Versione classicaVersione mobile

Nouvelle recherche en domaine occitan

 | 
Hervé Lieutard
, 
Marie-Jeanne Verny

Linguistica

Er occitan dera Val d’Aran : qüestions de variacion dialectau

Aitor Carrera

Testo integrale

1Eth trebalh que vos vam a expausar que tòque as diferéncies diatopiques der occitan laguens dera comunautat aranesa : era soleta comunautat occitana plaçada en Estât espanhò. Qu’ei eth producte d’ua recèrca amiada a terme dempùs de 1998. recèrca neurida damb nombroses entrevistes de tipe dialectologie ath long de tota era geografia aranesa, en mes d’ua vintea de poblacions : de Bausen e Canejan (en terme damb er Estat fiancés) enquia Bagergue (a pròp deth domèni lingüistic catalan). Ua recèrca que sage d’arribar enquiara descripcion totau e sistematica der occitan aranés e de descurbir es sues diferéncies intèrnes d’un punt d’enguarda geolingüistic.

  • 1 En COROMINES Joan. 1976. Entre Dos Llengnatges. II. Barcelona. Curial, pp. 12-13. Tanben en COROMI (...)

2Aciu que mos vam a aucupar des trèts lingüistics qu’an estat tengudi per tipics en moment de considerar es variantes subdialectaus araneses. Enquiath moment, es informacions que hèn rapòrt ad aqueri trèts lingüistics que viem de nomentar non son pas clares : mès lèu que son autanplan contradictòrics segontes era hònt bibliografica que se causisque. Donques. eth prètzhèt qu’ei. ací. d’esclarir aqueres contradiccions en tot verificarne es informacions. En tot sajar de hèr — ath madeish temps — un apòrt ara descripeion des dialèctes aranesi a trauèrs de quauques questions concrètes, a compdar des donades lingüistiques arremassades en aguesti darrèrs ans. En tot pregonir enes cinc questions de tipe fonetic tengudes per Joan Coromines entara distincion de variantes subdialectaus ena Val d’Aran1. Aqueres questions que son : era preséncia o abséncia d’aspiracion de F- etimologica latina ; era realizacion africada de -LL’, -T’ e -D* finaus romaniques ; era opausicion entre es seqüéncies [iw] e [jew] ; era solucion [β] o [w] de -B- e -V- intervocaliques latines ; -N’o nasau “inestabla” articulada coma [η] o - simplaments -pas articulada. Aguestes questions que mos van a perméter, dejà, de diferenciar diuèrsi airaus e comportaments dialectaus laguens deth territòri aranés a maugrat qu’er estudi que vos presentam — per espaci o per temps — age d’éster, per fòrça, limitat e pas exaustiu. Que mos van a perméter de mostrar qu’er occitan dera Val d’Aran non ei pas unifòrme. Mès tanben de hèr a veir qu’es diferéncies e topics dialectaus que - a viatges - an estat considerats coma dògma non s’acòrden perfèctaments damb era realitat.

Era aspiracion de F- latina

  • 2 COM1SS10N entar estudi dera normatiua ortogràfica aranesa [sic], 1982. Normes Ortogràfiques der Ar (...)
  • 3 Vid. COMISSION de còdi lingüistic, 1999, Normes Ortografiques der Aranés. Vielha, Conselh Generau (...)
  • 4 Coromines 1991.34.

3Que demore, en aranés, dera aspiracion de F- etimologica ? En prunièr tèxte - eth provisionau - des Normes Ortografiques que se’n parle, dejà, a compdar dera grafia “h” : « [“h”] Correspon a ua antiga aspiracion que provie generalment [sic] d’ua f etimologica. Se pronóncie encara en Canejan [h] »2. Mes aguesta afirmacion - tenguda encara en tèxte definitiu —3non ei cap arren mès qu’ua afirmacion parciau, en èster pas sonque Canejan era soleta poblacion aranesa qu’a sauvat era realizacion aspirada de F- latina : non cau que campar en cèrti estudis hèti enquiath moment entà vedé’c. Coromines, en son long estudi sus er aranés, afirmaue : « La h aspirada resta ben sensible en els p. [pòbles] de parlar canejanès. »4 Mès eth pròpri Coromines - e poirie èster eth, damb frases com aguesta. era origina dera senténcia des Normes ? —, en d’auti endrets, especificaue qu’aqueres localitats de parlar canejanés èren pas sonque Canejan :

  • 5 Coromines 1991. 13. Vid. tanben Coromines 1976. 13.

Pobles de Bausenn [sic] i Canejan (amb els sens agregats Sant Joan de Toran, Cassenyau [sic], Porcingles. Bordius etc.). [...] Es conserva la h provinent de F llatina. que en els altres pobles ha deixat de pronunciarse5.

  • 6 I aurie quauques paraules que. en aranés d’aqueres poblacions, serien articulades damb aspiracion (...)
  • 7 Quauquarren similar se pot liéger - mès ara exclusivaments sus er aranés de Canejan. subjècte der (...)
  • 8 Eth fenòmen de retrocession dera aspiracion qu’a estat testimoniat enes territòris vesins apartien (...)
  • 9 Vid. WINKELMANN Otto, 1989, Untersuchungen zur Sprachvariation des Gaskonischen im Val d’Aran. Tüb (...)

4Segontes eth filològ catalan, donques, Bausen e Canejan (e es petits bordalats escampilhadi peth son tèrme municipau) son es soletes localitats araneses que sauver) era articulacion [h] provienta de F- etimologica6 qu’enes auti pòbles aranesi a desaparegut. E, de hèt, es notacions de Coromines que viem de veir son avientes damb era nòsta realitat : e servissen encara entàs nòsti dies encara qu’es sues donades apartenguen sustot ara prumèra mitat deth sègle xx. Pas, totun. sense quauques nuances. Se Coromines — aquiu - parlaue d’ua aspiracion — com auem vist — ben sensibla, aquerò tanpòc non ei ua afirmacion totau7. Non volem pas hèr rapòrt a un hèt ipotetic peth quau era aspiracion aurie pergut intensitat : non ei pas aquerò. Que hèm referéncia ara retrocession - ué plan evidenta - dera aspiracion enes dus pobles mès septentrionals dera Val d’Aran8. Es donades de Winkelmann la testimònien parciauments a trauèrs de quauques mots9 e Coromines ne parlée, encara que siguesse brèuments, en quauque endret :

  • 10 Coromines 1976. 25.

Bausenn [sic] [...] : els joves ometen sistemàticanient la h [...].
Canejan [...]. En el poble mateix els joves tendien a abandonar llur varietat dialectal peculiar, que tan estrident sona per als altres aranesos i per a tots els catalans, gracies a l’aspiració [...] ; però els llogarets, avui en part despoblats. encara pels anys trenta mantenien íntegra Uur originalitat lingüística10.

  • 11 En cas que calgue confirmar. evidentaments. que son informacion avienta damb es pronòncies corrent (...)
  • 12 Ué lèu despobladi. Mès era supression de [h] s’enten autanplan enes pògues persones que pòden demo (...)
  • 13 Pere Barnils reprodusie un passatge d’ua letra de Jusèp Condo de 1913 a on eth poèta de Montcorbau (...)
  • 14 Vid. Coromines 1991. 52. A compdar des sues parantes, cau pensar qu’en Bausen o Canejan. deuant d’ (...)
  • 15 En Bossòst, “pome[s] hòrtes” (pas “pome[z] hòttes”): en Vilamòs. “mo[s] hicam” (pas “mo[z] hicam”) (...)
  • 16 Eth verbe “des.hèir” non ei pas isolat: çò de madeish qu’arribe en d’auti vèrbes damb eth madeish (...)
  • 17 Comission.l982. 19. Comission 1999. 12.

5Era retrocession de qué parlant que va ath delà — coïncidissen, per tant, es nòstes informations damb es deth filològ catalan — de quauques paraules concrètes : donc, non serien pas exemples isoladi es qu’arrecuelh Winkelmann11. mes mòstres d’ua tendéncia generau. D’un nivelament que tòque as dues poblacions — tanben. enes nòsti dies. as bordalats de Canejan12 - damb un grade similar d’intensitat e qu’ei arribat aquiu — ac cau díder - pas per evolution mes per substitution : que deu èster capitau era manca de prestigi dera realizacion [h]. En d’autes paraules : Bausen e Canejan son en camin d’auer es madeishes solutions — en camp dera aspiration — qu’es poblacions mes meridionaus deth son pròpri terçon - que dilhèu aurien encara conegut eth son [h] enes prumeries deth sègle xx13 - o des auti parçans aranesi. Quines son aguestes solucions ? Donques, simplaments. quauques fossilizacions que hèn a brembar era preséncia d’ua anciana aspiracion. Com en bèth cas en qué eth fonèma /s/, deuant de çò que - ué - ei grafiat “h”, aurie hèt a desaparéisher era articulacion [h) e serie realizat fricatiu alveolar shord sense sonorizar, [s]14. Coromines notaue dus exemples deth fenômen que viem de nomentar. exemples d’estricta fonetica sintactica en pòbles propèrs a Bausen e Canejan coma Bossòst o Vilamòs15 : mès es exemples mès notables d’aguest tipe que son — ben segur — formes prefixades com eth verbe “des.hèir”. que se pòt enténer damb [s] shorda ath long de tota era Val d’Aran16. vèrbe dejà nomentat enes Normes Ortografiques entà parlar dera grafia especiau “s.h”17, grafia qu’a d’arrepresentar aguesti casi excepcionaus a on [s] non s“a cap sonorizat pr’amor d’aquera anciana aspiracion qu’iniciaue era arraïc lexica. anciana aspiracion que — abans - siguec coneguda en tot eth territòri aranés.

Era realizacion de -T’ -D’, -LL ’

  • 18 Vid. Séguy 1954-1973. carta 2123. Eth son [t] qu’ei majoritari en Gasconha. exceptat de quauques i (...)
  • 19 Vid. sustot Bec 1968. 85-98. E es referéncies bibliografiques contengudes en aqueth endret.
  • 20 E pas sonque ua. coma semble que s’indique en Rohlfs 1977, 152.
  • 21 Vid. Coromines 1991. 13. Era infonnacion d’aqueth endret qu’ei dejà contenguda en Coromines 1976. (...)

