Version classiqueVersion mobile

Le Rouergue au tournant de l’an mil

 | 
Frédéric de Gournay

Annexes

Pièces justificatives1

Texte intégral

1. 856, septembre.

  • 1 Les pièces retenues sont inédites ou d’accès malaisé. L’orthographe parfois aberrante est (...)

1Raimond [Ier], comte et marquis, Richard, Bégon et Salluste donnent par fidéicommis pour l'âme de feu Frédolon, comte, la moitie de la villa de Fabrègues et les mas de Rialiago à l’église cathédrale de Rodez et à l’évêque Ramnolen.

A. Original. Rodez, Archives départementales de l’Aveyron, 3G 300 n° 2. Indication dorsale : De Fabricas de Bedena.

a. Gustave DESJARDINS, “(Évêques de Rodez...”, BEC, t. 24, 1863, p. j. n° IV, pp. 165-166.

b. J.-L. RIGAL, éd. d’Antoine BONAL, Éveques de Rodez, t. I (1935).

  • 2 Signe illisible.
  • 3 Illisible.

Sacrosancte basilice sancte Marie matris ecclesie in Rutenis civitate ubi Ramnolenus donum Dei episcopus pastor et rector adesse /2/ videtur. Ego enim, in Dei nomine, Regimundus comis et marchio, necnon et Richardus et Bego et Saluster, donamus /3/ ad ipsa casa Dei jamdicta sancta Maria, pro remedii anime Freduloni comiti condam per fidei commissum quod nobis injuncxit, /4/ in pago Ruthenico, in ministerio Betonico, in villa Fabricas, omnem medietatem ab integrum ad ipsa casa Dei; simi/5/liter in ipso ministerio, mansos ubi vocabulum est Rialiago. Quantumcumque ibidem in ipsas villas jamdictas Fre/6/dulo comis condam visus fuit habere vel possidere, totum et ab integrum pro anima remedii ejus ad ipsa casa Dei per fi/7/dei commissum condonamus, cum terris cultis et incultis, pratis, pascuis, silvis, garricis, aquis aquarumve de/8/cursibus, cum exevis et regressis, quistum vel adinquirendum, vel quantumcumque ad ipsos mansos pertinet vel as/9/picere videtur, totum et abintegrum ad ipsa casa Dei per fidei commissum condonamus pro remedium anime Fredulo/10/ni, ut pius Dominus in diem judicii ei mercedem retribuere dignetur ; et ipse pastor et rector de ipsas res /11/ jamdictas potestatem habeat ad faciendum, secundum legis ordinem, quicquid voluerit.
Et post hac die, si nos /12/ ipsi, inmutata more aut voluntate, aut ullus de heredibus vel propinquis nostris, vel quislibet homo qui contra /13/ hac donatione ista quem nos pro remedium anime Freduloni per fidei commissum ad ipsa casa Dei jamdicta con/14/donamus, ire aut infrangere conaverit, hoc ei non liceat vindicare, sed insuper componat ad ipsa casa /15/ Dei vel ad ipsius rectorem tantum et alium tantum quantum ipsas res superius scriptas eo tempore meliora/16/tas valere potuerint, in duplum sit redditurus ; et si repetit, vindicare non valeat, sed presens dona/17/cio ista a nobis facta omnique tempore firmam et inviolabilem obtineat firmitatem, stibulatione adnixa.
/18/ Facta donatione ista per fidei commissum in mense septembri, anno XVII regnante Karolo rege Aquitanorum. /19/ Sign+ Regimundo comiti qui donatione ista pro anima Fredoloni sancte Marie fieri /20/ vel firmare rogavit. Sign+ Richardo. Sign+ Begone. Sign+ Salaftrone. Sign+2 /21/ Sign+ Gogone. Sign+ Warmerio. Sign+ Aichardo. Sign+ Samuhel. /22/ In Xristi nomine, Geiraldus presbyter rogitus scripsi et subscripsi et…3

2. 905, janvier.

2Bernard et Gagon, elemosinarii d’Arnulf, donnent en son nom deux mas à l’eglise cathédrale de Rodez, mas qu ’ils ont délimités avec l ’éveque Acmar.

A. Original. Rodez, Archives départementales de l’Aveyron, 3G 300 n° 5. Indication dorsale : Carta de illa Vaxearia prope Artvivo.

a. J.-L. RIGAL, éd. d’Antoine BONAL, Éveques de Rodez, t. I (1935).

  • 4 Sic.

