Versión clásicaVersión móvil

À la conquête des étangs

 | 
Jean-Loup Abbé

Pièces justificatives

Pièce justificative no 3

Texto completo

BAIL À ACAPTE COLLECTIF POUR L’ÉTANG DE TARAILLAN ENTRE AIMERIC DE NARBONNE, SEIGNEUR DE PÉRIGNAN, ET DES HABITANTS DE PÉRIGNAN (FLEURY-D’AUDE) [1321], 28 MAI. – in castro de Perignano

  • 1 Il s’agit d’une portion de l’étang différente de celle concédée à Pierre Grossi en 1281 (cf. pièce (...)
  • 2 La ville de Béziers possède depuis 1370 des terres dans la partie de l’étang acensée en 1321. Elle (...)

1Bail à acapte ou emphytéose perpétuelle de l’étang de Taraillan concédé collectivement par Aimeric de Narbonne, seigneur de Pérignan, à 53 habitants de Pérignan et un de Cessenon le 5 des calendes de juin 13211. Vidimus de Louis Blond (Blondo), lieutenant du juge royal à Béziers, à la demande des consuls de Béziers2 en date du 23 octobre 1378. Le bail porte sur 186 séterées à la mesure de Pérignan que les tenanciers devront cultiver. L’entretien des fossés, dont le cercle (circulus) et la galerie d’exhaure (traucata), est à leur charge. La galerie peut être doublée, si nécessaire. Pour une séterée, le droit d’entrée est de 20 sous tournois et le cens annuel d’une émine de froment, une autre émine d’orge et un quintal de paille. Il est réduit si l’étang est inondé volontairement ou involontairement. Un emplacement est prévu pour construire un abreuvoir et les troupeaux des acquéreurs accèdent librement à la partie de l’étang concédée. Le seigneur de Pérignan se réserve 10 séterées qu’il pourra acenser plus tard.

2A. D. Aude, C 1161. Copie de 1683. Diocèse civil de Narbonne : affaires des communautés.

3Autres copies : A. N. T 166, 39, liasse 49, no 2 (1573) ; no 5, 6, 7, 8, 9, 10 et sans no (xviie siècle). Papiers des émigrés, fonds de Fleury, étang de Taraillan.

4La copie des Archives départementales de l’Aude a été utilisée pour cette édition et contrôlée par celles des Archives nationales, en particulier le no 8 de la liasse 49, copie notariée de 1616. Sauf indication contraire, les variantes en italique indiquées en notes se réfèrent à cette dernière. Le document est une copie notariée du vidimus de 1378, réalisée par le notaire du consulat d’après le « registre » de l’hôpital mage de la ville de Béziers.

5Plusieurs éléments puisés dans la documentation relative aux seigneurs de Pérignan ont amené une redatation de l’acte original que les copies consultées datent pourtant du 5 des calendes de juin 1301 :

  • le seigneur de Pérignan mentionné, Aimeric de Narbonne, ne porte pas ce titre avant les années 1309-1311, période du décès de son père Amalric de Narbonne (fils du vicomte de Narbonne Amalric Ier et frère d’Aimeric IV), précédent seigneur dont les domaines sont alors attribués à ses fils Aimeric (Pérignan et Ouveillan, en particulier) et Amalric (Talayran et autres villages des Corbières)3 ;
  • l’erreur porte-t-elle sur le nom, Aimeric au lieu d’Amalric, ou sur la date ? La première hypothèse doit être écartée : le document édité mentionne l’accord de l’épouse d’Aimeric, Isabelle, le même jour que son mari. Celui-ci étant né en 1295 ou 12964, il faut par conséquent envisager une date beaucoup plus tardive que 1301 ;
  • le rapprochement avec d’autres sources semble apporter une solution satisfaisante. Quatre acensements individuels dans l’étang de Taraillan sont conservés sous formes d’originaux et/ou de copies : A. N., T 166, 39, liasse 49, no 13, 15 et sans no. Il s’agit de baux à nouvel achept, donc de nouvelle exploitation, et leur date commune est le 5 des calendes de juin 1321, soit le même jour et le même mois que celui de l’acensement collectif. Leur contenu en reprend les modalités contractuelles. Le seigneur est bien Aimeric de Narbonne, seigneur de Pérignan ; les quatre nouveaux tenanciers, ainsi que la quasi-totalité des détenteurs de parcelles confrontant celles qui sont attribuées, sont nommés dans l’acte supposé être de 1301 ; enfin, le notaire, Raimond Sabaterii, est le même.

6Par conséquent, il est vraisemblable que l’acte daté de 1301 est en fait de 1321, les copies ayant repris dans ce cas une omission antérieure (provenant de l’acte original ? du vidimus ?) : « Anno Nativitatis Christi millesimo trecentesimo primo » serait à lire : « Anno Nativitatis Christi millesimo trecentesimo vicesimo primo ». La mention du règne n’infirme pas cette proposition. Le « Philippe » régnant en 1301 est Philippe IV le Bel ; en 1321, le roi est son fils Philippe V (1316-1322).

7Précisons que cette confusion et cette incohérence liées à l’anthroponymie et à la chronologie n’ont rien d’exceptionnel. Nombre de documents modernes sur Pérignan intervertissent Aimeric (ou Aimery) et Amalric (ou Amaury), d’autant que les vicomtes de Narbonne contemporains, leurs proches parents, portent les mêmes noms…

8Noverint universi quos nos, Ludovicus Blondo, bacalaureus in legibus, locumtenens venerabilis viri domini Joannis Conorti licenciati in legibus, consiliarii et judicis Biterris domini nostri regis, vidimus, legimus et unacum magistris Stephano Pruneti, Petro Bertrandi et Jacobo Andegarde notariis infrascriptis diligenter de verbo ad verbum perscrutati fuimus quoddam publicum instrumentum non vitiatum, non cancellatum nec in aliqua sui parte suspectum cuius tenor talis est.

  • 5 huius.
  • 6 quia.
  • 7 Ou Melli.
  • 8 Stephano Nielli ou Melli intercalé entre Petro Nielli et Raymundo Vinassani.
  • 9 Breti.
  • 10 Raimundo.
  • 11 Gondeti.
  • 12 Neroni.
  • 13 Foedoni.
  • 14 Galarbassi.
  • 15 Moureri.
  • 16 Guillelmo Romo Sabaterio habitatori de Cessenone.
  • 17 praesenti.
  • 18 recipienti.
  • 19 traucata, circulo, aculei.