6Eth tractament pròpri deth gascon de -LL- latina intervocalica arribada en posicion finau de mot qu’ei - com era aspiracion - quauquarren conegut. Tanben es dues granes solucions fonetiques d’aqueth dialècte occitan : un son oclusiu [t] o ben un aute mès o mens palatalizat que pòt devier - madeish - un [t∫] africat prepalatau18. Qu’ei ua qüestion amplaments estudiada19, que - en cas aranés - arrepresente un punt important deth punt d’enguarda dialectau, ja que - laguens deth territòri occitan der Estat espanhò - er ancian grop consonantic -LL’ pòt auer dues realizacions diferentes, es dues dejà nomentades :20 un oclusiu [t] o ben ua articulacion palatalizada [t∫]. africada shorda. Es airaus geografics de cada ua en territòri aranés sigueren delimitadi damb precision per Coromines : [t] aucupe es terçons de Pujôlo, Arties e Garòs, Castièro, Marcatosa e Eairissa. en tot qu’enes Quate Lòcs qu’ei tanben era realizacion de Bossòst e Les, mes pas de Bausen ne tanpòc de Canejan (ne des sòns bordalats), qu’aurien de forma regulara eth son africat prepalatau21.

  • 22 Coromines 1991. 13. Infonnacion tanben contenguda en Coromines 1976. 13.

7Que coïncidirie. donques, era distribucion d’africada/oclusiva provientes de -LL’ damb era distribucion d’africada/oclusiva damb origina en -T’ e -D’. Er airau d’extension dera pronôncia palatalizada de -LL’ ven a èster eth madeish. per tant, qu’eth dera pronóncia palatalizada de -T’ e -D’ segontes Coromines, qui afirmaue sus Bausen e Canejan : « -t final darrere vocal, tant si ve d’una LL llatina com d’una T o D [...] ací passa a -t∫»22 A Bausen e Canejan, en tot resumir, que correspon [t∫]<-LL’ -T’, -D’. en tot qu’as auti pôbles aranesi [t] entà totes es possibilitats etimologiques explicitades.

  • 23 Sus es territòris vesins der Estat francés en çò que tòque a -D’. -T’ e tanben -LL“. ath delà des (...)
  • 24 Comission 1982. 17. Comission 1999. 11.
  • 25 Winkelmann 1989. 150-153.
  • 26 Vid. nota 10.
  • 27 Tanben Griera - en mès de Coromines o de Winkelmann — aurie d’èster un testimòni dera retrocession (...)
  • 28 Eth son oclusiu [t] (que pot ester en punt d’articulacion assimilat a ua auta realizacion consonan (...)

8Qu’ei - enquiath moment - era situacion teorica. O aumens çò que calerie demorar : que Bausen e Canejan anèssen tostemp delà des usi deth vesin Luishon - a on era africada prepalatau non correspon qu’ath grop etimologic -LL’ - e aguessen un comportament analòg ad aqueth que traparíem en d’auti parçans comengesi vesins. as der aute costat de Pònt d’Arrei, a on [t∫] ei era realizacion propria de -LL’, mès tanben de -T e de -D’23. Qu’ei çò que liegem enes Normes Ortografiques, a on se hè explicit qu’aqueres dues poblacions araneses an coma pròpria aquera pronòncia africada en aqueri casi de que parlant24. Mès se realizam un uedatge mes pergon des ôbres lingüistiques amiades a terme enquia ué o ben se verificam aquera situacion teorica damb era realitat. que veiram que se materialize. entas consonantes o grops consonantics etimologics nomentats. quauquarren similar a çò qu’arribe en cas dera aspiracion. Winkelmann notée bèth exemple d’oclusiva - en plaça d’africada - en aqueri dus pòbles en possibilitats ethnologiques coma es que mos aucupen25 : e Coromines. talaments corn en cas dera aspiracion. hec rapòrt brèuments ath fenòmen de recession que toque tanben as realizacions africades de Bausen e Canejan26. Fenòmen - ben segur - reau : que cau estacar ath madeish procès de nivelament nomentat tath cas anterior27. E que. ara. hè qu’en aqueres poblacions deth Baish Aran - ath cant de [t∫] - hèsque acte de preséncia era articulacion oclusiva [t]. mès prestigiosa, e egemonica en totes es autes localitats araneses28.

  • 29 Non podem cap díder -aumens peth moment - çò de madeish entà -T’ o -D’ finaus.
  • 30 Vid. Bec 1968.99-104.
  • 31 Er ahèr dera importància des vocaus toniques velares precedentes amièc a Rohlfs. Coromines e Bec e (...)
  • 32 Era forma “mòth” qu’ei a viatges grafiada “mòg” en tèxtes aranesi actuaus: dilhèu era causa qu’ei (...)
  • 33 “Bedo[t∫]” qu’ei era forma pròpria deth territòri deth Baish Aran. en tot que “bedo[t] ” deth cent (...)
  • 34 Vid. Coromines 1991. 506-507. Semble qu’a arrason eth filològ catalan quan ditz que non deu ester (...)
  • 35 Vid. Coromines 1991.63.

9A maugrat d’aquera retrocession, totun, demoren en occitan dera Val d’Aran diuèrsi testimònis que mos hèn a veir qu’aquera pronòncia africada, encara que ué sigue absolutaments mancada de prestigi e se tròbe en recession, a estat presenta en tota era geografia aranesa : aumens en cas de -LL’ etimologic29. Que son exemples provienti de dehòra de Bausen e Canejan que pòden èster metudi en relacion damb es soberviuences de palatalizacion que Bec arremasse en d’auti endrets occitans30, soberviuences que soent se manifèsten en un contèxte a on er ancian grop -LL- ei precedit per ua vocau velara31. Que son casi coma “còth” (<COLLUM), “poth” (<PULLUM), “mòth” (<MOLLUM)32, “moth” (<*MEDULLUM) - generaus en tota era Val d’Aran -, com era forma -ja mès limitada en extension - “bedoth” (<*BETULLU)33, o coma era construction - ja sense vocau velara anteriora ara palatau -damb article delinit “eth lions”34, a on se ten un son prepalatau africat coma son consonantic der article definit que - per un costat — non se sonorizèc cap per influéncia dera anciana aspiracion e que - per un aute - la hec a desparéisher35.

  • 36 Coromines 1991. 267. Talaments coma hè a veir eth filològ catalan, era grafia de Soler non corresp (...)
  • 37 Coromines 1991, 461.
  • 38 Aiguamòth qu’ei grafiat en quauqui endrets « Aiguamôg » : per exemple en INSTITUT Cartogràfic de C (...)
  • 39 Vid. Coromines 1901. 40 e 267. E vid. tanben VERGÉS Frederic, 1008. Petit Diccionari.Castelhanaran (...)

10Ath delà, ena onomastica. que i a mès fossilizacions, pas guaire estudiades enquiath moment : fossilizacions que tanben hèn a aparéisher era africada dehòra der airau dialectau a on ué se sauve. Coromines notée bèth cas atau : que hec rapòrt. per exemple, ara forma toponimica Aiguamôth, ath cap dera vath, qu’auie dejà arremassat er excursioniste catalan Soler i Santalò coma “Aiguamoix”36. Per un aute costat, eth pròpri Coromines qu’assolidèc que demore encara un testimòni toponimic dera construccion “eth lions” en bèth nom de 16c deth terçon de Marcatosa coma eth Hom dera Coma37. Mès es microtoponims notadi per Coromines cau que siguen estacadi a formes que - ena oralitat des poblacions a on sigueren arrccuelhudi - an dejà ua articulation africada prepalatau. Qu*ei comprenesible. de hèt. qu’en quauque endret de Marcatosa i age un microtoponim coma eth Hom dera Coma damb un article definit articulat damb africada, ja qu’eth sintagma “eth hons” se deu poder realizar, aquiu, [e’t∫uns]. En çò que tanh a Aiguamoth. qu’ei evident que cau ligar eth toponim ar adjectiu “mòth” - pertot. en Aran. damb africada finau38 - e tier en compde - en mès - qu’ua forma comuna “aiguamòth” ei encara testimoniada enquias nòsti dies coma viua en emplec orau39. “Aiguamòth”, doriques, qu’ei mès un element lexic damb ua articulacion fossilizada present en toponímia qifua fossilizacion toponimica en sens estricte. Qu’ei ua forma lexica que poirie èster presenta ena lista de mès ensús de soberviuences de palatalizacion.

  • 40 Que serie interessant d’estudiarne s’an qualitat, istoricaments, d*autoctònes o ben d’importades : (...)
  • 41 Vid. ALIBERT Louis, 1997, Dictionnaire Occitan-Français selon les parlers languedociens, 5Tolosa. (...)
  • 42 CÉNAC-MONCAUT [sic]. 1863. Dictionnaire Gascon-Français. Dialecte du départament du Gers, Paris. L (...)
  • 43 Eth mot ei catalogat coma forma desapareguda en aranés en Coromines 1991. 497. Que vam a veir, tot (...)
  • 44 Vergés 1998. 244.
  • 45 En d’autes paraules: non se ten consciéncia que deth hèt qu’era africada aparten ar article defini (...)
  • 46 CONDO Jusèp. 1914. « Vocabulari aranès ». Butlleti de Dialectologia Catalana. III. p. 12.
  • 47 Coromines 1991.503.
  • 48 CRIERA Antoni. 1918. « La frontera del català occidental ». Butlleti de Dialectologia Catalana. VI (...)
  • 49 SOLER Juli. 1906. La Vall d’Aran. Barcelona. Tipografia L’Avenç, p. 356 (que citant dera reimpress (...)
  • 50 Vergés 1998. 247. l’anpòc non ei pas “hilhòu” forma aranesa: encara que sigue informacion de Vergé (...)

