URL originale : https://books.openedition.org/pulm/988
Quauques itineraris aiguèstres dins l'aventura poëtica occitana de Felip Gardí
p. 13-21
Texte intégral
1Cau d'en primièr remarcar las datas. 1965 : L'Ora de Paciéncia ; 1966 : Laberint. Gardí, nascut en 1948, a donc dètz-e-sèt ans quora apareis sus la scèna de l'escritura d'òc. E ni per aquela, co qu'escriu, d'intrada, a pas res de juvenil. Es ja de Gardí, vòle dire de poësia piena, solelhosa, trebolaira e madura. Coma quitarà pas de ne publicar puòi tot de lòng dau tèrç de sègle que vai seguir. De tot segur, d'annadas de trabalh sus la lenga d'òc dins çò qu'a de mai sauvatge, de mai plegadís, de mai estranh, coma o sabèm, faràn evoluïr lo biais d'escriure dau poëta, e melhorar son otís d'escritura. Òsca. Mas de tot segur i a pas ges de rompedura dempuòi 1965. Totescàs una pichona parentèsi dins la pontannada 1968-75 ont, coma tot lo mond, Cardí se sentís un pauc obligat de metre mai o mens sa piuma de poeta au servici de l'engatjament occitanista. O fai pas d'a fons, sai que. Solament una nuància dins lo tòn. Un ensag de fugir l'estetisme. Mentre son estetisme èra pas ornamentai, èra la quítia matèria de sa poesia, èra en son dintre que se congreava tota la significança de l'òbra. Aquò nos donèt Caritas rasonablas (1968), Caramentrant au mes d'agost (1969) e Boca clausa còr (1975). Per o dire verai, aqueles tres reculhs mai "engatjats" demòran de vertadièrs libres de poesia, sempre de bòn legir. Gardí i es totjorn Gardí, òme de larga cultura e de Sensibilität refinada, poèta cap e tot. Mas caudrà esperar l'intrada de las annadas Mitterrand, ont tot d'una se damoça completament l'occitanisme "revindicatiu", per que la parentèsi se clausiguèsse. E que Gardí nos donèsse a de reng dos grands libres ont, enfin, se retrobarà dins tot son ample ço qu'èra en grelh dins los tèxts de joinessa : aquò serà Lo Païsatge endemic (1982) e Dançars dau pofre (1985). Dos grands monuments de la poësia occitana dau sègle xx, crese que cadun ara ne pren la pagèla. D'abòrd que, a comptar dau sulhet de las annadas quatre vints dau sègle, Gardí s'avança, deliure desenant de tota ingeréncia ideologica dins son art poëtic, dins l'univèrs oniric prigondament originau que nos anonciava dins sas òbras de prumièira joinessa e que vai largament explorar dins las vint annadas que van seguir. Per lo plaser dau legeire, e per l'onor e la dignitat de la literatura d'òc.
2Tre la debuta de ma descobèrta de la literatura d'òc, devèrs 1970, descobriguère los poëmas de Gardí, los de la pontannada 1965-68 : òbra de joinessa estranhament plena e madura. E i tornère sovent. Son de tèxtes que se pòdon legir e relegir, de tot segur, sens que jamai se siága fach lo torn de son mistèri. Deve confessar que de descobrir aquela exigéncia d'escritura, aquel biais de prene cada paraula occitana coma una belòria rara e de l'auçar a cima de sa significança e de son poder d'evocacion, me pivelèt. Era quicòm que me semblava a despart dins las letras d'òc, quicòm que desvelhava en ieu aquel fremin, aquel desvari, aquel estonament embelinaire que vos pren quand vos acipatz a la poësia veraia. Una perlongament d'aquela trajectòria requista dels poëtas provençaus dau sègle xx coma Eissavèl, Sullí André-Pèire, Lafònt, Espieu, Allan..., mas amb quicòm de fonsament nòu dins lo rapòrt amb la lenga.