9Anno Nativitatis Christi millesimo trecentesimo [vicesimo] primo, domino Philippo rege Franciae et Navarrae regnante, quinto calendas junii, quoniam memoria hominum labilis est et de facili in oblivionem defluens, idcirco introductum est testimonium scripturarum a publicis tabellionibus confectarum ut rerum gestarum memoria et fides plena perpetuo habeatur ex cuius5 instrumenti publici serie, pateat universis tam praesentibus quam futuris quod nos Aymericus de Narbona miles, dominus de Perignano diocesis narbonensis, visa et inspecta nostra maxima utilitate et commodum manifestum in augmentum reddituum maiorum et quod6 magis expedit nobis et ad nostrum commodum dare ad accapitum seu in emphiteosim perpetuam quoddam stagnum nostrum quod habemus in termino de Perignano sub certo usatico sive censu quem ad proprietatem nostram tenere et excolere, idcirco videntes in hac parte nostram et nostrorum successorum maximam utilitatem et commodum manifestum habitoque super iis diligenti consilio et tractatu cum quibusdam amicis nostris, gratis, fide bona, cum hoc presenti publico instrumento nunc et in perpetuum firmo et valituro, cum multa siquidem animi deliberatione non decepti nec vi, dolo vel suggestione aut suasione seu machinatione alicuius personae inducti, sed nostra propria gratuita et spontanea voluntate, omnique fraude et machinatione ac calliditate rejectis penitus et exclusis, per nos et omnes nostros heredes et successores praesentes atque futuros, donamus et concedimus ad acapitum seu in emphiteosim perpetuam vobis Guillelmo Raichy, Raymundo Pelicerii, Bernardo Caboti maiori diebus, Bernardo Caboti juniori, Petro Tarbouriech, Petro Raymundo Paillolo, Petro Nielli7, Raymundo Vinassani8, Pontio Boeti9, Raymundo Boeti, Pontio10 Perignani, Petro Gadeti11, Petro Sicardi, Raymundo Valentini, Aymerico Valentini, Raymundo Paillolo, Guillelmo Jordano, Bernardo Bajoni, Arnaudo Austruci, Petro Castelli maiori diebus, Petro Castelli juniori, Petro Meroni12, Bernardo Vinassani, Joanni Rigaudi, Bernardo Rubei filio quondam Petri Rubei, Bernardo Guitardi de Camareso, Guillelmo Guitardi, Petro Raymundo Fedoni13, Bono Filio Hugonis, Raymundo Daumerii, Bernardo Rubei maiori diebus, domino Petro Rubei presbitero, Joanni Lignani, Bartholomeo Belhome, Joanni Jordani juniori, Guillelmo Textoris, Joanni Martini, Petro Vicentii minori diebus, Petro Rigaudi, Raymundo Rogerii, Raymundo Michaelis, Raymundo Lamas, Raymundo Porcelli, Petro Salello, Joanni Jordani minori diebus, Raymundo Jordani juniori, Pontio Vinassani, Guillelmo Garba, Bernardo Guitardi de Tallo, Petro Martini, Joanni Galabassi14, Joanni Seguerii juniori, Jacobo Mestii15, Raymundo Rubei dicti castri de Perignano praesentibus et Guillelmo Romo de Cessenone16 licet absenti tanquam proventi17 et tibi notario infrascripto tanquam communi et publicae personae pro dicto Guillelmo Romo solemniter accipienti18 et stipulanti et vestris heredibus et successoribus praesentibus atque futuris in perpetuum, videlicet quoddam stagnum nostrum cum traucata aculea19 et aliis juribus et pertinentiis suis quod habemus in territorio dicti castri de Perignano loci dicti ad stagnum de Tarailhano sub dominio nostro et in nostro franco et libero alaudio.

  • 20 sexto ; même variation pour les occurrences suivantes. Cf. ch. 6, 3, Fleury : lotissement agraire (...)
  • 21 adamnum.

10Quod quidem stagnum praedictum continet centum octuanginta sex sestariatas et tres carteriatas minus quartam partem unius poneriae terrae, dextratas et mensuratas cum cesto20 et mensura de Perignano signato et manualiter scripto in muro sive pariete ecclesiae dicti castri de Perignano continente longitudinem et mensuram cesti praedicti, qui quidem cestus continet et continere debet in longitudine duodecim palmos et duos digitos et quaelibet cestariata terrae dictarum centum octuaginta sex sestariatarum et trium carteriatarum et minus quarta parte unius poneriae habet et continet et continere debet trecentos viginti quatuor cestos seu mensuras dicti cesti seu mensurae praedictae. Et affrontat dictum stagnum de altano, circio et aquilone in viis publicis; quae viae publicae praedictae continent et continere debent in amplitudine mensurando a circulo dicti stagni duodecim palmos cannae, circulo praedicti stagni in medio existente, de meridie in honorem Bernardi Riambaudi et Raymundi Riambaudi nepotis eiusdem de Narbona. Quod quidem stagnum sic confrontatum, mensuratum et dextratum, cum omnibus universis et singulis aculeis, circulo ac traucata, suis per quas discurrunt et discurrere debent et consueverunt discurrere et distillare omnes aquae pluviales et omnes aliae quae in dicto stagno recolliguntur et distillantur et cum omnibus introitibus, exitibus, juribus et pertinentiis undique suis et cum omni magis valentia quam nunc dictum stagnum habet vel habebit in futurum, vobis praenominatis hominibus et vestris omnibus praesentibus et posteris, ad acapitum seu in emphiteosim perpetuam donamus et concedimus, ut est dictum, ad habendum, tenendum et possidendum et in eum quamcumque culturam et omne adamum21(?) et quidquid in eo, vos et vestri, praesentes aut posteri, facere voluerint vestra propria authoritate et voluntate inde perpetuo faciendum sine nostra nostrorumque requisitione et auctoritate et de magistro magistrorumque jurium et proprietate in vestrum vestrorumque jus et proprietatem transferimus et transportamus, nos et nostros inde exuentes et denudantes, vos et vestros inde investimus et in plenam juris et facti possessionem seu quasi vos ponimus et inducimus sine fine cedimus quoque vobis et vestris et in vos et vestros transferimus omnia jura et actiones, petitiones atque defentiones reales, personales, mixtas, utiles, civiles et praetorias et alias quascumque vobis vel vestris in dicto stagno competentes et competituras, quoquomodo.

  • 22 arraonis : méteil.