11E i a mès fossilizacions, ath delà des de Coromines ? Ben segur. E que n’i a, ja, enes poblacions mens alonhades der airau dialectau a on encara enes nôsti dies se sauve era articulacion africada de -LL’. En Bossôst e en Les - es pôbles qu’apartien ath madeish terçon que Bausen e Canejan - i a fonnes onomastiques - bèth microtoponim e quauque nom de casa — que testimonial casi d’africada prepalatau (o bèra solucion que foneticaments i é ligada) venguda de -LL’, en plaça dera oclusiva generau40. En Bossôst e Les que i a, per exemple, dues familhes aperades es de Shaure, [ez òe ‘∫awre], escaish que cau vincular ath mot gascon “haure” - parallèle ath “faure” dejà lengadocian41 -, mot present en diuèrsi diccionaris gascons ath cant de “haur” - era auta forma gascona mès coneguda42 -, que ué non semble forma totauments viua ena Val d’Aran43. A maugrat que Vergés non nòte que “haure” coma mot aranés44. qu’a estat suplantat de manèra generau peth catalanisme “farrèr”. Ena Val d’Aran, donques. semble qu’era forma “haure” non ei sonque presenta qu’a trauèrs - aumens - de formes onomastiques com es que mos aucupen. Quin a poscut “haure” èster articulat damb ua fricativa prepalatau ? Dera madeisha manèra que “eth hons” a poscut devier [e’t∫uns] : per contacte der article definit articulat damb africada finau e era aspiracion de “haure”. Atau, originàriaments. un ipotetic nom de casa “es deth Haure” serie realizat [ez òe ‘t∫awre], com en es deth Haute de Bausen, a on encara resistis - a trauèrs d’aguest escaish - era forma “haure” : encara qu’ac hèsque sense cap de contengut semantic45. Er escaish serie interpretat — dempûs deth cambiament de [t∫] per [t] en Bossôst e Les- com [ez òet ∫awre]. “es deth Shaure”. e posterioraments - per supression der article definit - [ez òe ∫awre]. Qu’ei çô de madeish qu’arribe en ua auta formacion onomastica - aumens de Bossôst - com es de Shilhò : ací eth segment fricatiu dera africada demore estacat ath mot “hilhò”, forma equivalenta ath catalan “fillol” e arremassada -damb aquera equivaléncia - per Condò46, Coromines47. Griera48 e -damb ua laugèra manipulacion - per Soler49 e Vergés50.

  • 51 Vid. çò qu’auem dit ena nota 31.
  • 52 Sus er adjectiu PANDU vid. COROMINES Joan, 1980-1991. Diccionari Etimològic i Complementari de la (...)
  • 53 Per exemple, en Bausen: era Serra de Panèth.
  • 54 Sus era etimologia de “lauet” o “laueg” vid. Coromines 1980-1991. V, 97. “Lauet” aurie coma basa “ (...)
  • 55 Sus era distribucion de “lauet”. “laueg” e “laveg”. vid. Coromines 1991. 531. Era distribucion de (...)

12Encara en Bossòst, soberviu un microtoponim que, ena origina. possedie un sufixe diminutiu -ELLU qu’a demorat enquias nòsti dies articulat damb [t∫ ] : per mès qu’era vocau plaçada abans de -LL- sigue de tipe palatau51. Qu’ei Côth de Panèth, microtoponim que conten er adjectiu PANDU corrent en noms de 16c deth Pirenèu52 e en d’auti tèrmes numicipaus dera pròpria Val d’Aran53. Qu’ei un cas mès de conservation d’africada, ath cant des anteriors. E, peth contèxte vocalic, qu’ei — ath delà - un exemple invèrse - e tanben complementari a un mot comun a on a tanben intervengut era preséncia d’africada finau temps cndarrèr. Era forma “lauet”, qu’etimologicaments non aurie cap eth grop -LL’, ei realizada damb [t] finau en territòri centrau dera Val d’Aran per simpla question ipercorrectiva a compdar d’un anterior “laueg”54, forma damb africada finau qu’aparten a Bausen. Canejan e que corresponerie - ara tanben coma “laveg”, damb bilabiau intervocalica - ara part nauta dera Val d’Aran55 : eth parçan mes alonhat, ué, des poblacions anteriores e tanben eth qu’aurie agut mens tendéncia ara ipercorreccion deth tipe [t∫]>[t]. Semble, donques, qu’en procès qu’amiarie es articulacions africades provientes de -LL’ enquia ua realizacion oclusiva, eth cas que viem de nomentar aurie estat regularizat coma se siguesse un exemple mès damb aqueth grop consonantic etimologic. Qu’ei simptomatic, bensè. qu’aquera ipercorreccion se dongue, justaments. en territôri centrau : pas en Baish Aran ne tanpòc en Naut Aran.

Era opausicion [iw/[jew]

  • 56 Comission 1999. 8. Era madeisha infonnacion en Comission 1982, 14.

13Enes Normes Ortografiques der Aranés que podem liéger : « iu se pòt liéger segontes era prononciacion de cadun. iu/ieu [iw], [jew]. »56 Donques, dues possibilitats entad aquerò qu’ei ua soleta grafia. Dues possibilitats que hèn acte de preséncia - encara que non se hèsque explicit - segontes se quina sigue era proviença geografica deth parlant.

  • 57 Qu’ei impossible de hèr, ací, un repassatge exaustiu de tota era bibliografia que s’a aucupat - su (...)
  • 58 Ronjat 1930-1941.I. 372.

14Tradicionauments s’a parlat d’un triftong [jew] resultat dera diftongacion d’E brèu latina seguida de [w]. qu’entrée en concurréncia damb ua sequéncia [iw] producte deth contacte entre un son vocalic barrat palatau e un aute de velar. D’aquera concurréneia semble que quauqui dialèctes aurien generalizat [jcw] en tot que d’auti aurien optat per [iw]57. Ronjat. en tot parlar d’aguesta question, note [jew] entà Luishon e tanben entà ua part dera Val d’Aran58. Cau supausar. per tant, a compdar d’ací, qu’existis un aute parçan aranés a on s’ei impausat [iw] en plaça de [jew]. E poiríem díder qu’ei justaments çô que s’ei passat en aranés : qu’ues localitats an de forma correnta ua solucion en tot que d’autes an causit era auta possibilitat, en cas d’E brèu latina diftongada o en cas que calgue parlar d’un simple amàs entre dus sons vocalics barrats, de tipe palatau e de tipe velar. Qu’existis, donques, ua especializacion geografica des resultats en territòri aranés.

15En tot hèr rapòrt ara nòsta comunautat d’estudi. Bec que notaue qu’er aranés generau se caracterizaue per çò que seguís :

  • 59 Bec 1968. 304. Es transcripcions de Bec poirien èster mes exactes. Se contrastant çò que vam a exp (...)

dipht. jéw (hjéw «fil» ; arrjéw ; estjéw), au lieu du iw du Bavartès et de la vallée de Canéjan [sic] ; trait qu’on retrouve en Luchonnais et dans les parlers de la Plaine de Rivière59.

  • 60 Coromines non hec tostemp rapòrt a Vielha coma poblacion damb realizacion [iw] : vid. Coromines 19 (...)
  • 61 Ua seqüéncia [jew] (familiau de [jew]). damb ua diftongacion minoritària que sauvarie eth grade se (...)

16Segontes Bec. non i aurie que Canejan - e es sons bordalats : era sua vath - que possedirien [iw], en tot qu’es auti endrets dera Val d’Aran aurien [jew] com eth luishonés. Mès era informacion de Bec non ei bric complèta. Coromines siguec mès concrèt e, de hèt. es sues donades coïncidissen - de forma generau - damb es nòstes : [jew] qu’ei era realizacion generau ena Val d’Aran, trèt de quauques poblacions qu’an [iw] coma resultat. Quines? Canejan, plan segur. que n’ei ua. Mès tanben Bausen, Les e madeish Vielha60. Era generalizacion de [iw]. donques. innovacion aumens en cas d’E brèu latina ena origina, hè acte de preséncia en ua zòna dialectauments laterau e, ath madeish temps, en centre d’Aran61.

  • 62 Winkelmann notèc era articulation [iw] en quauqui mots especifics en Casau. Gausac o Betren. Mès q (...)
  • 63 Coromines 1991, 39. Qu’ei tanben era forma arremassada en Condò 1914. 5. Non ei presenta en Vergés (...)
  • 64 Ath delà, non ei pas pròpri dera poblacion er emplec deth mot “estiu”, damb vocau pretonica palata (...)
  • 65 Que se deu auer vist qu’era arrepresentacion [j] e [w] qu’emplegam aciu ei pròpria d’ua transcripc (...)
  • 66 Enes parlars aranesi que causissen [jew] per [iw], non semble que calgue parlar de restriction abs (...)

17Existissen. totun, excepcions ad aquera distribucion se çò que volem qu’ei anar ath delà d’aquera situacion generau que viem de veir. En tot començar, que i a cèrtes vacillacions enes lôcs que se tròben mens alonhats des isoglòsses que desseparen es dues realizacions. En bèth lòc vesin de Vielha. per exemple, semble que se poirie presentar de forma pas extraordinària era realizacion [iw] per [jew]62. En Bossòst, poblacion que tèrmie damb Les - a on ei [iw] era realizacion dominanta - mès qu’a [jew] de manèra generau, i a bèth cas de [iw]. Bèra forma - per exemple : plan segur que n’i a mès - coma “blanh[iw]” en plaça deth teoric “blan[jew]” qu’apartierie ad aquera poblacion63. O com eth toponim Estiuèra, [esti’wεra], que - encara que merite un comentari especiau - teoricaments aurie d’èster [estje’wεra]64 : evidentaments que i aurie era limitacion que tòque ath hèt que [i] e [w] non apartenguen pas ara madeisha sillaba, mès açò non aurie d’empedir ua articulacion que contenguesse [jew]65, com aquera que viem de veir66.

  • 67 Coromines 1991.20.
  • 68 Un exemple clar de çò que didem qu’ei eth mot - deja nomentat - “arriu”. damb vibranta. Qu’apareis (...)
  • 69 “Abr[iw[” aurie d’èster de Salardú segontes Griera 1914. 34.

