A l'extremitat dau lengatge

1I a mai d'una mena d'òbra dificila en poësia. Sovent la dificultat vèn d'una concentracion de pensada sota l'imatge sol aparent : es la leiçon dau "sens plus pur" mallarmean. Ò d'una simpla espessor intellectuala dins un dire mesurat ; pense a Valéry. Ò a una multiplicitat de simbolicas que brilha de fuòcs intèrns dins lo massapan de l'estròfa : doas ò tres meravilhas de trobar ric trobadorenc. I a tanbèn dins l'estetica modèrna un "mai que dire" que sòrt dau silenci (dau blanc estampat) a cima d'un bofe esperitau (du Bouchet). Lo "mai" es a l'encòp recompensa de tension e pron sovent enigma. Diriâu quasi que Gardy apartèn a aquela escòla dau bofe contengut, se son percors èra pas tant originari, e d'en primier perque es paradoxalament una òbra personala ; ont l'òme se ditz. Una òbra lirica en soma que foncciona en refus de lirisme. La dificultat de l'òbra es aquesta paradòxa.

2Ai ensajat de veire d'ont partiâ la paradòxa en interrogant lo primier dei recuelhs : L'Ora de paciéncia. 1 ai trobat mai que mai çò que sonarai un alfabèt poëtic, que, me sembla, deu fòrça a un univers familiar ai poëtas d'aqueu tèmps, leis ans seissanta, sota lo signe essenciau de Max Roqueta : univers naturau, amb de vegetaus complicis d'un bestiari umil, gaire de preséncia umana, un grand perfum d'aire liure sus de païsatges garrigauds. Antan nais un dei melhors obriers d'un art adult datable, que marquèt lo desrabament de l'occitanitat dei retoricas anterioras. Ren adone de mai classic e antologie :

A l'ora que li figuieras bevon son orjòu de luna
un sautarèu dis alas blavas
davalèt d'una estela...

3Aquí, lo poëta possedís mieus que degun, a fòrça d'intelligéncia e de sentiment participatiu, lei claus d'un meravilhament. Mai es benlèu a la poncha d'aquest meravilhament que Gardy s'establís dins son testimoniatge personau, qu'es una percepcion de la dolor congreada per la quita sensacion de beutat, d'exemplaritat, d'unicitat :

L'ora es tròp doça
e la solesa tròp linda
quora lo cèu s'estrifa
a la poncha d'una espasa...

4Doas paraulas insistentas significan aquela dolor consubstanciala au mond, oblit e voide :

Anuèch
au cèu de l'oblit
viran lis alas d'un molin voide.

5Voudriáu pas butar mai que lo poëta dins la significacion cosmica ò cosmonologica d'aqueu parèu : lo mond de Gardy es un mond qu'es vuege e que se vueja. M'acontentarai de metre en plaça aquela ferida iniciala : lo sentiment dau vuege coma trevança fundamentala, trevança qu'en se es mistèri coma la pèira negra que marca un trauc, un potz, devers l'autra vida : duberta e pestelada.

6Tornant a l'argument formau, dirai qu'aquela nafradura non pòt s'exprimir qu'en lengagtge d'esparnha, portada per un poëma qu'es en se tròç, traversat de nonrèn :

s'ausís dins lo vòu de l'aura
lis agulhas dau tèmps
prigondas de non-èstre.

