1 Cf. Dyce Alexander, The Works of Richard Bentley, I-III, Londres, F. Macpherson, 1836-1838 [contient A Dissertation upon the Epistles of Phalaris. With an Answer to the Objections of the Honourable Charles Boyle, Esquire, Londres, 1699].
2 Cf. Hinz Vinko, Nunc Phalaris doctum protulit ecce caput. Antike Phalarislegende und Nachleben der Phalarisbriefe, Munich/Leipzig, K. G. Saur, 2001, p. 146-272.
3 Hercher Rudolf, Epistolographi Graeci, Paris, Didot, 1873, p. 409-509.
4 Cf. Lenschau Thomas, « Phalaris », RE XIX. 2, 1938, p. 1649-1652 ; Bruno Oscar, « L’epistola 92 dello Pseudo-Falaride e i Nostoi di Stesicoro », Helikon, 7, 1967, p. 323-356 ; Bianchetti Serena, Falaride e Pseudofalaride. Storia e leggenda, Rome, L’Erma di Bretschneider, 1987 ; Russell Donald Andrew, « The Ass in the Lion’s Skin : Thoughts on the Letters of Phalaris », Journal of Hellenic Studies, 108, 1988, p. 94-106 ; Merkle Stefan et Beschorner Andreas, « Der Tyrann und der Dichter : Handlungssequenzen in den Phalaris-Briefen », dans Der Griechische Briefroman. Gattungstypologie und Textanalyse, éd. par N. Holzberg, Tübingen, G. Narr, 1994, p. 116-168 ; Murray Oswyn, « Falaride tra mito e storia », L’incidenza dell’antico. Studi in onore di Ettore Lepore, a cura di L. Breglia Pulci Doria, II, Naples, Luciano, 1996, p. 165-180 ; Hinz V., Nunc Phalaris…, op. cit.
5 Cf. Tudeer Lauri Oskar Theodor, « The Epistles of Phalaris. Preliminary Investigation of the Manuscripts », Annales scientiarum fennicae, ser. B, 26 (1931), p. 1-128 ; Muratore Davide, Le Epistole di Falaride. Catalogo dei manoscritti, La Spezia, Agorà, 2002. L’ordre des lettres dans le commentaire en latin de Johannes Daniël van Lennep (édité de manière posthume) est ainsi très différent de celui de l’édition Hercher : cf. Schaefer Gottfried Heinrich (éd.), Phalaridis epistolae. Latinas fecit et interpositis Caroli Boyle notis ; commentario illustravit Ioannes Daniel a Lennep. Mortuo Lennepio, finem operi imposuit, praefationem et adnotationes quasdam praefixit L. C. Valckenaer. Editio altera textu passim reficto correctior notisque additis auctior, Leipzig, G. Fleischer, 1823.
6 Cf. Marquis Émeline, « The Tyrant’s Network : Appearances of Characters in the Letters of Phalaris », CHS Research Bulletin, 2, 2014. http ://nrs.harvard.edu/urn-3:hlnc.essay:MarquisE.The_Tyrants_Network_Appearances_of_Characters.2014.
7 Voir par exemple les lettres 54, 68, 95, 125 ou 128.
8 Voir les lettres 74, 79, 141, 142.
9 Voir notamment les lettres 69 et 146.
10 Voir les lettres 19, 24, 88, 105, 121.
11 Par exemple dans la lettre 22 adressée à Androclès : Κἀγὼ μὲν ἐσπουδασμένως ἐπέσταλκα Στησιχόρῳ μηδὲν ἀχθεσθῆναι περὶ τῆς διαβολῆς. Ou encore dans la lettre 39 adressée à Polystratos : Καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασι φίλοις ἐπέσταλκα διὰ ταχέων ἐλθεῖν εἰς Ἀκράγαντα, καὶ σοῦ δέομαι παραγενέσθαι.
12 Τῶν στρατιωτῶν οἱ μὲν ἡμίσεις τὸ φρούριον ἐπιμείναντες ἐκκοψάτωσαν, οἱ δ’ἄλλοι τὰς ἐπιδρομὰς τῆς θαλάσσης διαχωσάτωσαν, ἵνα τῆς πλημμυρίδος διαψυγείσης ἐνεργὸν ἀντὶ ἀργοῦ γένηται τὸ πεδίον.
