Pièce justificative n° 2. La charte longue de fondation
p. 297-300
Texte intégral
11079 [30 novembre – 25 décembre]
2Gérard II, évêque de Cambrai, relatant la fondation de l’abbaye dans l’île d’Anchin par deux riches chevaliers, Gautier et Sicher, confirme celle-ci, énumère les donations faites par lui-même et de nombreux bienfaiteurs et définit les privilèges du monastère.
3A. ADN 1H 33/374. 711 mm x 490 mm.
4B. ADN 1H 33/376. Vidimus du 1 avril 1421.
5a. Miraeus, I, 163.
6b. GC, 3, instr. c. 87.
7c. Gousset, Les actes de la province ecclésiastique de Reims, Reims, 1842-1844, 2, 92-93.
8d. Escallier, 17-18.
9e. Courtois, Chartes originales... Nord, 108-09.
10 Indications :
11Le Glay A., Nouveau mémoire..., 37 ; Van Mingroot, « Kerstijl… », 102, et « Liste provisoire des actes des évêques de Cambrai », 22 ; Wauters, I, 547.
12 (Chrismon). IN NOMINE SANCTAE ET INDIUIDUAE TRINITATIS. GERARDUS1 SECUNDUS CAMERACENSIUM DEI GRATIA EPISCOPUS. OMNIBUS CHRISTI FIDELIBUS ET in presenti uita eam quam mundus dare non potest pacem, et in futura aetemam beatitudinem. Duo milites parochiani nostri genere et diuitiis ρręclari UUalterus2 scilicet et Sicherus3 spiritu diuino afflati, dominicae promissionis elegerunt participes fieri, qua dicitur : quicumque reliquerit patrem ac matrem aut uxorem, aut agros et caetera huius modi, propter nomen meum, centuplum accipiet et uitam aeternam possidebit4. Isti ergo mundanae militiae cingulum deponentes, omnem huius mundi proprietatem contempnentes, theoricam uitam sequi spopunderunt, seque et sua omnia deuouentes ipsi soli in perpetuum deseruire promiserunt, locumque qui Aquacignus5 dicitur elegerunt, aecclesiam inibi uolentes restaurare quam a sancto Gordanio6 in eodem loco heremiticam uitam ducente audierant quundam ędiíicatam fuisse. Hoc autem consilium UUalterus scilicet ac Sicherus, UUalterus per matrem, Sicherus per uxorem confirmatum Ansello7 aperuerunt. Ipse uero Ansellus insulam illam Aquaecigni et arundinetum pertinens ad eam et uillam quę Uedretum8 dicitur eidem insulae contiguam quae a nobis in benefïcium tenebat in manu mea reddidit, et ego ea in ius perpetuum donaui aecclesiae ipsius Aquçcigni. Preterea congaudens illorum religiositati et christianissimi laboris inceptis aecclesiae libertatem quam diu amiserat restitui, et altare solutum a persona et ab omni redditu feci, preter quod baculum abbatiae in manu mea retinui, ita tamen ut eum illi darem quem monachi illius loci secundum regulam sancti Benedicti in abbatem eligerent. Dedi etiam haec altaria soluta a persona et ab omni redditu, preter annua obsonia, altare uidelicet de Dicleuen9, de Uermella10, de Diuat11, de Buriz12, de Baiuleio13, de Orton14, de Gemai15, de Salceio16. Addidi preterea ut, si quis ex aecclesiae seruientibus infra insulam illam manentibus culpam admiserit unde bannum aut aliquid taie persoluere debeat, in potestate uel uoluntate abbatis sit, salua tantum episcopi et archidiaconi iustitia in imponenda poenitentia. Sed quia ipsi fideles absque terrarum redditibus tanta restituere non potuerunt, ne posteri diripiant, necessarium duxi scribere et per huius kartae instrumentum confirmare quae donaria quique cum eis uel quomodo ea tradita sunt aecclesiae. In primis dedi ego GERARDUS quae suprascripta sunt. Matildis et UUalterus filins eius cęteris annuentibus et consentientibus filiis et filiabus dederunt dimidiam partem de piscatoris curte17, terram, siluam, aquam, et