7Sus aqueta donada peta una vertadiera tempèsta biografica, datada dins lo poema Caramentrant au mes d'agost de l'automne de 1967 e l'estiu de 1968. Quand aguère aqueu poëma entre lei mans , me semblèt una dei causas pus importantas que foguèsson estadas escrichas dempuèi pron d'annadas en occitan. Per que naturalament lo testimòni viscut èra aquí dins sa veritat violenta, e mai i aguèsse ges de vertadiera cronica immediatament descodabla d'una "sason en infèrn". L'autenticitat forçava lo respiech. Mai subretot perque la dolor èra presa dau costat d'una ironia tan violenta ela tanbèn. Eriam davant un reversament de la dolor, que la conteniá, li laissava pas d'espaci facil d'expression e la fasiá d'aitan mai bronzanta, fins a l'insuportable. Ironia que preniá au laç destruseire l'environa dau poëta, lo mond dau legeire e lo quite poèta, "antiliric de servic". Mon impression foguèt lo caractèr "viril" d'aquela experiéncia, que s'esparnhava tota moflor de planhum, e qu'afrontava per acabar la fantauma liberatritz pus crudèla, en tota simplicitat :

... que t'avián trabada
mòrta a l'auba
……………………….
comprenguère
per de que aviáu
passada tan bòna
la nuech aquesta...

8Pènse ara que dins lo detalh dau poëma, dins aquelei còps de foit que son leis enonciacions esparpalhadas, i a tota una antologia - nòva aquesta - deis imatges de la desrision. Es una lectura de faire. Pènse tanbèn que i a una ligason tematica amb lo recuelh precedent. Es sus la plaga de nonrèn qu'a picat la vida e la plaga s'es reversada en agressivitat.

9Seriá un pauc facil, e contradictòri de la teneson tragica dau testimòni, de pensar que l'ironia en se es liberatritz. D'efiech Gardy se libèra pas de rèn, senon dins l'instant dau rire sardonic, e vai perlongar son caramentrant per dos libres : Cantas rasonablas, qu'acaba l'annada 1968, e Boca clausa còr, qu'es un rebomb de 1975, dos libres que l'establisson un pauc coma un "classic" dins la colleccion Messatges.

10Classic segon se. Mèstre de son enonciacion e dau ritme que la trenca de lònga, Gardy insistís dins la desrision, a començar per son títol e son sotatítol que vòu terribles e que o son : Cantas rasonablas (per la convida dei papagais).

11La causa nòva es benlèu l'insercion geografica en dos luòcs principaus, Itália e Catalonha, pus exactament Roma e Barcelona, çò que permet a l'ironia de passar per una mena de torisme linguistic elementar. Ironia que prèn la mòrte li fai abitar la vida de contunh, dins lei moments pus "polidets" de Venécia, dau Forum, de Sitges. Fin finala, per definir lo recuelh, se se deu definir çò qu'es espelhandratge obligatòri, prendrai lei dos termes, que son l'epigraf de Joan Roiç de Corella, mena d'instauracion subjectiva indirècta :

e del record tan gran dolor m'asombra,
que'l meu cor trist en quatre parts vol rompre

12e l'objectivitat devastanta ;

Me'n garce dau mes de mai
e de si galiniers
puèi que deman serà jorn coma lis autres
per cridar
que lo tren de Perpinhan
es pèr partir dins tres minutas

sens correspondencia per degun

13E metre au centre sota son nom la dobtança fondamentala, la fendascla ò plaga primitiva, qu'es au centre dau testimoniatge poëtic dempuèi lo començament :

aquò's miracle se siám vius

14Adonc, en 1975, cinc ans puèi, Gardy sembla de clavar un periòde. O fai en fasent passar l'enonciacion a la frasa sostenguda, fins a se sarrar quasi de la pròsa. O fai sota l'invocacion suicidària d'Artaud, suicidi clinic, catartic que laissa la plaça a la veritat de la sèmbla-vida. R la mòrt aparèis coma jamai encara, dins la desbaruta de la carn. Intram dins lei fantaumas de la mòrt fisica. Leis imatges se multiplican. Mai l'ambigüitat, la vièlha paradòxa agaira : la mòrt es pas acabament d'abòrd que se la viu, totei lei poemas quasiment o dison. E lo coble viu es mòrt : aquò's benlèu la dicha mai fonsa, mai estonanta d'aquela confession de pensada encara mai que de sentiment. Aquí deve corregir çò que diguère d'una poesia escura e tibada. L'escuresina s'escafa. De dires son a prene coma son. Gardy sòrt de son estil en desplegant sa tematica. Bocci clausa cor es fin finala, dins son estrechura, un grand libre classic e meditatiu sus la mòrt. E liura per pròva l'extraordinària fonsor en generalitat, tan filosofica coma imaginativa, d'aquela vesion, centre, çò crese, de tot lo libre :