13 Τῷ μὲν υἱῷ σου διὰ τὴν νεότητα συγγινώσκω, σοὶ δὲ διὰ τὸ γῆρας, καίπερ ἀσύγγνωστα πεποιηκόσιν. Ἂν μέντοι μὴ παύσησθε τῆς αὐθαδείας, οὔτ’ἐκεῖνον ἡ νεότης οὔτε σὲ τὸ γῆρας ἐξαιρήσεται, δι’αὐτὰ δὲ ταῦτα καὶ μᾶλλον κολασθήσεσθε, δι’ἃ νῦν συγγνώμης ἀξιοῦσθε.
14 Εἰ δὲ σαφέστερον ἐπιζητεῖς διδαχθῆναι, τοὺς ἄλλῳ σε τρόπῳ διδάξοντας ἢ σὺ μαθεῖν ἂν ἠθέλησας ἐν τάχει παρ’ἡμῶν προσδέχου.
15 Εἰ δὲ μὴ ταῦτα ἀνύσειεν, εὖ ἴστε ὅτι ταχὺ σφόδρα καὶ λόγων κρεῖσσόν τι εὑρήσομεν.
16 Εἰ δὲ δεῖσθε πάντως τῶν πρὸς ἡμᾶς πολιτευομένων, προχειρίσασθε τοιούτους ἑτέρους ἐξ ὑμῶν τινάς, οὓς ἐγὼ λαβών, ὡς ἂν ἐμοὶ φίλον ᾖ καὶ ἐμῇ ψυχῇ κεχαρισμένον, μετ’οὐδεμιᾶς δεισιδαιμονίας καταχρήσομαι.
17 Μάλιστα μὲν ἀμφοτέρους τοὺς γονέας, ὦ παῖ, στέργειν σοι προσήκει καὶ περὶ πλείστου ποιεῖσθαι.
18 Tοῦτο γὰρ καὶ σεμνὸν καὶ ἄλλως εὐσεβὲς υἱῷ, μεμνῆσθαι τῆς τῶν γεγεννηκότων καὶ τοσαῦτ’εὐηργετηκότων χάριτος.
19 Οὐκ ἄρ’, ὦ Στησίχορε, παύσῃ τῆς ἀκρασίας τοῦ πολιτεύεσθαι τηλικοῦτος ὤν ; οὐδὲ αἰσχύνῃ τὰς θεάς, ὧν ζηλωτὴς μὲν εἶναι καλλωπίζῃ, λυμαίνῃ δ’αὐτὰς ἐν οἷς πολιτεύῃ πρὸς ἄνδρας ἀμείνους ; οὐδ’ἐλεεῖς τοὺς παῖδας οὐ πολὺ ἀποδέοντας ἄνδρας εἶναι ἤδη, ἀλλὰ προπετὴς εἶ ἀκμήν, μέλλων αὐτοῖς ἐχθρὸν ἐπιτειχίσειν οὕτω βαρύν, ὃς αὐτοὺς ἐκτρίψει πίτυος δίκην ;
20 Γέγραφά σοι συντόμως, ὅτι καὶ τὴν δίκην καὶ τὴν ναυμαχίαν καὶ τὴν παράταξιν καὶ τὸ τελευταῖον τὸν ἱππικὸν ἀγῶνα νενικήκαμεν.
21 Νενίκηκα τῷ πολέμῳ Λεοντίνους. Ἵνα δὲ τῇ λύπῃ διαρκέσῃς καὶ μὴ πάντων ἀθρόως ἀκούσας ἀποκαρτερήσῃς, οὐκ ἔγραψά σοι περὶ τῶν ὅλων, ὅτι καὶ Ταυρομενείτας καὶ Ζαγκλαίους συμμαχήσαντας αὐτοῖς καὶ αὐτοὺς εἰς τέλος νενίκηκα, οὐδ’ὅτι λαβὼν ὑπὲρ τῆς ἀφέσεως τῶν ἑαλωκότων τάλαντα ἑκατὸν ἀπελύτρωσα τοὺς αἰχμαλώτους.
