec mea verba notato : | |
Inprimis galeam regis tunicamque, trilicem | |
Assero loricam fabrorum insigne ferentem4, | |
265 | Diripe, bina dehinc mediocria scrinia tolle. |
His armillarum tantum da Pannonicarum, | |
Donec vix unum releves ad pectoris imum. | |
Inde quater binum mihi fac de more coturnum, | |
Tantundemque tibi patrans imponito vasis : | |
270 | Sic fors ad summum complentur scrinia labrum. |
Insuper a fabris hamos clam posce retortos : | |
Nostra viatica sint pisces simul atque volucres, | |
Ipse ego piscator, sed et auceps esse coartor. | |
Haec intra ebdomadam caute per singula comple. | |
275 | Audisti, quid habere vianti forte necesse est. |
Nunc quo more fugam valeamus inire, recludo : | |
Postquam septenos Phoebus remeaverit orbes, | |
Regi ac reginae satrapis ducibus famulisque | |
Sumptu permagno convivia laeta parabo | |
280 | Atque omni ingenio potu sepelire studebo, |
Donec nullus erit, qui sentiat hoc, quod agendum est. | |
Tu tamen interea mediocriter utere vino | |
Atque sitim vix ad mensam restinguere cura. | |
Cum reliqui surgant, ad opuscula nota recurre. | |
285 | Ast ubi iam cunctos superat violentia potus, |
Tum simul occiduas properemus quaerere partes. » | |
Virgo memor praecepta viri complevit. Et ecce | |
Praefinita dies epularum venit, et ipse | |
Waltharius magnis instruxit sumptibus escas. |
290 | Luxuria in media residebat denique mensa, |
Ingrediturque aulam velis rex undique septam. | |
Heros magnanimus solito quem more salutans | |
Duxerat ad solium, quod bissus compsit et ostrum. | |
Consedit laterique duces hinc indeque binos | |
295 | Assedisse iubet ; reliquos locat ipse minister. |
Centenos simul accubitus iniere sodales5, | |
Diversasque dapes libans conviva resudat6. | |
His et sublatis aliae referuntur edendae, | |
Atque exquisitum fervebat migma per aurum | |
300 | – Aurea bissina tantum stant gausape vasa – |
Et pigmentatus crateres Bachus adornat. | |
Illicit ad haustum species dulcedoque potus. | |
Waltharius cunctos ad vinum hortatur et escam. |
Postquam epulis depulsa fames sublataque mensa, | |
305 | Heros iam dictus dominum laetanter adorsus |
Inquit : « In hoc, rogito, clarescat gratia vestra, | |
Ut vos inprimis, reliquos tunc laetificetis. » | |
Et simul in verbo nappam dedit arte peractam | |
Ordine sculpturae referentem gesta priorum, | |
310 | Quam rex accipiens haustu vacuaverat uno, |
Confestimque iubet reliquos imitarier omnes. | |
Ocius accurrunt pincernae moxque recurrunt, | |
Pocula plena dabant et inania suscipiebant. | |
Hospitis ac regis certant hortatibus omnes. | |
315 | Ebrietas fervens tota dominatur in aula, |
Balbutit madido facundia fusa palato, | |
Heroas validos plantis titubare videres. | |
Taliter in seram produxit bachica noctem | |
Munera Waltharius retrahitque redire volentes, | |
320 | Donec vi potus pressi somnoque gravati |
Passim porticibus sternuntur humotenus omnes. |
Et licet ignicremis vellet dare moenia flammis, | |
Nullus, qui causam potuisset scire, remansit. | |
Tandem dilectam vocat ad semet mulierem, | |
325 | Praecipiens causas citius deferre paratas. |
Ipseque de stabulis victorem duxit equorum, | |
Ob virtutem quem vocitaverat ille Leonem. | |
Stat sonipes ac frena ferox spumantia mandit7. | |
Hunc postquam faleris solito circumdedit, ecce | |
330 | Scrinia plena gazae lateri suspendit utrique. |
Atque iteri8 longo modicella cibaria ponit | |
Loraque virgineae mandat fluitantia dextrae. | |
Ipseque lorica vestitus more gigantis | |
Imposuit capiti rubras cum casside cristas | |
335 | Ingentesque ocreis suras complectitur aureis |
Et laevum femur ancipiti praecinxerat ense | |
Atque alio dextrum pro ritu Pannoniarum : | |
Is tamen ex una tantum dat vulnera parte. | |
Tunc hastam dextra rapiens clipeumque sinistra | |
340 | Coeperat invisa trepidus decedere terra. |
Femina duxit equum nonnulla talenta gerentem, | |
In manibusque simul virgam tenet ipsa colurnam, |
In qua piscator hamum transponit in undam, | |
Ut cupiens pastum piscis deglutiat hamum. | |
345 | Namque gravatus erat vir maximus undique telis |
Suspectamque habuit cuncto sibi tempore pugnam. | |
Omni nocte quidem properabant currere, sed cum | |
Prima rubens terris ostendit lumina Phoebus, | |
In silvis latitare student et opaca requirunt, | |
350 | Sollicitatque metus vel per loca tuta fatigans. |
In tantumque timor muliebria pectora pulsat, | |
Horreat ut cunctos aurae ventique susurros, | |
Formidans volucres collisos sive racemos. | |
Hinc odium exilii patriaeque amor incubat inde. | |
355 | Vicis diffugiunt, speciosa novalia linquunt, |
Montibus intonsis cursus ambage recurvos | |
Sectantes tremulos variant per devia gressus. |
Ast urbis populus somno vinoque solutus9 | |
Ad medium lucis siluit recubando sequentis. | |
360 | Sed postquam surgunt, ductorem quique requirunt, |
Ut grates faciant ac festa laude salutent. | |
Attila nempe manu caput amplexatus utraque | |
Egreditur thalamo rex Walthariumque dolendo | |
Advocat, ut proprium quereretur forte dolorem. | |
365 | Respondent ipsi se non potuisse ministri |
Invenisse virum, sed princeps sperat eundem | |
Hactenus in somno tentum recubare quietum | |
Occultumque locum sibi delegisse sopori. | |
Ospirin Hiltgundem postquam cognovit abesse | |
370 | Nec iuxta morem vestes deferre suetum, |
Tristior immensis satrapae clamoribus inquit : | |
« O detestandas, quas heri sumpsimus, escas ! | |
O vinum, quod Pannonias destruxerat omnes ! | |
Quod domino regi iam dudum praescia dixi, | |
375 | Approbat iste dies, quem nos superare nequimus. |
En hodie imperii vestri cecidisse columna | |
Noscitur, en robur procul ivit et inclita virtus : | |
Waltharius lux Pannoniae discesserat inde, | |
Hiltgundem quoque mi caram deduxit alumnam. » |
380 | Iam princeps nimia succenditur efferus ira, |
Mutant laetitiam maerentia corda priorem. | |
Ex humeris trabeam discindit ad infima totam | |
Et nunc huc animum tristem, nunc dividit illuc10. | |
Ac velut Aeolicis turbatur arena procellis, | |
385 | Sic intestinis rex fluctuat undique curis, |
Et varium pectus vario simul ore imitatus | |
Prodidit exterius, quicquid toleraverat intus, | |
Iraque sermonem permisit promere nullum. | |
Ipso quippe die potum fastidit et escam, | |
390 | Nec placidam membris potuit dare cura quietem11. |
Namque ubi nox rebus iam dempserat atra colores, | |
Decidit in lectum, verum nec lumina clausit, | |
Nunc latus in dextrum fultus nunc inque sinistrum, | |
Et veluti iaculo pectus transfixus acuto | |
395 | Palpitat atque caput huc et mox iactitat illuc, |
Et modo subrectus fulcro consederat amens. | |
Nec iuvat hoc, demum surgens discurrit in urbe, | |
Atque thorum veniens simul attigit atque reliquit. | |
Taliter insomnem consumpserat Attila noctem. | |
400 | At profugi comites per amica silentia12 euntes |
Suspectam properant post terga relinquere terram. |
Vix tamen erupit cras, rex patribusque vocatis | |
Dixerat : « O si quis mihi Waltharium fugientem | |
Afferat evinctum ceu nequam forte liciscam ! | |
405 | Hunc ego mox auro vestirem saepe recocto |
Et tellure quidem stantem hinc inde onerarem | |
Atque viam penitus clausissem vivo talentis. » | |
Sed nullus fuit in tanta regione tyrannus | |
Vel dux sive comes seu miles sive minister, | |
410 | Qui, quamvis cuperet proprias ostendere vires |
Ac virtute sua laudem captare perennem | |
Ambiretque simul gazam infarcire cruminis13, | |
Waltharium tamen iratum praesumpserat armis | |
Insequier strictoque virum mucrone videre. | |
415 | Nota equidem virtus, experti sunt quoque, quantas |
Incolomis dederit strages sine vulnere victor. | |
Nec potis est ullum rex persuadere virorum, | |
Qui promissa velit hac condicione talenta. |
Waltharius fugiens, ut dixi, noctibus ivit, | |
420 | Atque die saltus arbustaque densa requirens |
Arte accersitas pariter capit arte volucres, | |
Nunc fallens visco, nunc fisso denique ligno. | |
Ast ubi pervenit, qua flumina curva fluebant, | |
Immittens hamum rapuit sub gurgite praedam, | |
425 | Atque famis pestem pepulit tolerando laborem. |
Namque fugae toto se tempore virginis usu | |
Continuit vir Waltharius laudabilis heros. |
Ecce quater denos sol circumflexerat orbes, | |
Ex quo Pannonica fuerat digressus ab urbe. | |
430 | Ipso quippe die, numerum qui clauserat istum, |
Venerat ad fluvium iam vespere tum mediante, | |
Scilicet ad Rhenum, qua cursus tendit ad urbem | |
Nomine Wormatiam regali sede nitentem. | |
Illic pro naulo pisces dedit antea captos | |
435 | Et mox transpositus graditur properanter anhelus. |