In conscribendis donationibus hic ordo servandus est ut prius contineat nomen donatoris, deinde cui donatur, /2/ postmodum res que donantur. Nos igitur, in Dei nomine, Bernardus et Guago elimosinarii Amulfi, sicut ipse nobis viva /3/ voce injuncxit, donamus et cedimus ad casam Dei que est constructa in honore sancte Dei genetricis Marie Rutenensis ma/4/tris eclesie aliquid de facultatibus ejus pro anima illius, hoc est mansos .II. qui sunt in pago Rutenico, in vicaria Canne/5/dense, in loco qui dicitur ad illam Vaxiariam. Habent autem ipsi mansi fines vel terminationes : de subteriore fronte Rivum Petro/6/sum, de uno latus terra filiorum Wagonis sicut illa gutta intrat in Rivum Petrosum usque ad eum locum ubi surgit ipsa gutta, de illo /7/ loco venit in strata publica, deinde ascendit per illam stratam sursum usque ad bodenam que est in dextera et descendit in guttam de/8/currentem, tunc de illa gutta ascendit iterum aliam gutticulam usque ubi ipsa surgit et de illo loco vadit prope per locum designatum /9/ usque ubi surgit altera gutta, semper habens in sinistra terram filiorum Guagonis ; deinde descendit procul per ipsam guttam usque ad 1o/10/cum designatum, tunc de illa gutta per loca designata et per bodenas fixas atque per arbores signatas, sicut Bernardus et Guago cum /11/ Acmaro episcopo designaverunt, vadit iterum ad unam guttam que surgit in illo bosco et decurrit inter ipsam terram et terram Adema/12/ri usque in predictum Rivum Petrosum. Quantumcumque intra istas fines concluditur, totum et abintegrum cedimus et condonamus pro ani/13/ma Amulfi jam dicte ecclesie sancte Marie seu Acmaro episcopo et canonicis ibi Deo famulantibus, ita ut post hac die ipsos mansos /14/ habeant et possideant et faciant inde quicquid ecclesiastico jure deliberaverint.
Si autem nos ipsi, immutata voluntate, /15/ aut aliquis de eredibus ipsius Arnulfi contra donationem istam ullam calumniam generare presumserit, hoc ei non liceat vindi/16/care, sed conponat partibus sancte Marie tantum et alium tantum quantum ipse res meliorate valere potuerint, /17/ ac presens donatio omni tempore stabilis permaneat cum stipulatione subnixa.
Facta donatio ista sub die Veneris /18/ in mense januario, anno .VIII. regnante Karolo rege. Sigum4 Bemardo. /19/ Sign+ Guagonis. Sign+ Leotaldo. /20/ Sign+ Eldinonis. Ademarus. /21/ Ogarius levita rogatus scripsit adque subscripsit.

3. 906, juin.

3Notice du plaid réiuni au vicus Sudiriacus en présence de Jorius, viguier vassal du comte Ermengaud, au sujet du mas de Nantojole.

A. Original. Rodez, Archives départementales de l’Aveyron, 3G 300 n° 6. Indication dorsale : Noticia de pretra Leboraria.

a. Gustave DESJARDINS, “(Éveques de Rodez…”, BEC, t. 24, 1863, p. j. n° VI, p. 167 (“909”).

b. J.-L. R1GAL, ed. d’Antoine BONAL, Éveques de Rodez, t. I, 1935.

  • 5 Symboles.

Notum in eorum presencia qui hunc notam subtus firmaverunt, ubique veniens Hacmarus episcopus, die Veneris in mense junii, in pago Rutenico, in ministerio Valleserga, /2/ in vico Sudiriaco, in mallo puplico ante Jorio, vicario vasso Ermengaudo comite, vel judices qui ibi aderant id est Elias, Claubernus, Aigofredus, Adalelmus, /3/ Lanfredus, Adalardus, Airadus vel aliorum plurimatum bonorum hominum qui ibidem aderant ; in ipsorum presencia Hacmarus episcopus se proclamabat quomodo /4/ alicus homo nomine Fredrigus tenebat illo manso ubi Astarius visus est manere, qui est de terreturio de Nantojole, de causa sancte Marie vel sancta Eulalia. /5/ Ipse Fredrigus male ordine eum tenebat. Et habet ipse mansus vel ipsas terras fines : de uno latus petra que dicitur Leboraria, et de ipsa petra per ipsa cum/6/ba usque in rivo que dicitur Serra, et de alio latus rivo Serra, et de duos latus terra sancta Maria. Quantumcumque infra istas fines concluditur, ipse Fredricus /7/ se recognovit quod male ordine eum tenebat et redidit sancta Marie vel ipso Acmaro episcopo per suos guadios ante cornu altaris sancti Saturnini. Propterea /8/ oportunum fuit Acmaro episcopo per judicium de ipsos judices, ut exinde notam colligere debuisset, quod ita et fecit ; his presentibus actum fuit.
Facta nota ista /9/ sub die Veneris in mense junii, anno VIIII regnante Karalo rege. Sign+ Fredrigus qui ipsa terra redidit. Sign+ Elias. Sign+ Jonatan. Sign+ /10/ unaldus. Sign+ Rainulfus. Sign+ Roricus. Sign+ Drocterigus. Sign+ Adalardus. Sign+ Claubemo. /11/ …… Aldebertus presbyter rogitus scripsit et suscripsit5.

4. 912, novembre.

4Sénégonde, Frédolon et Bernard donnent à leur fidelis Robert, prevot, leurs mas de Rocolas, pour l’âme d’Amblard leur senior [mari de Sénégonde, père de Frédolon et de Bernard], d’Adalguier, d’Étienne et de Jorius [fils d’Amblard et de Sénégonde].

A. Original perdu.

B. Copie (XIVe s.) : Rodez, Archives départementales de l’Aveyron, 1G 9 n° 38, f° 40v° – 41 r° [Cartulaire de l’Évêché, t. I].

Acquisitio mansi de Rocolis.

  • 6 Pour : civitate. Cf. AD Av., 3G 300 n° 9 (avril 912) : in ministerio de Rutenis civitate.

