Annexes
p. 187-197
Texte intégral
ANNEXE I. Éléments de la procédure inquisitoire menée sur le territoire de Lansac (Tarascon) à la demande de Barral de Baux, 12641
Inventaire analytique de la liasse B 1068
1Enquête sur Rognonas par le viguier et le juge de Tarascon sur les droits de Raymond d’Aurons et de ses héritiers (fos 1-18).
2Lettre de Charles Ier ordonnant à Jean Bonamène, juge mage de Provence, de procéder à une enquête relative aux différends survenus entre Barral de Baux et les communes d’Arles et Tarascon à propos des pâturages et des limites de leur juridiction dans le bas Rhône (fo 18 r°).
3Début de la procédure : Barral de Baux affirme que le Temple d’Arles tenait Lansac pour son père Hugues, que Alphonse, marquis de Provence, donna Mouriès à Hugues de Baux, que l’archevêque d’Arles tient Vaquières des Baux, que les habitants de Saint-Martin de Crau paient 10 moutons pour des droits d’usage sur le bois de Mouriès, et que l’étang de la Manèque baussenque lui appartient ; il en tire du sel.
4Questionnaire établi par le procureur de Barral de Baux (fo 19 r°).
5Production d’actes écrits.
6Enquête sur Lansac et son territoire (fos 31 r°-49).
7Enquête sur Mouriès (témoignages reproduits dans le Liber Rubei Arelatensis).
8Enquête sur la Manèque baussenque.
9Enquête du viguier de Tarascon sur les droits de justice de Raynaud Porcelet à Sénas (Actes de la famille Porcelet, no 419, p. 352-358).
Titres que le procureur des Baux entend faire prouver sur Lansac en 12642
10On peut regrouper en trois points les titres énoncés par le procureur des Baux :
- Un premier ensemble a trait aux droits seigneuriaux lignagers exercés par Barral de Baux sur Lansac ainsi qu’à la hiérarchie seigneuriale en ce lieu (art. 1 : le Temple d’Arles tient ses droits sur la villa de Lansac d’Hugues de Baux, le père de Barral ; art. 6 : les Baux levaient la tasque sur le territoire de Lansac jusqu’à ce que la cour d’Arles interrompe ce droit ; art. 7 et 8 : les frères B. Alba et Karolus sont les vassaux de Barral pour le territoire du Grès ; art. 9 : sur Lansac, Barral de Baux lève le pasquier).
- Un deuxième ensemble définit précisément les limites du territoire et du district de Lansac (art. 3, 4, 5).
- Enfin l’article 2 évoque les anciens consuls de Lansac et leur pouvoir de lever les bans sur ce territoire.
11Titre 1 : […] quod domus milicie Templi tenebat pro domino Hugone, patre ipsius domini Barrali cujus ipse est heres, villam de Lanceato cum ejus pertinentiis et territorio.
12Titre 2 : […] quod consules qui fuerunt in Lanceato per temporis acceperunt bannum tamquam consules de Lanceato per X, XX, XXX, XL, L, LX annos et plus, vel alius seu alii pro eis, ab hiis qui incidebant in bannum occasione animalium suorum sive ipsi inciderent et caderent in bannum in banaria et territorium de Lanceato sive eorum animalia.
13Titre 3 : […] quod bannaria et territorium de Lanceato designatur in modum infrascriptum pretenditur etiam dictum territorium a Dente Planesii usque Vercellum de Na Guoilla et a Vercello usque ad Lanceatum per Duremsolam et a Lanceato usque ad Rodanum et a Rodano usque Morre Porcinum et a More Porcino usque Jocatium Peoillosum et a Joccatio Peoilloso usque ad paludem de Entrobons.
14Titre 4 […] quod quicquid est infra dictos confines vel confrontationes est de territorio dicte ville de Lanceato.
15Titre 5 […] quod a camino quod est entreboncio et vocatur caminum Sancti Petri usque violum quod est et exit de Boca de Lecca et pertransit prope ecclesiam Sancti Johannis de Greso est de tenemento ville Lanceati.
