Versión clásicaVersión móvil

Histoire du droit et de la justice / Justitie - en rechts - geschiedenis

 | 
Dirk Heirbaut
, 
Xavier Rousseaux
, 
Alain Wijffels

Quelques aspects oubliés de l'histoire du droit récente - Enkele vergeten kanten van de recente rechtsgeschiedenis

« Gerechtigheid in eeuwigheid ». De selectie van de archieven van justitie

Kathleen Devolder y Paul Drossens en Geert Leloup

Texto completo

1De titel van deze bijdrage refereert aan een bekende zin uit het Boek der Psalmen : « Uw gerechtigheid is gerechtigheid in eeuwigheid ». Hoewel we onszelf hoegenaamd geen goddelijke allures aanmeten, vinden we dat dit citaat de taak van het Rijksarchief als hoeder van het archivalisch erfgoed mooi weergeeft : we proberen ervoor te zorgen dat de archieven van justitie « voor eeuwig » bewaard worden, zodat de volgende generaties (rechts)historici zich een beeld kunnen vormen van de Belgische justitie in de 19de, 20ste en 21ste eeuw. Alles bewaren is evenwel onmogelijk. Gezien de enorme omvang van de archieven van Vrouwe Justitia, dringt een selectie zich op. In deze bijdrage wordt beschreven op basis van welke wettelijke grondslagen en met behulp van welke instrumenten de archieven van justitie geselecteerd worden. Aangezien de rijksarchivarissen (in tegenstelling tot de eerder geciteerde bovennatuurlijke macht) zich wél moeten verantwoorden voor de gemaakte keuzes, wordt hierna onze selectiepolitiek en een aantal van de belangrijkste selectieprincipes voor de archieven van de rechterlijke macht en van de federale overheidsdienst (FOD) Justitie verder toegelicht.

1. De afdeling « Toezicht en advies », een nieuwe speler

  • 1 Archiefwet van 24 juni 1955 (Belgisch Staatsblad, 12/08/1955) en koninklijk besluit van 12 decembe (...)

2Het toezicht op en de selectie van overheidsarchieven in België is gebaseerd op de archiefwet van 24 juni 1955 en het koninklijk besluit van 12 december 19571.

3De archiefwet kent de algemeen rijksarchivaris het toezicht toe op « de rechtbanken der rechterlijke macht, de Raad van state, de rijksbesturen en provincies, de gemeenten en openbare instellingen ». Diezelfde overheden mogen « geen bescheiden vernietigen zonder toestemming van de algemeen rijksarchivaris of van diens gemachtigden ». De wet voorziet voorts in de « verplichte » neerlegging van archieven van de rechtbanken der rechterlijke macht, van de rijksbesturen en van de provincies die meer dan honderd jaar oud zijn -bescheiden minder dan honderd jaar oud, die geen nut meer hebben voor de administratie, kunnen eventueel al vroeger worden overgedragen -en in de « mogelijke » neerlegging van archieven van gemeenten en van openbare instellingen. Het koninklijk besluit van 12 december 1957 bevat alleen een aantal specifieke bepalingen met betrekking tot de overdracht van archiefbescheiden aan het Algemeen rijksarchief en rijksarchief in de provinciën. Dat de Belgische archiefregelgeving hopeloos gedateerd is, staat buiten kijf. Anderzijds dient wel opgemerkt dat de archiefwet, juist door zijn algemeen karakter, de archivarissen heel wat ruimte en vrijheid biedt om geschikte procedures en instrumenten te ontwikkelen.

  • 2 Een enquête uitgevoerd in april 2006 door het Algemeen rijksarchief heeft uitgewezen dat in de fed (...)

4Tot voor kort diende elke rijksarchivaris inspectieopdrachten uit te voeren, in combinatie met andere taken : acquisitie, inventarisatie, valorisatie, historisch onderzoek en publiekswerking. Deze inspectiepolitiek had ongetwijfeld een aantal voordelen. Ze stond garant voor een flexibele aanpak (voor belangrijke en dringende inspecties konden meerdere personeelsleden tegelijk ingezet worden) en bood aan de personeelsleden de mogelijkheid om hun werkterrein te verruimen. De combinatie van verschillende opdrachten verhinderde evenwel de opbouw van specifieke kennis en expertise, o.a. met betrekking tot het inspecteren. Het was ook nefast voor de uniformiteit en de efficiëntie van het toezicht, aangezien verschillende betrokkenen zonder structurele ondersteuning of coördinatie dezelfde taken dienden uit te oefenen. De aanpak heeft geleid tot structurele achterstanden omdat vaak prioriteit gegeven werd (moest gegeven worden) aan andere taken, ten nadele van de inspectieopdrachten2.

5Na het aantreden van Karel Velle als algemeen rijksarchivaris werd in 2006 in het kader van een reorganisatie van het Algemeen rijksarchief de afdeling 1 « Toezicht, advisering en coördinatie van verwerving en selectie » opgericht. Deze afdeling is één van de drie nationale coördinatiediensten die rechtstreeks onder de algemeen rijksarchivaris ressorteren. Zoals uit de benaming blijkt, staan deze diensten in voor het coördineren en faciliteren van taken die gemeenschappelijk zijn voor alle Belgische rijksarchieven, of die nu gelegen zijn in Brussel, Vlaanderen of Wallonië.

