Desktop versionMobile version

Over literaire kritiek gesproken. Het boek Hugo

 | 
Matthieu Sergier
, 
Stéphanie Vanasten

Kritiek in weerklank

Lettre de mon jardin voor Hugo Bousset

Cees Nooteboom

Full text

1Beste Vriend,

2Omdat voor sommige mensen die (te) veel gelezen hebben alles in dit leven een referentie is, gaan deze regels ogenschijnlijk over Apuleius en Zeno, die zich, voor zover (als) ik weet, op deze pagina voor het eerst in elkaars geschreven gezelschap bevinden, een ezel en een schildpad. De ezel, die ik in een ander verband de naam Rechts heb gegeven, omdat hij zich aan de rechterkant van mijn mediterrane huis bevindt, in tegenstelling tot zijn soortgenoot die ergens Links woont en dus ook zo heet, is een indringend deel van mijn dagelijks leven, net als de schildpad. Vrije associatie is een voorrecht waar ik graag misbruik van maak, daarom sleept mijn ezel ook nog de naam van Apuleius met zich mee, misschien omdat hij hoopt dat hij net als zijn gouden soortgenoot uit het boek van Apuleius weer in een jonge man veranderd wordt. Derrida gaf op de vraag wat poëzie is een eenvoudig antwoord zonder lidwoord: egel, het derde dier in deze paar regels. Hij komt daarop met een omweg, in dit verband een beladen woord, omdat hij de egel op een weg plaatst, net als het gedicht (‘op weg naar de ander’), met de kans om overreden te worden. Weg is voie in het Frans, voiture, daarna gaat het vanzelf, deconstructie is alsof je een heuvel afloopt en van alles tegenkomt: de egel rolt zich op maar wordt toch overreden (dit is mijn eigen, oneerbiedige versie). Omdat dieren een eeuwige herhaling van zichzelf zijn, leef ik dus met een ezel die al eeuwenlang de schim van Apuleius als berijder heeft, terwijl mijn schildpad, die op dit ogenblik langs mijn studio scharrelt, op zijn eigen eeuwigdurende parcours nog steeds niet is ingehaald door Achilles, die ik ook regelmatig in mijn tuin zie. Er zijn hier ongetwijfeld ook egels, maar die laten zich niet zien. Ze kijken wel uit, voor ze het weten worden ze geschreven.

3Nee, ik heb geen zonnesteek, maar ik lees op het ogenblik twee boeken door elkaar. Jij bent niet, zoals ik, een autodidact, en als didact zul je voor het door elkaar lezen van vele boeken wel begrip kunnen hebben.

4Het ene boek is van André Klukhuhn, en heet De algehele geschiedenis van het denken, en daar komen zowel Apuleius als Zeno in voor, vandaar. Het andere boek is een raadselspel van Jacques Derrida samen met Catherine Malabou, en heet Reizen met Derrida, niet onproblematisch omdat hij aan een stuk door op reis is en daar (ook een vorm van reizen) denkend mee op de loop gaat, en je weet wat dat bij hem betekent. Je hebt geen idee waar je terecht komt. Wil hij eigenlijk wel reizen? ‘Mijn alibi, mijn vertrouweling, is Montaigne. Ik speel hem uit tegen Heidegger, de absolute niet-reiziger’.

5Waarom Montaigne? Omdat volgens Derrida niemand beter over pelgrimage en over wonen of woning, demeure en afstand geschreven heeft dan Montaigne. Omdat die in verband met reizen een schitterend woord gebruikt heeft waar hij, Derrida, jaloers op is, commourans, medestervende. Lijkt op de naam van een vogel, maar is het niet, gaat over mensen. Mensen met wie je reist, met wie je leeft, met wie je sterft. Makkelijk te volgen? Niet echt, maar ik heb niets tegen die wilde gedachtetuimels, ik heb er zelf ook vaak last van. Descartes hield niet van Montaigne, dat was hem niet helder genoeg, je vraagt je af wat hij over Derrida gezegd zou hebben.

6Komen we misschien nog terug bij die ezel? En die schildpad?