11Hoc autem donum de acapito dicti stagni superius confrontati et limitati vobis praenominatis hominibus et vestris, ut est dictum, sub pactis, modis et conditionibus inferius dictis contentis et expressatis, videlicet quod vos et vestri praesentes et posteri dictum stagnum superius confrontatum et limitatum bene et fideliter ac decenter escolatum et laboratum et cultum et laboratum semper teneatur et quod dictis nobis et nostris successoribus et ex pacto nobis et nostris dare teneamini annis singulis in festo sancti Justi de usatico sive censu, pro qualibet cestariata terrae dicti stagni, unam eminam frumenti et unam eminam ordei boni et pulchri ad rectam mensuram de Perignano et unum quintale palearum in area et de illis paleis de quibus bladum fuerit ibi illo anno; anno vero in quo non fiet ibi bladum, non teneamini dare nobis vel nostris dictum quintale palearum et tantummodo dictum bladum videlicet unam eminam frumenti et aliam eminam ordei boni et pulchri ad dictum mensuram de Perignano ut praedictum est. Item volumus et vobis et vestris praesentibus et posteris ex pacto concedimus quod, si vobis praenominatis hominibus de Perignano vel vestris videatur commodum vestrum esse et vobis et vestris prodesse dictum stagnum aquis implere, quod hoc possitis facere et vobis et vestris sit licitum vestra propria authoritate et voluntate nostra minime requisita et quod possitis auctoritate vestra propria tapare et claudere foramina et aculeas seu valla per quae seu quas dictum stagnum discurrit et evacuatur et quod, illo anno in quo dictum stagnum per vos vel vestros et de vestro vel vestrorum voluntate impleretur, tam vos quam vestri detis nobis et nostris successoribus et dare teneamini annis singulis dictum bladum, videlicet unam eminam frumenti et unam eminam ordei boni ad dictam mensuram et medium quintale palearum arrationis22 in area quolibet anno in dicto festo quo quaelibet cesteriata dicti stagni terrae prout superius praetactum est. Item volumus et vobis et vestris concedimus quod, si casu fortuito propter tempestatem temporis vel propter inundationem aquarum dictum stagnum aquis impleretur sine vestri vestrorumque licentia et voluntate, quod tunc temporis vos vel vestri non teneamini dare nobis nec nostris dictas paleas sed tantummodo bladum praedictum, scilicet unam eminam frumenti et aliam eminam ordei boni et pulchri ad dictam mensuram de Perignano in dicto festo sancti Justi sine paleis. Item volumus et vobis et vestris praesentibus et posteris ex pacto sub pactis et conditionibus praedictis concedimus quod, si vobis vel vestris placuerit et vobis videatur utile et in vestrum commodum redundare pratum facere vel prata in dicto stagno, quod haec possitis facere et vobis et vestris sit licitum sine nostra nostrorumque voluntate licentia et auctoritate et quod detis nobis vel nostris successoribus et dare ac solvere nobis vel nostris teneamini anno quolibet in dicto festo sancti Justi pro qualibet cesteriata prati quam vos vel vestri successores in dicto stagno feceritis vel habebitis in posterum videlicet unam eminam frumenti et aliam eminam ordei boni et pulchri ad dictam mensuram de Perignano et medium quintale palearum arationis in area tantummodo. Item volumus et vobis et vestris praesentibus et posteris concedimus quod vos et vestri semper possitis et debeatis vestra propria auctoritate et voluntate eligere et mittere banderium vel banderios, messagerium vel messagerios vel custodes de vestris vel alienis, quemcumque aut quoscumque vos vel vestri volueritis et illum seu illos quem vel quos vobis et vestris nunc et in futurum placuerit, ad dictum stagnum et possessionem et res dicti stagni custodiendum et bandeiandum, salvo tamen nobis et nostris successoribus retento quod omnes banderii, custodes seu messatgerii et alii quicumque per vos vel per vestros ad dictum stagnum custodiendum et gardeiandum electi seu eligendi semper teneantur et debeant praestare et facere sacramentum in manibus baiuli nostri de Perignano et nostrorum successorum quod in dicto officio messatgeriae seu banderiae bene et fideliter ac legaliter se habeant, et salvo etiam et nobis et nostris successoribus retento medietatem totius banni per quemcumque vel etiam quoscumque in dicto stagno vel in possessionibus et rebus dicti stagni quovis modo confectis et quod nunc et in posterum ibidem confesserint; alia vero medietas banni sic in dicto stagno et in bonis et possessionibus dicti stagni nunc et in posterum commissi sit et esse debeat banderii seu banderiorum vel custodum qui dictum stagnum custodibunt seu gardeiabunt.

  • 23 quandocumque.
  • 24 Idem pour A. N. T 166, 39, liasse 49, no 2 et 6 ; imper pressa pour les no 7 et 8. Pour proprietat (...)

12Item volumus vobis et vestris praesentibus et futuris ex pacto donamus et concedimus unam cesteriatam terrae in dicto stagno de illis et ex illis centum octuaginta sex cestariatis et tribus carteriatis minus quarta parte unius poneriae terrae praedictae ad faciendum abeuratorium seu adaquatorium in dicto stagno, in quo adaquatorio seu abeuratorio vos et vestris praesentes et posteri possitis abeurare seu adaquare de die et de nocte bestiarium vestrum grossum et minutum, cuiuscumque modi et generis sit, vestra propria licentia, auctoritate et voluntate, quorumque23 et quotiescumque vobis et vestris placuerit et vobis et vestris videbitur expedire sine nostra nostrorumque licentia et authoritate. De qua seu pro qua cestariata terre sit per nos vobis et vestris ad aquatorium seu abeuvatorium faciendum in dicto stagno data et concessa aliquid nobis vel nostris successoribus dare non tenemini nec vobis vel vestris pro ditta cestariatta terre inferius confrontata aliquid petere vel exigere possimus nec debeamus. Afrontat autem dicta cestariata terre sic per nos vobis et vestris ad adaquatorium seu abeuvatorium in dicto stagno data et concessa de altano in orto nostro et in via publica, de meridie in orto nostro et in honorem Bernardi Riambaudi et Raymundi Riambaudi nepotis eius, de circio in honore praedictorum Bernardi Riambaudi et Raymundi Riambaudi, de aquilone in propressa24 (?) Pontii Vinassani et Petri Salele.

  • 25 escurrit.