3La poësia d'òc veniá dins las mans de Gardí una immensa passejada dels cinc sens dins un païs misteriós, comol de colors, de musicas, d'odors, de voluptat, de paur, de desespèr, de sòmi, d'estranhs ressòns, de rebats desaviants. Un país encantat, un país de fadariá. Bastit tragicament sus l'òrle dau void, sai que, mas tanben meravilhosament viu. Bategant d'emocion sensuala. De verai, ni per i passejar amb delicis dempuòi trenta ans, deve avoar d'intrada, e mai o far ben clar, que, d'aqueste país, n'ai pas las claus. E mai benlèu es aquò justament que me pivèla. Me perdre dins de camins incomprenables, atraversar de nogalhs d'emocion tanlèu tornats a son mistèri sens fons.
4M'excusaretz de cercar un fiu director un pauc ninòi per ensajar de descriure un itinerari de lectura dins aquel continent desconegut. Coma los explorators dins las selvas tropicalas, vau ensajar de seguir lo fiu de l'aiga.
5La rason d'aiçò, es qu'aquela aiga, l'atrobatz pertot dins l’òbra. D'en primièr en element dau decòr, dins de païsatges de ribeirés marin, de selvas trempadissas, de paluns... Mas es fòrça mai qu'aquò, e detràs la semblança, me sembla qu'a dins l'òbra una importància autra qu'ornamentala. Crese, e vau ensajar d'o mostrar, qu'es un element important d'estructuracion de l'espaci poëtic, amb de significacions multiplas.
6D'en primièr, sufís de dobrir quane reculh que siága per la retrobar omnipresenta. Las Cantas rasonablas se dobrisson sus una Odissèa sènsa sau
quora s'estelejan d'images ancians
lei mars vièlhas
seis èrsas sènsa san...
7Tot parièr Dançars dau Pofre, que comença amb aquesta definicion de l'animau emblematic dau reculh, lo pofre, simbòl movedís, ambigú, polivalent, que pòt representar la vida, la lenga, la lenga portaira de vida, lo bategar chucós de las jaças inconscientas de l'èime dau poëta. De qu'es lo pofre de Gardí ? Escotatz aiçò :
Es fin de luna
dins lei nuechs marinas
8E poiriam contunhar longtemps. Au fiu de las paginas Taiga, l'imois, la trempadura, tòrnan jos mila formas diferentas qu'es pas aisit de ne comprene la significança. L'inventari ne seriá lòng, e benlèu sens tròp d'interés, que cau de tot segur cercar mai prigond de qué tot aquò representa.
9Dins Lo Païsatge endemic podèm legir aiçò, qu'es, ço crese, una prumièira clau :
La pannila es tant plegadissa conia l'aiga
10D'en prumièr, l'aiga es donc a bèles uòlhs vesents una metafòra dau lengatge. Quane lengatge ? Aquel que lo poëta cèrca de fargar tot de lòng de son òbra. E lo seriós d'aquel prètzfach es afortit, au portai de l'òbra, dins aquela frasa de L'ora de paciéncia :
... semenar dins li sòrgas di pluèjas e di vènts lo voler d'un pòble
11L'aiga representa donc l'ideala fluiditat d'aquel lengatge reconquistat, desliure, desliuraire. Mas aquò vai mai luònh. Que, simbolicament, aquela aiga assimilada a la vida retrobada dau lengatge, es tanben d'esperèla un simbòl de vida e de possibilitat de viure :
Una lenga desconeguda
amagada
dins la saba de l'ora...
12Aquò se retròba a mai d'un endrech :
paraulas deis alas pesugas
que beviá la tèrra neblosa
13Que, en rèire-fons, tòrna per passada, subliminau, lo messatge de la set. Lo país ont sèm, vòle dire lo país verai, es un país de set. « Lo país dei castèus de la sabla », ditz lo poëta. E tot lo trabalh dau poëta es de rebastir dins son espaci oniric un país viu, un país ont se posquèsse dire :
lo mond es aiga saborosa...
14E lo temps de la creacion poëtica se pòt adone comparar, se ne cresèm las Cantas rasonablas, a aquel
jorn biblic
que l'aiga e la tèrra se son mescladas...