sabe que te veirai per lo primièr còp aqueu vèspre d'agost ensolelhat quora vendras bela que faràs paur pausar tei paumas frejas sus la corba darriera de mei parpèlas mòrtas

15Es un ponch finau. Gardy, sèt ans pus tard, en 1982, tornarà a son escritura d'abans. Lo Païsatge endemic es d'un biais un retorn a L'Ora de paciéncia. La natura i es tornarmai dins son alfabèt. E pòt arribar que, encara mai que dins lo primier recuelh, sorgiga un ton roquetenc de rabiment davant una natura de la nusetat de genèsi :

a la cima dau campèstre

bastidas en fòrças frejas

lei pradas dei naissènças aborivas

16Mai es un libre triple. Dins la primiera part, L'Archimbèla, lo vuege es encara aquí que taravèla l'univers e definís la condicion umana :

nòstra presencia
vueja de tota esperança d'èstre
e mai cava lo dire :
lei mots son fregs
que pudisson a mòrt

17Mai dins la segonda part, qu'es precisament Lo Païsatge endemic apareis una intencion nova, la d' « adomergir... lei bocas badieras de la nuech ». Es coma se quicòm dins l'òme, dins sa vida avia virat, que fai virar un peçuc l'òbra. Dise : un peçuc, perque cau pas trop esperar de doçors facilas dins una òbra tan severa. E pasmens lo poëta n'arriba ais "evidéncias miraclosas" e saludam que per lo primier côp benlèu sota sa pluma lei camins e lei bartàs sián "pèr la set e mai pèr lo plaser". Un perdon es nascut, una mena de gràcia de maturitat, que vai permetre la part tresena, L'Intrada dins l'estiu, ont se multiplica la paraula tendrum, ont se pòt saludar dins lo bruch de la carrèla l'amistança dau potz, ont la carn quitament se rèima, ont lo mond es aigas saborosas. E se pòt enfin, maugrat lo fiu menaçós que contunha de cordurar lei causas, ausar çò que sonarai lo salut vitau, qu'es rèn mai benlèu que la salut vitala.

18Es que Gardy a adomergit lo vuege ? De tot biais a adomergit la desrision. Ne vòle per pròva lo grand bèu recuelh dei Dançars dau pofre. Se i trobarà encara a tot côp la vièlha trevança, mai brodada ara sus un fons de dire a ras de dicha populara, ont lo bestialum fai sa vida sota soleu e ensenhas, ont s'afortis que lo mond e la vida pòdon èstre bòns sens doblidar lo vuege que lei soscava. Aquí lei quartets fan mai que mai pensar ais Epigramas de Nelli. Son de caps d'òbra d'equilibri verbau. E sacaban per una nòta que se podriá definir sintetica, es a dire d'equilibri cosmogonie totalizaire :

lo miralhar sènsa traucs ni cordura
que dei mars planieras
coneis la fòrça e lei bontats
coma d'abís a paupas desvestits
renais l'esfrai en cabús dins la nuech.

19Gardy aurá donc, en seguissent pacientament leis exigéncias sens una sola complasença d'estil d'una òbra d'una severitat virila (tòrne a l'adjectiu), amadurat la fòrça d'una enonciacion a poncha de retenguda, donc de silenci coma de lengatge, que se mesura per exemple dins lei nòu sonets "aproximatius" de Senhal, que son tant d'enigmas esbrilhaudantas.

20Sèmbla que siá aquí son escritura d'ara, en perfeccionament sens rompedura. Mai l'òbra contunha.