Ratio deposcit et lex auctoritas declarat ut qualiscumque homo res suas in alterius personis transferre voluerit, profiteatur rem tantum cessisset, quia cessio sola suficit sine gestorum alegatione, in omnibus obtineat firmitatem. Quamobrem ego enim, in Dei nomine, Senegundis vel Fredolo seut Bernardus, nos pariter cedimus vel condonamus a dilecto fidele nostro, Rodberto preposito, aliquid de res proprietatis nostre, oc sunt mansi nostri qui sunt in pago Rutenico, in ministerio de ipsemet comitate6 ; omnes mansi nostri que vocatur Rocolas. Quantumcumque ad ipsos mansos aspicit vel aspicere dignoscitur, totum et abintegrum tibi cedimus vel condonamus, pro anima Adalgario vel pro animas nostras vel pro anima Amblardo seniore nostro, pro anima Stefano vel pro anima Jorio, ut pius Deus in diem judicii /f° 41 r°/ veniam nobis vel illis prestare dignetur, vel illam nocem desiderabilem mereamur, aut d.. quam isti audituri.. ‘ Venite, benedicti patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi ’ ; ita ut pos ac die abeas potestatem jure abendi, donandi, vendendi, comutandi, possidendi vel cui volueris dereliquendi, et facias exinde quicquit volueris.
Sane de repeticione dico, si quis nos fuerimus aut ullus de eredibus vel propinquis nostris, aut ullus veniens omo aud ulla amisa vel subrogata persona, qui contra carta cesione ista ire aut agere aud inquietare voluerit, oc ei non liceat vindicare, set conponat tibi tantum se alium tantum quantum ipsas res eo tempore melioratas valere potuerint, in duplum sit tibi rediturus, coactus exolvat, et quod petit nihil valeat vindicare, et presens carta cessione ista omnique tempore firma et stabilis permaneat cum omni firmitate subnixa.
Facta carta cessione ista in mense novimbrio, anno .XV. regnante Karlo rege. Signum Senegundis. Signum Frodoloni. Signum Bemardo qui carta cesione ista scribere vel adfirmare rogaverunt. Signum Ber.. aigo. Signum Eralio. Signum ….o. Signum Alone. Signum Bernardo. In Xristi nomine, Rotgarius levita rogatus scripsit.

5. 1071 (n. s.), mars.

5Aicfred de Levézou, son épouse Arsende et leurs fils Bermond, Bernard et Aicfred donnent l’église Saint-Michel de Castelnau-Pégayrols à Saint-Victor de Marseille et à l ’abbé Bernard.

A. Original. Marseille, Archives départementales des Bouches-du-Rhône, 1H 48, n° 228.

In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Aicfredus de Levodone, aliquantulum de anime mee salute sollicitus, necessarium valde habere me sentio, ut si benignissimum creatorem meum invenire propitium possem, juditium ejus quod super genus meum ex maxima jam parte nimis terribiliter cecidit, ipse qui de illius numerositate solus remansi evaderem. Quocirca de amplitudine /2/ possessionum que mihi satis large a parentibus obvenerunt cum Dei adjutorio desidero aliquid ordinare, quod ad meam atque animarum ipsorum debeat redemptionem proficere.
Ecclesiam igitur sancti Micahelis que est in castro meo, in maximo et optimo capite honoris mei, videlicet Castello Novo, quam Bernardus avunculus meus ad comunem dudum clericorum vitam construxerat, et postea pater /3/ meus et fratres mei sive ego ipse contra Dei preceptum clericis et laicis etiam vendendo destruximus, et de servitio Dei ad secularitatem malo nostro et culpa nostra convertimus, si dignatus mihi fuerit in hec idem piissimus et omnipotens Dominus opem ferre, ad honorem ipsius reparare atque restituere devoto animo et promptissima volontate dispono. Et quia in partibus nostris clericos canonice ac regulariter viventes sicut ante/4/cessor meus in voto habuerat facile invenire non potui, monachos ibi regulariter conversantes collocare decrevi, locumque ipsum cum omnibus que ad eum pertinent monasterio Massiliensi ad regendum et possidendum in perpetuum tradidi, et de potestate mea in jus ac potestatem abbatis Massiliensis et successorum ipsius per hanc scripturam donationis mee transfundi : quatenus deinceps neque ego ipse debeam ad concutien/5/dum – quod absit – eundem locum contigere, neque ullus umquam homo Dei servitium inibi constitutum valeat umquam sive audeat aliquatenus disturbare.
Donamus ergo ego Aicfredus et uxor mea Arsindis et filii mei Bermundus et Bernardus et Aigfredus omnipotenti Deo et sancte Dei genitrici semperque virgini Marie sanctisque apostolis Petro et Paulo et sancto VICTORI gloriossissimo martyri in monasterio /6/ Massiliensi et abbati Bemardo et successoribus ejus et monachis ibi Deo servientibus tam presentibus quam futuris predictam ecclesiam sancti archangeli Michahelis cum omnibus que ad eam pertinent, scilicet cum omnibus que illi dedit Bernardus avunculus meus sive alii quicque homines illi dederunt vel juste daturi sunt integerrime sine ulla reservatione ad proprium habendum et possedendum et monasterium construen/7/dum ; et per hanc donationis scripturam de potestate nostra in jus eorum transfundimus absque malo usu quod nos ibi non retinemus, neque aliquem retinere in futurum promittimus, pro amore Dei et redemptione animarum nostrarum et illius Bernardi qui hanc hekemosinam prius constituit, et patris mei Aicfredi et fratrum meorum et omnium parentum nostrorum vivorum et defunctorum et omnium fidelium Dei qui hanc /8/ helemosinam creverint sive adjutores ibi fuerint : quatenus per misericordiam Dei gehenne poenas valeamus evadere et promissiones illas divinas que omnem desiderium superant quas Deus diligentibus se promisit percipere mereamur, prevalente Domino nostro Jhesu Vristo, qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia secula seculorum. Amen.
Facta donatio hec anno ab incarnatione Domini millesimo /9/ LXX. in mense marcio, regnante Philipho rege, indicione VIIa. Si quis vero contra hanc donationem sive tam justam piamque institutionem moliri aliquid sive inquietare voluerit perficere, id nullatenus valeat, sed iram Dei multotus omnibusque in veteri vel novo Testamento sunt maledictionibus, nisi resipuerit aut satisfecerit, in presenti seculo atque in futuro incurrat.
/10/ Signum Aigfredi qui hanc cartam fieri jussit et testes firmare rogavit. S. uxoris sue Arsindis. S. Bermundi. S. Bemardi. S. Aigfredi. S. Deusdedit canonici. S. Ugonis canonici. S. Ugonis de Mala Buxeria. S. Aigfredi de Albiniaco. S. Raimundi Wilelmi. S. Ademari de Petra. S. Ugonis Ademari. S. Aldeberti.
/11/ Convenit autem inter nos ut ego Bernardus abbas monasterii sancti Victoris et successores nostri post me priori sancti Petri Nobiliacensis monasterii, quod nostrum similiter est, quamdiu fidelis Dei et loci nostri fuerit, predictum locum sancti Micahelis ad regendum semper et construendum, quia proximus illi est, per oboedientiam commendemus ; quantum ibi secundum quod possibile fuerit servitium Dei faciat /12/ custodire, locumque ipsum de substantia sua donec construendus fuerit adjuvet ac sustentet, et eum honeste ac religiose fideliterque secundum quod potuerit tractet. Sin autem – quod absit – prior ille sancti Leontii infidelis Dei fuerit sive nostri aut commendatum sibi locum istum in neglegentiam miserit, corripiatur. Si non emendaverit, potestatem habebit abbas Massiliensis /13/ extendere manum suam et vindicare sibi supradictum sancti Micahelis jurisque sui locum et tractare per se honestissime propter Deum.

