Desktop versionMobile version

Philippe Gardy. Lo poëta escondut - le poète caché

 | 
Jean-Claude Forêt

Los poemas mòrt-naissents de Felip Gardy (poëmas entre 1965 e 1994)

Joëlle Ginestet

Full text

Mòrt dins sos vestits d'espaventau

Mòrt-mortalha

  • 1 Cantas rasonablas, Messatges, I.E.O, Toulouse, 1968, p. 30 :... aquela man sagnosa.
  • 2 Lo jorn, lo jorn, « Lei Flors », La Revista Occitana, n° 2, julh 1994, p. 13 : Un braç que se lèva (...)
  • 3 id, p. 14 : Una man fangosa s'enauça, pauma primièra, e cèrca que cercaràs.
  • 4 La Païsatge endemic, « L'lntrada dins l'estiu », Fédérop-Jorn, 1982, p. 61
  • 5 Dançars dau pofre, La Talvera, 1985
  • 6 La man amb sa pauma e son dessús aital coma las doas mans juntas (Lo Païsatge endemic, p. 43) meri (...)
  • 7 Cantas rasonablas, p. 40 : ...e tot gachant la pauma de ti mans / vèrdas / vèrdas / quel abans-con (...)
  • 8 Boca dansa còr, Messatges, I.E.O, Toulouse, 1975, p. 23

1Al fial dels poëmas o de las sequéncias poëticas escritas per Philippe Gardy trapam una man ensagnosida1, una man que tomba dins l'èrba2 o tanben, una man enfangada3. Aquela man, soleta, la reçaupèm coma l'imatge de las mortalhas del sègle tanplan collectivas coma individualas : a l'encòp Verdun e los camps, la man murtrièra e la lei del talion, la castracion e l'impoténcia... Nos agrada alara que lo còr4 e puèi lo pofre5 sián manobrièrs. Lo poëta de la memòria viva a portat dins lo present la man-simbòl6 amb sd pauma de man verda7 e son revers freg man dessús mon mòrt dessus mòrt8 qu'es tot lo contrari del jòc de la man cauda.

2E mai nhafrada, la man qu'es al còr de l'umanitat quita pas d'èsser son espèr pacient :

  • 9 Lo Païsatge endemic, p. 68

a paupas
mans de brasa cavan son caminòu
de fanga doça9

« Mòrt-desconsciéncia del viure »10

  • 10 Cantas rasonablas, p. 50
  • 11 L'Ora de paciéncia, Sirventés, M.J.O, Nîmes, 1965

3La repeticion endormis lo patiment de la contradiccion insuportabla. Lo poëta sap que l'autre permet de sortir de se, e ses destinat a aimar l'incertitud de la vida que se fa en se desfasent : sa paciéncia es l'ora11 de l'espròva sens cap de pròva. Li caldrà daissar far lo temps dusca que mòstre sa cara fugidissa (aquela cara). La paur de veire l'acostumança de l'usatge desertar la lenga occitana pòt assecar la pensada o l'atupir favorisant lo ton peremptòri, l'ideologia, lo confòrt dins l'illusion de la proprietat. Lo punt de nuèch al fons de la garganta estrechís alara la paraula en repeticions e simetrias sistematicas que l'epic capita pas mai a decontractar :

  • 12 Cantas rasonablas, p. 7

Odissèa sènsa sau
quora s'estelejan d'images ancians
li mars vièlhas
de sis èrsas
sènsa sau
sènsa gosta
son que li mans frejas d'esposc de rèis
de mitologia
dessenhan sus la sabla manjada d'aura
de lòngs camins
que ne finisson pas jamai de s'adralhar12