6In nauwe samenwerking met de algemeen rijksarchivaris, de regionale departementen van het Rijksarchief en de afdeling 2 « Digitale archivering en digitalisering » plant en coördineert de afdeling 1 de toezichtsopdrachten én bepaalt het beleid inzake het toezicht op en de selectie van de overheidsarchieven met het oog op de blijvende bewaring van die documenten die een historisch belang hebben of een juridische waarde bezitten en bijgevolg niet vernietigd mogen worden.

7De afdeling oefent zelf rechtstreeks toezicht uit op de centrale diensten van de federale instellingen (FOD's, POD's, openbare instellingen), terwijl het toezicht op de buitendiensten van de federale administraties, op de hoven en rechtbanken van de rechterlijke macht en op de lokale en regionale instellingen gedelegeerd wordt aan de rijksarchieven in de provinciën. Hun activiteiten worden wel vanuit Brussel ondersteund en gecoördineerd.

8De afdeling 1 is in oktober 2006 van start gegaan met een effectief van vier wetenschappelijke personeelsleden. In juli 2007 werd het personeelsbestand van de afdeling uitgebreid met twee contractuele medewerkers en twee maanden later met een statutair wetenschappelijk medewerker. Daarnaast kan de afdeling een beroep doen op stagiairs, die in het kader van hun wetenschappelijke stage tijdelijk belast zijn met toezichtsopdrachten.

2. De selectielijst, concept en doelstelling

9Het Algemeen rijksarchief en rijksarchief in de provinciën heeft doorheen de jaren verschillende instrumenten ontwikkeld in het kader van het archieftoezicht, gaande van informatie-en vormingssessies, instellingenstudies, inspectierapporten, richtlijnen en brochures. De nadruk verschuift steeds meer naar de opmaak en verspreiding van archiefselectielijsten, die de mogelijkheid bieden om op een meer structurele basis toezicht uit te oefenen.

10Een archiefselectielijst is een systematisch overzicht, een lijst van alle archiefreeksen, ongeacht de drager, die door een persoon of een organisatie gevormd en ontvangen worden in het kader van hun activiteiten. Het duidt minimaal de aard van de archiefreeksen aan, hun administratief-juridische bewaartermijn en hun definitieve bestemming (bewaren, vernietigen of selecteren). Een instelling weet op die manier van bij het ontstaan van documenten -en zelfs van vóór hun ontstaan welke na het verstrijken van hun bewaartermijn vernietigd mogen worden en welke blijvend bewaard moeten worden omwille van hun historisch belang of hun bewijswaarde. De opmaak van een archiefbeheersplan of een archiefselectielijst is een erg arbeidsintensieve opdracht, die wordt gecombineerd met de opmaak van een beknopte instellingenstudie, zodat de selectiebeslissingen op basis van een grondige kennis van de desbetreffende instelling genomen kunnen worden. Eens voltooid wordt deze zowel door de archiefvormer als door het Rijksarchief bekrachtigd. Tot slot wordt een archiefselectielijst gemiddeld om de vijf jaar aangepast en geactualiseerd. Een instelling is immers constant in evolutie, met het gevolg dat opdrachten en de daaruit voortvloeiende archiefvorming ingrijpend kunnen veranderen.

11Een archiefselectielijst moet de overheidsdiensten in staat stellen om orde te scheppen in de papieren en digitale chaos en om een gestructureerd archiefbeheer uit te bouwen. Het Rijksarchief streeft ernaar dat overheidsdiensten zich bewust worden van het belang van records management omdat een slecht georganiseerde, niet gecontroleerde massa documenten eigenlijk onvolledige, onbetrouwbare of geen informatie bevat. De blijvende bewaring van historisch waardevolle en op termijn aan het Rijksarchief over te dragen archiefstukken kan op die manier in een overkoepelende informatiestrategie geïntegreerd worden.

12De allereerste archiefselectielijsten uit het einde van de jaren 1980 bestonden uit doorlopende tekst en bevatten nog geen bewaartermijnen. Het model werd doorheen de jaren verder ontwikkeld en verfijnd. Het Rijksarchief experimenteerde in het kader van het project Instellingenstudie en archiefbeheer Vlaamse administratie (IAVA) zelfs met op het Nederlandse PIVOT-project gebaseerde archiefbeheers plannen voor de diensten van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, die de handelingen van de overheid aan de daaruit voortvloeiende archiefbescheiden koppelden en vervolgens de bewaartermijn en de definitieve bestemming bepaalden. De ervaring leerde echter dat de overheidsdiensten vooral de op basis van de archiefbeheersplannen opgestelde selectielijsten gebruikten, die door hun handige tabelvorm veel gebruiksvriendelijker waren. Dit verklaart de keuze van het Rijksarchief om in de toekomst enkel nog archiefselectielijsten op te stellen. De afdeling heeft hiertoe modellen van archiefselectielijsten ontworpen, die de opmaak van deze archiefselectielijsten moet ondersteunen en uniformeren. Een archiefselectielijst kan voor een bepaald type instelling of voor één specifieke instelling opgesteld worden : voor de eerste wordt doorgaans het functioneel model gehanteerd (dat aan de opdrachten van een instelling opgehangen is), voor de tweede het structureel model (dat het feitelijke organogram weerspiegeld).