6. [vers 1080]

6Hugues, vicomte de Millau, restitue le château de Paulhe à son frère Richard, abbé de Saint-Victor de Marseille, et effectue plusieurs donations en aveur de Sainte-Marie de l ’Espinasse à Millau, Saint-Léons et Camboulas.

A. Original : Marseille, Archives départementales des Bouches-du-Rhône, 1H 57, n° 276. Indication dorsale : Carta Ugone vicecomitis (encre du XIe s.) ; Rodez n° 34 (encre moderne).

B. Copie (presque contemporaine) : ibid., 1H 57, n° 275.

  • 7 Ou : habeo (n° 275).
  • 8 Ou : Oilaz (n° 275).
  • 9 N° 275 (l’original présente une déchirure à cet endroit : nom illisible).
  • 10 Ou : Masragon (n° 275).
  • 11 Ou : Verracanis (n° 275).
  • 12 Ou : Conchensis (n° 275).

In nomine Domini nostri Jhesu Xristi. Ego Hugo nomine vicecomitis, sub primo dono Domino Deo et sancte Marie et sancto Victori martyri et a[bbati] Ricardo... medietatem castelli Pauliani quam sibi huiusque injuste abstuli, quia jure hereditario /2/ predicto abbati fratri et domino meo Ricardo provenire cognovi, cum omnibus pertinentiis suis dono ymmo reddo sicut melius habeo vel aliquis parentum meorum habuit, pro salute anime mee. Si vero, quod absit, Berengarius frater meus vel aliqua persona hoc auferre voluerit /3/ vel annullare, veniat predictus abbas vel successor ejus, si ita sibi placuerit, et faciat inde concordiam cum Berengerio Willelmi et fratre suo Hermengaudo nepotibus meis prout voluerit.
Dono etiam sancte Marie Ameliavensi ejusdem abbatis cenobio .VI. mansos /4/ in Arbis cum omnibus que mihi in eis pertinent, et ecclesiam de Mamag cum .X. mansis, et si ibi plus habet7, plus dono, quin potius reddo quod predicto fratri meo .R. injuste auferebam. Dono itaque monasterio sancti Petri et sancti Leontii, quamdiu sub potestate et regimine /5/ Massiliensium manserit, omnem vicariam Ricardi Arlandi preter unum mansum o i laz8, et totam illam terram quam vocant Fiscum9, et mansum de Tegula, et alium de Cairos, et alium de Combelz, cum omnibus que pertinent rebus predictis. Si vero monasterium sancti Leontii /6/ a potestate Massiliensium recesserit, nullum sibi donum de predictis terris et mansis facio, sed Massiliensi coenobio donum transfero et confirmo. Dono et sancte Marie de Podiolo de Cambolaz .XX. mansos : in Merliz, .III.; in Croset, .II. ; in Cabannas, /7/ I. ; in la Burgaireta, .II. ; in Cambolaz, .II. ; in Mafragon10, .I. ; in Gorgoes, .II. ; in Masel, .I. ; in Zacerag, .II. ; in Anglest, .I. ; in Pont, .I. ; in la Beceira, .II. ; et molendina de Fabrega, et ortum et cambonem et illam apendariam ubi habitat Werracanis11, et prata et cambones /8/ de duobus aquis.
Quod si ullus ex parentibus aut propinquis meis aut aliquis homo vel femina hanc donationem infringere vel impedire temptaverit, vel Berengarius aut filii ejus aut Raimundus aut Aigfredus nepotes mei aut suc/9/cessores eorum contrarii vel mutatores hujus doni extiterint, in nullo honore meo hereditatem habeant, sed sint alieni et extranei a regno Dei.
Facta est hec carta in mense Januario, regnante Francorum rege Philipo. /10/ Sig+num Hugonis quondam vicecomitis qui hoc donum fecit. Sig+num Pontii Rutenensium presulis qui hoc donum fecit scribere jussu Hugonis. Sig+num Stephani Coquensis12 abbatis. Sig+num Ricxendis matris ejus.
/11/ Sig+num Aigfredi et Bermundi. Sig+num Odolrici de Belcastel et Aldeberti de Malvas.

7. [1087-1108]

7Austrin de Mouret et son épouse “donnent” à Bégon III, abbe de Conques, leur mas de Cabessières, leurs droits sur les mines de fer, et la viguerie de Recoulès, pour 110 sous de Cahors.

A. Original perdu.

B. Copie (1667) : Paris, Bibliothèque nationale, Doat 143, f° 258 r° – v°.

  • 13 Lacune.