Orta dies postquam tenebras discusserat atras, | |
Portitor exsurgens praefatam venit in urbem | |
Regalique coco, reliquorum quippe magistro, | |
Detulerat pisces, quos vir dedit ille viator. | |
440 | Hos dum pigmentis condisset et apposuisset |
Regi Gunthario, miratus fatur ab alto : | |
« Istius ergo modi pisces mihi Francia numquam | |
Ostendit : reor externis a finibus illos. | |
Dic mihi quantocius : cuias homo detulit illos ? » | |
445 | Ipseque respondens narrat, quod nauta dedisset. |
Accersire hominem princeps praecepit eundem ; | |
Et, cum venisset, de re quaesitus eadem | |
Talia dicta dedit causamque ex ordine pandit : | |
« Vespere praeterito residebam litore Rheni | |
450 | Conspexique viatorem propere venientem |
Et veluti pugnae certum per membra paratum : | |
Aere etenim penitus fuerat, rex inclite, cinctus | |
Gesserat et scutum gradiens hastamque coruscam. | |
Namque viro forti similis fuit, et licet ingens | |
455 | Asportaret onus, gressum tamen extulit acrem. |
Hunc incredibili formae decorata nitore | |
Assequitur calcemque terit iam calce14 puella. | |
Ipsaque robustum rexit per lora caballum | |
Scrinia bina quidem dorso non parva ferentem, | |
460 | Quae, dum cervicem sonipes discusserit altam |
Atque superba cupit glomerare volumina crurum, | |
Dant sonitum, ceu quis gemmis illiserit aurum. | |
Hic mihi praesentes dederat pro munere pisces. » |
His Hagano auditis – ad mensam quippe resedit – | |
465 | Laetior in medium prompsit de pectore verbum : |
« Congaudete mihi quaeso, quia talia novi : | |
Waltharius collega meus remeavit ab Hunis. » | |
Guntharius princeps ex hac ratione superbus | |
Vociferatur, et omnis ei mox aula reclamat : | |
470 | « Congaudete mihi, iubeo, quia talia vixi ! |
Gazam, quam Gibicho regi transmisit eoo, | |
Nunc mihi cunctipotens huc in mea regna remisit. » | |
Haec ait et mensam pede perculit exiliensque | |
Ducere equum iubet et sella componere sculpta | |
475 | Atque omni de plebe viros secum duodenos |
Viribus insignes, animis plerumque probatos | |
Legerat. Inter quos simul ire Haganona iubebat. | |
Qui memor antiquae fidei sociique prioris | |
Nititur a coeptis dominum transvertere rebus. | |
480 | Rex tamen econtra nihilominus instat et infit : |
« Ne tardate, viri, praecingite corpora ferro | |
Fortia, squamosus thorax iam terga recondat. | |
Hic tantum gazae Francis deducat ab oris ? » | |
Instructi telis, nam iussio regis adurget, | |
485 | Exibant portis, te Waltharium cupientes |
Cernere et imbellem lucris fraudare putantes. | |
Sed tamen omnimodis Hagano prohibere studebat, | |
At rex infelix coeptis resipiscere non vult. |
Interea vir magnanimus de flumine pergens | |
490 | Venerat in saltum iam tum Vosagum vocitatum. |
Nam nemus est ingens, spatiosum, lustra ferarum | |
Plurima habens, suetum canibus resonare tubisque. | |
Sunt in secessu bini montesque propinqui, | |
Inter quos licet angustum specus extat amoenum, | |
495 | Non tellure cava factum, sed vertice rupum : |
Apta quidem statio latronibus illa cruentis. | |
Angulus hic virides ac vescas gesserat herbas. | |
« Huc », mox ut vidit iuvenis, « huc » inquit « eamus, | |
His iuvat in castris fessum componere corpus. » | |
500 | Nam postquam fugiens Avarum discesserat oris, |
Non aliter somni requiem gustaverat idem | |
Quam super innixus clipeo ; vix clauserat orbes. | |
Bellica tum demum deponens pondera dixit | |
Virginis in gremium fusus : « Circumspice caute, |
505 | Hiltgunt, et nebulam si tolli videris atram, |
Attactu blando me surgere commonitato, | |
Et licet ingentem conspexeris ire catervam, | |
Ne excutias somno subito, mi cara, caveto, | |
Nam procul hinc acies potis es transmittere puras. | |
510 | Instanter cunctam circa explora regionem. » |
Haec ait atque oculos concluserat ipse nitentes | |
Iamque diu satis optata fruitur requiete. |
Ast ubi Guntharius vestigia pulvere vidit, | |
Cornipedem rapidum saevis calcaribus urget15, | |
515 | Exultansque animis frustra sic fatur ad auras : |
« Accelerate, viri, iam nunc capietis euntem, | |
Numquam hodie effugiet, furata talenta relinquet. » | |
Inclitus at Hagano contra mox reddidit ista : | |
« Unum dico tibi, regum fortissime, tantum : | |
520 | Si totiens tu Waltharium pugnasse videres |
Atque nova totiens, quotiens ego, caede furentem, | |
Numquam tam facile spoliandum forte putares. | |
Vidi Pannonias acies, cum bella cierent | |
Contra Aquilonares sive Australes regiones : | |
525 | Illic Waltharius propria virtute coruscus |
Hostibus invisus, sociis mirandus obibat : | |
Quisquis ei congressus erat, mox Tartara vidit. | |
O rex et comites, experto credite, quantus | |
In clipeum surgat, quo turbine torqueat hastam16. » | |
530 | Sed dum Guntharius male sana mente gravatus |
Nequaquam flecti posset, castris propiabant. |
At procul aspiciens Hiltgunt de vertice montis | |
Pulvere sublato venientes sensit et ipsum | |
Waltharium placido tactu vigilare monebat. | |
535 | Qui caput attollens scrutatur, si quis adiret. |
Eminus illa refert quandam volitare phalangem. | |
Ipse oculos tersos somni glaucomate purgans | |
Paulatim rigidos ferro vestiverat artus |
Atque gravem rursus parmam collegit et hastam | |
540 | Et saliens vacuas ferro transverberat auras |
Et celer ad pugnam telis prolusit amaram. | |
Comminus ecce coruscantes mulier videt hastas | |
Ac stupefacta nimis : « Hunos hic » inquit « habemus », | |
In terramque cadens effatur talia tristis : | |
545 | « Obsecro, mi senior, gladio mea colla secentur, |
Ut, quae non merui pacto thalamo sociari, | |
Nullius ulterius patiar consortia carnis. » | |
Tum iuvenis : « Cruor innocuus me tinxerit ? » inquit | |
Et : « Quo forte modo gladius potis est inimicos | |
550 | Sternere, tam fidae si nunc non parcit amicae ? |
Absit quod rogitas, mentis depone pavorem. | |
Qui me de variis eduxit saepe periclis, | |
Hic valet hic hostes, credo, confundere nostros. » | |
Haec ait atque oculos tollens effatur ad ipsam : | |
555 | « Non assunt Avares hic, sed Franci nebulones, |
Cultores regionis », et en galeam Haganonis | |
Aspicit et noscens iniunxit talia ridens : | |
« Et meus hic socius Hagano collega veternus. » |
Hoc heros dicto introitum stationis adibat, | |
560 | Inferius stanti praedicens sic mulieri : |
« Hac coram porta verbum modo iacto superbum : | |
Hinc nullus rediens uxori dicere Francus | |
Praesumet se impune gazae quid tollere tantae. » | |
Necdum sermonem complevit, humotenus ecce | |
565 | Corruit et veniam petiit, quia talia dixit. |
Postquam surrexit, contemplans cautius omnes : | |
« Horum quos video nullum Haganone remoto | |
Suspicio : namque ille meos per proelia mores | |
Iam didicit, tenet hic etiam sat callidus artem. | |
570 | Quam si forte volente deo intercepero solam, |
Tunc » ait « ex pugna tibi, Hiltgunt sponsa, reservor. » |
Ast ubi Waltharium tali statione receptum | |
Conspexit Hagano, satrapae mox ista superbo | |
Suggerit : « O senior, desiste lacessere bello | |
575 | Hunc hominem ! Pergant primum, qui cuncta requirant, |
Et genus et patriam nomenque locumque relictum, | |
Vel si forte petat pacem sine sanguine praebens | |
Thesaurum. Per responsum cognoscere homonem | |
Possumus, et si Waltharius remoratur ibidem, | |
580 | – Est sapiens –, forsan vestro concedet honori. » |
Praecipit ire virum cognomine rex Camalonem, | |
Inclita Mettensi quem Francia miserat urbi | |
Praefectum, qui dona ferens devenerat illo | |
Anteriore die quam princeps noverit ista. | |
585 | Qui dans frena volat rapidoque simillimus euro17 |
Transcurrit spatium campi iuvenique propinquat | |
Ac sic obstantem compellat : « Dic, homo, quisnam | |
Sis. Aut unde venis ? Quo tandem pergere tendis18 ? » | |
Heros magnanimus respondit talia dicens : | |
590 | « Sponte tua venias an huc te miserit ullus, |
Scire velim. » Camalo tunc reddidit ore superbo : | |
« Noris Guntharium regem tellure potentem | |
Me misisse tuas quaesitum pergere causas. » |
His auscultatis suggesserat hoc adolescens : | |
595 | « Ignoro penitus, quid opus sit forte viantis |
Scrutari causas, sed promere non trepidamus. | |
Waltharius vocor, ex Aquitanis sum generatus. | |
A genitore meo modicus puer obsidis ergo | |
Sum datus ad Hunos, ibi vixi nuncque recessi | |
600 | Concupiens patriam dulcemque revisere gentem. » |
Missus ad haec : « Tibi iam dictus per me iubet heros, | |
Ut cum scriniolis equitem des atque puellam : | |
Quod si promptus agis, vitam concedet et artus. » |
Waltharius contra fidenter protulit ista : | |
605 | « Stultius effatum me non audisse sophistam |