13Het geheel van FOD's en POD's zal stapsgewijs behandeld worden, directoraatgeneraal per directoraat-generaal. Het Rijksarchief heeft zich tot doel gesteld om tegen 2010 het grootste deel ervan met haar selectie-instrumentarium te bestrijken. Momenteel zijn selectielijsten voor (onderdelen van) de FOD’s Kanselarij, Budget en beheerscontrole, P&O, Fedict, Binnenlandse zaken, Buitenlandse zaken, Financiën, Sociale zekerheid, Justitie én voor de POD Federaal wetenschapsbeleid in voorbereiding. De andere FOD’s en POD’s zullen de komende maanden en jaren gecontacteerd worden. Bovendien zullen ook de openbare instellingen aan bod komen, te beginnen met deze die van de sector van de sociale zekerheid afhangen.

3. De selectielijsten voor justitie

14Justitie behoort al enkele jaren tot de prioriteiten bij de opmaak van de archiefselectielijsten. De archiefselectielijsten dekken een steeds groter aantal instellingen van deze sector. Daar zijn verschillende redenen voor. Zo is er de groeiende aandacht van de maatschappij en media voor de organisatie en de werking van justitie en rechtspraak. Dat vertaalt zich ook in het historisch onderzoek. Wetenschappelijk onderzoek naar de rechtspraak en de strafuitvoeringspraktijk in België is lange tijd beperkt gebleven tot de analyse van secundaire, gedrukte bronnen. Studie van de primaire bronnen, met name de archieven, was vaak niet mogelijk : enerzijds omdat deze bronnen niet toegankelijk waren en nog ter plaatse bij de archiefvormer berustten, anderzijds door het ontbreken van een goede kennis over de informatie die in de reeds neergelegde archieven lag opgeslagen. De laatste jaren is via studiedagen, publicaties, onderzoeksprojecten en tientallen masterproeven de rijkdom van dit bronnenmateriaal afdoende bewezen en ruchtbaar gemaakt. Een recent initiatief om deze schat aan informatie te valoriseren, is het in 2007 gelanceerde onderzoeksnetwerk « Justice and society : the sociopolitical history of justice administration in Belgium (1795-2005) », waaraan drie Belgische universiteiten participeren (UCL, UGent en FUSL), alsook twee federale wetenschappelijke instellingen (het Rijksarchief en het SOMA). Buitenlandse partners zijn de VU Amsterdam en de Université de Lille III. De eerste resultaten zullen ongetwijfeld tijdens het congres aan bod komen3.

15Om de verwachtingen van het onderzoekende publiek zo goed mogelijk in te lossen, streeft het Rijksarchief naar een nagenoeg integrale selectie en acquisitie van archieven die toelaten een duidelijk beeld te reconstrueren van de Belgische rechtspraak en strafuitvoeringspraktijk door de eeuwen heen.

3.1. De richtlijn voor de archieven van de rechterlijke macht

  • 4 Omzendbrief D.A. 476 -A.A. 9003 ; RA nr. 5/76.

16De allereerste selectielijst (toen nog : bewaar-en vernietigingslijst) voor de archieven van hoven en rechtbanken van de rechterlijke macht was deze vastgelegd in de omzendbrief van voormalig procureur-generaal J. Matthijs van 30 januari 19764. Deze selectielijst was na een kwart eeuw dringend aan herziening toe.

17Vandaar dat in 2002 een nieuwe « Richtlijn betreffende de archieven van de rechterlijke macht : selectielijsten en bewaartermijnen » werd uitgevaardigd. De tot dan gehanteerde bewaartermijnen waren niet langer realistisch en werden bijgevolg grondig aangepast. Bovendien was de selectielijst van 1976 op tal van punten onvolledig, te weinig expliciet en bijgevolg moeilijk uitvoerbaar. Magistraten, hoofdgriffiers en hoofdsecretarissen klaagden herhaaldelijk dat verscheidene categorieën bescheiden niet in de lijst waren opgenomen en dat deze niet meer beantwoordde aan de vorm en structuur van de actuele archiefbescheiden (ingevolge de digitale archivering), dat ze geen of te weinig melding maakte van de toe te passen selectiecriteria (bij die reeksen die bij het verstrijken van de bewaartermijn aan een nadere selectie onderworpen moesten worden) en dat in de lijst van 1976 het tijdstip van de aanvang van de bewaar-en vernietigingstermijnen niet altijd duidelijk bepaald werd. De nieuwe richtlijn probeerde aan deze verzuchtingen tegemoet te komen en voerde ook op dit vlak een aantal belangrijke wijzigingen door. Tot slot hield de richtlijn uit 2002 ook rekening met de vele hervormingen binnen justitie, zowel op administratief-organisatorisch vlak (de invoering van de ICT, de automatisering van de werkprocessen, de aangroei van digitale bestanden, enz.) als op procedureel vlak (de verschillende hervormingen van het Wetboek van Strafvordering, de herziening van de verjaringstermijnen en van de faillissementswetgeving in 1998, enz.).

  • 5 Eén voorbeeld is de overheveling van de dossiers van de verenigingen zonder winstoogmerk van de Re (...)
  • 6 Wet van 10 april 2003 tot regeling van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestij (...)
  • 7 Zoals de stukken van de algemene vergadering van de verschillende rechtbanken en van de korpsverga (...)