22 Πέμπε δὲ τοῖς γάμοις τῇ παιδὶ θυγατέρας τέτταρας ὁμήλικας καὶ γυναικείας ἀμπεχόνας, ἃς ὑφ’ἡμῶν σταλείσας ἔχεις, καὶ χρυσοῦς ἑξήκοντα, καὶ ταχέως μὲν ἀχθῆναι παραίνει τοὺς γάμους ὡς καὶ νῦν βραδέως ἀχθησομένους, προθύμως δὲ πέμπε τὰς δωρεὰς ὡς ἐπὶ τοῖς Φαλάριδος ἰδίας καρπούμενος χάριτας.
23 Ὅμως δὲ σὺν τοῖς τῆς ἰατρικῆς καὶ τοῖς τῆς πίστεως ἐπαίνοις ἀπέσταλκά σοι τῆς ἐμαυτοῦ ψυχῆς χαριστήρια, φιάλας ἀπέφθου χρυσοῦ τέσσαρας καὶ κρατῆρας ἀργυροῦς οὐ τῆς καθ’ἡμᾶς τέχνης δύο καὶ ποτηρίων Θηρικλείων ζεύγη δέκα καὶ παῖδας ἀφθόρους εἴκοσι καὶ ἀργυρίου μυριάδας Ἀττικὰς πέντε. Γέγραφα δὲ καὶ Τεύκρῳ τῷ ἐπὶ τῆς διοικήσεως διδόναι σοι σύνταξιν, ὅσην λαμβάνουσιν οἵ τε ναύαρχοι καὶ οἱ ταξίαρχοι καὶ δὴ καὶ οἱ σωματοφύλακες, μικρὰν ἀμοιβὴν ἀντὶ μεγάλης εὐεργεσίας.
24 Ἐγὼ δὲ Κόνωνα μέν, ὥσπερ καὶ πρότερον ὑμῖν ἐπέστειλα, ἀποσφάξαι εὐθέως ἐκέλευσα, εἰδὼς πονηρὸν ὄντα καὶ οὔτε γονέας αὐτῷ οὔτε συγγενεῖς ἐν τῇ πόλει ὄντας. Δρωπίδαν δ’ὑμῖν ἀπέπεμψα τιμήσας ὡς ἐνῆν· οὔτε γὰρ πονηρὸς ὑμῖν, οὔτε ἠδικηκὼς ἡμᾶς οὐδέν. Περὶ δὲ Στησιχόρου βουλευσόμεθα.
25 Οἶδα γοῦν, ὅτι διὰ τὴν δόσιν τῶν χαριστηρίων πάντες εὔχεσθε προδόται μᾶλλον Ἀκραγαντίνων ἢ τυραννοκτόνοι Φαλάριδος ἀκουσθῆναι.
26 Καὶ γὰρ Κόνωνος μὲν ὑμῖν πεπορνευκότος ἀνθρώπου ἐστί τις πρόνοια, Σαμέα δὲ καὶ Νικάρχου, ἐπιφανεστάτων ἀνδρῶν καὶ κάλλιστα ἐξ ἁπάντων ὑμῶν βεβιωκότων, οὐκ ἔστιν.
27 Δρωπίδαν δ’ὑμῖν ἀπέπεμψα τιμήσας ὡς ἐνῆν· οὔτε γὰρ πονηρὸς ὑμῖν, οὔτε ἠδικηκὼς ἡμᾶς οὐδέν.
28 Οὕτως οἶδα καὶ Λυκῖνον πόρνον μὲν ἐν παισί, λάγνον δ’ἐν νέοις, μοιχὸν δ’ἐν γυναιξίν, ἀκόλαστον δ’ἐν νόμοις, ἀσελγῆ δ’ἐν ἡδοναῖς, ἀργὸν δ’ἐν εἰρήνῃ, λιποτάκτην δ’ἐνπολέμῳ.
29 Μηδὲν ἁμαρτὼν παρὰ τὸν βίον ἐπεσφράγισται τὴν ἰδίαν ἀρετὴν θανάτῳ. Ὁ δὲ τελευτήσας ἀκατηγόρητος ἐν τῷ καλλίστῳ σχήματι τῆς δόξης καθίδρυται.