Arbitror. En memoras, quod princeps nescio vel quis | |
Promittat, quod non retinet nec fors retinebit. | |
An deus est, ut iure mihi concedere possit | |
Vitam ? Num manibus tetigit ? Num carcere trusit | |
610 | Vel post terga meas torsit per vincula palmas ? |
At tamen ausculta : si me certamine laxat | |
– Aspicio, ferratus adest, ad proelia venit –, | |
Armillas centum de rubro quippe metallo | |
Factas transmittam, quo nomen regis honorem. » | |
615 | Tali responso discesserat ille recepto, |
Principibus narrat, quod protulit atque resumpsit. |
Tunc Hagano ad regem : « Porrectam suscipe gazam, | |
Hac potis es decorare, pater, tecum comitantes, | |
Et modo de pugna palmam revocare. Memento : | |
620 | Ignotus19 tibi Waltharius et maxima virtus. |
Ut mihi praeterita portendit visio nocte, | |
Non, si conserimus, nos prospera cuncta sequentur. | |
Visum quippe mihi te colluctarier urso, | |
Qui post conflictus longos tibi mordicus unum | |
625 | Crus cum poplite ad usque femur decerpserat omne20 |
Et mox auxilio subeuntem ac tela ferentem21 | |
Me petit atque oculum cum dentibus eruit unum. » |
His animadversis clamat rex ille superbus : | |
« Ut video, genitorem imitaris Hagathien ipse. | |
630 | Hic quoque perpavidam gelido sub pectore mentem |
Gesserat et multis fastidit proelia verbis. » |
Tunc heros magnam iuste conceperat iram, | |
Si tamen in dominum licitum est irascier ullum. | |
« En » ait « in vestris consistant omnia telis. | |
635 | Est in conspectu, quem vultis. Dimicet omnis. |
Comminus astatis nec iam timor impedit ullum ; | |
Eventum videam nec consors sim spoliorum. » | |
Dixerat et collem petiit mox ipse propinquum | |
Descendensque ab equo consedit et aspicit illo. |
640 | Post haec Guntharius Camaloni praecipit aiens : |
« Perge et thesaurum reddi mihi praecipe totum. | |
Quodsi cunctetur – scio tu vir fortis et audax –, | |
Congredere et bello devictum mox spoliato. » |
Ibat Mettensis Camalo metropolitanus, | |
645 | Vertice fulva micat cassis, de pectore thorax, |
Et procul acclamans : « Heus ! audi » dixit « amice ! | |
Regi Francorum totum transmitte metallum, | |
Si vis ulterius vitam vel habere salutem ! » |
Conticuit paulum verbo fortissimus heros, | |
650 | Opperiens propius hostem adventare ferocem. |
Advolitans missus vocem repetiverat istam : | |
« Regi Francorum totum transmitte metallum22 ! » | |
Tum iuvenis constans responsum protulit istud : | |
« Quid quaeris ? Vel quid reddi, importune, coartas ? | |
655 | Numquid Gunthario furabar talia regi ? |
Aut mihi pro lucro quicquam donaverat ille, | |
Ut merito usuram me cogat solvere tantam ? | |
Num pergens ego damna tuli vestrae regioni, | |
Ut vel hinc iuste videar spoliarier a te ? | |
660 | Si tantam invidiam cunctis gens exhibet ista, |
Ut calcare solum nulli concedat eunti, | |
Ecce viam mercor, regi transmitto ducentas | |
Armillas. Pacem donet modo bella remittens. » |
Haec postquam Camalo percepit corde ferino, | |
665 | « Amplificabis » ait « donum, dum scrinia pandis. |
Consummare etenim sermones nunc volo cunctos : | |
Aut quaesita dabis aut vitam sanguine fundes. » | |
Sic ait et triplicem clipeum collegit in ulnam | |
Et crispans hastile micans vi nititur omni | |
670 | Ac iacit. At iuvenis devitat cautior ictum. |
Hasta volans casso tellurem vulnere mordit. |
Waltharius tandem : « Si sic placet », inquit, « agamus ! » | |
Et simul in dictis hastam transmisit. At illa | |
Per laevum latus umbonis transivit, et ecce | |
675 | Palmam, qua Camalo mucronem educere coepit, |
Confixit femori transpungens terga caballi. | |
Nec mora, dum vulnus sentit sonipes, furit atque | |
Excutiens dorsum sessorem sternere temptat ; | |
Et forsan faceret, ni lancea fixa teneret. |
680 | Interea parmam Camalo dimisit et, hastam |
Complexus laeva, satagit divellere dextram. | |
Quod mox perspiciens currit celeberrimus heros | |
Et pede compresso capulo tenus ingerit ensem23 ; | |
Quem simul educens hastam de vulnere traxit. | |
685 | Tunc equus et dominus hora cecidere sub una. |
Et dum forte nepos conspexerat hoc Camalonis, | |
Filius ipsius Kimo cognomine fratris, | |
Quem referunt quidam Scaramundum nomine dictum, | |
Ingemit et lacrimis compellat tristior omnes : | |
690 | « Haec me prae cunctis heu respicit actio rerum. |
Nunc aut commoriar vel carum ulciscar amicum. » | |
Namque angusta loci solum concurrere soli | |
Cogebant, nec quisquam alii succurrere quivit. | |
Advolat infelix Scaramundus iam moriturus, | |
695 | Bina manu lato crispans hastilia ferro24. |
Qui dum Waltharium nullo terrore videret | |
Permotum fixumque loco consistere in ipso, | |
Sic ait infrendens25 et equinam vertice caudam | |
Concutiens : « In quo fidis ? Vel quae tua spes est ? | |
700 | Non ego iam gazam nec rerum quidque tuarum |
Appeto, sed vitam cognati quaero perempti. » | |
Ille dehinc : « Si convincar, quod proelia primus | |
Temptarim, seu quid merui, quod talia possim | |
Jure pati, absque mora tua me transverberet hasta. » | |
705 | Necdum sermonem concluserat, en Scaramundus |
Unum de binis hastile retorsit in illum | |
Confestimque aliud. Quorum celeberrimus heros |
Unum devitat, quatit ex umbone secundum. | |
Tunc aciem gladii promens Scaramundus acuti | |
710 | Proruit in iuvenem cupiens praescindere frontem, |
Effrenique in equo propius devectus ad illum | |
Non valuit capiti libratum infindere vulnus, | |
Sed capulum galeae impegit : dedit illa resultans | |
Tinnitus ignemque simul transfudit ad auras. | |
715 | Sed non cornipedem potuit girare superbum, |
Donec Waltharius sub mentum cuspidis ictum | |
Fixerat et sella moribundum sustulit alta. | |
Qui caput orantis proprio mucrone recidens | |
Fecit cognatum pariter fluitare cruorem. |
720 | Hunc ubi Guntharius conspexit obisse superbus, |
Hortatur socios pugnam renovare furentes : | |
« Aggrediamur eum nec respirare sinamus, | |
Donec deficiens lassescat ; et inde revinctus | |
Thesauros reddet luet et pro sanguine poenas. » |
725 | Tertius en Werinhardus abit bellumque lacessit, |
Quamlibet ex longa generatus stirpe nepotum, | |
O vir clare, tuus cognatus et artis amator, | |
Pandare, qui quondam iussus confundere foedus | |
In medios telum torsisti primus Achivos26. | |
730 | Hic spernens hastam pharetram gestavit et arcum, |
Eminus emissis haud aequo Marte sagittis | |
Waltharium turbans. Contra tamen ille virilis | |
Constitit opponens clipei septemplicis orbem27, | |
Saepius eludens venientes providus ictus. | |
735 | Nam modo dissiluit, parmam modo vergit in austrum |
Telaque discussit, nullum tamen attigit illum. | |
Postquam Pandarides se consumpsisse sagittas | |
Incassum videt, iratus mox exerit ensem | |
Et demum advolitans has iactitat ore loquelas : | |
740 | « O si ventosos lusisti callide iactus, |
Forsan vibrantis dextrae iam percipis ictum. » |
Olli Waltharius ridenti pectore adorsus : | |
« Iamque diu satis expecto certamina iusto | |
Pondere agi. Festina, in me mora non erit ulla. » | |
745 | Dixerat et toto conixus corpore ferrum |
Conicit. Hasta volans28 pectus reseravit equinum : | |
Tollit se arrectum quadrupes et calcibus auras | |
Verberat effundensque equitem cecidit super illum29. | |
Accurrit iuvenis et ei vi diripit ensem. | |
750 | Casside discussa crines complectitur albos |
Multiplicesque preces nectenti dixerat heros : | |
« Talia non dudum iactabas dicta per auras. » | |
Haec ait et truncum secta cervice reliquit. |
Sed non dementem tria visa cadavera terrent | |
755 | Guntharium : iubet ad mortem properare vicissim. |
En a Saxonicis oris Ekivrid generatus | |
Quartus temptavit bellum, qui pro nece facta | |
Cuiusdam primatis eo diffugerat exul. | |
Quem spadix gestabat equus maculis variatus. | |
760 | Hic ubi Waltharium promptum videt esse duello, |
« Dic », ait, « an corpus vegetet tractabile temet | |
Sive per aerias fallas, maledicte, figuras. | |
Saltibus assuetus faunus mihi quippe videris. » |
Illeque sublato dedit haec responsa cachinno : | |
765 | « Celtica lingua probat te ex illa gente creatum, |
Cui natura dedit reliquas ludendo praeire. | |
At si te propius venientem dextera nostra |
Attingat, post Saxonibus memorare valebis, | |
Te nunc in Vosago fauni fantasma videre. | |
770 | – Attemptabo quidem, quid sis », Ekivrid ait, ac mox |
Ferratam cornum graviter iacit. Illa retorto | |
Emicat amento30 : quam durus fregerat umbo. |
Waltharius contra respondit cuspide missa : | |
« Haec tibi silvanus transponit munera faunus. | |
775 | Aspice, num mage sit telum penetrabile nostrum31. » |