18De in 2002 uitgevaardigde richtlijn diende op zijn beurt na vijf jaar herzien te worden. Het Rijksarchief heeft deze herziening in 2008 binnen een tijdsbestek van twee maanden doorgevoerd en uitgewerkt op basis van een grootschalige en met de hulp van het College van procureurs-generaal georganiseerde enquête, aangevuld met tal van plaatsbezoeken en telefoongesprekken. Concreet werden er bijkomende selectielijsten opgesteld voor voorheen ontbrekende geledingen van de rechterlijke macht, zoals het College van procureurs-generaal, het Federaal parket, de Raad van de procureurs des konings, de Raad van arbeidsauditeurs en de pas opgerichte strafuitvoeringsrechtbanken. Voorts werden verschoven bevoegdheden en reeksen opgenomen5, de opheffing van de militaire gerechten door de wet van 10 april 2003 gesignaleerd6, nog ontbrekende reeksen toegevoegd7 en een beperkt aantal bewaartermijnen en definitieve bestemmingen van de reeds vermelde reeksen gewijzigd en in de mate van het mogelijke verder geüniformeerd. Daarenboven werd ook duidelijker aangegeven welke reeksen een digitaal karakter (kunnen) bezitten. Tot slot werden ook de richtlijnen voor zowel de vernietiging als de neerlegging van archief aangepast en uitgewerkt. Deze aangepaste versie werd in oktober 2008 aan het College van procureurs-generaal voorgelegd.

  • 8 Het College van procureurs-generaal is bevoegd voor de coherente uitwerking en de coördinatie van (...)

19De belangrijkste aanpassing was de toevoeging van selectielijsten voor het College van procureurs-generaal, het Federaal parket, de Raad van de procureurs des konings, de Raad van arbeidsauditeurs en de strafuitvoeringsrechtbanken. De eerste vier instanties zijn op het einde van de jaren 1990 in de onmiddellijke nasleep van de Dutroux-affaire opgericht en vervullen een belangrijke coördinerende functie8. Hun archieven bevatten bijgevolg heel wat interessante informatie en zullen grotendeels blijvend bewaard worden, tenzij er een overlapping bestaat met archieven op andere niveaus van de gerechtelijke macht. De in 2007 opgestarte strafuitvoeringsrechtbanken vervangen de Commissies voor voorwaardelijke invrijheidstelling en (vanaf 2012) de Commissies voor de bescherming van de maatschappij. Zij waken over de uitvoering van de straffen, uitgesproken door de hoven en rechtbanken. Voorlopig oordelen ze enkel over straffen van meer dan drie jaar. Hun oprichting is eveneens geïnspireerd door de Dutroux-affaire omdat de beslissing van de minister van justitie om deze onder voorwaarden vrij te laten destijds heel wat stof deed opwaaien. Vandaar dat in 1999 de Commissies voor voorwaardelijke invrijheidstelling en in 2007 de strafuitvoeringsrechtbanken werden opgericht : de beslissingen die de aard van de strafuitvoering substantieel kunnen veranderen, behoren nu duidelijk tot de bevoegdheid van de rechterlijke macht. Wegens de omvang van hun archieven worden er voor dit nieuwe type rechtbanken strengere selectiecriteria gehanteerd.

  • 9 Paul Drossens, Archief van de Commissie voorwaardelijke invrijheidstelling. Archiefselectielijst, (...)
  • 10 De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank is een bijkomende straf die in bepaalde (...)

20Bij het College van procureurs-generaal zullen de notulen en bijhorende stukken, de jaarverslagen, de jaarlijkse statistieken, de documentatiedossiers en de stukken met betrekking tot het beleidsvoorbereidend en -ondersteunend onderzoek van de expertisenetwerken blijvend bewaard worden. Stukken van een meer tijdelijk belang en stukken die beter elders bewaard worden, kunnen daarentegen vernietigd worden. Bij het Federaal parket zullen de archieven van haar rechtsvoorganger, de nationale magistraten (uit de periode 1990-2002), integraal bewaard worden. Een zelfde selectiebeslissing is genomen voor een aantal reeksen van het Federaal parket met een eerder administratief karakter : de agenda’s van de briefwisseling, de omzendbrieven en dienstnota's van de federale procureur, de activiteitenverslagen en de documentatiedossiers (en bijhorende toegangen). Daarnaast komen ook de dossiers inzake de uitoefening van toezicht op de toepassing van de bijzondere opsporingsmethodes (« BOM »), de arbitragedossiers, de embargodossiers, en de dossiers inzake het toezicht op de Centrale dienst voor de bestrijding van corruptie (CDBC) in aanmerking voor blijvende bewaring. Hetzelfde geldt voor de Federale dossiers (« FD ») inzake de uitoefening van de strafvordering en de coördinatie van de uitvoering van de strafvordering. Tot slot komen ook de stukken van de Getuigenbeschermingscommissie in aanmerking voor permanente bewaring. Ook bij het federaal parket kunnen de van andere instanties ontvangen stukken én de stukken met een eerder tijdelijk karakter op termijn vernietigd worden. Een goed voorbeeld zijn de operationele dossiers inzake de rechtshulpverzoeken (RHV), die een eerder praktisch karakter bezitten (al staat daartegenover dat de toegangen tot deze dossiers wél blijvend bewaard zullen worden en aanknopingspunten kunnen bieden). Verder is zowel voor de archieven van de Raad van de procureurs des konings als van de Raad van arbeidsauditeurs beslist om alle reeksen blijvend te laten bewaren : de notulen en bijhorende stukken van deze raden én van hun bureaus, de stukken met betrekking tot de opmaak van adviezen en de stukken met betrekking tot de opmaak en de implementatie van beleidsplannen. Gelijklopend met de opmaak van de selectielijst voor de strafuitvoeringsrechtbanken werd een selectielijst opgesteld voor de in 2007 opgeheven rechtsvoorganger, de Commissie voor de voorwaardelijke invrijheidstelling9. De selectiebeslissingen voor beide archiefvormers, die grotendeels dezelfde reeksen beheren, werden op elkaar afgestemd. Bij de strafuitvoeringsrechtbanken werd beslist de processen-verbaal van de zittingen (indien afzonderlijk bewaard), de beslissingen en de databanken voor de registratie van gegevens, ontsluiting van de dossiers en opmaak van statistieken blijvend te bewaren. De zittingsrollen kunnen vernietigd worden. De beslissings-en opvolgingsdossiers worden wegens het grote aantal nader geselecteerd : na het verstrijken van de bewaartermijn zullen de dossiers van de maanden maart van de even jaren en de dossiers van de maanden oktober van de oneven jaren bewaard worden en alle overige dossiers vernietigd worden. Wel wordt een uitzondering voorzien voor de beslissings-en opvolgingsdossiers van assisenzaken die in hun geheel blijvend bewaard worden. Ook de dossiers terbeschikkingstelling10 komen in aanmerking voor permanente bewaring.