13Item volumus, et ex pacto inter nos et vos inito et facto, vobis damus et consedimus licentiam, authoritatem et facultatem, et vobis et vestris sit licitum, quod possitis facere aliam traucatam propter illam quae est in dicto stagno per quam discurit25 dictum stagnum et evacuatur et quod possitis facere per loqua publica et allia quaecumque loca, dum tamen vobis et vestris possit prodesse et vobis et vestris videatur expedire, salvis et nobis et nostris successoribus retentis laudimiis, foriscapiis et aliis rectis dominiis et omnibus juribus nostris in terris et possessionibus per vos vel vestros pro allia traucata facienda, si continguat vos vel vestrii aliam traucatam facere, emptis seu emendis, aquizitis vel aquirendis.

  • 26 Pour ichept / achept.

14Item volumus et vobis et vestris praesentibus et posteriis ex pacto concedimus et donamus quod, si contiguat vos vel aliquis vestrum aut vestri facere divisionem vel partitionem aut ichet26 possessionum dicti stagni vel dare unus alterii aliquam pecuniam quantitatem vel sommam in primo partimento vel divizione aut ychet dicti stagni non teneamini vos vel vestri nobis vel nostris dare aliquid pro foriscapiis vel laudimiis rationne primi partimenti vel divizionis aut ychet, nec a vobis vel vestris nos vel nostri aliquid petere ullo modo vel exigere possimus rationne laudimiorum seu foriscapiorum primi partimenti seu divizionis aut ychet, nizi prout per nos superius dictum est et espressatum.

  • 27 toties quoties vobis et vestris placuerit et vobis et vestris videbitur.

15Item volumus et ex pacto vobis et vestris prezentibus et futuris licentiam et authoritatem donamus et concedimus quod vos et omnes vestri prezentes et posterii et quisque vestrum et vestri possitis, et vobis et vestris sit licitum, vestrum bestiarium grossum et minutum et cuiuslibet vestrum inmitere et inmitti facere in dicto stagno et cum dicto vestro bestiario depassere et depaci facere et abeuvare nocte dieque et aquis, herbis et pascuis dicti stagni uti, depassere et adaquare possitis libere et in pace, vestra propria authoritate toties quoties vobis et vestris videbitur27 expedire sine nostraque nostrorumque contradictione et impedimento cuiusque. Item volumus ex pacto quod nos vel nostri presentes aut posteri non possimus nec debeamus inmitere vel inmitti facere bestiarium nostrum vel alienum grossum vel minutum cuiuscumque generis existat in dicto stagno cauza depascendi ibidem. Item volumus et ex pacto vobis et vestris concedimus quod si aliqua animalia grossa vel minuta intrant in possessionibus dicti stagni seu in abeuvatorio per nos vobis et vestris in dicto stagno dato et concesso, prout superius dictum est, sine vestri vestrorumque licentia et voluntate, teneantur solvere bannum consuetum dum tamen per banderium seu banderios dicti stagni ibidem inveniantur et etiam talam, si ibi fecerint vel comisserint, emendare et solvere teneantur ad cognitionem et estimationem proborum hominum juratorum dicti castri ad hec per vos deputatorum et deputandorum.

  • 28 En italique : une omission, ajoutée en bas de page.

16Item volumus et vobis ex pacto concedimus quod vos seu aliquis vestrum vel vestri non teneamini nobis vel nostris modo aliquo obligare bona vestra vel alicuius vestrum pro uzaticis dicti stagni atendendis, complendis et solvendis sed quisque tantummodo partem suam quam habebit et tenebit dicti stagni tamen volumus quod pro uzaticis predictis dicti stagni28 attendendis, complendis et solvendis per vos vel vestros nobis et nostris successoribus, vos et quilibet vestrum, promitatis et juretis et jurare teneamini ad sancta Dei quatuor esvangelia, per vos et vestrum generaliter corporaliter tacta, solvere uzatiqua praedicta bladi et palearum praedictarum annuatim in dicto festo pro parte quam tenebitis dicti stagni, prout superius per nos plurius dictum est et espressatum.

  • 29 A. N., T 166, 39, no 7 et 8 : dalzanie.

17Item volumus et vobis concedimus quod circulus dicti stagni nec aculea mayralia nec aculea vocata dalsac29 non comprehendentur nec mensurantur nec comprehendi vel mensurari debeant in cestando et destrando vel mensurando dictum stagnum.

  • 30 Omission ; ajout en bas de page.

18Item volumus et ex pacto nobis retinemus in dicto stagno decem cesteriatas terre in una tenentia de illis et ex illis centum octuaginta sex cesteriatis et tribus carteriatis minus quarta parte unius ponerio terre predictis, quod decem cesteriatas terre predictas ad accapitum seu in emphitheozim perpetuam dare et concedere possimus et debeamus cuicumque aut quibuscumque voluerimus personis et illi vel illis quibus nobis placuerit et videbitur expedire. Et quod ille vel illi, sint unus vel plures, qui dictas decem cesteriatas terre, quas ex pacto facto inter nos et vos in dicto stagno in una tenentia, ut predictum est, retinemus, a nobis vel nostris habuerint et aquizierint, habeant et gaudeant et gaudere debeant30 in dicto stagno et per omnia loca ipsius stagni depascendo, adaquando, abeuvando et alias explectando cum eorum animalibus grossis et minutis quibuscumque sub omnibus et singulis partis et conditionibus superius contentis et expressatis et per nos vobis et vestris donnatis et concessis.

  • 31 de die et de nocte.
  • 32 Ici, une ligne a été répétée par erreur (doublon) : exceptis porchis et tinechis seu porcabus quos (...)
  • 33 adaquatorio.

19Item volumus et ex pacto nobis et nostris retinemus quod nos et omnes nostri prezentis et posterii, possimus, quandocumque et quotiescumque nobis et nostris placuerit, de die de nocte31 abeuvare seu adaquare animalia nostra grossa et minutta, cuiuscumque conditionnis vel generis existant, in abeuvatorio seu adaquatorio per nos vobis et vestris in dicto stagno dato et concesso et superius confrontato, et non in allio loco seu parte dicti stagni, exceptis porchis et tinechis seu porcabus quos vel quas nos vel nostri in dicto abeuvatorio seu adaquatorio vel aliqua allia parte dicti stagni32, minime abeuvare seu adaquare vel mittere possimus nec debeamus. Verum si dictum nostrum bestiarium in dicto stagno intraverit seu immissum fuerit per quoscumque cauza abeuvandi vel adaquandi in dicto abeuvatorio seu abeuvatorio33 dicti stagni superius limitati, confrontati et per nos vobis et vestris ad abeuvatorium seu adaquatorium dato et concesso et ibi aliquam talam vel damnum fecerint vel comisserint, depassendo vel alliter, volumus quod nos et nostri illam tallam seu tallas et damnum quodcumque emendemus illi vel illis qui vel quibus tallas vel damnum per nostrum bestiarium datum fuerit et emendare et solvere teneamur ad cognitionem proborum hominum juratorum de Perignano per vos et vestros ad predicta constitutorum et in posterum constituendorum.