16Titre 6 […] quod a dicto camino usque ad violum et usque ad ecclesiam supra dictam ipse consueverit accipere bannum et dictum locum banniare et pluribus terminis ibi portionis de bladis que in eis nascebantur et colligebantur consuevit accipere tascham et accipebat usque ad tempus illud quo curia Tharasconensis dicti comitis (sic) dictum dominum Barralum de predictis exspoliavit et omni alia juridictione utebatur in dicto loco quousque dicta curia ipse inde exspoliavit.
17Titre 7 […] quod quicquid tenent B. Alba et Karolus, fratres et filii et heredes domini Alba quondam, in tenemento de Lanceato usque Morre Porcinum et usque Focatium Peoillosum tenent ab ipso domino Barallo et sub ejus dominio et inde eidem fecerunt fidelitatem et homagium, et domina Lugdima nomine dicti Karoli et B. Albe fratris suis.
18Titre 8 […] quod ipsi tenent in dicto tenemento multa alia bona ab ipso domino B.
19Titre 9 […] quod ipse est in possessione seu quasi capiendi pasquerium in toto territorio de Lanceato quod territorium extenditur sive pretenditur a Dente de Planes usque Vertellum de Na Guoilla et a Vertella usque Lanceatum per Duremsolam et a Lanceato usque Rodanum et a Rodano usque Morre Porcinum et a Morre Porcino usque Jocatium Peillosum et ad Joncas Peillos usque paludem de Entroboneilas.
Premier témoin sur Lansac3
20Le seigneur G. Isnard Vaconi de Tarascon, chevalier, est le premier témoin interrogé. À ce titre, il est sollicité sur l’ensemble des 9 points du questionnaire ; on lui demande à chaque fois de préciser la façon dont il a connaissance des faits qu’il relate. Il évoque la donation de la villa de Lansac par Hugues de Baux à la maison du Temple, dont le bruit courru jusqu’à Arles et Tarascon. Il n’assista pas lui-même au rituel de la donation mais croit qu’il existe un instrument public pour la prouver. Il indique également qu’il fut consul de Lansac pendant 8 ou 9 ans et, qu’à ce titre, il eut à percevoir les bans. Il date également l’apparition des premiers consuls à Lansac, soit 25 ans en arrière, et nomme les premiers hommes à avoir exercé cette fonction. Il confirme les limites du territoire en s’appuyant sur la fama publica, les dires des anciens et le ressort d’action des consuls. Il ne peut confirmer par son expérience la levée de la tasque mais l’a entendu dire et précise que le bruit courru à Tarascon que la cour avait accaparé la levée des bans sur Lansac. Il reconnaît le lien vassalique des deux frères B. Alba et Karolus et l’accrédite par la rumeur publique, de même en ce qui concerne la levée du pasquier par Barral de Baux.
21Dominus G. Isnardus Vaconi de Tharascone, miles, testis juratus interrogatus super primo titulo de Sancto (sic) Lanceato dixit quod dicta villa Lanceati cum territorio et pertinentiis tenebatur a domo Templi de Arelate pro domino Hugone de Baucio quondam, patre domini Baralli. Interrogatus quomodo hoc scit, dixit quod dominus Hugo de Baucio quondam predictus fecit donationem de dicta villa et pertinentiis et territorio domui predicte4. Interrogatus quomodo scit quod dictus dominus Hugo fecit donationem predictam dicte domui, respondit et dixit quod dictus dominus Hugo tenebat et possidebat dictam villam de Lanceato cum suis pertinentiis et territorio tamquam suam propriam et post dictam donationem dicta domus Templi tenuit omniam predictam. Interrogatus si interfuit predicte donationi, dixit quod non set fama publica est de omnibus predictis per Arelatem, Tharasconem et loca circumstantia et credit firmiter quod inde sint publica instrumenta facta set aliter nescit.
22Interrogatus super secundo titulo Sancti Lanceati dixit quod aliquando ipse fuit consul (sic) ville Lanceati modo fuit VIII vel IX anni transacti, et tunc temporis capiebat bannum quibus hiis qui incipiebant in bannum in villa Lanceati et per totum ejus territorium occasione animalium ibi pascentium. Interrogatus a quibus accipiebat bannum, dixit quod non recordatur. Item interrogatus si vidit quod aliquis alius consul de Lanceato capiebat ibidem bannum, dixit quod sic bene sunt XXV anni et plus quod consules Lanceati capiebant ibidem banna. Interrogatus qui erant tunc temporis consules, dixit quod B. Bedos et G. Baralli per temporis et Rostan Guiram et dominis Englesius et multi alii, et de dicto titulo toto interrogatus dixit se nichil amplius scire.