4Los poëmas diches liures, getats dins la confusion, riscan pas tanpauc d'anar desrengar l'identic :

liures siám
quora se mesclan
nòstri còs
fotocopiant sa tan pichòta angoissa

  • 13 Cantas rasonablas, p. 27

a milierats
d'exemplars13

5Del grand afondrament morbid, de la defiguracion de l'eiretatge passat, lo poëta recupèra amb amor las escobilhas e las "re-garda" conscientament. Fa del sol sens (un mot provocant un crit de dolor) un sens doble (un mot provocant un crit de dolor, un crit de dolor provocant un mot). Los poëmas de Philippe Gardy fan fisança al temps malgrat l'atupiment fàcia al « sauvertós » qu'es un d'aqueles mots exemplaris de la lenga sèrp o lenga banuda. Lo mot de l'aule (etimologicament : salvatge) es travestit, cobèrt de velós (promesa de sau e de sauvament quasi vertuós). Tre la debuta, a partir dels paradòxes que fan que dos partits se tenon l'un l'autre dins una inconfortabla reciprocitat, la poësia de Philippe Gardy s'es escrita coma una liberacion de la mòrt-vida. Dins Cantas r..., lo poëta se promet :

  • 14 Cantas rasonablas, p. 41

en plaça d'abans-escriure
e mai en prologomèna
a tota morala avenidoira que lo suicidi
mancat
tres còps de ieu
e de tot mon forra-borra d'imatges
i serà pas que la grana pichòta de sabla
que fa s'escanar la mecanica bèn
onchada dau faire la mòrt...14

6Lo poeta vira l'esquina a la sansònha jornadièra per :

  • 15 Caramentrant au mes d'agost, C.E.O, Montpellier, l969, p. 12

seriá pas que l'espaci d'un silenci
la tan pichòta
e tant apassionanta libertat
dis uelhs que se duerbon15

Mòrt-acabament

  • 16 Naissença I, Jorn, Lyon, 2nd trimestre 1980, p. 3
  • 17 Naissença I, p. 6

7Cada poëma vòl nàisser sens aver l'assegurança de poder viure, cada poëma risca d'esser "mòrt-nascut"16. Son elaboracion es precedida per una tension qu'i cal velhar, e l'evidéncia de la mòrt pesa tanlèu que lo poëma es novèl nascut : "lo còs sentis aspra la forma pesuga dei lençòus"17

Mòrt-afond rament

  • 18 Lo Païsatge endemic, 'Archimbèla', p. 13
  • 19 L'espaci larg e cambiadís sus las paginas dels recuèlhs pòt èsser, entre autre, las aigas que se s (...)

8I a pas d'abandon dolorista fàcia al morcelament o al desenlusiment18, la dolor que trabalha a desfigurar l'òme es mesa en forma e lo figura. Lo "tristum blau" de la decepcion, es assumit pel poëta. La dintrada dins l'escritura de Philippe Gardy foguèt incisiva e decisiva : los primièrs poëmas son feconds en ES o DES per dire l'estrifadura tanplan coma l'impaciéncia de la joinessa o la separacion qu'anóncia una confrontracion inevitabla a l'estranh del caotic (tempèstas, estrifan, espasas, desliurats, espaventaus, desrasigats, desconeguda, despuelhadas, escota...). Tot lo long de l'aventura poëtica, los DE per maridar lo complement de nom a son nom, contunhan de contractar en solament dos substantius lo mot que se podriá perlongar per una relativa, o mai19... :

  • estèla d'aiga, fuèlhas de gèu, combas d'ametlièrs, clarebrun d'aigatge, camins de totis lis jorns, escuresina d'un grand silenci.... dins Sabe pas
  • nuèch de pega e de sau, semenaira de confinhs, dança de serenitat, entremitan deis aigas e deis faulas, naissènças d'isclas, caforna deis aubetas, sòmis de tautenas, braç de clartat dins un poema de Dançars dan pofre
  • dins un poema de Pichòta cosmogonia de l'enrevèrs : cara de l'òme, envertolhatge de seis espetaments, reviure dei bèstias, abonde d'astres qu'es vengut remplaçar lo fum d'idèas faussas de Caramentrant au mes d'agost20

« La soleta fèsta es fèsta de la mòrt »21

  • 21 Boca clausa còr, p. 6

9Lo reversament se passa pendent un caramentrant d'estiu, descalat dins lo temps perque lo temps es desvariat. La fèsta pòt menar a un reversament de la caissa de la maire (matric,a s'assecant) -per exemple e perqué pas ?- en cais d'amaire. Lo recuèlh de Boca clausa cor es per la mesa en pagina e lo silenci entre Boca clausa e còr l'incitacion a mesurar e se mesurar a la mòrt que cap de viu es dins l'impossibilitat de definir. Lo poeta prepausa l'imatge ivernenc de l'arbre del paradís se martirizant el meteis per en dejós :

