URL originale : https://books.openedition.org/pulm/990
Poëtica de l'instable
p. 23-32
Texte intégral
1Dins Une écriture en archipel F. Gardy destria dins la poësia d'oc contemporanèa doas tendéncias, l'una a l'epic e al cosmogonic, l'autra a l'expression brèva, concentrada, totas doas estent de biaisses de luchar contra lo silenci, l'angoissa de la lenga absenta, lo nonrés. De segur es dins la segonda mena que metriam F. Gardy poëta. A costat de Nelli, Max Roqueta, Joan Mouzat, Jòrgi Reboul e Sèrgi Bec.
2Son univèrs poëtic, lo sentissi coma essencialament movedís, cambiadís, un vertigi. Lo mond de Gardy se laissa pas contemplar, coma lo de Roqueta o de Nelli, se fixa pas nimai d'amiras geograficas exterioras, coma en cò de Reboul, ni de referencias istoricas coma lo de Mouzat. Es coma traucat e totjorn reversible. Es un univèrs fisic, que lo còs n'es lo centre. Un còs multiple, multifòrma, destibat, afondrat dins de tomples, emportat a la deriva, en desbaruta, dins de moviments a l'encòp desesperats e plens de doçor :
Estre lo còs que dins l'aiga s'afonsa (BCC)1
Lo còs destibat s'escranquèt dins l'in finit verdau de la prada (BCC)
Se morir dins lo fracàs dei còs que leis empòrta una mar doça (BCC)
Icar còs espotit ais èrsas de la mar (BCC)
Lo còs de folhum que s'afondra a desaparéisser
lo còs que s'espelha a la fèsta dau vent (BCC)
3Dins lo Paisatge endemic :
Còs desmemoriat
dins un chauchàs d'erbum (PE)
Lo còs
vèn lo flume
destemporat
onte s'afondran
leis imatges
fanga e sang lachós (PE)
4Dins aquel moviment de fugida, lo real se desgruna, s'esparpalha, se càmbia : los poèmas en pròsa o novèlas poëticas pòrtan gaireben totjorn la marca d'aquesta instabilitat essenciala, d'aquesta facultat de transformacion de las aparéncias. Dins « Negre dins blau », l'estanh ven un trauc negre, mineralizat, que lo cèu se i va afondrar, e dins L'estiu l'estanh se pren a cha pauc dins la gelarèa òrra de las pòtas que l'envasisson. Dins « Leis aigas », lo mond se fond dins las aigas : « tot lo païsatge amb elas (lei pluejas) s'aviá fondut e mesclat, coma digerit pèr la pojada lènta deis aigas ». Es coma a la fin de la Bèstio dòu Vacarés que Gardy ne fa una lectura abissala, centrada sul vertolhon final ont la Bèstio s'engolís...
5Dins la pròsa, vesèm plan cossi l'escritura bastís lo sentit d'aquesta metamorfòsi del mond exterior que la consciéncia i es estrechament pegada : per una lenta progression que de detalh en detalh fa trescolar lo mond normal de la debuta en cauchavièlha, dins lo biais fantastic.
6Mas dins la poësia, se passa diferentament. La poësia defugís la continuitat, es tota simultaneïtat. Simultaneïtat de consciéncia tanben : lo passatge del ieu de la pròsa al nos de la poësia es caracteristic d'una mena d'unanimisme de la vision :
la nuèch l'avèm dedins e defòra... (BCC)
fasèm camin
testards... (PE)
7Dins son moviment perpetual la paratila poëtica enrebala d'un biais sovent frenetic, electrizat, la multiplicitat d'èstres e de vegetals, de bèstias e d'espacis que lo mond congrelha.