quicquid ad eam pertinet, excepto uno horto sancti Amati. Alteram uero partem eiusdem uillae ego Gerardus superaddidi quam dato altari de Bussuth18 ab Odouuino19 abbate sancti Gisleni mutuaui. Predictus autem UUalterus cum matre duas partes Henredi mansi20 dédit, cuius tertiam partem UUalterus filius Ermentrudis21 superaddidit. Sicherus autem et Matildis uxor eius dederunt dimidiam uillam Heninel22 nuncupatam, excepto uno horto sancti AMATI et terra trium Duacensium modiorum. In Runblai23 et Hersin24 et Sebiuilla25 et Gernai26 et Sagumluco27 et Lohes28 et Bichon29 quicquid alodii habebant aecclesiae illi sancto Saluatori et sancto GORDANIO dedicatae contulerunt. Dederunt etiam multim possessionem familiae suae, Matildis et Ermengardis soror eius, quicquid alodii habebant in Berlaicurte30. In Nigella31 uero dederunt supradictae sorores quicquid alodii habebant. Guodo quoque sanctae MARIAE cantor pro se primitus et pro patris ac matris fratrisque animabus, octo mansos alodii dedit, quos decem libris denariorum comparauit. Balduinus cornes apud Ualentianas32, unara cambam, Sasuuald castellanus33 alodium cum appenditiis suis in Scercin34, et sextam partem ibidem unius molendini, filii Godefridi Rufi de sancto Paulo35 dederunt alodium de Sumen36, Hugo et Sicherus filii Hugonis Lensensis et Bertuerae37 tradiderunt alodium de Bilconio38, tara liberum et integrum sicut pater eorum tenuit. Liettardus dedit pro Anselmo filio suo39 alodium de Manso40 iuxta castellum Albiniacum41, Heribrandus42 alodium apud Haingem43 et UUarberca44. Preterea supradictus Ansellus aecclesiam et quicquid in Obercicurte45 uilla in beneficio a me tenebat mihi reddidit, et ego supradictae aecclesię condonaui altare etiam de Cauuentinio46 in stipendiis pauperum, optentu Hugonis47 decani sine persona attribui. Ut autem hoc ratum et inconuulsum maneat, bonorum uirorum subtersignatorum testimonio et sigilli nostri impressione corroboratum est. Signum mei ipsius qui hanc kartam fïeri iussi. S. UUidonis48 prepositi et archidiaconi ipsius loci. S. Mazelini49 archidiaconi. S. UUidrici50 archidiaconi. S. Ansfridi51 archidiaconi. S. Hugonis52 decani. S. Alardi53 prepositi. S. Anselli de Ritbodi Monte54. S. Oilardi55. S. lohannis56. S. Fulchonis57. S. Huberti58. S. UU1feri59. Quicumque huius constitutionis nostrae praeuaricator extiterit anathema sit. Cunctis hanc constitutionis nostrae paginam seruantibus, sit pax Domini nostri Ihesu Christi, quatinus et hic mercedem bonae operationis adquireret et in futuro premia retributionis aetemae percipiant. AMEN. Actum est hoc anno ab incamatione Domini millesimo LXXmo VIIIIno, indictione secunda, anno uero Heinrici60 regis XXVI, presulatus uero domni Gerardi secundi Cameracensis episcopi QUARTO.
Notes de bas de page
1 Gérard II, évêque de Cambrai (juillet 1076-11 ou 12 août 1092).
2 Gautier, chevalier.
3 Sicher, chevalier.
4 ̶ Matthieu, 19, 29.
5 Anchin, Nord, Douai, Pecquencourt.
6 Gordaine, ermite (VIIIe-IXe siècles ?).
7 Anselme de Ribemont.
8 Vred, Nord, Douai, Marchiennes.
9 Dickelvenne, Belgique, Flandre orientale, Oosterzeele.
10 Vermelles, Pas-de-Calais, Béthune, Cambrin.
11 Diéval, Pas-de-Calais, Arras, Saint-Pol.
12 Buri, Belgique, Hainaut, Tournai.
13 Bajus, Pas-de-Calais, Arras, Aubigny-en-Artois.
14 Ourton, Pas-de-Calais, Arras, Houdain.
15 Grenay, Pas-de-Calais, Lens, Liévin-Nord.
16 ̶ Sauchy-l’Estrée, Pas-de-Calais, Arras, Marquion.