  • 22 Boca clausa còr, p. 2l

l'aubre de mòrt teissa leis estenalhas de sei raiç
en plaça dau còr e dau sèxe22

  • 23 Lo Païsatge endemic, p. 18

10Lo Paisatge endemic pausa de païsatges sens país puslèu qu'un país sens païsatges23 coma la pintura d'Archimbald mòstra d'imatges sens figura prefigurada puslèu qu'un figura prefigurada sens imatges. Dels païsatges, dels imatges espelisson davant l'agach un pauc distanciat las indiciblas originalitats de l'Univèrs e de la Cara.

  • 24 Notam que l'integritat dels mots es preservada dins los poëmas « en vèrses » tanplan coma dins los (...)

11Lo doble versant deis mots24, lo bestiari legendari, las alliteracions, los saquejals ritmics menan de danças enfalordidas e gostosas dins un grand brandiment de pelhas grotèsc coma dins Dançars dau pofre :

Ase e colòbre son grands brafaires de cranquets.

......parlar sèns fiu ni corduras,
coma d'un raufèu sèns espèr la brusor contunhosa e suava.

12Puèi Carnaval s'aluènha :

Caramentrant badalha en trigoçant son buòu.
Omes e mai moninas, alassats de tròp rire,
coneissèm lei plasers de la caissa de mòrt.
Mar freja de l'oblit : siám a cima dei tèmps.

« Fuelha a cha fuelha nàisser »25

  • 25 Naissença II, III, Jorn, Lyon, 2nd trimestre 1981, p. 30

13Puslèu que lo planh dolorista, lo poëta cabussa dins lo desespèr e lo concret del grotèsc lo mena a una Pichòta cosmogonia de l'enrevers : l'introduccion i amòrça una temporada de mòrt-vida, mai serena, ont punteja un accent de derision fàcia a aquela mòrt totjorn "reviscolada" :

...amolonar lei pelangoiras negretas dei cadabres successius ont bastissèm nòstrei demoranças, pèr ne'n destriar, a clartats efemèras, leis ulhaçars magrostin ; e ne'n pintrar, paciènts tant coma fau, lei bestiaris necessaris...

  • 26 Naissença I, Jorn, Lyon, 2nd trimestre 1980, p. 4 : N'a ges de cara / l'enfant / fiubastat de suso (...)
  • 27 Pichòta cosmogonia de l'enrevers, Lo Radèu de la Medusa, 1989, p. 16-18

14Lo poëma se fa "ara" e pas que "ara", dins l'entrebadalhament del temps : ont i a l'oposicion, la lucha, la bidorsada sopla, sens assegurança d'un encadenament sequencial duradis. A cada poëma, lo poëma risca donc d'èsser « mòrt-nascut », sens floreson ni respir mesurat, un poëma, ont la mòrt-ogressa engola lo present e daissa l'enfant sens cara26, ont « tot s'engruna dins lo poiridier mairau deis oras ». Mas los poëmas victoriosament mòrt-naissents son aquí. Son de poèmas- « auratge(s) de transparéncia »27. Lo procediment es narrativament presentat dins Lo Jorn, lo jorn : "cèu a mand de se cargar", "cèu cargat" e puèi davalada en pluèja.

15La Pichòta cosmogonia de l'enrevèrs ditz lo retorn a la sorga meravilhosa de la produccion imaginària :

au mai bèu cimèu de la vila
la caissa de mòrt de la maire

16De l'omofonia, « ò cetacèus imaginaris » - ò Seta a cèus imaginaris -, l'emocion nais e mai tard, dins Quinze noms de luòc, cada lòc se ditz dins una paraula originala.

Dins l'abans-nàissença e lo rèire-país imaginari : "lenga d'esfrai" e "lengas de fraisse"28

  • 28 Quinze Noms de luòc, Lo Radèu de la Medusa, 2, 1992 : "En Albigés, tot mirant devers Roergue", p. (...)
  • 29 Cantas rasonablas, p. 22 : la coneissèm plan / pichòta maudra roja / que nos rosega lo còr / aquel (...)