Lancea taurino contextum tergore lignum | |
Diffidit ac tunicam scindens pulmone resedit. | |
Volvitur infelix Ekivrid rivumque cruoris | |
Evomit : en mortem fugiens incurrit eandem. | |
780 | Cuius equum iuvenis post tergum in gramen abegit. |
Tunc a Gunthario clipeum sibi postulat ipsum | |
Quintus ab inflato Hadawardus pectore lusus. | |
Qui pergens hastam sociis dimisit habendam, | |
Audax in solum confisus inaniter ensem. | |
785 | Et dum conspiceret deiecta cadavera totam |
Conclusisse viam nec equum transire valere, | |
Dissiliens parat ire pedes. Stetit acer in armis32 | |
Waltharius laudatque virum, qui praebuit aequam | |
Pugnandi sortem. Hadawart tum dixit ad illum : | |
790 | « O versute dolis ac fraudis conscie serpens |
– Occultare artus squamoso tegmine suetus | |
Ac veluti coluber girum collectus in unum | |
Tela tot evitas tenui sine vulneris ictu | |
Atque venenatas ludis sine more sagittas – | |
795 | Numquid et iste putas astu vitabitur ictus, |
Quem propius stantis certo libramine mittit | |
Dextra manus ? Neque enim is teli seu vulneris auctor33. | |
Audi consilium, parmam deponito pictam : | |
Hanc mea sors quaerit, regis quoque sponsio praestat ; | |
800 | Nolo quidem laedas, oculis quia complacet istis. |
Sin alias, licet et lucem mihi dempseris almam, | |
Assunt hic plures socii carnisque propinqui, | |
Qui, quamvis volucrem simules pennasque capessas, | |
Te tamen immunem numquam patientur abire. » |
805 | Belliger at contra nil territus intulit ista : |
« De reliquis taceo, clipeum defendere curo. | |
Pro meritis, mihi crede, bonis sum debitor illi. | |
Hostibus iste meis se opponere saepe solebat | |
Et pro vulneribus suscepit vulnera nostris. | |
810 | Quam sit oportunus hodie mihi, cernis, et ipse |
Non cum Walthario loquereris forsan, abesset. | |
Viribus o summis hostem depellere cures, | |
Dextera, ne rapiat tibi propugnacula muri34 ! | |
Tu clavum umbonis studeas retinere, sinistra, | |
815 | Atque ebori digitos circumfer glutine fixos ! |
Istic ne ponas pondus, quod tanta viarum | |
Portasti spatia, ex Avarum nam sedibus altis ! » |
Ille dehinc : « Invitus agis, si sponte recusas. | |
Nec solum parmam, sed equum cum virgine et auro | |
820 | Reddes : tum demum scelerum cruciamina pendes. » |
Haec ait et notum vagina diripit ensem. | |
Inter se variis terrarum partibus orti | |
Concurrunt. Stupuit Vosegus haec fulmina et ictus. | |
Olli sublimes animis ac grandibus armis, | |
825 | Hic gladio fidens, hic acer et arduus hasta35, |
Inter se multa et valida vi proelia miscent36. | |
Non sic nigra sonat percussa securibus ilex, | |
Ut dant tinnitus galeae clipeique resultant. |
Mirantur Franci, quod non lassesceret heros | |
830 | Waltharius, cui nulla quies spatiumve dabatur. |
Emicat hic impune putans iam Wormatiensis | |
Alte et sublato consurgit fervidus ense37, | |
Hoc ictu memorans semet finire duellum. | |
Providus at iuvenis ferientem cuspide adacta | |
835 | Intercepit et ignarum dimittere ferrum |
Cogebat. Procul in dumis resplenduit ensis. | |
Hic ubi se gladio spoliatum vidit amico, | |
Accelerare fugam fruticesque volebat adire. | |
Alpharides fretus pedibus viridique iuventa | |
840 | Insequitur dicens : « Quonam fugis ? Accipe scutum ! » |
Sic ait atque hastam manibus levat ocius ambis | |
Et ferit. Ille cadit, clipeus superintonat ingens38. | |
Nec tardat iuvenis : pede collum pressit et hasta | |
Divellens parmam telluri infixerat illum. | |
845 | Ipse oculos vertens animam sufflavit in auram. |
Sextus erat Patavrid. Soror hunc germana Haganonis | |
Protulit ad lucem. Quem dum procedere vidit, | |
Vocibus et precibus conatur avunculus inde | |
Flectere proclamans : « Quonam ruis ? Aspice mortem, | |
850 | Qualiter arridet ! Desiste ! En ultima Parcae |
Fila legunt. O care nepos, te mens tua fallit. | |
Desine ! Waltharii tu denique viribus impar. » | |
Infelix tamen ille means haec omnia sprevit ; | |
Arsit enim venis laudem captare cupiscens. | |
855 | Tristatusque Hagano suspiria pectore longa |
Traxit et has imo fudit de corde loquelas : | |
« O vortex mundi, fames insatiatus habendi39, | |
Gurges avaritiae40, cunctorum fibra malorum ! |
O utinam solum gluttires, Dira, metallum41 | |
860 | Divitiasque alias, homines impune remittens ! |
Sed tu nunc homines perverso numine perflans | |
Incendis nullique suum iam sufficit. Ecce | |
Non trepidant mortem pro lucro incurrere turpem. | |
Quanto plus retinent, tanto sitis ardet habendi. | |
865 | Externis modo vi modo furtive potiuntur |
Et, quod plus renovat gemitus lacrimasque ciebit, | |
Caeligenas animas Erebi fornace retrudunt. | |
Ecce ego dilectum nequeo revocare nepotem, | |
Instimulatus enim de te est, o saeva cupido. | |
870 | En caecus mortem properat gustare nefandam |
Et vili pro laude cupit descendere ad umbras. | |
Heu, mihi care nepos, quid matri, perdite, mandas ? | |
Quis nuper ductam refovebit, care, maritam, | |
Cui nec, rapte spei, pueri ludicra dedisti ? | |
875 | Quis tibi nam furor est ? Unde haec dementia venit ? » |
Sic ait et gremium lacrimis conspersit obortis, | |
Et longum « formose, vale42 » singultibus edit. |
Waltharius, licet alonge, socium fore maestum | |
Attendit, clamorque simul pervenit ad aures. | |
880 | Unde incursantem sic est affatus equestrem : |
« Accipe consilium, iuvenis clarissime, nostrum | |
Et te conservans melioribus utere fatis43. | |
Desine, nam tua te fervens fiducia fallit ! | |
Heroum tot cerne neces et cede duello, | |
885 | Ne suprema videns hostes facias mihi plures. |
– Quid de morte mea curas », ait ille, « tyranne ? | |
Est modo pugnandum tibimet, non sermocinandum. » | |
Dixit et in verbo nodosam destinat hastam, | |
Cuspide quam propria divertens transtulit heros. | |
890 | Quae subvecta choris ac viribus acta furentis |
In castrum venit atque pedes stetit ante puellae. | |
Ipsa metu perculsa sonum prompsit muliebrem. | |
At postquam tenuis redit in praecordia sanguis, | |
Paulum suspiciens spectat, num viveret heros. |
895 | Tum quoque vir fortis Francum discedere bello |
Iussit. At ille furens gladium nudavit et ipsum | |
Incurrens petiit vulnusque a vertice librat. | |
Alpharides parmam demum concusserat aptam | |
Et spumantis apri frendens de more tacebat. | |
900 | Ille ferire volens se pronior omnis ad ictum |
Exposuit, sed Waltharius sub tegmine flexus | |
Delituit corpusque suum contraxit, et ecce | |
Vulnere delusus iuvenis recidebat ineptus. | |
Finis erat, nisi quod genibus tellure refixis | |
905 | Belliger accubuit calibemque sub orbe cavebat. |
Hic dum consurgit, pariter se subrigit ille | |
Ac citius scutum trepidus sibi praetulit atque | |
Frustra certamen renovare parabat. At illum | |
Alpharides fixa gladio petit ocius hasta | |
910 | Et mediam clipei dempsit vasto impete partem, |
Hamatam resecans loricam atque ilia nudans. | |
Labitur infelix Patavrid sua viscera cernens | |
Silvestrique ferae corpus, animam dedit Orco. |
Hunc sese ulturum spondens Gerwitus adivit, | |
915 | Qui forti subvectus equo supra volat omnem |
Stragem, quae angustam concluserat obvia callem. | |
Et dum bellipotens recidisset colla iacentis, | |
Venit et ancipitem vibravit in ora bipennem. | |
(Istius ergo modi Francis tunc arma fuere.) | |
920 | Vir celer obiecit peltam frustravit et ictum, |
Ac retro saliens hastam rapiebat amicam | |
Sanguineumque ulva viridi dimiserat ensem. |
Hic vero metuenda virum tum bella videres. | |
Sermo quidem nullus fuit inter Martia tela : | |
925 | Sic erat adverso mens horum intenta duello. |
Is furit, ut caesos mundet vindicta sodales, |
Ille studet vitam toto defendere nisu | |
Et, si fors dederit, palmam retinere triumphi. | |
Hic ferit, ille cavet, petit ille, reflectitur iste : | |
930 | Ad studium fors et virtus miscentur in unum44. |
Longa tamen cuspis breviori depulit hostem | |
Armatum telo, girat sed et ille caballum | |
Atque fatigatum cupiebat fallere homonem. |
Iam magis atque magis irarum mole gravatus | |
935 | Waltharius clipeum Gerwiti sustulit imum, |
Transmissoque femur penetraverat inguine ferrum. | |
Qui post terga ruens clamorem prodidit atrum | |
Exitiumque dolens pulsabat calcibus arvum. | |
Hunc etiam truncum caesa cervice reliquit. | |
940 | Idem Wormatiae campis comes extitit ante. |
Tum primum Franci coeperunt forte morari | |
Et magnis precibus dominum decedere pugna | |
Deposcunt. Furit ille miser caecusque profatur : | |
« Quaeso, viri fortes et pectora saepe probata, | |
945 | Ne fors haec cuicumque metum, sed conferat iram. |
Quid mihi, si Vosago sic sic inglorius ibo ? | |