Lo mond es aigas saborosas
fraisses
isclas vegetalas en parténcias marinas (PE)
8Dins Tantei fugidas egipciacas e Dançars dau pofre, tòrnan d'imatges dinamics d'esposc e de regiscles :
De la proda marina
en reviures d'esposcs
nais tornar regiscle
a milierat de formas e de colors jamai vistas (TFE)
9Moviment d'esparpalhament de las formas, qu'es un pauc coma lo contrapunt del moviment d'afondrament, son rebomb en soma, l'expression del desir de tornar nàisser, aprèp lo de se laissar engolir dins lo non res.
10Amb aquò, sovent, la naissença o renaissença de la paraula. Las isclas son isclas de lengatge, mots, paraulas descorduradas, emergéncia d'una votz :
Lei mots
seis isclas misas en viatge (TFE)
Sòmi balbucejat d'anguilas e d'erbum (TFE)
Trempes d'avelanièrs e de granolhas òrbas
Passejam metamorfòsis balbucejairas (DP)
11Balbucejat, balbucejaires : la paraula balbucejada es esparpalhada, en camin de ligason, mas encara trocejada, malbiaissuda... Paraula engrunada : la metafòra del grun es presenta dins PE tant coma dins La dicha de la figuièra.
12Los mots ensajan d'aprivadar lo vuège, son de « flòcs d'imatges arrestats » : d'un poëma a l'autre, tornam trobar los mots subredeterminats, silenci, paciéncia, païsatge, còs, mar, aigas, sang.
13Se devon recampar, emplenar, contra l'esparpalhament que los amenaça, los voida de lor sens :
Lei mots son fregs
que pudisson a mòrt (PE)
A ras dau temps
lei mots oblidats
lei mots espelhats
d'ara enlà veuses de tot lengatge (DF)
14Los mots se recargan d'imatges, en ligason, mai sovent, determinativa :
leis esteriganhas somelhosas de la sang (BCC)
la ràbia sempitèrna deis aigas esteladas (PE)
la frucha dei desirs despacientats (PE)
15Aqui trobam tota la magia de la poësia de Gardy, dins aquelas aliganças lumenosas e poderosas. Son de moments de grand lirisme que i podèm jónher las formulas d'intima celebracion :
Nòstra dona deis evidéncias miraclosas (PE)
Nòstra maire dei carrejòlas (PE)
Maire dei sasons destimborladas (PE)
Maire dei mòrts amanhagadas (DP)
Maria dei ferramentas besuscladas (TFE)
16Me soi interrogada sus lo biais justament de téisser los mots dins la frasa, de cordurar las frasas ensemble, sus lo biais que l'escritura poëtica dins sa sintaxi, exprimís la dificultat de cordurar lo mond : « los fius descordurats d'estòfas que se pairàn pas tacar » (TFE).
Quinas ligasons per dire la desligason del mond ?
La frasa
17Aprèp L'Ora de paciéncia, los recuèlhs son pas faches de poëmas desseparats, mas puslèu de sequéncias poëticas en continuitat, sequéncias d'un desenat de vèrses, que compausan una frasa generalament.
18L'unitat sintaxica de la frasa es estructuranta. La frasa amb sos blancs, sos respirs, sas escapas, e tanben la tombada totjorn ausibla. Dins Dançars dan pofre, la frasa caup dins lo quatren. Usatge classic, estadís.
- Mai sovent es la frasa nominala, dins Lo Païsatge endemic per exemple, frasa nominala que segon Benveniste, « sa valeur propre réside dans la non variabilité du rapport impliqué entre l'énoncé linguistique et l'ordre des choses » cité par Meschonnic, Pour une poétique III, 1973.
- Dins Boca clausa còr, es la frasa infinitiva qu'a la predominància, sovent amb l'infinitiu a la debuta.
- La frasa s'esperlonga mai dins Per tanteis fugidas egipiciacas, e pren son ample dins La Dicha de la figuièra, sens perdre sa simplicitat de dessenh (i a solament mai d'anafòras, de represas, de flus e de reflús, e de ressons interiors, dins un ritme qu'es fin final mai liric que dins los recuèlhs precedents).