17Mots, pas que de mots, mas ja donan set per l'estranha riquesa de lor proximitat familièra e de lor aluenhament : sonoritat, color, flaira, gost, tocar, vista. Unes caminòls crosan una mandra roja29 que lo balanç nos perseguís per totjorn, un còp legida "Una figuièra per Caçòla" de Max Roqueta. "En Albigés, tot mirant devers Roergue", lo poèta revèrsa l'agach de Joan Bodón...

  • 30 L'Effraie, Philippe Jaccottet, 1953 :
    (cet appel dans la nuit d'été, combien de choses
    j'en pourrais (...)
  • 31 Quinze noms de luòcs, p. 38 : « duganèus tótei siam ». Notam que l'inversion met en evidencia l'ès (...)
  • 32 Vesper e la luna dels fraisses, René Nelly, Messatges, L.E.O, 1962 : Lo fraisse
    Dans son filet de s (...)
  • 33 L'Ora de paciéncia, p. 31 : Duberta e pestelada

18Lo poëta va tanben a la rescontra de maites poètas : la Bruma, l'Ignorant e l'Effraie30 de l'umilda poësia de Jaccottet (la nèbla, "Sabe pas", la paur e lo duganèu31), lo Vespèr e la Luna deis Fraisses32 de Nelly, etc.. : sa poësia espelís dins l'entre-dos del dubèrt e del pestelat33.

De nàissers successius : metamorfòsis del punt negre al fons de la garganta

  • 34 Lo Jorn, lo jorn, p. 9

19Aprép èsser estat una irrupcion e un vòmit de colors en arc de seda mirgalhat, lo punt negre es vengut « bòla d'electricitat divina qu'au dintre de ieu naissiá e que me metiá en simpatia totala amb tot lo demai dau mond »34. La metamorfòsi es estada volontària e demonstrativa al temps dels

  • 35 Cararamentrant au mes d'agost, p. 22

...pagabais mascles e femnas
que me li siau espingolats
tot au fons de la garganta35

  • 36 Boca clausa còr, p. 30

20e tanben una espròva de paciéncia e sapiòncia : "saber lo cèu au fons de la garganta"36. Puèi es estada evocada dins Naissença III coma frucha enrevèrs d'una rigor sens concession :

  • 37 Naissença, p. 34

au còr censat
de la dolor nais la clartat
coma un avers de rigor fòra pietat37

  • 38 Unas escasenças del punt negre se contractant e se dilatant en bòlas :
    - luna blava a l'espèra dins (...)

21Dins la poësia de Philippe Gardy, « l'irange blu » se colora, se descolora38, se tòrna colorar e matissar.

bat à l'envers de mes jours, s'accroît toujours de mon ombre (...) II. Lu Nuèit de Montsegur
Al campanal desertat, dins sas jupas d'esfrai, tres campanas
dançan son branle d'aram entre los murs del passat.
Mas lo temps dels vivents gausa pas davalar ni montar
l'escalinada acaissada entre los murs de deman.

22La Pichòta Cosmogonia prepausa la genèsi a l'enrevèrs dels poëmas, coma una mena de reïncorporación preludant maites poëmas :

flor a cha flor
espelissián lei cranquets mirgalhats
de l'amor

  • 39 Pichòta. cosmogonia de l'enrevers, p. 15

aquò fasiá
au beu fons de la garganta
un ponch
rege de nuech39

Una naissenca totjorn esperada : la perspectiva d'un sorire

23Lo poeta trabalha dins l'entremitan de l'espéra (un agregat del desir) e de la memoria (un perlongament de l'angoissa). Sus la tomba de marbre espés, sa victoria mai granda seriá de far capvirar la glorificacion del morbid. La Route des Flandres de Claude Simon a rendut l'imatge de l'enlisament inoblidable. Philippe Gardy vei tanben :