In nomine Domini. Ego Austrinus de Moret et uxor mea Richarda, pro salute animarum nostrarum et omnium parentum nostrorum, donamus sancto Salvatori de Conchas et sanctae Fidi et abbati Begoni, fratri meo, et monachis praesentibus et futuris illum mansum nostrum de Cavabeceira ad alodum totum et ab integrum, sicut melius habemus ; donamus etiam fevum – – –13 quantum ipsi monachi conquistaverunt vel conquistavant in terras et petras ferrales, et alias in boscos, praeter boscum vetulum qui est inter ambas vias, et vicaria de Recoles donamus similiter ; et accipimus de abbate et monachis centum decem solidos Caturcenses.
Signum Austrino et uxoris suae qui hoc donum fecerunt. Signum Guidoni de Panato. Scripta carta ista feria quinta, regnante Philippo rege. Petrus scripsit.

8. [1099-1144]

8Raimond de Saint-Maurice et consorts donnent et abandonnent leurs droits sur le Puech de Saint-Véran à Étienne, chanoine de la cathédrale de Rodez.

Parchemin. Rodez, Archives départementales de l’Aveyron, 3G 509.

Eu Raimunz de Sanet Mauridi et eu Agullos de /2/ Comuz, et eu Raimunz Garsabalz, et eu Veziana de Boz/3/agas donam e llaisam e desanparam a Deu et a sain /4/ Vera et a te Esteves, canongues de sancta Maria de Rodes /5/ et abitaire d’aquest loc, et ad aquelz que seguentre te /6/ venrau servir a Deu et a sain Vera, tot quant nos avem /7/ el Poig de Sain Vera des lo trencat essus, l’alo e.l feu, /8/ e tot quant aver i devem, ses tota retenguda que no i /9/ faim, e ssenes tot clam, done per bona fe e sses engan. Aizo /10/ donam per Deu e per salvamen de nostras animas e de nostre lin/11/natgue. Et aizo faim a presentia de te Ademar, bistbes /12/ de Rodes ; et aizo vi et audi Guillelm de Monsalvi l’ar/13/quidiagues, e Guiralz de Val, e Bertranz della Verinna.

9. 1110.

9Amiel de Cannac et Adalbert de Bascain donnent et abandonnent leur dîme sur le Puech de Saint- Véran à Étienne, chanoine de la cathédrale de Rodez.

Parchemin. Rodez, Archives départementales de l’Aveyron, 3G 509 (suite du précédent).

Et eu Amielz de Cannac et eu Adalbertz de Bascain /2/ donam e llaisam e guirpem a Deu et a sain Vera et a te /3/ Esteves, canorgues de sancta Maria de Rodes, et alz abitadors /4/ de Sain Vera, per amor de Deu e per salvamen de nostras ani/5/mas, tot lo dezme que avem el Pog de Sain Vera des /6/ lo trencat essus. Et eu Ademars, bistbes de Rodes, assolvi /7/ aquest loc, que ja no sia vedatz per nul home.
S. /8/ Ricartz del Riu, e Peire dei Riu, e Guillelms della Peira. /9/ S. Guillelms Malcomtors. S. Uc de Comuz. S. Bereguers /10/ Raimunz. S. Guitbertz de Baissac. S. Lautartz della /11/ Costa. S. Peire de Mostojol, lo capellas de Comuz. S. /12/ Rainalz, lo capellas de Sain Roma. S. Raimunz della /13/ Costa. S. Bernartz Bulergua. Anno ab incarnatione /14/ Domini .M°. C°. X°. regnante Lodovico rege Francorumn /15/ feria .IIII., luna .XXIIII.

10. [1110-1140]

10Bref des feusals de Richard, premier comte de Rodez.

A. Original perdu.

B. Copie (debut XIIIe s.) : Marseille, Archives departementales des Bouches-du-Rhône, B 293 (deux parchemins cousus bout à bout).

Breve memoriale que Ricardus rogare fecit per fianzas de sua terra ad illos feuseles qui de illo tenent, quod unus cen/2/sum non admitta a tort ; et si messo, li avia a tort, que l’en tolla ; et si feusale qui de illi tenent et illa terra adermat /3/ a tort, et si forfaitura facit, de quo Ricardus clamatores habuit qui de illius dictore illa forfaitura emendunt sine en/4/ganno ; et si unus dictor morit, quod alius tornent sine enganno : per Ber. de Veireiras, Geraudus de Vonc dictor ; /5/ Rigaldo da Cumpeire, Belzomo dei Cros ; et pro Aldeberto filio suo, Bernardus de Luganac ; et pro Bernardus de Lugannac, /6/ Ugo frater suus ; et pro Ugo de Lugannac, Aldebertus – – – et pro Virgilius della Bregadoira, Rigaldus de Compeire d[ictor] ; per Agu/7/llone de Cambolas, Estodil [dictor] ; et per Sancia mulier qui fuit Astrebaldus, et per filios suos, Baldoinus de Lobairac d[ictor] ; per Ge/8/raldo del Lugainnac, Bertrandus suus frater d[ictor] ; per Genesio de Fon Kalda, Deusdet presbiter de sancta Euladia d[ictor] ; per Begon /9/ della Roca, Genesius de Font Calda d[ictor]; per Badoino de Bram, Ebradus d’Albeschers d[ictor].

11. [vers 1135 (?), novembre]

11Frotard de Broquiès prete serment à Hugnes Ier, comte de Rodez, pour le château d’Ayssènes.

A. Original : perdu [Archives des comtes de Rodez, hommages et compositions, 77].

  • 14 Fol. 109 r° : “Extrait et collationné et la traduction corrigée de sa grosse escrite en la (...)

B. Copie (1667) : Paris, Bibliotheque nationale, Doat 170, F 107 r° – 108 r°14.

a. Édition partielle : Pierre BOSC, Mémoires pour servir d l ’histoire du Rouergue, Rodez, Devie, 1797, Preuves, n° L (“Hommage d’Ayssenes, en 1135”).

b. HGL, t. V, n° 529-II, col. 1010-1011 (“1135, novembre”), d’après Bosc.