18Mes era excepcion mes interessanta ara distribucion generau qu’ei ua auta. encara pas descrita. Coromines que diguec sus era realizacion [jew]: « té extensió limitada darrere els grups en -r-.»67 Mes ara - com auem dit abans en rapórt a Bec - qu’ei era informacion deth filològ catalan que non ei pas completa. Que poiríem formalizar er ahér e sistematizar es sues donades en tot díder que, en occitan deth centre dera Val d’Aran - en gròs, de Bossòst enquia Escunhau quan un ipotetic segment [iw] serie precedit de bateganta mes tanben de vibranta, non deviene pas [jew]. Atau. que pòt aparéisher “arr[iw]” o “escr[iw]” contra [jew] comun, en ua distribucion complementaria que non deu cap implicar es madeishes condicions en totes es poblacions68. Ena part nauta -Pujólo. Arties e Garós - aguest fenómen qu’ei dilhèu absent, e [jew] deu èster autanplan generau en agueth contéxte fonetic encara que posque semblar çò de contrari a trauèrs des donades de Griera69 o dera frasa generalizanta de Coromines dejà citada. De hèt, amassa damb es poblacions qu’an [iw] generau (Les, Canejan. Bausen), es dus tercons mès orientaus dera Val d’Aran son es qu’an un comportament mès - se poirie díder atau uniforme en çò que toque ath tema que mos aucupe.

19[w] o [ß]<-B-, -V-.

  • 70 Vid. Séguy 1954-1973. carta 2101 : tota era Val d’Aran que compartís teoricaments era realizacion (...)

20Que se sap que, plaçades en posicion intervocalica, -B- e -V- latines an arribat enquia dues solucions generaus en gascon : un son e un aute [w]. Dues realizacions qu’existissen tanben en occitan dera Val d’Aran. a maugrat que se’n posque desbrembar - per exemple - quauqu’un des monuments capitaus dera lingüistica gascona70. Mès quin ei er airau de cada ua ? Talaments com en d’autes qüestions estudiades ací. qu’ei quauquarren que non ei pas clar a compdar des hònts bibliografiques que poscam causir.

  • 71 Comission 1982. 14. Có de madeish - mes en tot deishar de caracterizar coma fricativa eth son cons (...)
  • 72 Coromines 1991. 13. Çò de madeish en Coromines 1976. 12.
  • 73 Vid. Coromines 1991, 14.
  • 74 Vid. Comission 1982. 23. Aquiu que s’expliciten es poblacions de cada tercon.

21Se prenem es prumères Normes Ortografiques que poiram liéger: « {u} entre vocals [...] En Pujòlo, a on se pronóncie b (fricatiua) [ß] se pót escríuer v. »71 Que semble 90 de madeish que diguie Joan Coromines : « Pujólo. La B i la V llatines entre vocals donen ß. »72 Mes non n’ei cap. Ta Coromines. Pujólo qu’arribaue enquia Garòs73. Tàs Normes Ortografiques, autaments. Pujòlo que s’arture en Gessa74. Donques. qu’auem tot eth terçon d’Arties e Garòs que, segontes se quina bibliografia se causisque, aura |ß| o [w] coma resultat de -B- o -V- latines intervocaliques.

  • 75 Vid. Bec 1968. 128-135: o ben Séguy 1954-1973. carta 2101. Tath catalan vid. BADIA MARGARIT Antoni (...)
  • 76 En Escunhau non registram que bèra excepcion mes o mens esporadica ath son [w] generau, que non po (...)
  • 77 Que [w] (-B-, -V-) sigue generan en aqueri endrets non vò cap díder que posque aparéisher liuramen (...)
  • 78 Vid. Winkelmann 1989. 174-178.
  • 79 En Arties que se pòden enténer - madeish - es formes tipiques der imperfècte d’indicatiu deth Naut (...)

22Quina ei era realitat? Que, cèrt, era realizacion [ß] ei pròpria deth terçon de Pujòlo, que s’apròpe ath comportament deth catalan o der occitan vesin der Estat francés75. Mes tanben se pòt enténer en d’auti pòbles ath delà de Bagergue. Unha. Tredòs, Salardú o Gessa. Que son, justaments, es localitats d’Arties e Garòs. Andues qu’an coma pròpria era bilabiau aproximanta, en tot qu’en Escunhau e totes es autes poblacions deth terçon de Castièro eth son [w] qu’ei tostemp present76 com en Marcatosa. Lairissa e es Quate Lòcs77. Tot çò que viem de díder, totun, non signifique qu’Arties e Garòs agen aquera solucion de manera exclusiva : ath cant de [ß] qu’apareish tanben [w], causa que mos amie a caracterizar tot eth terçon com un espaci de transicion entre Pujòlo e es auti parçans aranesi en çò que tòque as consonantes latines nomentades. Que siguec Winkelmann que notèc quauquarren de propèr a çò qu’expausam78: mès es sues donades son encara parciaus e non arremassen - per exemple - que de façon ben minoritària era realizacion [w] ena generacion mes grana d’Arties, en tot qu’es dues variantes son en competicion en toti es grops generacionaus deth son terçon. Pas sonque en Garós. mes tanben en aquera localitat : era darrèra poblacion en tot pujar era arribéra de Garona que pòt auer coma pròpria era articulacion aproximanta velara intervocalica79.

Era nasau inestabla

  • 80 Ací non vam a hèr atencion que sus - N’ coma consonanta etimologica. Non vam a tractar es casi de (...)
  • 81 Sus eth gascon der Estat francés, vid. Séguy 1954-1973. cartes 330. 526. 975. 1081. 1085. 1222. 13 (...)
  • 82 Sense nasalizacion dera vocau precedenta : coma en catalan o en lengadocian generan. Vid. Alibért (...)
  • 83 Coromines 1991, 38.

23En gascon i a diuérses realizacions fonetiques que vien a aucupar er espaci dera anciana -N- intervocalica latina precedida de vocau tonica e arribada en posicion finau pr’amor dera queiguda de vocau alona finau80. Fòrça variades, se comparam eth territòri gascon der Estat francés damb era Val d’Aran81. En aguest darrèr parçan non son sonque dues es realizacions possibles : ua consonanta nasau velara e ua manca totau d’articulacion82. Totun, entá saber se quina ei era estienguda de cada solucion qu’auram es madeishi problèmes qu’auíem ena seccion anteriora. Segontes Coromines qu’ei en Pujólo que desapareish totauments era articulacion nasau qu’enes auti lòcs aranesi ei realizada [ŋ] : « La -N final precedida de vocal tònica dóna - ŋ velar (a Puj [Pujòlo], però, es perd). »83 Enes Normes Ortografiques, justaments, que se hè rapòrt a Pujòlo en moment de parlar dera grafía “n” placada en posición finau de mot:

  • 84 Comission 1999, 11-12. Lèu çò de madeish en Comission 1982. 18.

Fin posicion finan, eth son abituau d’n ei eth qu’an -ng e -nc damb prononciacion [ŋ] [...] En aguest darrèr cas, en Pujòlo era n ei muda [0]84.

  • 85 Vid. çò qu’auem dit ena seccion anteriora sus eth terçon de Pujòlo. Se parle tanben de desaparicio (...)
  • 86 Que son dilhèu simples deques es transcripcions damb consonanta nasau velara apartientes a Salardú (...)
  • 87 Qu’ei çò que se ditz en Bec 1968, 304.
  • 88 Que s’arrecuelhen exemples de desaparicion de nasau en Arties en Griera 1973, cartes 275, 499, 922 (...)
  • 89 Escunhau qu’ei era prumèra poblacion, en tot pujar era arribèra de Garona. damb casi correnti d’ab (...)
  • 90 Cau parlar de progression en numèro: a mesura que baisham, mès preséncia quantitativa de nasau.
  • 91 Griera qu’arremasse quauque exemple de desaparicion de nasau corresponent a Aubèrt. Vilac o es Bòr (...)

24Es informacions citades des Normes Ortografiques cau que siguen identificades damb era nasau intestabla. E. donques. auem un aute còp dus Pujòlo despariérs : un qu’arribe enquia Garòs e er aute enquia Gessa : eth Pujòlo actuau85. Mes tanben com abans. cau díder que çò qu’ei catalogat coma pròpri de Pujòlo ei, enes nòsti dies. pas sonque ua caracteristica d’aqueth terçon. Qu’ei verai qu’en Pujòlo era nasalitat desapareish complètaments86, e tanben que podem parlar de mès intensitat d’abséncia de consonanta nasau a compdar dempús d’Arties, a compdar de Gessa87. Sustot se la vedem coma desparicion sistematica de quinsevolha marca de nasalitat. Mes cau díder, tanben, qu’aquera abséncia de consonanta pòt èster presenta, ath delà de Pujòlo, en terçon d’Arties e Garòs. E encara mès : pas sonque en terçon d’Arties e Garòs, mès lèu ena mitat deth territòri aranés. A maugrat que se catalogue com un trèt pròpri de Pujòlo, era abséncia de consonanta pòt suberpassar geograficaments era termiéra (era isoglóssa, se voletz) entre es pronóncies [ß] e [w] des consonantes latines -B- e -V-, en tot acalarse en terçon de Castiéro, en arribar madeish ath cant de Vielha. Donques, Arties,88 Garòs, mes tanben Casarilh e Escunhau (e ja pas Betren, seguraments),89 qu’an [ŋ] en cèrti casi (com es pòbles aranesi placadi mès enjós), mes abséncia de nasau en d’auti (com es de Pujòlo), en tot èster eth terçon d’Arties e Garòs e tanben es poblacion mes orientaus de Castièro ua zòna de transición90 situada ath miei dera realizacion velara de nasau - generau de Vielha enquia Bausen e Canejan91 - e dera queiguda totau de -N’ finau romanica.

Recapitulacion

  • 92 Coromines 1990, 13. E tanben Coromines 1976. 12-13.