  • 40 Naissença III, p. 34

la cara d'òme a mand de s'afondrar
dins la mar de límpia e de verdum40

24Aprép un long long caminament poëtic, es encara incèrt lo sorire fugidís sus la pèira que, de mens en mens indiferenta, ven de mai en mai mofla : "a flor e mesura", "a dapàs", "lum a cha lum", "pauta a cha pauta", "de pausa a pausa", "de silenci a silenci". A la question de L'Ora de paciencia, « L'unenc oblit » :

Demandatz i filhas de la paur

  • 41 L 'Ora de paciéncia, p. 22

Demandatz i filhas de la paur
çò qu'an fach
di sorires di mòrts41

25respond lo desir exprimit a la fin del tèxt entre poësia e novèla Lo Jorn, lo jorn. :

Venguèsse traucar, lo soleu, leis ares-vòuts d'escur que fan leis arbres, un
sorire, censal, esquilhariá sus la cara dobtosa

De silenci a silenci, l'espèra demòra totjorn presenta

26Tornem a Cantas rasonablas, "Per la convida di papagais":

  • 42 Cantas rasonablas, p. 25

mai ara
que sentisse la calor dau soupre
a flor de labras ara42

Notes

1 Cantas rasonablas, Messatges, I.E.O, Toulouse, 1968, p. 30 :... aquela man sagnosa.

2 Lo jorn, lo jorn, « Lei Flors », La Revista Occitana, n° 2, julh 1994, p. 13 : Un braç que se lèva pèr agantar quicòm que fugís dins l'esbleugiment. Un braç que s'arrèsta, e la man que tomba mai e s'espèrd dins lo formiguièr deis èrbas.

3 id, p. 14 : Una man fangosa s'enauça, pauma primièra, e cèrca que cercaràs.

4 La Païsatge endemic, « L'lntrada dins l'estiu », Fédérop-Jorn, 1982, p. 61

5 Dançars dau pofre, La Talvera, 1985

6 La man amb sa pauma e son dessús aital coma las doas mans juntas (Lo Païsatge endemic, p. 43) meritan d'esser dichas un simbòl perfièit que la disposicion tipografica stricta d'uncs recuèlhs rapèla dins Boca clausa còr o Lo Païsatge endemic :
-per transparéncia los vèrses, apiejats contra la colona de drecha de cada man de la fuèlha, se rescontran tan plan que l'enrevèrs emplís lo vuèg de l'endrech e lo contrari,
- dins Boca clausa còr, las linhas se perlongan sus la pagina de drecha menant lo legeire a

far lo saut de la cordura entre las doas paginas.

7 Cantas rasonablas, p. 40 : ...e tot gachant la pauma de ti mans / vèrdas / vèrdas / quel abans-continent...

8 Boca dansa còr, Messatges, I.E.O, Toulouse, 1975, p. 23

9 Lo Païsatge endemic, p. 68

10 Cantas rasonablas, p. 50

11 L'Ora de paciéncia, Sirventés, M.J.O, Nîmes, 1965

12 Cantas rasonablas, p. 7

13 Cantas rasonablas, p. 27

14 Cantas rasonablas, p. 41

15 Caramentrant au mes d'agost, C.E.O, Montpellier, l969, p. 12

16 Naissença I, Jorn, Lyon, 2nd trimestre 1980, p. 3

17 Naissença I, p. 6

18 Lo Païsatge endemic, 'Archimbèla', p. 13

19 L'espaci larg e cambiadís sus las paginas dels recuèlhs pòt èsser, entre autre, las aigas que se son silenciosament barradas sus de perlongaments afondrats de frasas. L'abséncia de punctuacion afortís aquela impression d'engoliment parcelari.

20 Caramentrant au mes d'agost, p. 17

21 Boca clausa còr, p. 6

22 Boca clausa còr, p. 2l

23 Lo Païsatge endemic, p. 18

24 Notam que l'integritat dels mots es preservada dins los poëmas « en vèrses » tanplan coma dins los tèxtes poëtics en pròsa.

25 Naissença II, III, Jorn, Lyon, 2nd trimestre 1981, p. 30

26 Naissença I, Jorn, Lyon, 2nd trimestre 1980, p. 4 : N'a ges de cara / l'enfant / fiubastat de susors l'emplena lo clar d'un cèu sènsa estèla / en lagremas de nèu e de descauma / sa naissença s'esvalis masquetas perilhosas / fendascladas de rescontres mancats...