15E lo poëta sómia que son pretzfach capitèsse. Qu'aladonc :
seriá pron d'un deluvi de preséncias
16Mas sap que sém pas qu'au lindau de l'aiga, un luòc de potencialitats ont aquela vida se pót concebre, mas res es pas complit d'a fons, res es pas ganhat a de bón, tot es en potencialitats, en nuàncias. Dins L'Ora de paciencia, tòrna coma un repic lo tèma de ia saba dau silenci. Que s'apària, çò crese, amb aquela nocion d'una aiga principi de vida, mas, secreta, esconduda, inaccessibla. Coma aquel « èr gelat dei primiereis aigas de la nuèch ». A prova ? L'aiga es tanben ligada au tema de la sóm e dau sómi :
Quala bèstia bauja
cercarà encara lo castèu dei sòmis
en aquélei tèrras de pluèja ?
17O encara :
la blanda samiaira au fons d'un potz...
18E tot parièr l'aiga se fai doça pluèja. A l'encòp principi de vida e marca de sàvia malanconiá.
La pluèja que familia lei nàuteis estèlas encadena a la ròda de sei desirs...
19Qu'aquela aiga, ni per éstre incèrta e leugièira, es principi de vida, aquò's clarament mostrat per tota una tematica d'umiditat vegetala e de bestias aiguèstras, que ne destacam aicí quauques belòrias. « Una olor secrèta de fuèlha, lei figuieras [que] bevon son orjòu de luna, lei fruchas poiridas dau desir... E la blanda au fons dau potz, lei sabauds, lei cauquilhatges de la nuèch [que] son tot traucats d'abséncia. » E tanben aquélei « pichòts pèis d'argènt dins la cabeladura de la mar... »
20Poiriam contunhar longtemps dins aquela endrechièira. Qu'un méstre simbòl, la mar, ven renfortir per passadas, per èrsas diriái, la tematica aiguèstra. Quora se tracha de mar, de tot segur, se parla tanben de sexualitat, de maternitat, d'irresistible vam de vida.
... es vengut lo temps dei nàutei legèndas de la mar... ...
lei tempèstas
dau sang
s'estrifan...
... sèxe badièr mar destermenada... ...
Femna e foliá
mar de jòia gausida...
21Sabe pas s'es aicí que me cau plaçar la tematica tanben recurrenta de la sau (vendemiaire deis uèlhs de sau... la dralha dei montanhas de la sau...). Se poiriá imaginar qu'es un simbòl de set, mas sentisse mai aquela sau gardinenca coma un tèma positiu, emprenhaire, que s'apària amb lo de la mar. La sau dins la simbolica de l'orient antic es apetís de saviesa, marca d'aligança duradissa, resisténcia a las influéncias marridas, fòrça detersiva e purificaira... Mas aquò nos menariá fòra nòstre camin...
22Aitanben, n'arribam plan planet a las ambivaléncias dau tèma. O per parlar coma lo poëta el meteis : l'aiga e lo revèrs de l'aiga. Que l’aiga es tanben principi de poirenca, de molièira palunenca, d'incertesa. La palús estent, d'alhors, a bèles uòlhs vesents, un simbòl sexual un pauc trebol :
... èrbas secas cmpalunadas
d'inchalhèntei consentidas...
23E aquò me fai pensar que en 1972 o 73 que rescontrère d'en primièr Felip Gardí, trabalhava a un projècte d'edicion dau poëma « L'Estanh de l'òrt » d'Alexandre Langlada. L'edicion sortiguèt pas, me rapèle pas mai perqué, mas en 1989 Gardí aguèt l'escasença de parlar d'aquel tèxt dificil e enfachinaire qu'aviá estudiat de pròche. E çò que ne ditz trai un pauc de lutz sus sa quítia òbra qu'es tanben un luòc ont lo païsatge se fai miralh de la lenga. Tant coma Langlada, Gardí gaubeja dins sos tèxtes poëtics una òbra de lengatge. Valent a dire una representacion sensibla dau mond au travèrs de l'abondància infinida dau lengatge. E pintra un païsatge a l'encòp viu e mitic, representacion carnenca de la destinada deis èssers, enrabalats dins un movement que los recampa e mai los subronda... E se l'estanh (dins l'òbra de Langlada) es la forma reflectida d'una destinada sens bolièiras (l'expression es de Gardí), los païsatges aiguèstres d'aquel quite Gardí, a las confinhas dau verai e dau sòmi, pòdon èstre definits exactament parièr...