20Et ita faciendo sit licittum vobis et vestris similiter vel cuilibet vestrum, divizim vel separatim, dictum stagnum vel quilibet partem suam cum omni magis valentia et melioramento quam seu quod ibi feceritis, vendetis, donnatis leguare permittatis, dividere, impignorare et allio quolibet modo alienare cuicumque aut quibuscumque volueritis personnis, exceptis sanctis clericis et militibus et allis personnis a jure prohibitis, consilio tamen nostro et nostrorum successoribus, et salvo ibi et inde jure nostro in laudimiis, foriscapiis et in omnibus dominio et uzaticis seu censibus predittis dandis et solvendis nobis et nostris successoribus sub pactis et conditionibus per nos superius dictis, contentis et expressatis quolibet anno semper in dicto festo sancti Justi, et salvo et nobis et nostris successoribus retento in dicto stagno et in omnibus suis pertinentiis nostro imperio et omnimodam altam et bassam juridictionem, et salvo et nobis et nostris prezentibus et posteris retento juramento banderii vel banderiorum aut custodum per vos vel vestros seu alios quoscumque ad dictum stagnum custodiendum et gardeiandum constituti et constituendi nunc et in posterum, et etiam salvis et nobis et nostris retentis uzaticis predictis tam bladi quam palearum et medietate banni per quamcumque vel quoscumque ibidem commissi, prout per nos superius plenius dictum est et espressatum.

  • 34 sanum en marge et dans la copie des A. N.
  • 35 dici.

21Et ita faciendo nos et nostri faciemus semper vobis et vestris et cuicumque vestrum simul vel divizim dictum stagnum cum omnibus juribus et pertinentiis suis bonum habere tenere et quiette ac pacifice possidere ab omnibus universis et singulis personis et ab omnibus amparatoribus et pertubatoribus, legualesque guirentes et deffensores inde erimus vobis et vestris et tenemur ac teneri volumus et promittimus de euictione totalli et particulari sub omni firmitate et cautela, ad vestrorum bonum et salvum34 intellectum, sicut melius et utilius et consultius dicti35, scribi, intelligi, excogitari vel interpretari possit, concilio, censu et dictatione cuiuslibet sapientis. Et obligamus pro predictis omnibus vobis vestris omnia bonna nostra prezentia et futura ubique in vita et in fine, renuntiantes in hac parte sertiorati de facto et jurisconsultis juribus dicentibus donationem excedentam sommam legitimam absque insinuatione judicialli non vallere et donnationem factam ex cauza ingratitudinis vel alliis cauzis in juribus expressis revocari posse, et etiam juri illi per quod deceptis ultra dimidium justi rei pretii vel valoris subvenerit necnon, et renuntiamus conditioni sine cauza et ex injusta cauza seu ob turpem cauzam juris et facti ignorantiae et omni errori et dolo, prezentibus et futuris; et specialiter et expresse renontiamus beneficio minoris aetatis et restitutionis in integrum omnibusque aliis juris tam canonici quam civilis quam facti, quibuscumque remediis, auxiliis, beneficiis et privilegiis quibus contra hac venire possemus vel aliqua premissorum aut nos juvare in aliquo ad premissa infringenda vel aliqua eorumdem in toto vel in parte quibus juribus supradictis, in specie et genere, remediis, auxiliis, beneficiis seu privilegiis quibuscumque non uti promitimus solempniter et per pactum. Et ita haec omnia et singula supradicta tenere et servare et perpetuo et irrevocabiliter et nunquam contravenire vel contraveniri facere, aliqua ratione vel cauza de jure vel de facto, per nos seu alium vel alios, palam vel occulte, manifesto ingenio seu occulto, vobis promittimus et ad sancta Dei quatuor evangelia per nos corporaliter tacta gratis juramus.

  • 36 Omission ; ajout en bas de page.

22Confitentes nos Aymericus predictus et in verbo veritatis recognossentes nos a vobis et quolibet vestrum habuisse et numerando recepisse, propter hoc donum de acapito, realli numeratione secuta pro qualibet cestariata terre dicti stagni per vos sic a nobis aquiziti et per nos vobis et vestris ad acapitum seu emphiteozim perpetuam dati et concessi, videlicet viginti solidos turonenses parvorum bonorum et percuribilium de quibus nos tenemus bene per pagatos et contentos, in quibus renuntiamus scienter et consulte omni exceptioni dicti acapiti non facti et dicte pecuniae non numerate, non tradite et non solute nobis et doli et mali et in factum occazioni et exceptioni. Verum, si forte predictum stagnum, cum traucata, circulo aculeis et aliis quibuscumque juribus et pertinentiis suis, per nos vobis et vestris superius ad acapitum datum et concessum sub pactis et conditionibus superius expressatis, hodie plus valet vel valere quontingerit in futurum quam preterite quantitas suprascripta totum illud plus valere, quidquid et quantumcumque sit vel fuerit titulo et ex cauza huius doni de acapito simplicis et irrevocabilis sub pactis et conditionibus predictis vobis et vestris donamus et concedimus, salvis super his et nobis et nostris retentis in alliis juris nostris et haeredum seu36 successorum nostrorum in censibus seu uzaticis, dominiis, laudimiis et foriscapiis in dicto stagno pertinentibus et pertinere debentibus et mero imperio et alta et bassa juridictionne qualibet propter hoc non intendimus nobis vel nostris successoribus in aliquo derrogare vel aliquod preiudicium generare.

  • 37 Godeti.
  • 38 Dannerii.
  • 39 ac communibus.