27 Pichòta cosmogonia de l'enrevers, Lo Radèu de la Medusa, 1989, p. 16-18

28 Quinze Noms de luòc, Lo Radèu de la Medusa, 2, 1992 : "En Albigés, tot mirant devers Roergue", p. 41 : Uèi encara / d'entre lei bramadís dei vacas e deis òmes / s'endevinha / totas clartats / to demenar dei flambas ancianas / lengas de fraisse / ò rires banuts dei cabras en danças

29 Cantas rasonablas, p. 22 : la coneissèm plan / pichòta maudra roja / que nos rosega lo còr / aquela istòria /a l'auba di batèstas grandas ambé lis òmes

30 L'Effraie, Philippe Jaccottet, 1953 :
(cet appel dans la nuit d'été, combien de choses
j'en pourrais dire et de tes veux...) Mais ce n'est que
l'oiseau nommée effraie, qui nous appelle au fond
de ces bois de banlieue.

31 Quinze noms de luòcs, p. 38 : « duganèus tótei siam ». Notam que l'inversion met en evidencia l'èsser d'un « nos » qu'es pas lo « nos » de la comunautat parlant la « lenga nòstra », ni mai lo « òm » general de las formulas gnomicas mecanicas.

32 Vesper e la luna dels fraisses, René Nelly, Messatges, L.E.O, 1962 : Lo fraisse
Dans son filet de saisons, traversé de soleils et de lunes,
garde le frêne captif, mon ciel natal et ses astres ;
et de ce Double, ruisselant d'étoiles, l'inquiète présence

33 L'Ora de paciéncia, p. 31 : Duberta e pestelada

34 Lo Jorn, lo jorn, p. 9

35 Cararamentrant au mes d'agost, p. 22

36 Boca clausa còr, p. 30

37 Naissença, p. 34

38 Unas escasenças del punt negre se contractant e se dilatant en bòlas :
- luna blava a l'espèra dins L'Ora de paciéncia, p. 8
- filha dels uèlhs verds e objèctes eteroclits virant coma una mapamonda dins Cararamentrant au mes d 'agost, p 16
- vuege arredonit deis uèlhs, votz que s'escana abans de gisclar fòra la garganta, o cèu au fons de la garganta dins Boca clausa còr, pp. 6, 12, 30
- ...irange / redonda e bartavèla / d'en plen ficada dins lo ventre blau dan cèu / sagnosa de seis amarums dins Naissença III, p. 34
- flòc de cèu / embarrat / au mai fons de la terra, plenponh d'agoléncia, ponh de lutz a la rason desalenada deis oras, luna de rovilh, blavets e aledas per compausar lo bòn de la lunada e botariga bauja dins Lo Païsatge endemic, I. pp. 13, 22 ; II. p. 50 ; III. pp. 67, 73, 76
- planetas mirgalhadas, solelhet de brasas doças e de lemons, pelaudon de saviesa, planeta perfiechament redonda, terra bastida per l'aculhéncia de la mandra, tèrra encenchada d'un tomple de folhum e d'escurs dins Dançars dan pofre
- luna bòla bèla d'estius o cara perfiechament redonda dau tèmps mairau dins Pichòta Cosmogonia de l'enrevers, p. 13
- mond enrodat de ton respir dins Quinze noms de luòcs, p. 34
- leu al centre d'un nos d'imatges e de realitats divèrsas, glòb jaune, mond encenchat per un uòu immens, mond barrant sei portalieras à l'entorn d'un pichòt tèrratrem de colors dins Lo jorn,, lo jorn, pp. 9, 13, 14

39 Pichòta. cosmogonia de l'enrevers, p. 15

40 Naissença III, p. 34

41 L 'Ora de paciéncia, p. 22

42 Cantas rasonablas, p. 25

The text and other elements (illustrations, imported files) may be used under OpenEdition Books License, unless otherwise stated.

This digital publication is the result of automatic optical character recognition.
Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search