25A compdar des cinc qiiestions de tipe fonetic qu’auem vist ath long des pagines precedentes. Joan Coromines catalogaue er occitan dera Val d’Aran en tres variantes dialectaus : er aranés de Bausen e Canejan. er aranés de Pujòlo (entada eth, Pujòlo e Arties e Garòs) e, fin finau, er aranés des autes localitats dera Val d’Aran. Era pruméra varianta que se caracterizarie peth mantiement dera realizacion [h] provienta de F- latina, pera realizacion africada de -LL’. -T’, -D’ e pera causida generau de [iw] per [jew] (contra [jew| des auti lòcs); era dusau pera desaparicion de consonanta nasau velara en posicion finau e articulacion aproximanta bilabiau [ß] provienta de -B- e -V-; era tresau pera abséncia d’aspiracion o d’africacion des consonantes o grops consonantics de Bausen o Canejan (realizats [t]| com en Pujólo) e tanben pera solucion [w] corresponenta a -B- e -V- e [] resultat de -N’ (realizacions que se pòt tanben trobar enes dues poblacions extrèmes des Quate Lòcs)92.

  • 93 Que vam a prepausar ua sintèsi que poirie èster mès detalhada : damb naues donades o ben en tot in (...)
  • 94 Son de besonh quauques indicacions entara sua consulta. Entre parentèsi que son indicades realizac (...)

26Segontes Coromines, donc, qu’ei a trauèrs d’aqueres cinc qüestions que se pót arribar enquia ua catalogacion subdialectau der occitan dera Val d’Aran : o aumens eth que les empleguèc entà arténher aqueth objectiu. Mès cau constatar quauqui hèts evidenti - e pas tant evidenti en Coromines - a compdar des donades qu’auem explicitat sus aqueres qüestions. Qu’auem vist qu’es informacions referentes a quauques des caracteristiques tengudes per Coromines coma trèts capitaus, pòden èster nuançades o - autanplan - completades damb d’autes informacions mès precises e - sustot - mens generalizantes. Son pas sonque tres - damb quauqua excepcion mès o mens relheuanta concrèta- es comportaments que se pòt trobar en aranés en tot préner coma basa es cinc qüestions estudiades e en tot combinar es diuèrses opcions fonetiques de cada ua : que son fòrça mès. Laguens dera comunautat aranesa, donques, qu’ei possible de delimitar, madeish, ueit comportaments diferenciadi - e sense persutar guaire - en çò que tòque ad aqueri cinc aspèctes. Ueit comportaments que -junhudi a d’autes caracteristiques pas estudiades aciu - calerá que mos donguen mès endauant era possibilitat de diboishar ua vertadièra, complèta e definitiva classificacion dialectau des parlars aranesi. Ueit comportaments que podem esquematizar limitadaments,93 en tot arremassar çÒ de mes important des pagines precedentes en un tabléu :94

  • 95 En gròs, terçons de Lairissa e Marcatosa qu’ei çò qu’ací nomentam coma “centre”.

Note95

27En aranés, a trauérs des cinc qüestions nomentades, que i a mès varietat qu’ena òbra de Coromines : ben segur. Qu’auem un extrèm baish aranés - en recession clara, per un aute costat: airau moribond, conservador e laterau deth punt d’enguarda dera Val d’Aran - damb solucions que poden èster comunes damb territòris deth Comenge ([h]<F-, [tʃ]<-LL’,-T’,-D’) e un extrém naut aranés damb solucions - damb mès vitalitat - comunes damb eth catalan o occitan vesin der Estat francés (desparacion totau de nasau inestabla. [ß]<-B-,-V-). De hèt, a mesura que pujam pera arribèra de Garona, apareishen solucions linguistiques que se mantien enquiath cap dera vath. que dèishen endarrèr Canejan e Bausen e qu’anóncien Pujòlo. En prumèr, era desaparicion absoluta dera realizacion aspirada [h] o dera africacion de -LL’,. -T’. -D’ finaus romaniques (sauvades o testimonades sonque en quauques fossilizacions a compdar de Les). Dempús, era seqüéncia [jcw] en plaça de [iw], que ven a èster totauments dominanta en Pujòlo e Arties e Garòs acabades es vacillations deth territòri centrau ([iw] en quauque contexte concrèt, [iw] en Vielha....). Posterioraments qu’arribe era abséncia de solution consonantica nasau de -N’ e -un shinhau mès tardera articulation [ß] de -B- e -V- intervocaliques latines : consolidades en Pujòlo. Totes es solucions nomentades son presentes en terçon mès orientau e absentes en Canejan e Bausen (se non tiem en compde eth procès de nivelament que toque ad aguestes poblacions, que tanh as dues prumères questions e qu’ei relativaments recent).

  • 96 Que tanpóc corresponerien as airaus més o mens transitòris delimitadi en d’autes trebalhs lingüist (...)

28Se non calguesse que tier en compde aguesti factors e aguestes realizacions. que poiríem assolidar qu’existís un aranés centrau mès o mens omogèni (sense aspiration, sense africades finaus correntes en contèxte descrit, sense desaparicion de nasau inestabla e damb preséncia de [w] intervocalica e vacillation en çô que tanh a [iw]/[jew]) plaçat entre dus extrèms ben caracterizats (Pujòlo c Canejan-Bausen), producte dera distància entre es isoglòsses corresponentes. per un costat, a abséncia/preséncia d’aspiration o africacion de -LL’, -T’, -D’ e seqüéncia [iw] omnipresenta e, per un aute. ara preséncia/abséncia de consonanta nasau provienta de -N’, de [ß] per -B- e -V- e seqüéncia [jew] omnipresenta. Aqueth aranés centrau - qu’ei vertat - dilhèu que pòt hèr a brembar eth de Coromines. E tanben aqueri dus extrèms de qué parlam. Mès territoriauments non corresponerien - ne er un ne es auti - exactaments as deth filològ catalan, a exception deth grop Bausen-Canejan. Ne aurien pas precisaments era madeisha caracterizacion. Ne contierien espacis de transition que Coromines desbrembèc, aumens en part. Poiriem. donc, formular ua naua catalogacion subdialectau der occitan dera Val d’Aran en tot distingir un aranés de Bausen e Canejan. un aranés centrau e un aranés de Pujòlo, desseparadi per dues modalitats de transition -pas redusides : sustot en versant orientau - plaçades entre es modalitats anteriores96. Mes qu’ei milhor de demorar. Qu’ei vertat que Coromines tenguie per capitaus es cinc qüestions estudiades entá diferenciar es subdialéctes d’Aran. Mes que n’ei tanben qu’es sues conclusion en rapòrt ada eres non èren pas exactes, com auem vist. Plan segur que, a compdar der estudi de mes qiiestions ath delà des qu’auem analisat, auram fòrça mes informacions que mos prometerán d’arténher aqueth objectiu. E de hé’c de manera mes justa, estricta e escrupulosa. Non auem hét, ací, donc, qu’un prumèr pas. E qu’ac cau remercar. Era precipitacion qu’ei perilhosa.

Note

1 En COROMINES Joan. 1976. Entre Dos Llengnatges. II. Barcelona. Curial, pp. 12-13. Tanben en COROMINES Joan. 1991, El Parlar de la Vall d’Aran.
Gramàtica, diccionari i estudis lexicals sobre el gascó. 2Barcelona. Curial (11990), p. 13.

2 COM1SS10N entar estudi dera normatiua ortogràfica aranesa [sic], 1982. Normes Ortogràfiques der Aranés. Tèxt Provisional [sic], Barcelona, Generalitat de Catalonha. p. 19.

3 Vid. COMISSION de còdi lingüistic, 1999, Normes Ortografiques der Aranés. Vielha, Conselh Generau d’Aran, p. 12.

4 Coromines 1991.34.

5 Coromines 1991. 13. Vid. tanben Coromines 1976. 13.

6 I aurie quauques paraules que. en aranés d’aqueres poblacions, serien articulades damb aspiracion sense auer F- etimologica : qu’ei un fenòmen que cau arrasonar — mès que mès - a trauèrs dera analogia. Son formes coma “(h)ortiga” - dilhèu per influéncia de “‘hòrt” -. “(h)esc” - per “huec” : semanticaments propèr —. “(h)èish” - confusion damb “heish” -. “(h)illiar” o “(h)ilhet” relacionada damb ua onomatopèia realizada damb aspiracion : vid. Coromines 1991. 34. Se pot trobar tanben informacion sus bèra forma des nomentades en COROMINES Joan, 1955-1957, Diccionario Crítico Etimológico de la Lengua Castellana. III. Gredos. Madrid, p. 583. Quauqu’un des mots damb aspiracion analogica signée arremassat sense [h] per Griera: vid. GRIERA Antoni. 1973. Atlas Linguistic de la Vall d’Aran. Instituto Internacional de Cultura Romànica. carta 1020. Mès dilhèu ac cau veir com un cas mes d’abséncia correnta d’aspiracion enes transcripeions de Griera corresponentes a Bausen e Canejan. abséncia que se da tanben en mots damb F-etimologica. mes que deu corresponer — se tiem en compde era qualitat dera òbra en nivèu fonetic - a ua simpla deca.

7 Quauquarren similar se pot liéger - mès ara exclusivaments sus er aranés de Canejan. subjècte der estudi - en BARNILS Pere. 1914.” Notes sobre l’aranès ». Butlletí de Dialectologia Catalana. I. p. 54: «la h [...] té intensitat notable. »

8 Eth fenòmen de retrocession dera aspiracion qu’a estat testimoniat enes territòris vesins apartienti ar Estat francés. Vid.. per exemple. SARRIEU Bernard. 1902. « Le Parler de Bagnères-de-Luchon et de sa Vallée ». Revue des Langues Romanes. XLVI. p. 405 ; BEC Pierre, 1968. Les Interférences Linguistiques entre Gascon et Languedocien dans les Parlas du Comminges et du Couserans. París. PUF. pp. 122-124 ; ROHLFS Gerhard. 1977, Le Gascon. Études de Philologie Pyrénéene. 3Tübingen-Pau, Niemeyer-Marrimpouey (11935), p. 146. Vid. tanben Coromines. 1991. 34-35 : es sues donades que provien de cartes de SÉGUY Jean (dir.). 1954-1973. Atlas Linguistique et Ethnographique de la Gascogne. Paris. CNRS.