30 Tὸ μὲν οὖν ὅτι δικαιοτέρων ἐχόμενος καὶ οὐκ ἄρχων πολέμου ἀλλ’ἀμυνόμενος, οὐκ ἂν ἐπιστείλαιμι· τούτων γὰρ παρ’ὑμῖν οὐκ ἔστι λόγος.
31 [θάνατος,] ὃν ἐπαχθέστατον ἀντὶ πολλῶν καὶ μεγάλων ἀδικημάτων, οὐκ ἀκουσίων, ὧν ἐμοὶ προστρίβεις, ἀλλ’ἑκουσίων, ὧν αὐτὸς εἴργασαι, προσδέχου.
32 Εἰ τοὺς μετ’ἀνάγκης τι πράξαντας τῶν μὴ νομίμων χαλεπὰς ἔχειν δεῖ περὶ τοῦ μέλλοντος βίου τὰς προσδοκίας, ὡς ὑπέφαινες Αἰγεσταίοις, εἰς τὴν τοῦ δαιμονίου πρόνοιαν ἀναφέρων τὰ περὶ ἐμοῦ, τίνας ἐχρῆν ἐλπίδας ἔχειν σὲ περὶ σεαυτοῦ, τὸν μὴ μετ’ἀνάγκης μηδὲν ὧν παρανενόμηκας, μετὰ γνώμης δὲ ἅπαντα ἠσεβηκότα.
33 Οὔτε δοκοῦντος οὔτε ὄντος ἀδίκου τὸν ἄρξαντα πλημμελεῖν ἀμύνεσθαι, τοῦ πρώτου γεγονότος ὑπὸ τοῦ τὸ δεύτερον παρ’ἡμῶν ἔσεσθαι προσδέχου.
34 Προηδικημένος δ’ὑπὸ σοῦ μεγάλα μηνύω σοι φυλάττεσθαι τὴν ἐπιοῦσαν ἐξ ἡμῶν ἄμυναν, ἵνα πρὸ τοῦ μὲν παθεῖν ἡ προσδοκία κολάζῃ σε, μετὰ δὲ τὴν προσδοκίαν αὐτὸ τὸ παθεῖν.
35 Γέγραφά σοι συντόμως, ὅτι καὶ τὴν δίκην καὶ τὴν ναυμαχίαν καὶ τὴν παράταξιν καὶ τὸ τελευταῖον τὸν ἱππικὸν ἀγῶνα νενικήκαμεν, ἵν’ἀκούσας, ὡς προσήκει καλῷ κἀγαθῷ, στένῃς ἀδιαλείπτως, λαμβάνων παρὰ τῆς σεαυτοῦ φύσεως τὰς ἀξίας καὶ πρεπούσας τοσαύτῃ κακοηθείᾳ βασάνους.
36 Μᾶλλον γὰρ βούλομαι διὰ τῆς ἐκείνου ζωῆς σὲ λυπεῖν ἢ διὰ τῆς ἀναιρέσεως τὸν ἀποθανόντα.
37 Οἳ μὲν ἐπυρώθησαν ὑφ’ἡμῶν ἔμφρουροι τῷ ταύρῳ, οἳ δ’ἀνεσκολοπίσθησαν, […] ἄλλοι δ’ὄψεις ἐξῃρέθησαν, τινὲς δ’ἄκρα περιεκόπησαν καὶ κατὰ τροχῶν ἐλυγίσθησαν, καὶ κεφαλὰς ἄλλοι περιεσκυθίσθησαν, οἳ δὲ ὡς ἔτυχον ἀδικίας προάρξαντες ὀλέθρου πικροῦ κατὰ δίκην ἐνεφορήσαντο.
38 Τὸ δ’ἀργύριον τὸ παρ’ἡμῶν, ὃ μὴ σὺ κομίζειν ἐβουλήθης τότε παρών, εἰ μὴ λαβὼν ἔσῃ νῦν γε, προδοσίας, εὖ ἴσθι, πρὸς Ἱμεραίους καταψεύσομαί σου.