Mentem quisque meam sibi vindicet. En ego partus | |
Ante mori sum, Wormatiam quam talibus actis | |
Ingrediar. Petat hic patriam sine sanguine victor ? | |
950 | Hactenus arsistis hominem spoliare metallis, |
Nunc ardete, viri, fusum mundare cruorem, | |
Ut mors abstergat mortem, sanguis quoque sanguem, | |
Soleturque necem sociorum plaga necantis. » |
His animum dictis demens incendit et omnes | |
955 | Fecerat immemores vitae simul atque salutis. |
Ac velut in ludis alium praecurrere quisque | |
Ad mortem studuit, sed semita, ut antea dixi, | |
Cogebat binos bello decernere solos. | |
Vir tamen illustris dum cunctari videt illos, | |
960 | Vertice distractas suspendit in arbore cristas |
Et ventum captans sudorem tersit anhelus. |
Ecce repentino Randolf athleta caballo | |
Praevertens reliquos hunc importunus adivit | |
Ac mox ferrato petiit sub pectore conto. | |
965 | Et nisi duratis Wielandia fabrica giris |
Obstaret, spisso penetraverit ilia ligno. |
Ille tamen subito stupefactus corda pavore | |
Munimen clipei obiecit mentemque recepit ; | |
Nec tamen et galeam fuerat sumpsisse facultas. | |
970 | Francus at emissa gladium nudaverat hasta |
Et feriens binos Aquitani vertice crines | |
Abrasit, sed forte cutem praestringere summam | |
Non licuit, rursumque alium vibraverat ictum | |
Et praeceps animi directo obstamine scuti | |
975 | Impegit calibem, nec quivit viribus ullis |
Elicere. Alpharides retro, se fulminis instar | |
Excutiens, Francum valida vi fudit ad arvum | |
Et super assistens pectus conculcat et inquit : | |
« En pro calvitio capitis te vertice fraudo, | |
980 | Ne fiat ista tuae de me iactantia sponsae. » |
Vix effatus haec truncavit colla precantis. |
At nonus pugnae Helmnod successit, et ipse | |
Insertum triplici gestabat fune tridentem, | |
Quem post terga quidem socii stantes tenuerunt, | |
985 | Consiliumque fuit, dum cuspis missa sederet |
In clipeo, cuncti pariter traxisse studerent, | |
Ut vel sic hominem deiecissent furibundum ; | |
Atque sub hac certum sibi spe posuere triumphum. | |
Nec mora, dux totas fundens in brachia vires | |
990 | Misit in adversum magna cum voce tridentem |
Edicens : « Ferro tibi finis, calve, sub isto ! » | |
Qui ventos penetrans iaculorum more coruscat, | |
Quod genus aspidis ex alta sese arbore tanto |
Turbine demittit, quo cuncta obstantia vincat. | |
995 | Quid moror ? Umbonem sciderat peltaque resedit. |
Clamorem Franci tollunt saltusque resultat, | |
Obnixique trahunt restim simul atque vicissim, | |
Nec dubitat princeps tali se aptare labori. | |
Manarunt cunctis sudoris flumina membris. | |
1000 | Sed tamen haec inter velut aesculus astitit heros, |
Quae non plus petit astra comis quam Tartara fibris, | |
Contempnens omnes ventorum immota fragores. | |
Certabant hostes hortabanturque viritim, | |
Ut, si non quirent ipsum detrudere ad arvum | |
1005 | Munimen clipei saltem extorquere studerent, |
Quo dempto vivus facile caperetur ab ipsis. |
Nomina quae restant edicam iamque trahentum : | |
Nonus Eleuthir erat, Helmnod cognomine dictus, | |
Argentina quidem decimum dant oppida Trogum, | |
1010 | Extulit undecimum pollens urbs Spira Tanastum, |
Absque Haganone locum rex supplevit duodenum. | |
Quattuor hi adversum summis conatibus unum | |
Contendunt pariter multo varioque tumultu. |
Interea Alpharidi vanus labor incutit iram, | |
1015 | Et qui iam pridem nudarat casside frontem, |
In framea tunicaque simul confisus aena |
Omisit parmam primumque invasit Eleuthrin. | |
Huic galeam findens cerebrum diffudit et ipsam | |
Cervicem resecans pectus patefecit, at aegrum | |
1020 | Cor pulsans animam liquit mox atque calorem. |
Inde petit Trogum haerentem in fune nefando. | |
Qui subito attonitus recidentis morte sodalis | |
Horribilique hostis conspectu coeperat acrem | |
Nequiquam temptare fugam voluitque relicta | |
1025 | Arma recolligere, ut rursum repararet agonem. |
(Nam cuncti funem tracturi deposuerunt | |
Hastas cum clipeis.) Sed quanto maximus heros | |
Fortior extiterat, tanto fuit ocior, olli | |
Et cursu capto suras mucrone recidit | |
1030 | Ac sic tardatum praevenit et abstulit eius |
Scutum. Sed Trogus, quamvis de vulnere lassus, | |
Mente tamen fervens saxum circumspicit ingens45, | |
Quod rapiens subito obnixum contorsit in hostem | |
Et proprium a summo clipeum fidit usque deorsum. | |
1035 | Sed retinet fractum pellis superaddita lignum. |
Moxque genu posito viridem vacuaverat aedem | |
Atque ardens animis vibratu terruit auras, | |
Et si non quivit virtutem ostendere factis, | |
Corde tamen habitum patefecit et ore virilem. | |
1040 | Nec manes ridere videns audaciter infit : |
« O mihi si clipeus vel sic modo adesset amicus ! | |
Fors tibi victoriam de me, non inclita virtus | |
Contulit. Ad scutum mucronem hic tollito nostrum ! » |
Tum quoque subridens « venio iam » dixerat heros | |
1045 | Et cursu advolitans dextram ferientis ademit. |
Sed cum athleta ictum libraret ab aure secundum | |
Pergentique animae valvas aperire studeret, | |
Ecce Tanastus adest telis cum rege resumptis | |
Et socium obiecta protexit vulnere pelta. | |
1050 | Hinc indignatus iram convertit in ipsum |
Waltharius humerumque eius de cardine vellit | |
Perque latus ducto suffudit viscera ferro. | |
« Ave ! » procumbens submurmurat ore Tanastus. | |
Quo recidente preces contempsit promere Trogus | |
1055 | Conviciisque sui victorem incendit amaris, |
Seu virtute animi, seu desperaverat. Exin | |
Alpharides : « Morere » inquit « et haec sub Tartara transfer | |
Enarrans sociis, quod tu sis ultus eosdem. » | |
His dictis torquem collo circumdedit aureum. | |
1060 | Ecce simul caesi volvuntur pulvere amici, |
Crebris foedatum ferientes calcibus arvum. |
His rex infelix visis suspirat et omni | |
Aufugiens studio falerati terga caballi | |
Scandit et ad maestum citius Haganona volavit | |
1065 | Omnimodisque illum precibus flexisse sategit, |
Ut secum pergens pugnam repararet. At ille : | |
« Me genus infandum prohibet bellare parentum, | |
Et gelidus sanguis mentem mihi ademit in armis. | |
Tabescebat enim genitor, dum tela videret, | |
1070 | Et timidus multis renuebat proelia verbis : |
Haec dum iactasses, rex, inter te comitantes, | |
Extitit indignum nostri tibi quippe iuvamen. » |
Ille recusanti precibus nihilominus instans | |
Talibus aversum satagit revocare loquelis : | |
1075 | « Deprecor ob superos, conceptum pone furorem. |
Iram de nostra contractam decute culpa, |
Quam vita comitante, domum si venero tecum, | |
Impensis tibimet benefactis diluo multis. | |
Nonne pudet sociis tot cognatisque peremptis | |
1080 | Dissimulare virum ? Magis, ut mihi quippe videtur, |
Verba valent animum quam facta nefanda movere. | |
Iustius in saevum tumuisses mente tyrannum, | |
Qui solus hodie caput infamaverat orbis. | |
Non modicum patimur damnum de caede virorum, | |
1085 | Dedecus at tantum superabit Francia numquam. |
Antea quis fuimus suspecti, sibila dantes | |
“Francorum” dicent “exercitus omnis ab uno, | |
Proh pudor ignoto46 vel quo, est impune necatus !” » |
Cunctabatur adhuc Haganon et pectore sponsam | |
1090 | Walthario plerumque fidem volvebat et ipsum |
Eventum gestae recolebat in ordine causae. | |
Supplicius tamen infelix rex institit illi. | |
Cuius subnixe rogitantis acumine motus | |
Erubuit domini vultum, replicabat honorem | |
1095 | Virtutis propriae, qui fors vilesceret inde, |
Si quocumque modo in rebus sibi parceret istis. | |
Erupit tandem et clara sic voce respondit : | |
« Quo me, domne, vocas ? Quo te sequar, inclite princeps ? | |
Quae nequeunt fieri, spondet fiducia cordi. | |
1100 | Quis tam desipiens quandoque fuisse probatur, |
Qui saltu baratrum sponte attemptarit apertum ? | |
Nam scio Waltharium per campos sic fore acerbum, | |
Ut tali castro nec non statione locatus | |
Ingentem cuneum velut unum temnat homullum. | |
1105 | Et licet huc cunctos equites simul atque pedestres |
Francia misisset, sic his ceu fecerat istis. | |
Sed quia conspicio te plus doluisse pudore | |
Quam caedis damno nec sic discedere velle, | |
Compatior propriusque dolor succumbit honori | |
1110 | Regis : et ecce viam conor reperire salutis, |
Quae tamen aut nusquam ostendit se sive coacte. | |
Nam propter carum (fateor tibi, domne) nepotem |
Promissam fidei normam corrumpere nollem. | |
Ecce in non dubium pro te, rex, ibo periclum. | |
1115 | Ast hic me penitus conflictu cedere noris. |
Secedamus eique locum praestemus eundi | |
Et positi in speculis tondamus prata caballis, | |