23Interrogatus super tertio titulo extensione et designatione dicti territorii et tenementi de Lanceato, dixit quod tenementum et territorium de Lanceato et bannaria se exstendunt (sic) de Morro de Graners usque ad Jucquas Poillos et inde usque ad Morrum Porcinum et de Morro Porcino usque ad violum Sancti Johannis de Greso. Item dixit quod banneria dicti loci de Lanceato pretenditur usque ad ortellum de Na Goilla. Interrogatus quo modo hec omnia scit, dixit tempore sue erat aliquando consul dicti loci et ita vidit alios consules uti, et hiis vidit uti a XXV annis et hec omnia scit similiter per dicta antiquorum et per publicam famam.
24Interrogatus super quarto titulo dixit quod quicquid est infra designationes predictas ut dixit est de territorio et bannaria de Lanceato. Interrogatus quomodo hoc scit, dixit quod vidit consules de Lanceato banizare totum territorium predictum et ipse similiter quando fuit consul banizavit. Interrogatus a quibus vidit banizare sive accipere bannum ibidem, dixit quod a Poncio (sic). Interrogatus qui erant illi consules dixit quod aliquando B. Bedos, aliquam G. Barrali, aliquam Rost. Guiram. Interrogatus a quibus illi consules capiebant bannum dixit quod Arnaudo a quo ipse habuit et tenuit sua pignora pro banno et similiter aliqui accepit bannum ab hominibus de Montepanone et a B. Sabaterio et a pluribus aliis de quibus non recordatur.
25Interrogatus super quinto titulo dixit quod caminus Sancti Petri usque violum qui exit de Boca Letta et pertransit prope ecclesiam Sancti Johannis de Greso est de tenemento et bannaria ville de Lanceato. Interrogatus quomodo hoc scit, dixit quod quando ipse erat consul dicti loci ut supradictum est ipse capiebat et habuit bannum infra dictum locum de B. Sabaterio de Montepanone temporibus supradictis et scit per famam publicam et per dictam antiquorum quod alii consules de Lanceato ibidem accipiebant banum a XXV annis circa et aliter nescit ad (sic).
26Interrogatus super VIo (sic) titulo dixit de banno et banizatione prout supradixerat, de facto tasche dixit se nichil scire, nisi quod audivit quod dominus Barallus consuevit accipere tascham in territorio Lanceato et nichil aliud scit de toto VIo titulo in quo fuit particulariter interrogatus, excepto eo quod bonum est memor (sic) quod Petrus Blancardi, vicarius olim Tharasconis, ejecit consules Lanceati de possessione banarie dicti loci de Lanceato et hoc est notorium per totum castrum Tharasconis et loca circumstantia, et ab temporibus regiminis dicti Petri Blancardi circa vidit quod curia domini comitis in Tharasconem banizavit dictum locum de Lanceato.
27Item dixit, interrogatus super VIIo titulo, quod quicquid habent et tenent B. Alba et Carolus (sic) ejus frater in Vernella, que est in tenemento et territorio et bannaria Lanceati, tenent et possident sub dominio domini Barrali. Interrogatus quomodo hoc scit dixit quod per famam et pluries audivit illud idem dici a domino Barallo et inde sunt facta instrumenta publica ut dicitur et firmiter credit, de fidelitate et homagio facto per predictos dixit se nichil scire.
28Interrogatus super VIIIo titulo dixit se nichil scire, nisi solum modo illius quo supra dixerat de Gisdeda (sic).
29Interrogatus super VIIIIo titulo dixit se nichil scire, nisi quod dominus Barallus et milites et pluri homines de Tharasconis accipiunt et sunt continue in possessione capiendi pasquerium per totum territorium de Lanceato, et quomodo et qualiter se pretenditur dictum territorium descripsit et designavit dictus testis prout in ipso titulo continetur. Interrogatus quomodo scit quod supradictus dominus Barallus et milites et probi [homines] de Tharascone sunt in possessione capiendi dictum pasquerium, dixit quod per visum quod illud aliquando vidit et ab hominibus ibidem pascentibus de quibus non recordatur et bene scit quod fama publica.