  • 15 Lire :ni no.us en tolrai.
  • 16 Lire : ni... vedarai ?
  • 17 Lire : o de tos messatges.

In nomine Domini. Breve quae fecit facere Ugo comes de plaig que fez ab Frotard de Brochier. Lo vezcomte Frotard :e> li reconog lo castel d’Eissenna que.l tenia de lui ab mais feus qu.en deu aver, /107 v°/ et Ug lo coms li [do] lo castel d’Eissenna a feu e.ls altres feus que.l vescoms d’Eissenna deu aver del comte de Rodes onradament ; et si Frotardz lo vescoms juret lo castel ad Ugo per aquests mots c’aisi audirets:
Ego Frotards, des aquesta ora adenant, a tibi Ugo lo filz d’Adalais et ad Ermangarz uxor tua, et a Raimun tuo filio, lo castel d’Eissenna, las forsas que.i son et aquellas que adenant factas y serau, no.us tolrai ni no.us eu tolrai15 ni no.us dizebrai ni no las vos devidarai16, ni om ni femina per mon art ni per mon gein, ni per meo consilio ; e sse om era ni femena que.l nos tolgues ni.l vos en tolgues, eu ab aquel ni ab aquella fi ni amor ni societad non auria, fos per lo castel a recobrar, er lai en recobrar lo poiria, eu lo recobraria e te la tua fauzeltad de tibi Ugo e de Ermengards et de Raimun lo tenria ; et quand tu Ug o Ermengarz o Raimun e lo.m demandarias per te o per tos mesel, ti redria sas logre de ton aver, e sas deceptio de te a17 de tos messatges ni de homo ni femena no m.en vedaria. /108 r°/ Aissi cun en aquesta carta escriut ni om ligir y o pod, eu Frotard vas te Ug et vas Ermergarts et vas Raimun tuo filio, o tenra et o tendrai per num de sacrament per tots terminis.
Aquesta carta fuit escrita in die feria septima, luna quarta in mense novembris, regnate Lodoico rege Francorum, regnate Ademar episcopus Ruthenensis. S. Frotard d’Auriac. S. Ejor de Cambolas. S. Bernard Aimo. S. Berengier Aimo. Durantus archipresbiter scripsit ista carta am…

12. [1150-1162]

12Bégon de Sévérae prete serment a Raimond Berenger IV, comte de Barcelone et prince d’Aragon, pour les châteaux de Sévérac et de la Britouyre.

A. Original. Marseille, Archives départementales des Bouches-du-Rhône, B 284. a. Édition partielle : Henry DUPONT, MSLA, t. 27, 1958, p. 116 note 1.

Juro ego Beg, filius qui fui Poncie femine, tibi domino meo Raimundo, comiti Barchinonensi et Aragonensium /2/ principi, filio qui fuisti Dulcie comitisse, quod de illa ora in antea fidelis ero tibi de vita /3/ tua et de corpore tuo et de omnibus membris que in corpore tuo se tenent, et de omni honore quem /4/ hodie habes vel in antea adquisieris, quod non tollam illum tibi, nec inde tollam, nec tollere faciam ; /5/ et si aliquis homo vel femina tibi tolleret illum vel inde tolleret, ero tibi fidelis adjutor per fidem sine /6/ engan ; et quod fidelis ero tibi de illo castro de Seveirag et de illa forteda que ibi est, vel in antea /7/ ibi fuerit, de illa parte quam ibi habeo vel habere debeo, aut in antea ibi habebo ; et quod da/8/bo tibi potestatem de jamdicta mea parte potentiae, et sine engan per quantas vices inde me /9/ comonueris per te vel per nuncios vel nuncium tuum, et comonire inde nomen vedare, et nun/10/cii vel nuncius per quos me comonueris, reguardum de me aut de meis non habebunt in eundo ; /11/ et si ullus homo vel femina tolleret tibi predictum castrum, adjuvem te illud clamare et guer/12/rejare per fidem sine engan, quousque haberes illud recuperatum ; et post quod isto recuperaveris, ero tibi /13/ sub eadem fidelitate et juramento sine aliqua fraude, et dabo tibi predictam potestatem, iratus /14/ aut pachatus, cum forsfactura et sine ea potentia et sine engan.
Et juro tibi quod fidelis ero tibi /15/ de illo castro de Bregdoira per quantas /16/ vices eam mihi quesieris per te aut per mos, iratus aut pachatus, cum forfactura et sine ea /17/ potentia et sine fraude.
Omnia superius scripta tibi tenebo fideliter et attendam per fidem rectam /18/ sine tuo engan, sicut melius ad utilitatem tuam intelligere possis, me sciente, per Deum et /19/ hec sancta .IIII. evangelia.

13. [vers 1159?]

13Serment de Bégon de Calmont au comte de Rodez Hugues II.

A. Original : perdu [Archives des comtes de Rodez]

B. Copie (1667) : Paris, Bibliothèque nationale, Doat 167, f° 225 r° – 226 r°.

  • 18 L’enfant (enfas, cas sujet).