23Et nos, predicti Guilhermus Auraichy, Raymondus Pelicerii, Bernardus Caboti maior diebus, Bernardus Caboti junior, Petrus Caboti, Petrus Raymond Pailhole, Petrus Nielli, Stephanus Nielli, Raymondus Vinassani, Pontius Boeti, Raymondus Boeti, Raymondus Perignani, Petrus Bodeti37, Petrus Sicardi, Raymondus Valentini, Aymericus Valentini, Raymondus Pailhole, Guilhermus Jordano, Bernardus Baroni, Arnaldus Astruci, Petrus Castelli maior diebus, Petrus Castelli junior, Petrus Neroni, Bernardus Vinassani, Joannes Rigaudi, Bernardus Rubei filius condam Petri Rubei, Bernardus Guitardi de Tamarisso, Guilhermus Guitardi, Petrus Raymondus Fedonis bonus filius Hugonnis, Raymondus Damerii38, Bernardus Rubei maior diebus, Petrus Rubei presbiter, Joannes Lucani, Bartholomeus Bellon, Joannes Jordani junior, Guilhermus Textoris, Joannes Martini, Petrus Vincentii major diebus, Petrus Rigaudi, Raymondus Rogeri, Raymondus Auch, Raymundus Lauras, Raymondus Porteli, Petrus Salelo, Joannes Jordane junior, Pontius Vinassa, Guilhermus Garba, Guilhermus Guitardi de Triallo, Petrus Martini, Joannes Galaubasse, Joannes Seguierii junior, Jacobus Moreti, Raymondus Rubei, recipientes a vobis nobili viro domino Aymerico de Narbonna milite, domino de Perignano et domino nostro, predictum donum de acapito cum multimodarum gratiarum actionibus39 quas vobis agimus et refferimus, et omnia et singula supradicta grata habentes promittimus vobis dicto domino Aymerico quod nos et nostri dictum stagnum superius confrontatum et limitatum et per vos nobis et nostris omnibus heredibus et successoribus in acapitum seu emphiteozim perpetuam datum et concessum sub pactis et conditionibus predictis bene et fideliter excolemus et laborabimus et cultum et laboratum semper tenebimus et traucatam cum aculeis et circulo predictis suis condirectas et condressatas semper tenebimus pro posse.

24Promittimus etiam nos, predicti supranominati homines de Perignano, vobis dicto nobili Aymerico quod nos et nostros successores persolvemus vobis et vestris successoribus uzaticum predictum, videlicet pro qualibet cestariata terre dicti stagni anno quolibet semper in dicto festo sancti Justi unam eminam frumenti et aliam eminam hordei boni et pulcri ad rectam mensuram dicti castri de Perignano et unum quintale palearum in area quolibet anno et de illis paleis de quibus bladum fuerit ab illo anno; anno vero in quo non fiet ibi seu non habebitur, inde bladum dabimus nos et nostri vobis et vestris et dare et solvere promittimus anno quolibet de uzatiquo pro qualibet cestariata terre dicti stagni unam eminam frumenti et aliam eminam ordei boni et pulcri ad rectam mensuram de Perignano in dicto festo sancti Justi, tamen sine paleis quas vobis vel vestris nos vel nostri minime dare vel solvere teneamur illo anno quo non habebitur inde bladum.

  • 40 et unam eminam ordei.

25Promittimus etiam nos predicti homines de Perignano vobis nobili viro domino Aymerico quod, si contingerit nos vel nostri prezentes vel posteri facere pratum vel prata in dicto stagno, quod tunc temporis nos vel nostri demus et solvemus vobis et vestris dare et solvere teneamur, pro qualibet cestariata prati sic per nos vel nostros in dicto stagno facti, videlicet unam eminam frumenti et aliam eminam ordey boni et pulcri ad dictam mensuram de Perignano quolibet anno in dicto festo sancti Justi et medium quintale palearum arationis tantum modo. Item promittimus nos predicti homines de Perignano vobis predicto nobili viro domino Eymerico de Narbona quod, si continguat nos vel nostri pro nostra utilitate vel aliter dictum stagnum tapare seu claudere et aquis implere quod tunc temporis nos et nostri prezentes et posteri demus et dare ac solvere vobis et vestris teneamur pro qualibet cestariata terre dicti stagni sic per nos vel nostros impleti et tapati seu clauzi videlicet quolibet anno in dicto festo santi Justi unam eminam frumenti ordei40 boni et pulcri ad rectam mesuram de Perignano et medium quintale palearum arationnis in area sine pluri. Verum, si cazu fortuito dictum stagnum propter tempestatem temporis vel inondationes aquarum impleretur vel impletum staret, prout superius dictum est, quod tunc temporis nos et nostri demus et dare et solvere vobis et vestris teneamur pro quolibet anno uzaticum dicti bladi videlicet unam eminam frumenti et unam eminam ordei boni et pulchri pro qualibet cestariata terre dicti stagni ad dictam mensuram sine paleis tamen quas vobis vel vestris dare vel solvere minime teneamur.

26Item promittimus nos predicti supranominati homines de Perignano vobis dicto nobili viro domino Aymerico quod omnes banderii seu messagerii vel custodes per nos vel nostros ad dictum stagnum custodiendum et gardeiandum electi seu eligendi et constituti vel in posterum constituendi sint de nostris vel de alienis facient et prestabunt sacramentum in manibus vestri bajuli de Perignano et vestrorum successorum quod in dicto officio messagerii et banderie seu custodie bene et fideliter, legaliter, se habebunt, et quod vos, domine, vel vestri habeatis et habere debeatis medietatem banni in dicto stagno vel aliqua parte dicti stagni per quemcumque vel quoscumque commissi nunc et in posterum, et quod vos, domine, et vestri possitis et debeatis abeuvare seu adaquare abeuvari seu adaquari facere, quandocumque et quotiescumque vobis et vestris placuerit, animalia vestra grossa et minuta cuiuscumque conditionis seu generis existent in abeuvatorio seu adaquatorio tantummodo per vos, domine, in dicto stagno nobis et nostris dato et concesso et superius confrontato, exceptis porchis et tregis seu paris animalibus quos seu quas vos vel vestri abeuvare minime debeatis nec abeuvari seu adaquari facere possitis. Et si vestrum bestiarium grossum vel minutum in dicto stagno intraverit vel immissum fuerit cauza abeuvandi vel adaquandi in dicto abeuvario per vos nobis et nostris in dicto stagno dato et concesso et superius confrontato et ibi aliquod damnum vel talam fecerit vel commizerit depascendo vel aliter, quod illud et illam teneamini solvere et emendare illi vel illis cui vel quibus damnum datum vel illatum fuerit ad cognitionem proborum hominum juratorum de Perignano ad predicta per nos constitutorum et constituendorum prout, domine, per vos superius plenius dictum est et expressatum.