Donec iam castrum securus deserat artum, | |
Nos abiisse ratus. Campos ubi calcet apertos, | |
1120 | Insurgamus et attonitum post terga sequamur : |
Sic aliquod virtutis opus temptare valemus. | |
Haec mihi in ambiguis spes est certissima rebus. | |
Tum pugnare potes, belli si, rex, tibi mens est : | |
Quippe fugam nobis numquam dabit ille duobus, | |
1125 | At nos aut fugere aut acrum bellare necesse est. » |
Laudat consilium satrapa et complectitur illum | |
Oscilloque47 virum demulcet ; et ecce recedunt | |
Insidiisque locum circumspexere sat aptum | |
Demissique ligant animalia gramine laeto. |
1130 | Interea occiduas vergebat Phoebus in oras, |
Ultima per notam signans vestigia Thilen, | |
Et cum Scottigenis post terga reliquit Hiberos. | |
Hic postquam oceanas sensim calefecerat undas, | |
Hesperos Ausonidis obvertit cornua terris, | |
1135 | Tum secum sapiens coepit tractare satelles, |
Utrum sub tuto per densa silentia castro | |
Sisteret, an vastis heremi committeret arvis. | |
Aestuat immensis curarum fluctibus, et quid | |
Iam faceret, sollers arguta indagine quaerit. | |
1140 | Solus enim Hagano fuerat suspectus et illud |
Oscillum regis subter complexibus actum. | |
Ambierat prorsus, quae sit sententia menti48 | |
Hostis et an urbem vellent remeare relictam, |
Pluribus ut sociis per noctem forte coactis | |
1145 | Primo mane parent bellum recreare nefandum |
An soli insidias facerent propiusque laterent. | |
Terret ad haec triviis ignoti silva meatus, | |
Ne loca fortassis incurreret aspera spinis, | |
Immo quippe feris, sponsamque amitteret illis. |
1150 | His ita provisis exploratisque profatur : |
« En quocumque modo res pergant, hic recubabo, | |
Donec circuiens lumen spera reddat amatum, | |
Ne patriae fines dicat rex ille superbus | |
Evasisse fuga furis de more per umbras. » | |
1155 | Dixit et ecce viam vallo praemuniit artam |
Undique praecisis spinis simul et paliuris. | |
Quo facto ad truncos sese convertit amaro | |
Cum gemitu et cuicumque suum caput applicat atque | |
Contra orientalem prostratus corpore partem | |
1160 | Ac nudum retinens ensem hac voce precatur : |
« Rerum factori, sed et omnia facta regenti, | |
Nil sine permisso cuius vel denique iusso | |
Constat, ago grates, quod me defendit iniquis | |
Hostilis turmae telis nec non quoque probris. | |
1165 | Deprecor at dominum contrita mente benignum, |
Ut qui peccantes non vult sed perdere culpas49, | |
Hos in caelesti praestet mihi sede videri. » |
Qui postquam orandi finem dedit, ilico surgens | |
Sex giravit equos et virgis rite retortis | |
1170 | Vinciit : hi tantum remanebant, nempe duobus |
Per tela absumptis ternos rex Gunthere abegit. |
His ita compositis procinctum solvit et alte | |
Ingenti fumans leviabat pondere corpus. | |
Tum maestam laeto solans affamine sponsam | |
1175 | Moxque cibum capiens aegros recreaverat artus |
Oppido enim lassus fuerat, clipeoque recumbens | |
Primi custodem somni iubet esse puellam, | |
Ipse matutinam disponens tollere curam, |
Quae fuerat suspecta magis, tandemque quievit. | |
1180 | Ad cuius caput illa sedens solito vigilavit |
Et dormitantes cantu patefecit ocellos. | |
Ast ubi vir primum iam expergiscendo soporem | |
Ruperat, absque mora surgens dormire puellam | |
Iussit et arrepta se fulciit impiger hasta. | |
1185 | Sic reliquum noctis duxit, modo quippe caballos |
Circuit, interdum auscultans vallo propiavit, | |
Exoptans orbi species ac lumina reddi. |
Lucifer interea praeco scandebat Olympo | |
Dicens : « Taprobane clarum videt insula solem. » | |
1190 | Hora fuit, gelidus qua terram irrorat Eous. |
Aggreditur iuvenis caesos spoliarier armis | |
Armorumque habitu, tunicas et cetera linquens : | |
Armillas tantum, cum bullis baltea et enses, | |
Loricas quoque cum galeis detraxerat ollis. | |
1195 | Quatuor his oneravit equos sponsamque vocatam |
Imposuit quinto, sextum conscenderat ipse | |
Et primus vallo perrexerat ipse revulso. | |
At dum constricti penetratur semita callis, | |
Circumquaque oculis explorans omnia puris | |
1200 | Auribus arrectis ventos captavit et auras, |
Si vel mussantes sentiret vel gradientes | |
Sive superborum crepitantia frena virorum, | |
Seu saltim ferrata sonum daret ungula equorum. |
Postquam cuncta silere videt, praevortit onustas | |
1205 | Quadrupedes, mulierem etiam praecedere iussit. |
Scrinia gestantem comprendens ipse caballum | |
Audet inire viam consueto cinctus amictu. | |
Mille fere passus transcendit, et ecce puella | |
– Sexus enim fragilis animo trepidare coegit – | |
1210 | Respiciens post terga videt descendere binos |
Quodam colle viros raptim et sine more meantes | |
Exanguisque virum compellat voce sequentem : | |
« Dilatus iam finis adest : fuge, domne, propinquant ! » |
Qui mox conversus visos cognovit et inquit : | |
1215 | « Incassum multos mea dextera fuderat hostes, |
Si modo supremis laus desit, dedecus assit. | |
Est satius pulcram per vulnera quaerere mortem50 | |
Quam solum amissis palando evadere rebus. | |
Verum non adeo sunt desperanda salutis | |
1220 | Commoda cernenti quondam maiora pericla. |
Aurum gestantis tute accipe lora Leonis | |
Et citius pergens luco succede propinquo. | |
Ast ego in ascensu montis subsistere malo, | |
Eventum opperiens adventantesque salutans. » | |
1225 | Obsequitur dictis virguncula clara iubentis. |
Ille celer scutum collegit et excutit hastam, | |
Ignoti mores equitis temptando sub armis. |
Hunc rex incursans comitante satellite demens | |
Eminus affatu compellat valde superbo : | |
1230 | « Hostis atrox, nisu deluderis ! Ecce latebrae |
Protinus absistunt, ex quis de more liciscae | |
Dentibus infrendens rabidis latrare solebas. | |
En in propatulo, si vis, confligito campo | |
Experiens, finis si fors queat aequiperari | |
1235 | Principio. Scio, Fortunam mercede vocasti |
Idcircoque fugam tempnis seu deditionem. » |
Alpharides contra regi non reddidit ulla, | |
Sed velut hinc surdus alio convertitur aiens : | |
« Ad te sermo mihi, Hagano, subsiste parumper ! | |
1240 | Quid, rogo, tam fidum subito mutavit amicum, |
Ut, discessurus nuper vix posse revelli | |
Qui nostris visus fuerat complexibus, ultro, | |
Nullis nempe malis laesus, nos appetat armis ? | |
Sperabam, fateor, de te, – sed denique fallor –, | |
1245 | Quod si de exilio redeuntem nosse valeres, |
Ipse salutatum mihimet mox obvius ires | |
Et licet invitum hospitii requiete foveres |
Pacificeque in regna patris deducere velles ; | |
Sollicitusque fui, quorsum tua munera ferrem. | |
1250 | Namque per ignotas dixi pergens regiones : |
“Francorum vereor Haganone superstite nullum.” | |
Obsecro per ludos, resipiscito iam, pueriles, | |
Unanimes quibus assueti fuimusque periti | |
Et quorum cultu primos attrivimus annos. | |
1255 | Inclita quonam migravit concordia nobis |
Semper in hoste domique manens nec scandala noscens ? | |
Quippe tui facies patris obliviscier egit, | |
Tecum degenti mihi patria viluit ampla. | |
Numquid mente fidem abradis saepissime pactam ? | |
1260 | Deprecor, hoc abscide nefas neu bella lacessas |
Sitque inconvulsum nobis per tempora foedus. | |
Quod si consentis, iam nunc ditatus abibis | |
Eulogiis, rutilo umbonem complebo metallo. » |
Contra quae Hagano vultu haec affamina torvo | |
1265 | Edidit atque iram sic insinuavit apertam : |
« Vim prius exerces, Walthari, postque sopharis. | |
Tute fidem abscideras, cum memet adesse videres | |
Et tot stravisses socios immoque propinquos. | |
Excusare nequis, quin me tunc affore nosses. | |
1270 | Cuius si facies latuit, tamen arma videbas |
Nota satis habituque virum rescire valebas. | |
Cetera fors tulerim, si vel dolor unus abesset : | |
Unice enim carum rutilum blandum pretiosum | |
Carpsisti florem mucronis falce tenellum. | |
1275 | Haec res est, pactum qua irritasti prior almum, |
Idcircoque gazam cupio pro foedere nullam. | |
Sitne tibi soli virtus, volo discere in armis, | |
Deque tuis manibus caedem perquiro nepotis. | |
En aut oppeto sive aliquid memorabile faxo. » |
1280 | Dixit et a tergo saltu se iecit equino, |
Hoc et Guntharius nec segnior egerat heros | |
Waltharius, cuncti pedites bellare parati. | |
Stabat quisque ac venturo se providus ictu | |
Praestruxit : trepidant sub peltis Martia membra. |
1285 | Hora secunda fuit, qua tres hi congrediuntur, |
Adversus solum conspirant arma duorum. | |
Primus maligenam51 collectis viribus hastam | |
Direxit Hagano disrupta pace. Sed illam | |
Turbine terribilem tanto et stridore volantem | |
1290 | Alpharides semet cernens tolerare nequire |
Sollers obliqui delusit tegmine scuti : | |