De ista hora in antea Bego de Calmont filius Petronille Ugonem comitem filium Ermengarde non decipiet de sua vita, neque de suis membris quae ad suum corpus se tenent, no.l tolra suam civitatem quam habet, nec sua castella quae habet, neque illam quam cum /f° 225 v°/ suo consilio acaptarat ; si Ugo comes suprascriptus no.il o forsa, Bego suprascriptus vengansa non prendra tro a quadraginta dias que.l l’en comonra, per se vel per suum missum vel per suos missos ni en aquets quadraginta ; et si ille infra illos quadraginta dies lo emnede per drictum, sa emenda prenra o.l lai perdonera et in antea so sagrament tenra.
Bego suprascriptus ad Ugonem comitem suprascriptum in adjutorium non devedera justitia de se neque de suis, et si Ugo comes suprascriptus Begonem suprascriptum ne comon justitia, l’en fara d’aquels que poder aura. Bego suprascriptus ad Ugonem comitem suprascriptum in adjutorium erit de omnibus hominibus de quibus Ugo comes l’en comonra per se o per suum missum o per suos missos, per nom de sagrament, exceptis suis hominibus ; et de illo adjutorio no.l engannara.
Se sciente Bego suprascriptus Ugonem suprascriptum no prendra ni no.l aveir, neque homo neque femina cum suo ingenio, neque cum suo consilio. Hoc tenebit /f° 226 r°/ Bego suprascriptus, sicut in ista carta scriptum est, contra Ugonem comitem suprascriptum, fos quant Ugo comes suprascriptus l’en absolvera, suo volente animo senes forsa ; sicut in ista carta scriptum est, sic tenebit Bego suprascriptus sine malo ingenio contra Ugonem comitem suprascriptum, et contra suum infantem quem habebit de uxore.
Et Ugo comes suprascriptus debet esse guirens Begoni suprascripto de suis infantibus quamdiu vixerit ; et quant de lui esdevenra, l’efas18 de Ugone comite debet facere Begoni suprascripto tantum quantum Ugo comes suprascriptus ei fecit.

14. Sévérac (église Saint-Sauveur), 1194.

14Serment de Bernard Aenric et de ses deux frères à Gui de Sévérac pour la orteresse de Peyrelade.

A. Original : perdu.

B. Copie : Rodez, Archives départementales de l’Aveyron, C 1454 [Registre papier, 79 ff., 1402 : pièces produites par Gui, seigneur de Sévérae, contre Bernard, comte d’Armagnac et de Rodez, au sujet du château de Peyrelade], f° VIII v°.

  • 19 Lire : per castel a redre.
  • 20 Sic.

Anno ab incarnatione Domini millesimo .C°. XC°. 11110. Eu Bemart Aenrix et eu Peire e Ramunz, nos tug tres frayre, fil de Merceira, bonamen ses engan juram las forzas da Peyralada, aquellas que i so ni per adenan serau, a te Gui de Seveirac fil de Sebelia, per aital covinent que quant tu volras recebre lo castel de Peyralada per te ho per to mesatge, nos non devem mudar los pes adenant, ni atras, se non ho fam per lo castel a redre ; e nos no.l vos tolrem ni hom ab nostre coseil, e qui.l nos tolra, nos non aviam ab aquel amor ni compania ni societat per re del mon, senon o auram pel castel a cobrar et a vos a redre ; per castel arede19 nos non devem prenre null logre d’aver ni d’onor ; et aizo avem jurat sobre sainz avangelis tocaz, et aizo fo fag e la glieisa de sain Salvador da Seveirac.
Hujus testes sunt P. Erailz, Bcmarz Geralz, Ponz Bemarz, P. Ug, W. Ricart, Ponz W., P. Ug de Peyralada, Ademars W., W. de Causae, Ug de Romainac, Ug Raols, P. W., P. de Falgas, Fedans, P. Raimunz, P. de Ludenzo, Sicart de Caltada, W. Rainal Cantarella, W. de ...dilla, R. Madeller, D. Laraz, Bertranz de Sermedez, G. Borta, Duranz del Mas, R. de Drulla, V. de Salgnane, D. dels Mas, V. Aldegees20, P. del Mas, Aldebal Duranz lo clerges, R. Dugers qui hanc cartam scripsit.

15. 1147.

15Donation effectuée par Raimond de Sévérac à son gendre Raimond d’Aigrefeuille.

A. Original. Rodez, Archives de la Societe des lettres, Sciences et arts de l’Aveyron, Sous-Série E 1, liasse 1, pièce 17.

In nomine Domini nostri Ihesu Xristi. Omnes noverint homines quod anno ab incarnatione Domini .M.C.XL.VII. luna .VX. regnante Lodoico rege, ego Raimundus de Seveiriaco dono per fidem et sin /2/ eganno tibi Raimundo de Agrifolia, cum filia mea Plaz, in dotem totam illam partem meam quam habeo in castello de Seveiriaco cum toto illo honore meo quem habeo in mandamento vel /3/ in terminio de Seveiriaco, scilicet quicquid habeo in villa de Altes sive in ecclesia, et in Sermeletz, et in villa de Roveria super Tebros, et in Domedac, et apud Montem alodum in duobus /4/ mansis ; et quicquid habeo apud Montem Nadal, e bosc egal, e las ausedaz ; et in Angairescas .VII. mansos de alodo, et quicquid habeo in ecclesia cum illis quae ad ecclesiam pertin/5/ent, sive in villa de Sancto Dalmazio, et mansum de la Vaiseta ; et quicquid habeo apud Tensonivum, et hoc quod habeo in manso Sagrano ; et hoc quod habeo in ecclesia sive in villa /6/ de la Capella, et castellum de Doalon per alo, et feudum quod ipsi habent de me ; et quicquid plus habeo vel possideo vel aliquis nomine meo simul cum feusalis supradicti ho/7/noris in toto terminio sive in mandamento de Seveiriaco, sicut Tarnus fluvius discurrit versus Seveiriacum, et quod habeo apud Petram Laptam sive in mandamento ipsius ex /8/ hereditate matris mee.
Et apud Motem Pavonem dono tibi Raimundo de Agrifolia cum filia mea Plaz in dotem medietatem in villa Sancti Bauzilii, et in ecclesia cum illis que ad /9/ ecclesiam pertinent, et medietatem in Villella cum medietate feusalium, set medietatem istam habet in pignore Deodatus de Podio Sibrano pro .C. solidis Melgoriensis monete, et mansum /10/ de las Adalgardas per alodum, et medietatem quarti in dominio, et feusalem alterius medietatis ; et mansum de la Vaseira per alodum, et feusalem ; et in domibus Montis Pavonis, medietatem ; et in cas/11/tello de Monte Pavone, .II. menses per alodum : tali tamen pacto et tali conditione fatio donationem supradictam tibi Raimundo de Agrifolia, quod si infantes habueris qui de Plaz /12/ filia mea sint nati et de te generati, habeant illi in perpetuum post mortem tuam. Si vero infantes non habueris, habeas dum vixeris post mortem Plaz filie mee. Post mortem autem tuam, re/13/vertatur ad proximos meos.
Hujus rei testes sunt : Deodatus de Seveiriaco et Guido juvenis de Seveiriaco, et Ugo Raterius, et Raimundus Raterius, et Petrus Ahenrici, et /14/ Raimundud Oalricus, et Raterius frater ejus, et Bemardus Gauzfredi, et Guillelmus frater ejus, et Raimundus Bertrandus, et Raimundus Petrus, et Bemardus Ricardus. /15/ Guirbertus scripsit.