9 Vid. WINKELMANN Otto, 1989, Untersuchungen zur Sprachvariation des Gaskonischen im Val d’Aran. Tübingen. Niemeyer. pp. 144-150. Winkelmann qu’empleguèc un metòde perilhós en recèrca dialectologica : eth des revirades ara lengua d’estudi a compdar d’ua auta lengua coneguda (en aguest cas, francés e espanhò). Es sues donades sus eth fenòmen que mos interèsse, donques, que son pas sonque motiu de dobte pr’amor dera sua causida metodologica, mes tanben redusides : un totau de tres paraules damb F- etimologica non permeten cap de generalizar.

10 Coromines 1976. 25.

11 En cas que calgue confirmar. evidentaments. que son informacion avienta damb es pronòncies correntes dempús de veir eth metòde emplegat : vid. nota 9.

12 Ué lèu despobladi. Mès era supression de [h] s’enten autanplan enes pògues persones que pòden demorar en un bordalat concrèt (Sant Joan de Toran o Porcingles. per exemple). Excepcionau eth cas de Bordius en 1998. a on non demoraue qu’ua soleta persona isolada que mantenguie complètaments era aspiracion.

13 Pere Barnils reprodusie un passatge d’ua letra de Jusèp Condo de 1913 a on eth poèta de Montcorbau assolidaue : « la h [...] a Bossost [sic], Bausen. Les i Canejàn [sic] és fortament aspirada ». Eth fragment ei contengut en Bamils 1914. 54.

14 Vid. Coromines 1991. 52. A compdar des sues parantes, cau pensar qu’en Bausen o Canejan. deuant d’aspiracion. /s/ ei tostemp realizat |s| a maugrat dera desaparicion de [h] (en tot que [z] ei generau en d’auti lòcs en aqueth contèxte). Mès çò de verai qu’ei diferent : en Bausen e Canejan /s/, en aqueres persones que suprimissen era aspiracion. ei [z] deuant d’ua anciana [h]. Es soletes excepcions a on /s/ se manten coma [s] son es madeishes qu’en d’auti lòcs dera Val d’Aran. Eth nivelament. donques. qu’ei totau en rapòrt ar occitan des autes poblacions araneses.

15 En Bossòst, “pome[s] hòrtes” (pas “pome[z] hòttes”): en Vilamòs. “mo[s] hicam” (pas “mo[z] hicam”). Coromines 1991. 52.

16 Eth verbe “des.hèir” non ei pas isolat: çò de madeish qu’arribe en d’auti vèrbes damb eth madeish prefixe, coma “des.hilar” - o “des.hialar” - o “des.huelhar” (vid. Coromines 1991. 54). Dilhèu en lôcs alonhadi geograficaments des Quate Lòcs i a reintroduccion dera sonorizacion : qu’entenem, en bèra poblacion de Pujòlo. madeish “des.hèir” - er exemple tipic - articulat damb [z] e pas [s].

17 Comission.l982. 19. Comission 1999. 12.

18 Vid. Séguy 1954-1973. carta 2123. Eth son [t] qu’ei majoritari en Gasconha. exceptat de quauques isles com era montanha biamesa. era zona ath tom de Navarrencs e Sauvatèna de Biam o ben es endrets gascons administrativaments francesi mès propèrs ara Val d’Aran.

19 Vid. sustot Bec 1968. 85-98. E es referéncies bibliografiques contengudes en aqueth endret.

20 E pas sonque ua. coma semble que s’indique en Rohlfs 1977, 152.

21 Vid. Coromines 1991. 13. Era infonnacion d’aqueth endret qu’ei dejà contenguda en Coromines 1976. 13. Era preséncia d’africada gessuda de -LL’, en cas concrèt de Canejan, qu’a estat tanben arrecuelhuda, per exemple, en Barnils 1914. 51: o ben en GR1ERA Antoni. 1914. La Frontera Catalano-Aragonesa, Barcelona. Institut d’Estudis Catalans, pp. 43. 51 o 102.

22 Coromines 1991. 13. Infonnacion tanben contenguda en Coromines 1976. 13.

23 Sus es territòris vesins der Estat francés en çò que tòque a -D’. -T’ e tanben -LL“. ath delà des lòcs qu’ajam dejà posent nomentar. vid. tanben Sarrieu 1902. 357 : Séguy 1954-1973. carta 2125 ; Bec 1968. 76-78. Vid. tanben es referéncies bibliografiques nomentades en darrèr lòc : qu“ei impossible ací d’explicitar un inventari bibliografic exaustiu.

24 Comission 1982. 17. Comission 1999. 11.

25 Winkelmann 1989. 150-153.

26 Vid. nota 10.

27 Tanben Griera - en mès de Coromines o de Winkelmann — aurie d’èster un testimòni dera retrocession dera articulacion africada en Bausen e Canejan : bères oclusives -en plaça d’africades — apareishen enes transcripeions fonetiques corresponentes ad aqueri pobles e ad aqueres possibilitats etimologiques que viem de hèr explicites en diuèrsi endrets de Griera 1973. Mès es transcripeions d’aquera òbra linguistica de Griera son talaments imaginatives en tantes formes que mos estimam mès de dobtar dera absoluta veridicitat des sues donades. Qu’ei possible — autanplan - que calgue parlar - com en d’auti casi mès evidenti - de simples deques en — aumens - bères transcripeions.

28 Eth son oclusiu [t] (que pot ester en punt d’articulacion assimilat a ua auta realizacion consonantica següenta) existirie originàriaments en Canejan e Bausen per fonetica sintactica a compdar de [t?] deuant d’un son consonantic (vid. Coromines 1991. 52-53): totun. en cas que mos aucupe. ena preséncia dera oclusiva de que parlam, semble que cau parlar mès que mès de substitucion dirècta que pas de generalizacion d’un fenòmen fonetic concrèt, generalizacion que deu auer estat era causa dera realizacion [t] der aranés en d’auti lòcs dera prôpria Val d’Aran e era origina dera aparicion d’oclusiva.

29 Non podem cap díder -aumens peth moment - çò de madeish entà -T’ o -D’ finaus.

30 Vid. Bec 1968.99-104.

31 Er ahèr dera importància des vocaus toniques velares precedentes amièc a Rohlfs. Coromines e Bec enquiara polemica: se’n pòt trobar infonnacion en Coromines 1991. 40; en Coromines 1972, 141-142; e en Bec 1968, 99. Era polemica non va pas a èster reprodusida ací de forma totau. Segontes Rohlfs e Bec non i aurie cap soberviuença matematica de palatalizacion dempùs de velara pr’amor de bèth exemple coma “sadoth” o “pecoth” (fonnes dilhèu decadentes enes nòsti dies). qu’aurien [t] en plaça d’africada: es conservacions serien. semble, entada eri. simples casi de soberviuença mès o mens independenti deth contèxte. Coromines hec a veir. totun. que formes com aqueres, sense africacion. poirien èster simple conseqüencia d’extraccion analogica deth plurau o deth femenin ([t] serie era articulacion de masculin corresponenta ara bateganta deth femenin o ben a [ts] plurau). Qu’ei evident qu’en aranés es fossilizacions damb africada se dan de fonna ben correnta damb vocau velara anteriora. Que calgue parlar de soberviuences en plaça de distribucion complementària non ei cap depenent des dues paraules de Rohlfs o Bec. Qu’ei ua question que cau que sigue estacada a bères fossilizacions. mès minoritàries. sense velara anteriora.

32 Era forma “mòth” qu’ei a viatges grafiada “mòg” en tèxtes aranesi actuaus: dilhèu era causa qu’ei eth hèt que “mòth” age desvolopat formes de femenin o plurau coma “mòja” o “mògi”. damb prepalatau fricativa intervocalica (o. autaplan. africada). Enquiath moment non s’ei sancionada se quina a d’èster era grafia “normativa” en aguest cas. Aci qu’optam - encara que sigue per comoditat - pera grafia “etimologica”.

33 “Bedo[t∫]” qu’ei era forma pròpria deth territòri deth Baish Aran. en tot que “bedo[t] ” deth centre e part nauta dera vath: distribucion verificada enes darrèrs ans. Totun. non ei cap clar s’era africada. ath delà des terçons des Quate Lòcs e Lairissa. harie acte de preséncia en bèth pòble extrèm deth terçon de Marcatosa. Es donades des òbres linguistiques realizades enquias nòsti dies sus er aranés non son cap coïncidentes en çò que toque ad aguest punt. Vid. Coromines 1991. 40 e 329; e tanben BERNHARD Gerhard. 1988. Die Volkstümlichen Pflanzen-namen im Val d’Aran. Wilhemsfeld. Gottfried Egerd, p. 31.

34 Vid. Coromines 1991. 506-507. Semble qu’a arrason eth filològ catalan quan ditz que non deu ester construccion viua ena part nauta dera Val d’Aran.

35 Vid. Coromines 1991.63.

36 Coromines 1991. 267. Talaments coma hè a veir eth filològ catalan, era grafia de Soler non correspon cap ara pronòncia aranesa deth toponim.

37 Coromines 1991, 461.

38 Aiguamòth qu’ei grafiat en quauqui endrets « Aiguamôg » : per exemple en INSTITUT Cartogràfic de Catalunya, 1994. Atles dera Val d’Aran. Barcelona. Institut Cartogràfic de Catalunya. p. 26. Que deu èster atau pr’amor. justaments. dera relacion conscienta o inconscienta damb era forma “mòth”. a viatges grafiada “mòg” : vid. nota 32.

39 Vid. Coromines 1901. 40 e 267. E vid. tanben VERGÉS Frederic, 1008. Petit Diccionari.Castelhanaranés(occitan)-catalan-francés. Aranés (occitan)-castelhan- catalan-francés, 3Vielha, Conselh Generau d’Aran (11001), p. 244.