Nam veniens clipeo sic est ceu marmore levi | |
Excussa et collem vehementer sauciat usque | |
Ad clavos infixa solo. Tunc pectore magno, | |
1295 | Sed modica vi fraxineum hastile superbus |
Iecit Guntharius, volitans quod adhaesit in ima | |
Waltharii parma, quam mox dum concutit ipse, | |
Excidit ignavum de ligni vulnere ferrum. |
Omine quo maesti confuso pectore Franci | |
1300 | Mox stringunt acies, dolor est conversus ad iras, |
Et tecti clipeis Aquitanum invadere certant. | |
Strennuus ille tamen vi cuspidis expulit illos | |
Atque incursantes vultu terrebat et armis. |
Hic rex Guntharius coeptum meditatur ineptum, | |
1305 | Scilicet ut iactam frustra terraeque relapsam, |
– Ante pedes herois enim divulsa iacebat –, | |
Accedens tacite furtim sustolleret hastam, | |
Quandoquidem brevibus gladiorum denique telis | |
Armati nequeunt accedere comminus illi, | |
1310 | Qui tam porrectum torquebat cuspidis ictum. |
Innuit ergo oculis vassum praecedere suadens, | |
Cuius defensu causam supplere valeret. |
Nec mora, progreditur Haganon ac provocat hostem, | |
Rex quoque gemmatum vaginae condidit ensem, | |
1315 | Expediens dextram furto actutum faciendo. |
Sed quid plura ? Manum pronus transmisit in hastam | |
Et iam comprensam sensim subtraxerat illam | |
Fortunae maiora petens. Sed maximus heros, | |
Utpote qui bello semper sat providus esset | |
1320 | Praeter et unius punctum cautissimus horae, |
Hunc inclinari cernens persenserat actum | |
Nec tulit, obstantem sed mox Haganona revellens, | |
Denique sublato qui divertebat ab ictu, | |
Insilit et planta direptum hastile retentat | |
1325 | Ac regem furto captum sic increpitavit, |
Ut iam perculso sub cuspide genua52 labarent. | |
Quem quoque continuo esurienti porgeret Orco, | |
Ni Hagano armipotens citius succurreret atque | |
Obiecto dominum scuto muniret et hosti | |
1330 | Nudam aciem saevi mucronis in ora tulisset. |
Sic, dum Waltharius vulnus cavet, ille resurgit | |
Atque tremens stupidusque stetit, vix morte reversus. |
Nec mora nec requies53 : bellum instauratur amarum, | |
Incurrunt hominem nunc ambo nuncque vicissim ; | |
1335 | Et dum progresso se impenderet acrius uni, |
En de parte alia subit alter et impedit ictum. | |
Haud aliter, Numidus quam dum venabitur ursus |
Et canibus circumdatus astat et artubus horret | |
Et caput occultans submurmurat ac propiantes | |
1340 | Amplexans Umbros miserum mutire coartat, |
– Tum rabidi circumlatrant hinc inde Molossi | |
Comminus ac dirae metuunt accedere belvae –, | |
Taliter in nonam conflictus fluxerat horam, | |
Et triplex cunctis inerat maceratio : leti | |
1345 | Terror, et ipse labor bellandi, solis et ardor. |
Interea herois coepit subrepere menti | |
Quiddam, qui tacito premit has sub corde loquelas : | |
« Si Fortuna viam non commutaverit, isti | |
Vana fatigatum memet per ludicra fallent. » | |
1350 | Ilico et elata Haganoni voce profatur : |
« O paliure, vires foliis, ut pungere possis54 ; | |
Tu saltando iocans astu me ludere temptas. | |
Sed iam faxo locum, propius ne accedere tardes : | |
Ecce tuas – scio, praegrandes – ostendito vires ! | |
1355 | Me piget incassum tantos sufferre labores. » |
Dixit et exiliens contum contorsit in ipsum, | |
Qui pergens onerat clipeum dirimitque aliquantum | |
Loricae ac magno modicum de corpore stringit ; | |
Denique praecipuis praecinctus fulserat armis. |
1360 | At vir Waltharius missa cum cuspide currens |
Evaginato regem importunior ense | |
Impetit et scuto dextra de parte revulso | |
Ictum praevalidum ac mirandum fecit eique | |
Crus cum poplite ad usque femur decerpserat omne55. | |
1365 | Ille super parmam ante pedes mox concidit huius. |
Palluit exanguis domino recidente satelles. | |
Alpharides spatam tollens iterato cruentam | |
Ardebat lapso postremum infligere vulnus. | |
Immemor at proprii Hagano vir forte doloris | |
1370 | Aeratum caput inclinans obiecit ad ictum. |
Extensam cohibere manum non quiverat heros, | |
Sed cassis fabrefacta diu meliusque peracta | |
Excipit assultum mox et scintillat in altum. | |
Cuius duritia stupefactus dissilit ensis, | |
1375 | Proh dolor ! et crepitans partim micat aere et herbis. |
Belliger ut frameae murcatae fragmina vidit56, | |
Indigne tulit ac nimia furit efferus ira | |
Impatiensque sui capulum sine pondere ferri57, | |
Quamlibet eximio praestaret et arte metallo, | |
1380 | Protinus abiecit monimentaque tristia sprevit58. |
Qui dum forte manum iam enormiter exeruisset, | |
Abstulit hanc Hagano sat laetus vulnere prompto. | |
In medio iactus recidebat dextera fortis | |
Gentibus ac populis multis suspecta, tyrannis, | |
1385 | Innumerabilibus quae fulserat ante trophaeis. |
Sed vir praecipuus nec laevis cedere gnarus, | |
Sana mente potens carnis superare dolores, | |
Non desperavit neque vultus concidit eius, | |
Verum vulnigeram clipeo insertaverat ulnam | |
1390 | Incolomique manu mox eripuit semispatam, |
Qua dextrum cinxisse latus memoravimus illum, | |
Ilico vindictam capiens ex hoste severam. |
Nam feriens dextrum Haganoni effodit ocellum | |
Ac timpus resecans pariterque labella revellens | |
1395 | Olli bis ternos discussit ab ore molares. |
Tali negotio dirimuntur proelia facto. | |
Quemque suum vulnus atque aeger anhelitus arma | |
Ponere persuasit. Quisnam hinc immunis abiret, | |
Qua duo magnanimi heroes tam viribus aequi | |
1400 | Quam fervore animi steterant in fulmine belli ? |
Postquam finis adest, insignia quemque notabant : | |
Illic Guntharii regis pes, palma iacebat | |
Waltharii nec non tremulus Haganonis ocellus. | |
Sic sic armillas partiti sunt Avarenses ! |
1405 | Consedere duo, nam tertius ille iacebat, |
Sanguinis undantem tergentes floribus amnem. | |
Haec inter timidam revocat clamore puellam | |
Alpharides, veniens quae saucia quaeque ligavit. |
His ita compositis sponsus praecepit eidem : | |
1410 | « Iam misceto merum Haganoni et porrige primum ; |
Est athleta bonus, fidei si iura reservet. | |
Tum praebeto mihi, reliquis qui plus toleravi. | |
Postremum volo Guntharius bibat, utpote segnis | |
Inter magnanimum qui paruit arma virorum | |
1415 | Et qui Martis opus tepide atque enerviter egit. » |
Obsequitur cunctis Heririci filia verbis. | |
Francus at oblato licet arens pectore vino | |
« Defer » ait « prius Alpharidi sponso ac seniori, | |
Virgo, tuo, quoniam, fateor, me fortior ille | |
1420 | Nec solum me, sed cunctos supereminet armis. » |
Hic tandem Hagano spinosus et ipse Aquitanus, | |
Mentibus invicti, licet omni corpore lassi, | |
Post varios pugnae strepitus ictusque tremendos | |
Inter pocula scurrili certamine ludunt. | |
1425 | Francus ait : « Iam dehinc cervos agitabis, amice, |
Quorum de corio wantis sine fine fruaris : | |
At dextrum, moneo, tenera lanugine comple, |
Ut causae ignaros palmae sub imagine fallas. | |
Wah ! sed quid dicis, quod ritum infringere gentis | |
1430 | Ac dextro femori gladium agglomerare videris |
Uxorique tuae, si quando ea cura subintrat, | |
Perverso amplexu circumdabis euge sinistram ? | |
Iam quid demoror ? En posthac tibi quicquid agendum est, | |
Laeva manus faciet. » Cui Walthare talia reddit : | |
1435 | « Cur tam prosilias, admiror, lusce Sicamber : |
Si venor cervos, carnem vitabis aprinam. | |
Ex hoc iam famulis tu suspectando iubebis | |
Heroum turbas transversa tuendo salutans59. | |
Sed fidei memor antiquae tibi consiliabor : | |
1440 | Iam si quando domum venias laribusque propinques, |
Effice lardatam de multra farreque pultam : | |
Haec pariter victum tibi conferet atque medelam. » |
His dictis pactum renovant iterato coactum | |
Atque simul regem tollentes valde dolentem | |
1445 | Imponunt equiti et sic disiecti redierunt |
Franci Wormatiam patriamque Aquitanus adivit. | |
Illic gratifice magno susceptus honore | |
Publica Hiltgundi fecit sponsalia rite | |
Omnibus et carus post mortem obitumque parentis | |
1450 | Ter denis populum rexit feliciter annis. |
Qualia bella dehinc vel quantos saepe triumphos | |
Ceperit, ecce stilus renuit signare retunsus. |
Haec quicunque legis, stridenti ignosce cicadae | |
Raucellam nec adhuc vocem perpende, sed aevum, | |
1455 | Utpote quae nidis nondum petit alta relictis. |
Haec est Waltharii poesis. Vos salvet Iesus. |
Notes de bas de page
1 Voir Genèse, 13.16 et 15.4.
2 Virgile, Énéide, op. cit., VII, v. 698 : « Ibant aequati numero regemque canebant ». Rappelons que le Waltharius est farci de réminiscences ou d’emprunts, principalement à Virgile et à Prudence ; nous ne signalons en note que les plus importants.