30Interrogatus super Xo titulo5 dixit quod animalia domini Baralli et hominum suorum pascebant et consueverunt pascere per totum Gresum subtus planes et per totum tenementum de Lanceato libere et quiete, hoc salvo quod si dicta animalia […] in loco in debito sicut in bladis in tenemento predicto et pratis, et consules de Lanceato capiebant ab eis bannum tamquam ab aliis et banizabant quandoque P. Blancardus fuit vicarius Tharasconis et B. Sardus judex, et hec omnia vidit per X annos continue et plus. De planesio dixit se nichil scire quantum ad dictum titulum. Item dixit quod tempore dicti P. Blancardi et dicti B. Sardi judicis expulsit dictis vicarii dictum dominum Barallum et suos de possessione dicti pasquerii, de hiis omnibus est fama publica in villa Tharasconis et per loca circunstantia.
31Interrogatus super XI titulo dixit se nichil scire, nisi quod consules Lanceati banizabant totum territorium et tenementum Lanceati et de Greso prout superius dixerat per tempus predictum, donec spoliati erant per dictum vicarium ut dictum est, et a temporibus regiminis dicti Petri Blancardi in antea per tempus suum semper vidit quod curia Tharasconis cessavit banniare dictum territorium totum et tenementum de Lanceato et de hoc est fama publica in Tharasconem et per omnia loca circunstantia. Interrogatus si est doctus vel rogatus testificari dixit quod non nec hodio, amore vel precibus.
ANNEXE II. Les lieux des enquêtes : Provence rhodanienne et occidentale

ANNEXE III. Les lieux des enquêtes : Haute Provence

ANNEXE IV. Bailleries et vigueries au début du XIVe siècle

ANNEXE V. Généalogie simplifiée des premiers comtes de Provence et souverains de Sicile d’origine angevine (mi-XIIIe-début du XIVe siècle)

ANNEXE VI. Généalogie simplifiée des seigneurs des Baux comtes d’Avellino (mi-XIIIe-mi-XIVe siècle)

ANNEXE VII. Éléments généalogiques sur les seigneurs de Thorame-Piégut, coseigneurs d’Entraunes et Saint-Martin d’Entraunes, fournis par l’enquête de 1285

Notes de bas de page
1 ADBdR B 1068. Nous ne reproduisons ci-dessous que quelques pièces inédites de cette procédure. Une description analytique du dossier sur l’enquête menée en 1269-70 peut être trouvée dans Aurell M., « Le roi et les Baux. La mémoire et la seigneurie (Arles, 1269-1270) », Provence historique, tome XLXIX, fasc. 195-196, 1999, p. 47-59.
2 B 1068, fo 19 r°.
3 B 1068, fos 31 v°-32. Barral de Baux produit 39 témoins sur la question de Lansac, dont 28 de Tarascon et 12 de Montpaon.
4 B 1068, fos 27 v°-28 r° ; donation datée de 1233.
5 Les titres X et XI ne figurent pas en tant que tels dans le questionnaire reproduit ci-dessus.
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Un constructeur de la France du xxe siècle
La Société Auxiliaire d'Entreprises (SAE) et la naissance de la grande entreprise française de bâtiment (1924-1974)
Pierre Jambard
2008
Ouvriers bretons
Conflits d'usines, conflits identitaires en Bretagne dans les années 1968
Vincent Porhel
2008
L'intrusion balnéaire
Les populations littorales bretonnes et vendéennes face au tourisme (1800-1945)
Johan Vincent
2008
L'individu dans la famille à Rome au ive siècle
D'après l'œuvre d'Ambroise de Milan
Dominique Lhuillier-Martinetti
2008
L'éveil politique de la Savoie
Conflits ordinaires et rivalités nouvelles (1848-1853)
Sylvain Milbach
2008
L'évangélisation des Indiens du Mexique
Impact et réalité de la conquête spirituelle (xvie siècle)
Éric Roulet
2008
Les miroirs du silence
L'éducation des jeunes sourds dans l'Ouest, 1800-1934
Patrick Bourgalais
2008