40 Que serie interessant d’estudiarne s’an qualitat, istoricaments, d*autoctònes o ben d’importades : per fonetica istorica. coma se pòt veir. que pòden èster fonnes autoctònes damb fossilizacion d’africada.

41 Vid. ALIBERT Louis, 1997, Dictionnaire Occitan-Français selon les parlers languedociens, 5Tolosa. Institut d’Estudis Occitans (11966). p. 399.

42 CÉNAC-MONCAUT [sic]. 1863. Dictionnaire Gascon-Français. Dialecte du départament du Gers, Paris. Librairie Archéologique de Didron-Dumolin-Aubry. p. 67 (que citam dera reimpression de 1993 : Nimes, La-cour). DUPLEICH [sic]. 1843. Dictionnaire Patois-Français. Sent Gaudenç. Imprimerie J.-M. Tajan, p. 72 (que citam dera reimpression de 1991: Nimes, Lacour). LESPY Vastin e RAYMOND Paul. 1998, Dictionnaire du Béarnais Ancien et Moderne. 2Pau, Mammpouey (11887). pp. 317-318. PALAY Simin. 1980, Dictionnaire du Béarnais et du Gascon Modernes. 3Paris. CNRS (11932), p. 560.

43 Eth mot ei catalogat coma forma desapareguda en aranés en Coromines 1991. 497. Que vam a veir, totun, que eau limitar aguesta afirmacion.

44 Vergés 1998. 244.

45 En d’autes paraules: non se ten consciéncia que deth hèt qu’era africada aparten ar article definit. “Haure” non ei forma totauments viua: non a cap de referent.

46 CONDO Jusèp. 1914. « Vocabulari aranès ». Butlleti de Dialectologia Catalana. III. p. 12.

47 Coromines 1991.503.

48 CRIERA Antoni. 1918. « La frontera del català occidental ». Butlleti de Dialectologia Catalana. VI. p. 26.

49 SOLER Juli. 1906. La Vall d’Aran. Barcelona. Tipografia L’Avenç, p. 356 (que citant dera reimpression de 1998: Tremp, Garsineu). Era forma aranesa de Soler que conten ua laterau finau: que serie, donques. en grafia actuau “hilhòl”. Mès, segontes es normes fonetiques araneses, aquera forma que deven impossibla : qu’ei. plan segur. ua deca catalanizanta.

50 Vergés 1998. 247. l’anpòc non ei pas “hilhòu” forma aranesa: encara que sigue informacion de Vergés. “Hilhôu” que pòt èster forma biarnesa o landesa. mès pas aranesa : era senti vocau finau. dempús de vocau semibarrada. que desapareish en occitan dera Val d’Aran.

51 Vid. çò qu’auem dit ena nota 31.

52 Sus er adjectiu PANDU vid. COROMINES Joan, 1980-1991. Diccionari Etimològic i Complementari de la Llengna Catalana, VI. Barcelona. Curialla Caixa. p. 221. O tanben COROMINES Joan. 1989-1997. Onomasticon Cataloniae, VI. Barcelona. Curialla Caixa, p. 150.

53 Per exemple, en Bausen: era Serra de Panèth.

54 Sus era etimologia de “lauet” o “laueg” vid. Coromines 1980-1991. V, 97. “Lauet” aurie coma basa “laueg”: e “laueg” serie forma postverbau gessuda d’un verbe parallèle ath deth catalan vesin “llaveiar” (“llavejar”).

55 Sus era distribucion de “lauet”. “laueg” e “laveg”. vid. Coromines 1991. 531. Era distribucion de “laueg” e “laveg” cau que sigue metuda en relation damb era distribucion dera realizacion [β] o [w] de -B- o -V- intervocaliques ena geografia aranesa : un tema que mos va a aucupar enes pagines seguentes. Non i a que dues formes, que ue eau grafiar “laveg” e “lauet”, en Condò 1914, 17. Autaments. dilhèu n’i a mès qu’ena realitat en Vergés 1998. 257. Des sues donades cau dedusir qu’existissen. en aranés. “laueg”. “laveg”. “lauet” e “lavet”. Mès “lavet” qu’ei dilhèu foma inexistenta - o aumens plan minoritària - en aranés : entà mes informacion sus “lavet” vid. CARRERA Aitor. 2001, Toponimia de Bausen e des Quate Lacs. Estudi sus eth le.xic deth Baish Aran. Vielha. Conselh Generau d’Aran. pp. 48-49.

56 Comission 1999. 8. Era madeisha infonnacion en Comission 1982, 14.

57 Qu’ei impossible de hèr, ací, un repassatge exaustiu de tota era bibliografia que s’a aucupat - sustot deth punt d’enguarda dera filologia romanica - deth tèma. Que dam coma referéncia. totun. quauqui obratges sus linguistica occitana - e pas romanica - que ne hèn mencion e contien informacion interessanta en tot explicitar qu’un inventari plan limitat : ALIBÈRT Lois. 1976. Gramatica Occitana segon los parlars lengadocians, 2MontpeIhièr. Centre d’Estudis Occitans (11935). p. 14; ANGLADE Joseph, 1965. Grammaire de l’Ancien Provençal ou Ancienne Langue d’Oc. 2París. Klincksieck (11921). p. 71; RONJAT Jules. 1930-1941. Grammaire Istorique [sic] des Parlers Provençaux Modernes. I. Montpelhièr. Société des Langues Romanes, pp. 371-372 (que citam dera reimpression de 1980 : Genève-Marselha. Slatkine-Laffitte) ; Rohlfs 1977. 119; Sarrieu 1902. 338. Coma recapitulacion. LAFONT Robèrt. 1983. Éléments de Phonétique de l’Occitan. Valderiès. Vent Terrai, p. 31.

58 Ronjat 1930-1941.I. 372.

59 Bec 1968. 304. Es transcripcions de Bec poirien èster mes exactes. Se contrastant çò que vam a expausar en aguesta seccion sus era estienguda dera seqûéncia [jew] damb çò qu’auem dit ath torn dera aspiracion veiram qu’er airau de [jew] non ei cap coïncident damb eth de [h]: donques. qu’ei impossibla en aranés ua transcripcion [‘hjew] ja qu’eth mot non pòt èster sonque [hiw], [iw] o ben [jew]. En aguesta seccion que vam a veir. tanben. qu’eth mot “estiu” ei plan malaisit d’èster entenut coma [es’tjew]. Sus “arriu” mos cau díder que, encara qu’aciu non mos aucupem dera epentèsi de [a] deuant vibranta iniciau latina. eth mot deu èster en aranés adès [(a)’riw] adès [‘rjew]: e pas [a’rjew]. Sus es variantes fonetiques dera forma “arriu”, vid. Coromines 1991, 292 ; o Carrera 2001, 13.

60 Coromines non hec tostemp rapòrt a Vielha coma poblacion damb realizacion [iw] : vid. Coromines 1976, 13-15 ; e Coromines 1991, 20. Per un aute costat, Griera anemassaue formes damb [jew] en aquera poblacion: vid. Griera 1914. 34; Griera 1918. 21 e 33: Griera 1973, carta 11. Mès cau dider qu’era arrason deth hèt deu èster d’auer causit (qu’ei arreconegut en quauque lòc des nomentats) eth poèta Jusèp Condò coma informant en caplòc dera Val d’Aran : e se sap que Condô qu’ei originari de Montcorbau. en terçon de Marcatosa.

61 Ua seqüéncia [jew] (familiau de [jew]). damb ua diftongacion minoritària que sauvarie eth grade semidubèrt d’E brèu latina. qu’ei testimoniada en tota era Val d’Aran. autanplan enes poblacions qu’an [iw] en plaça de [jew]. Qu’ei presenta en casi coma “nhèu”. “dilhèu” o “lhèute”. a on era semiconsonanta [j] aurie palatalizat era consonanta anteriora: sus eth fenòmen e es mots nomentats e tanben entà trobar informacion sus exemples excepcionaus coma “lèu”, vid. sustot Coromines 1991, 19.

62 Winkelmann notèc era articulation [iw] en quauqui mots especifics en Casau. Gausac o Betren. Mès qu’ère sonque Casau qu’auie [iw] ena generacion mès grana: vid. Winkelmann 1989. 136. Vid. tanben çò qu’auem dit sus Winkelmann ena nota 9.

63 Coromines 1991, 39. Qu’ei tanben era forma arremassada en Condò 1914. 5. Non ei presenta en Vergés 1998. 171. Logic se tiem en compde qu’un ipotetic mot grafiat “blanieu” cau que sigue contengut pera forma “blaniu” presenta en Vergés. En cap des lòcs nomentadi apareish “blanhiu”.

64 Ath delà, non ei pas pròpri dera poblacion er emplec deth mot “estiu”, damb vocau pretonica palatau, mès “ostiu”, [us’tjew]. Coromines localizaue “estiu” en Canejan, Bausen e Vilamòs (o (Gessa, parciauments) : vid. Coromines 1991, 455. Griera - en un costat - en Vielha e Salardú: Griera 1914, 34. Mès aumens enes Quate Lòcs “estiu” non aparten cap a Bossòst, mes a Les, Bausen e Canejan. Non son cap corrèctes, tanpòc, er [ys’tjew] (!) de Bausen (a on i a [es’tiw]) ne de Bossòst de Griera 1973, carta 776.

65 Que se deu auer vist qu’era arrepresentacion [j] e [w] qu’emplegam aciu ei pròpria d’ua transcripcion fonetica ampla, tenguda sus er Alfabet Fonetic Internacionau. que pot hèr a correspóner a semivocau o ben a semiconsonanta es signes qu’auem explicitat.