27Et demum ac generaliter omnia universsa et singula suprascripta, prout per vos, domine, nobis et nostris data et concessa sunt superius et expresse, sub pactis modis et conditionibus per vos, domine, superius dictis contentis et spressatis, tenere et servare, attendere et complere perpetuo et irrevocabiliter et nunquam contravenire vel veniri facere aliqua ratione vel cauza de jure vel de facto per nos vel alium seu alios, palam vel oculte, manifesto ingenio seu oculto, nos predicti homines de Perignano et quisque nostrum vobis nobili viro dicto domino Aymerico placemus et promitimus et pro predictis sic per nos et quemlibet nostrum et nostros atendendum et complendum obligamus quisque nostrum vobis dicto nobili viro domino Aymerico et vestris, videlicet quilibet nostrum partem nostram dicti stagni predicti acapiti tantummodo sine bonis aliis nostris quos vobis vel vestris pro predictis minime obligare intendimus, et super sancta Dei quatuor evangelia per nos et nostrum quemlibet corporaliter tacta sponte juramus sub omni renontiatione ad hec necessaria juris pariter et cautella.

28Volumus nos, Aymericus de Narbonna, dominus dicti castri de Perignano, et tibi notario infrascripto concedimus quod hoc prezens instrumentum possit fieri, dictari, corrigi et emendari, perfici et refici semel et pluries ac toties donec factum fuerit in meliori modo et puncto quod esse poterit ad dictorum hominum et suorum successorum et eorum cuiuslibet meliorationem, commodum et utilitatem prout juxta veram substantiam tibi videbitur faciendum. Et nihilominus possis iis addere, detrahere vel diminuere, servata facti subtantia omnia singula per quae pleniorem et firmiorem valeant roboris obventum firmitatem semel vel pluries fuerit in judicio vel extra exhibitum vel productum quia habet nostra et irrevocabilis intentio ut predicta omnia, velut per nos dicta et prenominata sint, in perpetuum valeant et quod nullatenus possint a quoquam revocari vel aliter infringi.

  • 41 Aimerici de Vincosis ?… Henricus paraît peu probable au début du xive siècle.

29Acta fuerunt hec in castro de Perignano, anno et die predictis, in prezentia et testimonio domini Aymerici Castelli presbiteri, domini Joannis de Moys militi, Aimerici de Vincozis domicelli, Joannis Tullerii et Raymondi Ollivi de Perignano et mei Raymondi Sabaterii notarii infrascripti qui hec omnia requizitus recepi. Et post hec, anno et die predictis, nobilis domina Isabelis, uxor predicti nobilis viri domini Aymerici de Narbona militi, domini de Perignano, predictum donum de acapito predictis hominibus de Perignano per dictum nobilem virum dominum Aymericum de Narbonna maritum suum datum et concessum per se et suis predictis hominibus et suis laudabit et ita tenere et servare promizit et ad sancta Dei quatuor evangelia per ipsam corporaliter tacta gratia juravit. Huius laudimii sunt testes Guilhermus de Beja(?), domicellus de Perignano, Henricus de Vieucelas(?), testis predictus41, Anthonius Maynard de Cortiano et ego Raymondus Sabaterii notarius publicus de Perignano qui hoc laudimium requizitus recepi, sed vice mea et mandato magister Rogerius Berengarii notarius domini regis hec omnia scripsit. Et ego idem Raymondus Sabaterii notarius predictus subscribo et signo meo consueto signo.

  • 42 Omission ; ajout en bas de page.

30Et quia presens transumptum sive transcriptum de dicto originali instrumento per Stephanum Pruneti notarium publicum suprascriptum et infrascriptum sumptum et extractum ac per alios notarios eorum subzcriptos per nos vizum et diligenter examinatum concordatum in omnibus et per omnia invenimus. Et ut eisdem exemplo transcripto sive transumpto fides indubia in judicio et extra ubi tenetur tanquam originalli instrumento de certo adhibeatur, sedentes pro tribunali in consistorio maiori curie Biterris regio, ad instantiam et postulationem Jacobi Mostariori actoris consulum ville Biterris asserentis universitatem ville Biterris instrumento predicto seu transcripto huiusmodi quod plurium indigeri et ad ipsum pertinere authoritatem nostram judiciariam et curie Biterris regie interposuimus pariter et decretum volentes et decernentes ex nunc et in antea huic prezenti transumpto tanquam legitimo a dicto originali isto transumpto et extracto et exemplato tantam fidem plenariam et indubiam adhiberi sicut originali42 instrumento predicto, in cuius rei testimonium sigillum majus et authenticum curie Biterris regie hic apponi jussimus in pendenti, anno Nativitatis Cristi millezimo tressentezimo septuagezimo octavo, domino Carolo Dei gratia rege Francorum regnante, die vigizima tertia mensis octobris. De quibus omnibus dictus Jacobus quo supranomine petiit sibi fieri unum vel plura publica instrumenta per me dictum publicum notarium supra et infra scriptum.

  • 43 locumtenentem nostrum tenentes in omnibus.

31Tenor vero literarum locumtenentem dicti domini locumtenentis talis est. Cunctorum omnibus innotescat quod nos Joannes Conorti, licentiatus in legibus, consiliarius et judicem Biterris domini nostri regis, pro quibusdam tam regis quam nostris propriis negotiis, oporteat nos a villa et judicatura biterrensi sepissime absentare et alibi proficisci nolentes sicut nec esset absentiam nostram subditam dictarum ville et juridictioni in aliquo fore damnozam sine cauza in dicta villa et judicatura pendentes atque mergentes seu qui de cetero emergi quontingerit plus debito prothocollo confidenti igitur de industria probitate et suficientia discretorum virorum magistrorum Ludovici Blondo, bacalaurei in legibus, et Joannis de Campo Longuo de Biteris, ipsos et eorum quemlibet locum nostrum tenentem in omnibus43 et singulis cauzis tam civilibus quam criminalibus et aliis quibuscumque tam jure ordinario quam ex commissionibus sive mandatis regiis aut aliis quovismodo in dicta villa et judicatura pendente et emergente, et qui de cetero inhibi penderi aut emergi contingerit, facimus et constituimus per prezentes tamdiu quamdiu nos a dictis villa et judicatura abesse vel in eis addesse contingerit et quousque ipsos seu eorum alterum expresse duxerimus revocandos, obedientes nostris mandatis non subditos in juris subcidium, requirentes quod dictis locumtenentibus nostris et eorum quilibet in his quae ad dictum nostrum judicature officium pertinent pareant efficaciter et intendant tanquam nobis, non intendentes tamen alios locumtenentes nostros per nos hactenus constitutos in aliquo revocare seu potius confirmare. In quorum testimonium sigilli officii dicte judicature prezentibus literis fecimus apponi. Actum et datum Biterris die tertio may anno Domini millezimo tressentessimo septuagezimo tertio, vestri mandato Joannis de Fontaines.