21De nieuwe richtlijn zal net zoals de vorige zowel in gedrukte vorm als via de intranetpagina van de FOD Justitie aan alle gerechtelijke diensten ter beschikking gesteld worden. Opdat ook de burger kennis kan nemen van de regels voor de bewaring en beschikbaarstelling van informatie op langere termijn, wordt deze richtlijn eveneens op de internetpagina van de FOD Justitie geplaatst11.

3. 2. De opmaak van archiefselectielijsten voor de FOD Justitie

  • 12 Sinds 1 januari 2007 is een vierde directoraat-generaal in werking getreden, nl. Justitiehuizen. V (...)
  • 13 Daarmee wordt bedoeld dat inspectiebezoeken vooral plaatsgrepen na een oproep door de archiefvorme (...)
  • 14 Voor een overzicht van de neerleggingen van het Ministerie van justitie : Rolande Depoortere, État (...)

22In 2007-2008 werden archiefselectielijsten opgesteld voor de verticale diensten van de FOD Justitie : de directoraten-generaal Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden, Rechterlijke organisatie en Penitentiaire inrichtingen12. Het voormalig Ministerie van justitie was zeker geen onbekend (lees : « onbetreden ») terrein voor het Rijksarchief. In het Centraal dossier van het Rijksarchief bevinden zich inspectierapporten teruggaand tot de jaren 1970. In de beginperiode betrof het vooral passief toezicht13 ; vanaf de jaren 1990 werd overgeschakeld op actief toezicht. In 1996 bezocht Karel Velle in het kader van een grootschalige acquisitie-en inventarisatieoperatie van Vlaamse gevangenisarchieven, ook de diensten van het hoofdbestuur, het toenmalige Bestuur der strafinrichtingen. In 2000 ondernam Rolande Depoortere een systematische inspectieronde in het Ministerie van justitie en stelde archiefselectielijsten op voor de diverse diensten. In het zog van deze toezichtsopdrachten werden een aantal belangrijke neerleggingen gerealiseerd14.

  • 15 In 2007 werd ook een archiefselectielijst opgemaakt voor de archieven van de federale politie (Mad (...)
  • 16 Kathleen Devolder, Archief van de FOD Justitie. Directoraat-generaal Wetgeving, fundamentele recht (...)

23In 2007 achtte de kersverse afdeling Toezicht, advisering en coördinatie van verwerving en selectie (zie supra) de tijd rijp voor een update van deze archiefselectielijsten. Niet alleen had het organogram van het Ministerie van justitie sinds het einde van de jaren negentig ingrijpende wijzigingen ondergaan. Het project kaderde in een breder opzet van het Rijksarchief om voor het hele justitiële en politionele15 werkveld actuele archiefselectielijsten te realiseren. Het is uiteraard onmogelijk om in het bestek van dit artikel een exhaustief overzicht te geven van alle archiefreeksen die we aantroffen in de FOD Justitie en van de selectiebeslissingen terzake. In deze bijdrage wordt een algemeen beeld geschetst van de archieven die er bewaard worden en gefocust op enkele interessante bronnen. Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen we graag naar de archiefselectielijsten zelf16.

4. Het directoraat-generaal Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden

  • 17 Situatie op 1 februari 2007.
  • 18 Deze dienst, opgericht bij K.B. van 22 december 2003 (Belgisch Staatsblad, 29 januari 2004), is be (...)