66 Enes parlars aranesi que causissen [jew] per [iw], non semble que calgue parlar de restriction absoluta de [jew] en cas que [w] non apartengue ara madeisha sillaba qu’era seqüéncia [je]. Non mos vam a aucupar exaustivaments ací d’aguest cas, pr’amor qu’aurie de besonh d’un espaci pròpri. Mès que vam a dider que non mos an de hèr a estonar formes coma “v[jew]a”. “sa[‘ljew]a” o “va[sjew]a” : que son presentes, ja, en Coromines 1991, 20. [jew] que s’ei estiengut autanplan en aquera situation en que [w] va amassa damb era sillaba següenta. Totun, qu’ei vertat que i pòt auer limitations: non podem cap parlar. en toti es casi. de [jew] per [iw] e - a viatges - aquera realizacion pòt èster conseqüéncia d’autes fonnes que i son ligades: “v[jew]” o “va[sjew]”, per exemple, en dus des exemples nomentadi. Eth toponim Esiiuèra, totun, serie un des darrèrs casi, en èster derivat d’“estiu”, qu’ipoteticaments. segontes era solucion de Bossòst, aurie d’èster [es’tjew] talaments com ué ei [us’tjew] era forma comuna dera poblacion (vid. era nòta anteriora). Cau tier en compde qu’era localitat mes meridionau des Quate Lòcs, ath cant de bèra fonna coma “blanh[iw]” (n’auem deja parlat), aupère ipercorreccions en d’auti casi coma, per exemple. “[sje’wa]da” (“[si’wa]da” en Bossòst en Coromines 1991. 700). damb [je] en posicion pretonica : contra çò que semble corrent en aranés deth centre d’Aran. Non i aurie d’auer problèma, per tant, en Estiuèra, qu’apareish com un exemple clar de vacillacion entre [jew| e [iw] o ben de fossilizacion dera darrèra seqüéncia.

67 Coromines 1991.20.

68 Un exemple clar de çò que didem qu’ei eth mot - deja nomentat - “arriu”. damb vibranta. Qu’apareish damb seqüéncia [iw] en gent grana des terçons de Castiéro. Marcatosa e Lairissa en Winkelmann 1989, 135. Qu’ei “arr[jew[”, totun, en poblacions deth centre geografic (o en Bossòst, correctiu: mès a on non son pas absenti d’auti exemples damb [iw] d’aguest tipe : vid., per exemple. Coromines 1991, 490). Mès qu’ei un aute còp “arr[iw]” en Escunhau segontes es nòstes donades.

69 “Abr[iw[” aurie d’èster de Salardú segontes Griera 1914. 34.

70 Vid. Séguy 1954-1973. carta 2101 : tota era Val d’Aran que compartís teoricaments era realizacion [w] majoritária en Gasconha.

71 Comission 1982. 14. Có de madeish - mes en tot deishar de caracterizar coma fricativa eth son consonantic aproximant - en Comission 1999. 8. Non i a -evidentaments - ua reflexion lingüística sus era qüestion etimologica en cap des dus téxtes: qu’ei clara, totun. era identificacion des realizacions e grafies nomentades damb ua origina tenguda sus -B- e -V- latines intervocaliques.

72 Coromines 1991. 13. Çò de madeish en Coromines 1976. 12.

73 Vid. Coromines 1991, 14.

74 Vid. Comission 1982. 23. Aquiu que s’expliciten es poblacions de cada tercon.

75 Vid. Bec 1968. 128-135: o ben Séguy 1954-1973. carta 2101. Tath catalan vid. BADIA MARGARIT Antoni M.. 1994. Gramàtica Històrica Catalana. 3Valencia. Tres i Quatre (1 1981). p. 186.

76 En Escunhau non registram que bèra excepcion mes o mens esporadica ath son [w] generau, que non podem cap catalogar damb seguretat coma própria dera poblacion. Qu’ei eth mot “iuèrn”, qu’auem entenut, bèth còp, coma “[yß]èrn”, damb bilabiau intervocalica e vocau pretonica palatau labializada. Mès enjós - en tot seguir Garona - non i den auer que quauque cas que meritarie d’éster estudiat isoladaments, ja que dilhéu non can pas parlar de -B-, -V->[ß] mès de qüestions interferenciaus que tocarien ath catalan o ar espanhò. Non mo’n aucuparam ara, coma tanpòc mos aucuparam des casi particulars ja arrecuelhudi en Bec 1968, 133 ; o en Coromines 1991, 28.

77 Que [w] (<-B-, -V-) sigue generan en aqueri endrets non vò cap díder que posque aparéisher liuraments coma resultat de -P-. coma testimonie Griera 1973. carta 1121. Aquiu que se localize un mot “b(e)letarra[w]a” en poblacions des Quate Lòcs, forma que - damb aquera articulacion - can dobtar qu’existisque. Er etim qu’ei -RAPA (Coromines 1980-1991. I. 841) e serie estonant parlar d’ipercorreccion en tot èster lonh de Pujòlo.

78 Vid. Winkelmann 1989. 174-178.

79 En Arties que se pòden enténer - madeish - es formes tipiques der imperfècte d’indicatiu deth Naut Aran damb [w] en plaça de [ß]. Exemples dera siesau persona: “mantie[w]en” (“mantieven”. Aranés generau “mantenguien”), “ampli[w]en” (“ampliven”. Aranés generau “amplien”), “bori[w]en” (“boriven”. Aranés generau “borien”), “auci[w]en” (“auciven”, Aranés generau “aucien”).

80 Ací non vam a hèr atencion que sus - N’ coma consonanta etimologica. Non vam a tractar es casi de -M finau latina que i son coïncidenti per simpla qüestion d’espaci. Ne tanpòc es formes excepcionaus araneses “non”, “plan”, “tanben”. “tampòc” o “tan”, sense nasau en occitan der Estat espanhò. Can que siguen estudiados isoladaments.

81 Sus eth gascon der Estat francés, vid. Séguy 1954-1973. cartes 330. 526. 975. 1081. 1085. 1222. 1397. 1343. 1346. 1347. 1551. O ben Bec 1968, 49-56. Vid. tanben es referéncies bibliografiques contengudes en darrèr trebalh nomentat.

82 Sense nasalizacion dera vocau precedenta : coma en catalan o en lengadocian generan. Vid. Alibért 1976. 32; e Badia Margarit 1994, 241.

83 Coromines 1991, 38.

84 Comission 1999, 11-12. Lèu çò de madeish en Comission 1982. 18.

85 Vid. çò qu’auem dit ena seccion anteriora sus eth terçon de Pujòlo. Se parle tanben de desaparicion de nasau finau en Pujòlo en ADEMA Casimiro, 1966. Estudio sobre el Dialecto Aranés. Barcelona. Occitania. p. 22. Calerie veir s’a quin Pujòlo hè rapòrt: dilhèu i a identificacion damb Naut Aran.

86 Que son dilhèu simples deques es transcripcions damb consonanta nasau velara apartientes a Salardú que se pòt trobar en Griera 1914, 34 e 53. Totun. qu’ei diferent bèth exemple de nasau velara provient de quauqua persona de joena de Tredòs notat en Winkelmann 1989. 166. Eth fenòmen cau que sigue interpretat a trauèrs deth hèt qu’era realizacion consonantica pòt èster prestigiada, en èster considerada coma simbèu d’un grade mès naut d’aranesitat en opausicion ara abséncia d’articulacion, tenguda per mès catalana en èster solucion comuna damb era lengua vesia. Totun, aguestes connotacions non semble qu’agen amiat - encara - enquia cap de procès de substitucion que hésque a pensar en ua ipotetica adopcion generalizada dera realizacion consonantica ena seccion mes orientau d’Aran.

87 Qu’ei çò que se ditz en Bec 1968, 304.

88 Que s’arrecuelhen exemples de desaparicion de nasau en Arties en Griera 1973, cartes 275, 499, 922, 1065.

89 Escunhau qu’ei era prumèra poblacion, en tot pujar era arribèra de Garona. damb casi correnti d’abséncia de nasau. A maugrat d’açò, era desaparicion de consonanta poirie èster - o poirie auer estat, mes que mès - presenta en Betren. segontes es donades de Coromines, anteriores as nòstes. En son long estudi sus er aranés sauvèc ua petita notacion a on se pòt liéger qu’en Betren, Casarilh e Escunhau non èren sonque era gent mes grana que hadien a desaparéisher era consonanta e qu’ena prumèra des poblacions nomentades era nasau ère lèu generau : Coromines 1990, 38. Ué que podem díder qu’era consonanta den èster generau en Betren. Mès calerà ua investigacion mès pergona entà poder validar aquera ipotèsi.

90 Cau parlar de progression en numèro: a mesura que baisham, mès preséncia quantitativa de nasau.

91 Griera qu’arremasse quauque exemple de desaparicion de nasau corresponent a Aubèrt. Vilac o es Bòrdes : vid., per exemple. Griera 1973. carta 1065. Que son, seguraments, simples deques.

92 Coromines 1990, 13. E tanben Coromines 1976. 12-13.

93 Que vam a prepausar ua sintèsi que poirie èster mès detalhada : damb naues donades o ben en tot incorporar informacions que podem auer expausat ací qu’ara van a éster absentes per simpla foncionalitat.

94 Son de besonh quauques indicacions entara sua consulta. Entre parentèsi que son indicades realizacions mès minoritàries o producte de substitucion (en cas de Bausen e Canejan) e es virgules desseparen realizacions mes o mens equilibrades quantitativaments.

95 En gròs, terçons de Lairissa e Marcatosa qu’ei çò qu’ací nomentam coma “centre”.

96 Que tanpóc corresponerien as airaus més o mens transitòris delimitadi en d’autes trebalhs lingüistics. Tanpóc. per exemple. as de Winkelmann 1989. 279.

Indice delle illustrazioni

Legenda Note95
URL http://books.openedition.org/pulm/docannexe/image/1031/img-1.jpg
File image/jpeg, 254k

Autore

Universitat de Lleida (Lhèida) – Dept. Filologia Catalana

Il testo e gli altri elementi (illustrazioni, file importati) possono essere utilizzati con OpenEdition Books License, se non diversamente specificato.

Questa pubblicazione digitale è stata realizzata tramite il riconoscimento ottico dei caratteri automatico (OCR).
Cerca su OpenEdition Search

Sarai reindirizzato su OpenEdition Search