3 Virgile, Énéide, op. cit., I, v. 687 : « Cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet ».
4 On peut hésiter sur la ponctuation de ce passage et mettre en incise, comme le font E. D’Angelo et R. Florio, le v. 264, ce qui aboutirait à la traduction suivante : « le casque et la cotte à la triple maille du roi – je veux dire, la cuirasse qui porte l’emblème des forgerons – dérobe-les ». Néanmoins, la reprise un peu surprenante de « tunicam » par « trilicem loricam » trouve peut-être à s’expliquer dans la mesure où Walther, s’adressant à une femme ignorante des choses de la guerre, utilise, pour désigner l’objet auquel il pense, d’abord un terme inadapté mais renvoyant à une réalité que Hildegonde peut saisir (tunicam), puis le décrit de façon plus précise (trilicem loricam).
5 Prudence, Apotheosis, v. 713 : « Centenos simul accubitus iniere sodales ».
6 Ibid., v. 719 : « Post cenam cophinos ; crudus conuiua resudat ».
7 Virgile, Énéide, op. cit., IV, v. 135 : « Stat sonipes ac frena ferox spumantia mandit ».
8 Pour « itineri » (archaïsme).
9 Virgile, Énéide, op. cit., IX, v. 189 : « Lumina rara micant, somno vinoque soluti ».
10 Ibid., IV, v. 285 et VIII, v. 20 : « Atque animum nunc huc celerem nunc diuidit illuc ».
11 Ibid., IV, v. 5 : « Verbaque, nec placidam membris dat cura quietem ».
12 Ibid., II, v. 255 : « A Tenedo tacitae per amica silentia luna ».
13 Prudence, Psychomachie, op. cit., v. 459 : « Inpleuisse sinus, iuuat infercire cruminis ».
14 Virgile, Énéide, op. cit., V, v. 324 : « Ecce uolat calcemque terit iam calce Diores ».
15 Prudence, Psychomachie, op. cit., v. 253-254 : « Talia uociferans rapidum calcaribus urget / Cornipedem, laxisque uolat temeraria frenis ».
16 Virgile, Énéide, op. cit., XI, v. 283-284 : « Contulimusque manus : experto credite quantus / In clipeum adsurgat, quo turbine torqueat hastam ».
17 Prudence, Apotheosis, op. cit., v. 611 : « Qui tam pinnatus rapidoque simillimus austro ».
18 Cet hexamètre est incomplet. Nous ajoutons tandem, qui correspond à la leçon d’un des manuscrits.
19 K. Strecker ponctue ici « revocare memento. Ignotus » ; nous suivons la proposition d’E. D’Angelo qui ponctue « revocare. Memento : ignotus ». Cette proposition paraît en effet nettement plus convaincante.
20 Ce vers est exactement repris au v. 1364.
21 Virgile, Énéide, op. cit., II, v. 216 : « Post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem ».
22 Comme le v. 652 reprend exactement le v. 647, K. Strecker (de même qu’E. D’Angelo et R. Florio) le considère comme une interpolation et le rejette. Pourquoi, néanmoins, ne pas le conserver, puisque Camalo est bien censé répéter les mêmes paroles ? En outre, ce n’est pas le seul cas de reprise littérale d’un même vers que présente le Waltharius (voir les v. 625 et 1364).
23 Virgile, Énéide, op. cit., II, v. 553 : « Extulit ac lateri capulo tenus abdidit ensem » et X, v. 536 : « Ceruice orantis capulo tenus applicat ensem ».
24 Ibid., I, v. 313 et XII, v. 165 : « Bina manu lato crispans hastilia ferro ».
25 Stace, Thébaïde, IX, v. 446 : « Sic ait infrendens et sponte furentibus undis ».
26 Virgile, Énéide, op. cit., V, v. 496-497 : « Pandare, qui quondam iussus confundere foedus / In medios telum torsisti primus Achiuos ».
27 Ibid., XII, v. 925 : « Loricae et clipei extremos septemplicis orbis ».
28 Ibid., IX, v. 410-411 : « Dixerat et toto conixus corpore ferrum / Conicit. Hasta uolans noctis diuerberat umbras ».
29 Ibid., X, v. 892-893 : « Tollit se arrectum quadrupes et calcibus auras / Uerberat effusumque equitem super ipse secutus ».
30 Prudence, Psychomachie, op. cit., v. 325 : « Emicat amento, frameam nec dextra minatur ».
31 Virgile, Énéide, op. cit., X, v. 481 : « Aspice, num mage sit nostrum penetrabile telum ».
32 Ibid., XII, v. 938 : « “Ulterius ne tende odiis.” Stetit acer in armis ».
33 Ibid., IX, v. 748 : « Effugies, neque enim is teli nec uolneris auctor ».
34 Ibid., IX, v. 664 : « It clamor totis per propugnacula muris ».
35 Ibid., XII, v. 788-789 : « Olli sublimes armis animisque refecti, / Hic gladio fidens, hic acer et arduos hasta ».
36 Ibid., XII, v. 720 : « Illi inter sese multa ui uolnera miscent ».
37 Ibid., XII, v. 728-729 : « Emicat hic impune putans et corpore toto / Alte sublatum consurgit Turnus in ensem ».
38 Ibid., IX, v. 709 : « Dat tellus gemitum et clipeum super intonat ingens ».
39 Après avoir beaucoup hésité, nous avons finalement renoncé à corriger l’« insatiatus habendi » de l’édition Strecker – pourtant incorrect, car à côté de « fames » on attendrait « insatiata » – parce qu’il nous a semblé que la reprise de la clausule visait à rappeler celle qu’on trouve dans la Psychomachie de Prudence (« Nec parcit propriis amor insatiatus habendi », v. 478), la substitution de « fames » à « amor » pouvant s’expliquer par le désir de combiner au souvenir de Prudence celui d’une célèbre junctura de Virgile, « auri sacra fames » (Énéide, III, v. 57).
40 Prudence, Hamartigenia, v. 255 : « Gurges avaritiae, finis quam nullus habendi ».
41 Nous avons modifié ici la ponctuation de l’édition Strecker, et mis une majuscule à « Dira ».
42 Virgile, Bucoliques, op. cit., III, v. 79 : « Et longum “Formose, uale, uale” inquit “Iolla” ».
43 Virgile, Énéide, op. cit., VI, v. 546 : « I decus, i, nostrum ; melioribus utere fatis ».
44 Ibid., XII, v. 714 : « Congeminant, fors et uirtus miscentur in unum ».
45 Virgile, Énéide, op. cit., XII, v. 896 : « Nec plura effatus saxum circumspicit ingens ».
46 Comme il ne nous paraît pas possible de traduire le texte édité par K. Strecker (« ignotum »), nous suivons la leçon du manuscrit V.
47 Quoiqu’il s’agisse normalement de deux termes différents, on doit considérer ici, de même qu’au v. 1141, que la forme oscillum (« petite figurine représentant un visage humain ») vaut pour osculum (« baiser »), les deux termes étant des diminutifs du substantif os.
48 Virgile, Énéide, op. cit., XI, v. 314 : « Nunc adeo, quae sit dubiae sententia menti ».
49 Voir Ézéchiel, 18.23 et Deuxième Épître de Pierre, 3.9.
50 Prudence, Contre Symmaque, II, v. 707 : « Pro patria et pulchram per uulnera quaerere laudem ». Voir aussi Virgile : Énéide, op. cit., XI, v. 647 (« Certantes pulchramque petunt per uolnera mortem ») et Géorgiques, IV, v. 218 (« Obiectant pulchramque petunt per uolnera mortem »).
51 Nous corrigeons, dans le texte édité par K. Strecker, maligeram (terme à notre connaissance non attesté par ailleurs, et qui de plus est ici métriquement incorrect) en maligenam, leçon que l’on trouve d’ailleurs dans plusieurs manuscrits ; cet adjectif, qui à dire vrai n’est pas attesté non plus, peut néanmoins avoir été forgé sur le modèle de maliferam (que l’on trouve cette fois dans l’Énéide, op. cit., VII, v. 740 : « maliferae Abellae », « Abella terre des pommiers »), dans le sens de « né du pommier, fait de bois de pommier ».
52 Nous nous sommes permis de corriger genva en genua, qui nous a paru plus clair et plus logique.
53 Virgile, Géorgiques, op. cit., III, v. 110 : « Nec mora nec requies ; at fuluae nimbus harenae ». Voir aussi Énéide, op. cit., V, v. 458 et XII, v. 553.
54 Virgile, Énéide, op. cit., VI, v. 373 : « Unde haec, o Palinure, tibi tam dira cupido ? ».
55 Reprise littérale du v. 625.
56 Prudence, Psychomachie, op. cit., 145 : « Ira ubi truncati mucronis fragmina uidit ».
57 Ibid., v. 147 : « Iam capulum retinente manu sine pondere ferri ».
58 Ibid., v. 149-150 : « Perfida signa abicit, monumentaque tristia longe / Spernit, et ad proprium succenditur effera letum ».
59 Virgile, Bucoliques, op. cit., III, v. 8 : « Nouimus et qui te, transuersa tuentibus hircis ».
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Arthur, Gauvain et Mériadoc
Récits arthuriens latins du xiiie siècle
Philippe Walter (dir.) Jean-Charles Berthet, Martine Furno, Claudine Marc et al. (trad.)
2007
La Quête du Saint Graal et la mort d'Arthur
Version castillane
Juan Vivas Vincent Serverat et Philippe Walter (trad.)
2006
Histoire d'Arthur et de Merlin
Roman moyen-anglais du xive siècle
Anne Berthelot (éd.) Anne Berthelot (trad.)
2013
La pourpre et la glèbe
Rhétorique des états de la société dans l'Espagne médiévale
Vincent Serverat
1997
Le devin maudit
Merlin, Lailoken, Suibhne — Textes et études
Philippe Walter (dir.) Jean-Charles Berthet, Nathalie Stalmans, Philippe Walter et al. (trad.)
1999
La Chanson de Walther
Waltharii poesis
Sophie Albert, Silvère Menegaldo et Francine Mora (dir.)
2009
Wigalois, le chevalier à la roue
Roman allemand du xiiie siècle de Wirnt de Grafenberg
Wirnt de Grafenberg Claude Lecouteux et Véronique Lévy (trad.)
2001