7Wat ik voor de ezel ben weet ik niet, een geluid achter een muur, dat als hij veel lawaai maakt een wortel tot gevolg heeft. Dat balken kan hartverscheurende vormen aannemen. Voor de schildpad ben ik misschien een Achilles, maar hij blijft me altijd voor, want als ik, zoals nu, terugkom van een reis van vele maanden, is hij er al. En de ezel is er nog, dat is het verschil. Al en nog.

8Wie veel reist, wordt gedwongen over beweging na te denken. Zijn eigen beweging, en de stilstand van wat hij achterlaat. De ezel staat altijd in hetzelfde veld. Zijn taak is dat hij dat veld moet leegeten. En zijn beloning is dat hij dat veld mag leegeten. Als ik na de winter terugkom begint hij aan een nieuw veld, dat hetzelfde veld is. De schildpad is een free agent. Hij crosst van hier naar daar tussen pijnbomen, palmen en oleasters, en neemt zijn tijd. Daar heeft hij heel veel van, ik denk dat dat komt omdat hij zo weinig ruimte inneemt, een bijzondere vorm van relativiteit. Ik weet niet waar hij woont. Ergens onder een muur. Het land is omzoomd door muren van gestapelde stenen, daar zit veel ruimte tussen. Soms zie ik hem wel eens op de weg die naar dit huis loopt, maar hij heeft zich nooit laten overrijden. Voor de ezel ben ik een wortel, voor de schildpad water. Hij weet hoe hij, als ik zit te lezen, tegen mijn voet moet stoten alsof hij niet weet dat die bij mij hoort. Meestal is het gevolg dan dat die voet, waar iemand zoals ik aan vast zit, gaat bewegen, en dat er dan ineens water over het terras stroomt. Dan gaat hij met dat oude kanunnikenhoofd over de tegels en likt, langzaam en grondig. Ik weet dat het deel pad van zijn naam niets met een pad te maken heeft, maar of Derrida dat ook zo ziet weet je natuurlijk niet. Reizen kun je ook over paden. Aan de andere kant, tortue, torturer. Maar we zijn niet in Frankrijk. Dit is een Nederlandse brief.

9Derrida, dat is duidelijk, wil eigenlijk helemaal niet op reis, en zou misschien zonder de noodzaak van verplichtingen nooit een voet buiten de deur zetten. Schrijft hij. Het resultaat is dat hij altijd op reis is en de tijd heeft om vanuit allerlei wereldsteden veel postkaarten aan Malabou te schrijven waarin we hem met zichzelf en met het idee van de beweging zien worstelen. Voor iemand zoals ik, die zijn oren heeft laten hangen naar de oude wet van stabilitas loci van de cisterciënzers, en dus zoals je weet nooit op reis gaat, maar altijd in zijn tuin aan het scharrelen is omdat hij naar Candide geluisterd heeft, is het fascinerende lectuur. Af en toe kijk ik op vanuit mijn onbeweeglijkheid, zie hoe de schildpad denkt dat hij Derrida is en als een gek door mijn tuin te keer gaat op zoek naar Achilles, terwijl achter muren Links en Apuleius een klaaglied aanheffen dat de toon heeft van Derrida’s melancholieke postkaarten. Kijk vriend, dan zit ik in mijn Spaanse warande, en denk na over van alles, over mijn bijna voltooide verleden tijd, aan het leven van geleerde mannen die ik gekend heb en kom als vanzelf bij jou terecht. En zonder dat ik iets hoef te vragen brengt de ezel me papier, de schildpad komt met inkt, en dan schrijf ik een brief aan de eerste man die in mij een geleerde gezien heeft, maar dan wel een die een verhouding heeft met egel, zonder lidwoord.

10Blijf gezond, blijf schrijven, Cees

Kern DWB 2013, potlood/pastelkrijt op papier 70 X 50 cm, © Elma van Haren

List of illustrations

Caption Kern DWB 2013, potlood/pastelkrijt op papier 70 X 50 cm, © Elma van Haren
URL http://books.openedition.org/pusl/docannexe/image/2643/img-1.jpg
File image/jpeg, 767k

The text and other elements (illustrations, imported files) may be used under OpenEdition Books License, unless otherwise stated.

This digital publication is the result of automatic optical character recognition.
Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search