24Het directoraat-generaal Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden ontstond in 2002 uit een fusie van de diensten van het vroegere directoraat-generaal Burgerlijke wetgeving en erediensten en van het directoraat-generaal Strafwetgeving en rechten van de mens. De DG Wetgeving adviseert de minister inzake burgerlijk recht, erediensten en vrijzinnigheid, strafrecht en rechten van de mens. Het omvat drie verticale directoraten die elk instaan voor een specifiek rechtsdomein : 1° Personenrecht, 2° Contractenrecht, handelsrecht en burgerlijk procesrecht, erediensten en vrijzinnigheid, 3° Strafrecht en rechten van de mens. Uit plaatsbezoeken bleek dat de administratie ongeveer 2 000 strekkende meter archief bewaart17. De aangetroffen dossiers kunnen grosso modo in twee categorieën onderverdeeld worden : de conceptuele dossiers enerzijds en de operationele dossiers anderzijds. De conceptuele dossiers spruiten voort uit de voorbereiding van de (nationale, internationale en Europese) wetgeving in burgerlijke zaken, inzake straf(proces)recht, rechten van de mens en politierecht op gerechtelijk niveau. Het betreft wetgevende dossiers, die uiteraard een eersterangsbron vormen voor de rechtsgeschiedenis, maar ook meer algemene, thematische dossiers. De operationele dossiers vormen de neerslag van een andere prioritaire taak van het directoraatgeneraal, namelijk het in de praktijk toepassen van het burgerlijk recht (o.a. het verlenen van huwelijksdispensaties, de behandeling van aanvragen tot het veranderen van naam en voornaam, internationale wederzijdse rechtshulp in burgerlijke zaken) en van het strafrecht (onder anderen uitleveringen, rogatoire commissies, overbrenging van gevonniste personen). De twee omvangrijkste reeksen operationele dossiers zijn de individuele dossiers inzake aanvragen van verandering van naam en/of voornaam -jaarlijks opent de dienst Naam-en voornaamsverandering zo’n 1 300 nieuwe dossiers -en de nationaliteitsdossiers. Tot eind 1995 was Justitie verantwoordelijk voor de voorbereiding en afhandeling van naturalisatieaanvragen. Sinds 1 januari 1996 worden naturalisaties verleend door de Kamer van volksvertegenwoordigers (wet van 13 april 1995). Andere reeksen operationele dossiers zijn de individuele dossiers van de dienst Voogdij voor nietbegeleide minderjarige vreemdelingen18, de adoptiedossiers van de dienst Internationale adoptie, de dossiers van de Centrale autoriteit rechtshulp in burgerlijke zaken (het betreft bijvoorbeeld dossiers inzake internationale kinderontvoering, inzake het invorderen van alimentatiegeld in het buitenland) en van de Centrale autoriteit internationale samenwerking in strafzaken (dossiers inzake uitleveringen, rechtshulp met betrekking tot snelheidsovertredingen in het buitenland enzovoort).

25Er werd geopteerd voor een steekproefsgewijze selectie van de operationele dossiers waarbij, afhankelijk van de omvang en het historisch belang van de reeks, een tiende of een twintigste van de dossiers bewaard wordt. Het weerhouden van het eerste, het elfde, het eenentwintigste… dossier is een eenvoudig toepasbaar criterium met waarborg voor de objectiviteit. De registers, steekkaartensytemen en/of databanken die deze individuele dossiers ontsluiten en waarin een aantal essentiële data in beknopte vorm vastgelegd zijn, zullen eveneens bewaard worden. Voor een aantal archiefreeksen (bijvoorbeeld van de Centrale autoriteit internationale samenwerking in strafzaken) werd gekozen voor een selectie op basis van subjectieve criteria. Het leek ons belangrijk dat dossiers van bijzondere rogatoire commissies (bijvoorbeeld in het kader van het onderzoek naar de Bende van Nijvel, naar de Agusta-affaire) of van uitleveringen van markante of controversiële figuren (zoals Fehriye Erdal) bewaard zouden blijven. Voor de selectie van de conceptuele dossiers daarentegen lag het bepalen van eenduidige selectiecriteria veel moeilijker. Door de grote diversiteit aan thema’s en de uiteenlopende aard van de dossiers dringt zich hier een selectie op basis van een inventaris op. In sommige diensten is reeds een inventaris of lijst voorhanden, in andere moet die nog opgesteld worden.

4.1. Het directoraat-generaal Rechterlijke organisatie

  • 19 Situatie op 1 november 2007.
  • 20 Het betreft vnl. archiefreeksen van de diensten Budget RO en Materieel.

26Het directoraat-generaal Rechterlijke organisatie bewaart meer archieven dan het DG Wetgeving (circa 7 km)19, maar verhoudingsgewijs minder archiefreeksen komen in aanmerking voor definitieve bewaring. Het directoraat-generaal RO verstrekt de hoven en rechtbanken de nodige logistieke en materiële middelen met het oog op de goede werking van de diensten van de rechterlijke orde. Deze ondersteunende taak leidt tot de vorming van een groot aantal archiefreeksen (aankoop-en vastleggingsdossiers, facturen, onderhoudsdossiers, enz.) die na het verstrijken van de administratieve bewaartermijn vernietigd kunnen worden20.

27Het takenpakket van DG RO is weliswaar ruimer dan de bouw en uitrusting van hoven en rechtbanken. Het directoraat-generaal is ook belast met het personeelsbeheer van de magistratuur, van de ministeriële ambtenaren (notarissen en gerechtsdeurwaarders) en van de griffies en parketsecretariaten. Het staat voorts in voor de praktische organisatie van de permanente vorming van de magistratuur en het personeel van de griffies en parketten, alsook van de theoretische opleiding van de gerechtelijke stagiairs. Daarnaast ziet het DG RO toe op de verificatie en vereffening van de gerechtskosten in strafzaken en staat het in voor het beheer van het Centraal strafregister.

  • 21 Koninklijk besluit van 30 december 1888 (Belgisch Staatsblad, 10 januari 1889). De laatste grondig (...)
  • 22 Archiefselectielijst van Rolande Depoortere voor het directoraat-generaal Rechterlijke organisatie (...)