Las prepasicions
19A l'interior d'aquela unitat classica, enonciativa, de la frasa linda, la ligason màger es pas la subordinacion, rarament la coordinacion. La parataxi es preferida, o, coma o avèm dich, la determinacion.
20Amb los complements de nom, se pòt remarcar una usança granda - e quasi esclusiva - dels complements de luòc : introdusits per « dins » o per d'autras preposicions.
21Preposicions que servisson per tot dire : lo luòc, lo temps, la posicion del subjècte, la maniera, l'intencion...
22Prenèm un exemple dins La Païsatge endemic :
Coma lo fretar mofle dei sasons
sus l'esquina dei còlas
dins lo blasin
deis oras arrenguieiradas
la desbaruta lenta
a revèrs de la vida
dau païsatge endemic
entre sòm e velha
84
aquel 9 espaci d'auba
que fariá sa trauca definitiva
au fin fons dei cervèlas
23Avèm aquí una frasa nominala, equilibrada a l'entorn de tres verses ont se nosa lo sens : « la desbaruta lenta / a revèrs de la vida / dau païsatge endemic », un païsatge en negatiu de la vida, una deriva lenta e malautissa. La preposicion a revèrs de a una frequéncia granda dins Boca clausa còr tant coma dins Lo Païsatge endemic. Exprimís lo desir de prendre lo mond a revèrs, aicí d'interiorizar lo païsatge qu'èra d'en primièr exterior « sasons, còlas, blasin dei oras » per ne far un espaci dau « fins fous dei cervèlas ». Lo desir de téner amassa lo defòra e lo dedins de las causas, d'utilizar lo lengatge coma passatge - violent, rabent -d'una causa a son contrari. Inversion carnavalesca a valor simbolica, que Gardy ne fa la teoria sabenta dins sas analisis de la literatura occitana.
A revèrs
24Dins BCC lo revèrs del mond es d'en primièr revèrs del còs, traduisit en imatge crus de l' « espelhar »
còs espelhat, pèu rebauçada (BCC)
Còr desraiçat que s'espelofís a la poncha deis onglas (BCC)
L'aiga e lo revèrs de l'aiga la bèstia qu'òm l'espelha...
siás l'aiga e lo revèrs de l'aiga la vida que fugís e la fugida dei vidas....(BCC)
25A revèrs de se tòrna trobar en abondància dins trobar en abondància La Dicha de la figuièra, amb d'emplecs significatius d'una instabilitat provocada del mond sensible, « figuièra reversada », d'un vai e veni frenetic entre l'intim e lo cosmic, que dona a veire dins un sol agach :
l'arbre e lo revèrs de l'arbre (DF)
lo tomple e lo revèrs dau tomple (DF)
la sason eterna au revèrs de totei lei sasons d'un autre temps (DF)
26Dins un de sos poèmas al títol evocator : Pichòta cosmogonia de l'enrevèrs, 1989, trobam aqueste imatge de poiridièr revertat en naissença :
Au moment que l'arbre se reversa
pesuc c mai de tantei naissenças lunaras
just a l'entremieg badier
dau poiriment definitiu
un regonfle de folhum
fai crebar
la rusca nusa de la terra
L'oximòra
27Podèm associar a aquela ligason dels contraris, la figura de l'oximòra, que Gardy ne fa un usatge precís e eficaç. A la fin de L'Ora de paciéncia :
Au potz secret de l'autra vida
getèt
una peira negra dubèrta e pestelada
Doça violencia
dei sasons piveladas
e naissença
en d'etèrneis inexisténcias (PE)
L'arbre
vengut son ombra
de l'enaut a l'enbàs dau temps
poja e davala (DF)
Entre
28Autra preposicion temporala qu'es d'una frequénvia granda dins l'escritura de Gardy, « entre », per dire l'entre-dos del temps coma de l'espaci, lo passatge, lo basculament d'un estat a l'autre, lo desir de se sasir de l'instant de la mudason. Sovent de la nuèch al jorn, coma dins lo sonet sus l'an novèl de 1997 que seguís la nuèch darrièra fins al moment que lo fiu n'es copat per far nàisser lo jorn. Entre mort e naissença. « Entre sòm e velha » ditz lo poëma citat mai naut.