24De verai, i a pas gaire mai de parentat entre las vastas frescas solaras o tempestosas dau grand lansargòu e las selvas desaviantas de nòstre poëta dau païsatge endemic e dau pofre, relevant aquela correspondéncia subtila entre lo païsatge, la lenga, e aquel balanç de la vida entre voluptat e desvari... Mas la facieta palunenca dau tèma aiguèstre nos a bailat l'ocasion de far aquela pichona remarca.
25Mai important, sai que, es que la palús dins lo païsatge gardinenc marca lo passatge a l'ambivaléncia de l'aiga. Qu'es tanben marrida. Mai d'un còp, l'idèa de se negar, mai o mens explicita, reven jos la piuma dau poèta :
... ò benlèu se vai negar
au solelh colc d'una abséncia...
26Rementem-nos que Boca clausa còr se dobrís sus aquel imatge :
...i a l'aiga e de l'aiga la paciéncia definitiva
èstre lo còs que dins l'aiga s'afonsa...
27Aquelas visions de negatge carrejan pas tròp de bròda ni d'esglai. Lo negatge dins lo tèxt de Gardí es pas un aneientiment dins l'orror de l'estofament au fons d'un gorg d'aiga. Se negar, rai, mas sens ges de desespèr ? Coma una mena de sòm, un retorn au sen mairau :
...fai temps que dormisses
dins lo ventre sedós de l'aiga
mon oblidada...
28Car dins lo negatge, curiosament i a pas l'aneientiment, s'entrevei a un viure misteriós que se perlònga :
...la patz granda dei vòtz
desfachas sota lei flumes...
29Totes aqueles imaginaris ambivalents carrejats per l'aiga an la fluiditat dau sòmi, mas carrejan una energia positiva, un vam de reconstruccion testarda d'un espaci sempre en balanças sus lo nonrés :
siáu segur de l'aiga anciana que monta a la poncha difulhatges
30L'autor nos donava a legir, dins Boca clausa còr, aquel art poëtic que podriá èsser una clau de la tematica aiguèstra :
« èstre l'indefinit de l'èsser... »
31Se pòt fin finala considerar que Taiga es un simbòl de l'escolament dau temps. Se vesiá ja dins L'Ora de paciéncia :
Lenta pluèja
nusa d'aiga
que trauca l'espaci
mai ont rajarà
l'aigatge de cada ora
32Mas aquel temps a quicòm de
33lo temps rotla
au lièch tragic. Escapa, manca, fugís, coma aquelas
pèiras que d'una ribièira...
34E aquò s'apària amb çò que Gardí entrevei dins l'òbra de Max Roqueta, quand i descriu lo mond que « s'enfugís sens escapa mentre venèm nautres un element objectiu de sa fugida... »
35Cossí concluïr aquela passejada dins lo misteriós païsatge dels poëmas de Gardí ? De tot segur Taiga resumís pas de ges de biais la mirgalhadura infinida dels tèmas e dels imatges portaires de significacions grèvas, misteriosas, ambivalentas. Se poiriá prene lo vegetau, lo cèl, la tèrra dessecada, lo reine animau dins sa saviesa entristesida... E aqueles tèmas benléu nos menarián sus d'autras dralhas, cap a d'autres orizonts. Tot es a descobrir dins aquela òbra, uòi qu'enfin se pren consciéncia de sa coëréncia, de sa prigonda singularitat, de sa densitat, de sa fòrça, de son importància dins l'istòria literària d'aqueste darrièr tèrç de sègle en cò nòstre.
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Philippe Gardy. Lo poëta escondut - le poète caché
Ce livre est diffusé en accès ouvert freemium. L’accès à la lecture en ligne est disponible. L’accès aux versions PDF et ePub est réservé aux bibliothèques l’ayant acquis. Vous pouvez vous connecter à votre bibliothèque à l’adresse suivante : https://freemium.openedition.org/oebooks
Si vous avez des questions, vous pouvez nous écrire à access[at]openedition.org
Référence numérique du chapitre
Format
Référence numérique du livre
Format
1 / 3