16. 1161.

16Sentence arbitrale rendue par R. de Levézou et consorts entre l’éveque et le comte de Rodez.

A. Original : Montauban, Archives départementales de Tam-et-Garonne, A 64, n° 1. Parchemin, 370/380 mm x 115/120 mm dont 16/17 mm de pli inférieur avec trous de scellement pour deux sceaux disparas ; charte-partie en haut par ABC..., à droite par PQRS.

B. Copie (1667) : Paris, Bibliothèque Nationale, Doat 105, f° 68-70.

a. Édition (fautive) : Antoine BONAL, Comté et comtes de Rodez, Rodez, Carrère, 1885, pp. 140-141.

b. J.-L. RIGAL, editeur d’Antoine BONAL, Eveques de Rodez, t. II, 1938, pp. 481- 482 (d’après copies).

  • 21 Ou : producta.
  • 22 Lecture très incertaine ; in Amilino ? Bonal : juxta salam comitis Marcellino et aliis mil (...)
  • 23 Ou : fecerunt (abréviation).

Anno incamacionis Dominice .M°. C°. LX°. I°. regnante Lodovico Francorum rege. Hec est sentencia quam dederunt R. de Levedo, G. de Salis, Ni/2/zez de Buisuiol, Frotardus de Bel Castel, D. de Mirabel, A. de Cabdenac, assidentibus eis P. Raimundi de Alto Pullo, B. de Senareto, Ugone /3/ Bello, Ugone de Monte Ferrando, inter dominum Petram episcopum Ruth[enensem] et Ugonem comitem, de querimoniis quas inter se habebant ; auditis itaque utriusque partis al/4/legacionibus et diligenter examinatis a predictis arbitris talis diffinicio prodita21 est.
Indicatum namque fuit quod possessio municionum atque turrium militum civi/5/tatis predicto comiti bona fide restitueretur, salvo jure proprietatis ei cui competit. Item a peticione mille solidorum quos nomine mude comes ab /6/ episcopo exigebat, Ruth[enensis] ecclesia absoluta est. Item diffinitum est quod episcopus habeat in moneta .XII. nummos singulis septimanis, tunc scilicet quando forma in ea in/7/primitur. Indicatum etiam fuit quod comes episcopo hominium jure facere debet, et quod casale et ortus qui sunt juxta salam comitis in Arcalmo22 aliis militibus qui domos /8/ ibi habent restituantur, et quod comes Berengario de Cannac domum qui est in burgo reddat, et quod cives ab illo sacramento quod fecerant23 comiti absolvan/9/tur. De illis septem mansibus de quibus episcopus conquerebatur, et de conventu et nundinibus qui in nativitate beate Marie ferint, ita statutum est inter episcopum et co/10/mitem, ut unusquisque suum jus habeat, tam in nundinibus quam in mansibus, quemadmodum domnus Ademarus episcopus et Ricardus comes in pace inter se habuerunt.

Notes

1 Les pièces retenues sont inédites ou d’accès malaisé. L’orthographe parfois aberrante est respectée ; ponctuation et division en paragraphes ont été introduites pour faciliter la lecture.

2 Signe illisible.

3 Illisible.

4 Sic.

5 Symboles.

6 Pour : civitate. Cf. AD Av., 3G 300 n° 9 (avril 912) : in ministerio de Rutenis civitate.

7 Ou : habeo (n° 275).

8 Ou : Oilaz (n° 275).

9 N° 275 (l’original présente une déchirure à cet endroit : nom illisible).

10 Ou : Masragon (n° 275).

11 Ou : Verracanis (n° 275).

12 Ou : Conchensis (n° 275).

13 Lacune.

14 Fol. 109 r° : “Extrait et collationné et la traduction corrigée de sa grosse escrite en langage Gascon trouvée dans les archives des titres de sa majesté en la ville de Rodés inventoriée en l’inventaire desdits titres au chapitre des hommages et compositions cotée nombre lxxvii…”. Les scribes du Président Doat avaient parfois quelques difficultés à transcrire le “gascon” du Rouergue et d’ailleurs.

15 Lire :ni no.us en tolrai.

16 Lire : ni... vedarai ?

17 Lire : o de tos messatges.

18 L’enfant (enfas, cas sujet).

19 Lire : per castel a redre.

20 Sic.

21 Ou : producta.

22 Lecture très incertaine ; in Amilino ? Bonal : juxta salam comitis Marcellino et aliis militibus...

23 Ou : fecerunt (abréviation).

© Presses universitaires du Midi, 2004

Licence OpenEdition Books

Cette publication numérique est issue d’un traitement automatique par reconnaissance optique de caractères.
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search