32Acta fuerunt hec Biterris in consistorio majori curie Biterris regie dicto domino locumtenente pro tribunali sedenti in presentia et testimonio Arnaudi Couderch habitatoris Biterris, Bernardi Barreti, Berengarii Barravi servientibus regiis, Petri de Romigeria clerici, habitatorum Biterris et mei Stephani Pruneti publici auctoritate regia notarii et scriptoris curiae Biterris regiae qui de praedicti instrumenti unacum praesenti transcripto lectori et diligenti perscrutationi ac correctioni unacum magistro Petro Bertrandi et Jacobo Andegardo notariis regiis publicis infrascriptis et omnibus aliis supradictis dum fiebant. Praesens fui et requisitus praedictum actorem consulum villae Bitteris praedictorum notam recepi. Sed vice mea Petrus de Romigeriis clericus testis praedictus scripsit praedicta et ego Stephanus Pruneti publicus auctoritate regia notarius praedictus qui unacum dicto domino locumtenente ac magistris Petro Bertrando et Jacobo Andegardo notariis praedictis omnibus interfui et, requisitus, notam recepi. Hic me subscripsi et signo meo sequenti et solito signavi. S(ignu)m + P. Et ego Petrus Bertrandi publicus auctoritate regia notarius qui visioni, lectioni et diligenti perscrutationi instrumenti praedicti cum dicto transcripto seu transumpto factis praedictum dominum locumtenentem unacum dicto magistro Stephano Pruneti notario et magistro Jacobo Andegardo notario infrascripto declaratione et decreti interpositione et aliis omnibus praedictis interfui et illud cum dicto transcripto concordatum inveni in testimonium praemissorum, hic me subscribo et signum meum hic appono P. Bertrandi. Et ego Jacobus Andegardo publicus auctoritate regia notarius qui visioni, lectioni et diligenti perscrutationi instrumenti praedicti cum dicto transcripto seu transumpto facti per dictum dominum locumtenentem unacum magistris Stephano Pruneti et Petro Bertrandi notariis supradictis declarationeque et decreti interpositione ac aliis omnibus praedictis interfui et illud cum dicto transcripto concordatum inveni in testimonium praemissorum, hic me subscribo et signum meum hic appono. J. Andegardo. Blondi.

33Mentions des différentes collations de l’acte : 24 juillet 1573, 10 février 1617, 14 juillet 1683.

Notas

1 Il s’agit d’une portion de l’étang différente de celle concédée à Pierre Grossi en 1281 (cf. pièce justificative no 2).

2 La ville de Béziers possède depuis 1370 des terres dans la partie de l’étang acensée en 1321. Elles avaient été attribuées à l’hôpital mage de la ville. Le document transcrit en 1683 était conservé dans ses archives. Cf. Ch. 4, 4.

3 Amalric de Narbonne, leur père, devient seigneur de Pérignan en 1271, après la mort de son propre père, le vicomte Amalric Ier, dont les domaines sont partagés entre ses fils Amalric et Aimeric IV qui lui succède à la vicomté. Amalric de Narbonne est mentionné sans discontinuer jusqu’en 1308, à cette dernière date en tant que seigneur d’Ouveillan (G. Larguier, Mémoires historiques sur la cure et les curés d’Ouveillan…, p. 176-177) et J. Régné situe sa mort vers 1309-1313 : « Amauri II, vicomte de Narbonne (1260-1328) », Bulletin de la Commission Archéologique de Narbonne, t. X, 1909/2, p. 526. La deuxième date peut être ramenée à 1311, lorsque « noble Aymeric de Narbonne, seigneur de Perinhan, fils à feu noble Amalric de Narbonne » confirme les privilèges des habitants de Pérignan : A. D. Aude, C 2156, inventaire d’actes de la communauté de Pérignan (n. d., xviie siècle ?).

4 J. Régné, idem, p. 526-527, n. 5. L’auteur s’appuie sur un acte de 1320 (vente de droits seigneuriaux d’Aimeric au monastère de Fontfroide sur les territoires des granges de Fontcalvy et du Terral à Ouveillan, A. N., JJ 59, fol. 284) dans lequel Aimeric dit avoir 24 ans et 6 mois. Isabelle approuve cette vente.

5 huius.

6 quia.

7 Ou Melli.

8 Stephano Nielli ou Melli intercalé entre Petro Nielli et Raymundo Vinassani.

9 Breti.

10 Raimundo.

11 Gondeti.

12 Neroni.

13 Foedoni.

14 Galarbassi.

15 Moureri.

16 Guillelmo Romo Sabaterio habitatori de Cessenone.

17 praesenti.

18 recipienti.

19 traucata, circulo, aculei.

20 sexto ; même variation pour les occurrences suivantes. Cf. ch. 6, 3, Fleury : lotissement agraire et grand domaine.

21 adamnum.

22 arraonis : méteil.

23 quandocumque.

24 Idem pour A. N. T 166, 39, liasse 49, no 2 et 6 ; imper pressa pour les no 7 et 8. Pour proprietate ou propria ?

25 escurrit.

26 Pour ichept / achept.

27 toties quoties vobis et vestris placuerit et vobis et vestris videbitur.

28 En italique : une omission, ajoutée en bas de page.

29 A. N., T 166, 39, no 7 et 8 : dalzanie.

30 Omission ; ajout en bas de page.

31 de die et de nocte.

32 Ici, une ligne a été répétée par erreur (doublon) : exceptis porchis et tinechis seu porcabus quos vel quas nos vel nostri in dicto abeuvatorio seu adaquatorio vel aliqua alia parte dicti stagni.

33 adaquatorio.

34 sanum en marge et dans la copie des A. N.

35 dici.

36 Omission ; ajout en bas de page.

37 Godeti.

38 Dannerii.

39 ac communibus.

40 et unam eminam ordei.

41 Aimerici de Vincosis ?… Henricus paraît peu probable au début du xive siècle.

42 Omission ; ajout en bas de page.

43 locumtenentem nostrum tenentes in omnibus.

Salvo indicación contraria, el texto y otros elementos (ilustraciones, archivos adicionales importados) se puede utilizar bajo licencia OpenEdition Books License.

Buscar en OpenEdition Search

Se le redirigirá a OpenEdition Search