28Het Centraal strafregister is de onbetwistbare koploper inzake archiefvorming binnen het directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. Deze centrale gegevensbank, opgericht bij K.B. van 30 december 188821, bevat gegevens van Belgen die -in België of in het buitenland -veroordeeld zijn tot criminele, correctionele of politiestraffen, maar ook beslissingen tot internering en tot opschortingen van de uitspraak. Het register wordt bijgehouden aan de hand van veroordelingsbulletins die de griffies van de hoven en rechtbanken aan de FOD Justitie overmaken. De bulletins worden genummerd en, na invoering in een databank, numeriek geklasseerd. Het archief van het Centraal strafregister telde eind 2007 circa 5 miljoen bulletins, goed voor zo’n 3 665 strekkende meter papier. Gezien de geringe informatiewaarde van de veroordelingsbulletins enerzijds en de grote omvang van de reeks anderzijds, werd in het verleden beslist om deze documenten na het verstrijken van de administratieve bewaartermijn (na het overlijden van de betrokkene) te vernietigen22. In de geactualiseerde archiefselectielijst kreeg de databank waarin de criminele, correctionele of politiestraffen sinds 1 oktober 1988 worden geregistreerd, wel de definitieve bestemming « bewaren ».

29Enkele andere archiefreeksen van het directoraat-generaal RO die voor permanente bewaring geselecteerd werden, zijn :

  • de registers met samenstelling van de hoven en rechtbanken (1832-1967), en het vervolg op deze registers onder de vorm van alfabetische steekkaarten ;
  • de personeelsdossiers van magistraten, notarissen, gerechtsdeurwaarders, rechters in handelszaken en stagiairs ;
  • de personeelsdossiers van de hoofdgriffiers, griffiers-hoofd van dienst, hoofdsecretarissen en secretarissen-hoofd van dienst ;
  • de principe-en werkdossiers van de dienst Gebouwen en een selectie van de veiligheidsdossiers van gerechtsgebouwen ;
  • de dossiers, de registers met de verslagen van de vergaderingen (opgemaakt door de secretaris tijdens de zitting) en de processen-verbaal van de vergaderingen (geredigeerd aan de hand van de verslagen) van de Commissie voor de gerechtskosten in strafzaken, opgericht bij K.B. van 1 september 192023. Dit archief wordt bewaard door de dienst Gerechtskosten die het secretariaat van de Commissie waarneemt. De Commissie voor de gerechtskosten in strafzaken behandelt de beroepen ingesteld tegen de beslissingen van de taxerende magistraat en de minister van justitie inzake het bedrag van de gerechtskosten. Haar werking werd recent gewijzigd door de programmawet van 27 december 200624 en het K.B. van 26 april 200725 houdende regeling van de Commissie voor de gerechtskosten.

4.2. Het directoraat-generaal Penitentiaire inrichtingen

  • 26 Het centraal bestuur staat in voor de controle op en de begeleiding van de buitendiensten, de beha (...)

30Het directoraat-generaal Penitentiaire inrichtingen (kortweg DG EPI) is belast met de tenuitvoerlegging van de straffen en vrijheidsberovende maatregelen en verstrekt advies op penitentiair vlak. Gezien de tweeledige structuur van de administratie -het centraal bestuur26 enerzijds en de buitendiensten (penitentiaire inrichtingen, opleidingscentra voor gevangenispersoneel en medische centra voor gedetineerden) anderzijds -werd geopteerd voor het opstellen van twee afzonderlijke selectielijsten. De opmaak van deze archiefselectielijsten gebeurde door twee archivarissen die in nauw overleg met elkaar tewerk gingen. De aanwezigheid van (deels) gemeenschappelijke reeksen in de diensten van het hoofdbestuur en de strafrichtingen maakte samenwerking en op elkaar afgestemde afspraken inzake selectiecriteria en bewaarniveaus noodzakelijk.

  • 27 Wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstr (...)
  • 28 Sinds de wet betreffende de externe rechtspositie van de gedetineerden behoort het nemen van besli (...)

31De dossiers van de dienst Individuele gevallen (DIG) zijn hiervan een mooi voorbeeld. De dienst Individuele gevallen staat in voor de classificatie en de overbrenging van de gedetineerden, voor het toekennen van uitgaansvergunningen, penitentiaire verloven, onderbrekingen van strafuitvoeringen, en voor de behandeling van klachten en verzoeken van de gedetineerden. Vóór de recente hervorming van het systeem van de voorwaardelijke invrijheidstelling27 stond de dienst ook in voor beperkte detentie, elektronisch toezicht, voorlopige invrijheidstelling, het behandelen van voorstellen tot internering en het overmaken van adviezen op basis van voorstellen tot voorwaardelijke invrijheidstelling ingediend door de personeelscolleges van de gevangenissen, aan de Commissie voor voorwaardelijke invrijheidstelling28. Tot 1999 (onder het systeem van de wet Lejeune) was het de DIG (de minister) die in laatste instantie besliste over de toekenning van de voorwaardelijke invrijheidstelling.

32Dit uitgebreide takenpakket resulteerde in de uitbouw van een aanzienlijk archief. De DIG bewaart momenteel zo’n 2 100 meter archief in de kantoren en de kelders van het gebouw in de Waterloolaan. Op andere locaties, zoals de gevangenis te Sint-Gillis, liggen nog enkele tientallen meters dossiers van de rechtsvoorganger van de DIG, de dienst Geschillen der gevangenissen, opgeslagen.