Entre nuech e jorn (PE)
Entre primauba e nuech (PE)
A la rejoncha dei jorns e dei nuech
A l'entremitan de la nuech (PE)
A la cordura
de l'aire
e de l'aiga (Pichòta cosmogonia)
Entre calabrun e clarebrun (Pichòta cosmogonia)
29Çô que pot donar d'imatges mai fisics, sexuals :
A l'entrecueissa de mòrt e vida (PE)
A l'entremieja dei carns
30O alara, mai espacializats :
entre lo cèu e lo revers dau cèu (PE)
entre l'autre e l'abelha (PE)
entre cilhas e bocas (recurrent dins DF)
entre dons mars e totei lei deserts (DF)
31Dins La Dicha de la figuièra, avèm una variacion novèla sus aquel emplec que li dona un sens diferent, non pas del limit entre un estat e un autre, mas de son caractèr illimitat, estadís :
« entre l'ombra e l'ombra »
« eam entre carn »
« poussa entre poussa, la terra dormís »
« l'arbre d'entre leis arbres
un jorn d'entre leis jorns »
A ras de, a cima de
32Expression d'una proximitat dins i'espaci, d'autras preposicions coma a ras de, a cima de son sovent associadas a de mots abstraches e emplegadas d'un biais metonimic :
a ras dei paurs amolonadas (PE)
a ras dau temps (DF)
a la cima dei colors demòra e renais la doça preséncia de l'ora (DF)
En delai de, au fin fons de
33Notam tanben una frequéncia significanta de en delai de, au fins fons de qu'aduson de moviments de despassament dels confins, d'infinitizacion, de còps que i a d'exaltacion :
memòria de la mort eu delai dei abís e dei cimas (amb una oximòra de las belas) (DF)
per en delai leis atrivanças e lei despossessions (PE)
au fin fons de l'amor
coma au fin fons dau país (PE)
lo revèrs de la mar
que remena seis aigas
tot au fin fons de l'èstre
cadaveric deis òmes (TFE)
un flòc de cèu
embarrat
au mai fons de la tèrra (PE)
dins lo fin fons dau potz
de l'en delai de l'aiga (DF)
34La poesia de Gardy es magnetica, explosiva, o puslèu, coma disiá André Breton, « explosante fixe ».
35Dins sa profusion lexicala, aquesta poësia es un cant del mond, una cosmogonia multipla e totjorn en moviment, entre afondraments e renaissenças, abís e regiscles... Mas dins sa sintaxi - avèm ensajat de ne donar d'exemples - es un esfòrç, una tension permanenta per religar l'esparpalhat, ordenar lo caòs, imprimir sus la pagina la volontat de resisténcia dels mots a la desbaruta que los amenaça, lor donar un espaci pròpri, sovent suls limits del dire e de l'impossibilitat de dire.
Notes de bas de page
1 Notam :
BCC : Boca clausa còr
PE : Lo Païsatge endemic
DP : Dançars dau pofre
TEE : Per tantei fugidas egipciacas
DF : La Dicha de la figuiera
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Philippe Gardy. Lo poëta escondut - le poète caché
Ce livre est diffusé en accès ouvert freemium. L’accès à la lecture en ligne est disponible. L’accès aux versions PDF et ePub est réservé aux bibliothèques l’ayant acquis. Vous pouvez vous connecter à votre bibliothèque à l’adresse suivante : https://freemium.openedition.org/oebooks
Si vous avez des questions, vous pouvez nous écrire à access[at]openedition.org
Référence numérique du chapitre
Format
Référence numérique du livre
Format
1 / 3