17 Pecquencourt, Nord, Douai, Marchiennes.
18 Boussu-les-Mons, Belgique, Hainaut, Mons.
19 Oduin, abbé de Saint-Ghislain (1079-1093).
20 Hermetz, Pas-de-Calais, Arras, Le Parcq, Fillièvres.
21 Peut-être Ermentrude, épouse de Gautier, châtelain de Cambrai, assassiné en 1041. (cf. Gesta Pontificum Cameracensium, MGH, SS, 7, 489-490 ; Tock, Chartes des évêques d’Arras, n° 23 ; Chronique de Saint-André du Cateau, MGH, SS, 7, 533).
22 Héninel, Pas-de-Calais, Arras, Croisilles.
23 Romblai, Pas-de-Calais, Béthune, Béthune-Nord, hameau.
24 Hersin, Pas-de-Calais, Lens, Liévin-Nord, Hersin-Coupigny.
25 Sibiville, Pas-de-Calais, Arras, Saint-Pol.
26 Grenay. cf. note 15.
27 Lieu non identifié.
28 Loos-en-Gohelle, Pas-de-Calais, Lens, Lens-Nord-Ouest.
29 Lieu non identifié, voir Bilcon, notice paroissiale dans B. Delmaire, Diocèse d’Arras, 449- 450.
30 Berlencourt, Pas-de-Calais, Arras, Avesnes-le-Comte.
31 – Noyelles, Pas-de-Calais, Lens, Lens-Est.
32 Baudouin II, comte de Hainaut (1071-1098).
33 Sawalon, malgré sa qualité, n’a pu être identifié.
34 Esquerchin, Nord, Douai, Douai-Est.
35 Non identifié.
36 Sommaing, Nord, Cambrai, Solesmes.
37 Personnages de la région de Lens et Béthune dont l’identification n’est pas établie.
38 Lieu non identifié, cf. note 29.
39 Personnages non identifiés.
40 Manso n’a pas été identifié.
41 Aubigny-au-Bac, Nord, Douai, Arleux.
42 Personnage non identifié.
43 Enghien, Belgique, Hainaut, Soignies.
44 Waarbeke, Belgique, Flandre orientale, Grammont.
45 Auberchicourt, Nord, Douai, Douai-Sud.
46 Cantin, Nord, Douai, Arleux.
47 Hugues, doyen du chapitre cathédral depuis 1076, mort le 8 novembre 1093.
48 Widon, prévôt et archidiacre d’Ostrevent, vers 1064-1083.
49 Mazelin, archidiacre, vers 1070-1095.
50 Widric, archidiacre de Hainaut, vers 1078-1086.
51 Ansfrid, archidiacre, vers 1078-1094.
52 Hugues, cf. note 47.
53 Alard apparaît en 1074 (36H 62/658). il exerce différentes responsabilités (prévôt, archidiacre) avant de devenir moine à Anchin puis abbé de Marchiennes (1101-1102).
54 Anselme de Ribemont, cf. note 7.
55 Oilard, chevalier, attesté en 1073 et mort vers 1088-1089. Peut-être le personnage qui remplace le turbulent châtelain de Cambrai (cf. Chronique de Saint-André du Cateau, MGH, SS, 7, 541).
56 Jean de Esnes, témoin dans les actes de 1064 à 1091 puis de 1095-1121. il s’agit de deux personnes différentes.
57 Fulco I du Cateau, attesté en 1090 (E. Van Drivai, Cartulaire de l’abbaye de Saint-Vdast, 146-149 ; 1094 (Gesta Galcheri, MGH, 14, 190) ; 1096 (Gesta Galcheri, 194) ; 1095 (Duvivier, Hainaut, n° 84. 91, 94) ; 1096 (Piot, Cartulaire d’Ename, n° 7) ; 1098 (Piot, ibidem, n° 8 ; 1099 (Annales Cameracenses, Lambert de Watreloos, MGH, SS, 16, 510).
58 Hubert, non identifié.
59 Wulfer, non identifié.
60 Henri IV, empereur (1056-1105).
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Les entrepreneurs du coton
Innovation et développement économique (France du Nord, 1700-1830)
Mohamed Kasdi
2014
Les Houillères entre l’État, le marché et la société
Les territoires de la résilience (xviiie - xxie siècles)
Sylvie Aprile, Matthieu de Oliveira, Béatrice Touchelay et al. (dir.)
2015
Les Écoles dans la guerre
Acteurs et institutions éducatives dans les tourmentes guerrières (xviie-xxe siècles)
Jean-François Condette (dir.)
2014
Europe de papier
Projets européens au xixe siècle
Sylvie Aprile, Cristina Cassina, Philippe Darriulat et al. (dir.)
2015