  • 29 Het laatst toegekende dossiernummer op het moment van ons bezoek (10 januari 2008) was nr. 143.836

33De individuele dossiers van de gedetineerden (1954-heden) maken de hoofdmoot uit van de archieven van de DIG (circa 150 000 nummers29 of 1 800 strekkende meter papier). Zij bevatten allerhande documenten m.b.t. het detentieverloop van de gedetineerde : de opsluitingsfiche, briefwisseling met familieleden, met de advocaat van de gedetineerde of met de gedetineerde zelf, bescheiden betreffende de classificatie, aanvragen voor overbrenging, aanvragen voor medisch of penitentiair verlof, het advies terzake van de gevangenisdirecteur en van de personeelsconferentie, psychosociale rapporten, rapporten over allerhande incidenten (arbeidsongevallen, [poging tot] ontvluchting, [poging tot] zelfmoord, geweldpleging tegenover het personeel of tegenover andere gedetineerden), maar ook foto’s, krantenartikels enzovoort. De dossiers worden chronologisch geordend en zijn ontsloten door een alfabetisch fichesysteem.

  • 30 Deze benaming wordt door de personeelsleden van de dienst gebruikt om te refereren aan een aantal (...)

34De individuele dossiers van de DIG kennen een tegenhanger op lokaal niveau, nl. de dossiers van de gedetineerden, beheerd door de strafinrichtingen. Het DIG-dossier en het gedetineerdendossier, dat de gevangene bij elke overplaatsing volgt, bevatten een groot aantal gemeenschappelijke bescheiden : uittreksels van vonnissen en arresten, psychosociale verslagen enz. Bij het bepalen van de selectiecriteria werd rekening gehouden met dit gegeven. Het zou weinig zinvol zijn om de dossiers met betrekking tot dezelfde gedetineerde op de beide niveaus te bewaren, zeker niet gezien de grote omvang van de betrokken archiefreeksen. Er werd overeengekomen om tot en met 1960 beide reeksen integraal te bewaren. Vanaf 1960 zullen de DIG-dossiers geselecteerd worden op basis van de aard van de zaak : enkel de dossiers van gedetineerden die tot criminele straffen werden veroordeeld, en de zogenaamde « vedettendossiers »30 (in dit laatste geval betreft het niet alleen criminele, maar ook politie-en correctionele zaken), moeten voor permanente bewaring overgedragen worden aan het Rijksarchief. Het bijna exclusief weerhouden van dossiers van « zware gevallen » op centraal niveau zal worden gecompenseerd door de steekproefsgewijze selectie van de dossiers op lokaal niveau. Overigens zullen ook de toegangen op deze dossiers, het steekkaartsysteem op de DIG-dossiers, en de databanken SIDIS en Griffie bewaard blijven. SIDIS (Système Informatique de Détention-Detentie Informatica Systeem) is de databank waarin sinds de jaren ’90 de signalitiek-en detentiegegevens van alle gedetineerden geregistreerd zijn. Griffie werd enkele jaren later ontwikkeld voor de registratie en het beheer van de opsluitingstitels.

  • 31 Krachtens de wetten van 5 en 18 maart 1998 ter vervanging van de wet Lejeune, werd de beslissing t (...)
  • 32 Paul Drossens, Archief van de Commissie voorwaardelijke invrijheidstelling. Archiefselectielijst, (...)

35Een tweede grote archiefreeks van de DIG bestaat uit de dossiers voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) van gedetineerden. Deze reeks zal geselecteerd worden naar analogie van de individuele dossiers: alleen van die gedetineerden waarvan het individueel dossier bewaard wordt, zal ook het VI-dossier overgedragen worden. Op die manier zal toch voor een gedeelte van de gedetineerden een volledig dossier bewaard blijven. De « adviesdossiers » voorwaardelijke invrijheidstelling daterend van na de hervorming van het VI-stelsel begin 199931 mogen op het niveau van de DIG vernietigd worden; de « beslissingsdossiers » blijven, weliswaar na selectie, bewaard op het niveau van de Commissies voor voorwaardelijke invrijheidstelling32.

36Ook voor archiefreeksen van andere diensten (P&O bijvoorbeeld, of de dienst Financieel en logistiek beheer, de Interne dienst voor preventie en bescherming, enz.) werd afgetoetst in hoeverre er dubbels op lokaal niveau bestonden, en afspraken gemaakt omtrent de definitieve bestemming en de selectiecriteria.

37Bij het hoofdbestuur van het DG EPI werden, naast de hierboven vermelde dossiers van de DIG, onder anderen ook volgende belangrijke archiefreeksen geselecteerd voor permanente bewaring :

  • de ministeriële omzendbrieven en collectieve brieven ;
  • de inspectierapporten van de diverse strafinrichtingen ;
  • de personeelsdossiers van het personeel van de strafinrichtingen en van de leden van het Veiligheidskorps. Deze dossiers zullen weliswaar in gereduceerde vorm overgedragen worden aan het Rijksarchief. Enkel de dienststaat (met de identificatiegegevens en een overzicht van de carrière), de officiële besluiten, de samenvattende fiches inzake ziekteverloven en wedde, en eventuele evaluatieformulieren en/of -verslagen zullen bewaard worden. Het volume van de personeelsdossiers (actueel zo’n 507 strekkende meter) zal op die manier aanzienlijk gereduceerd worden. De dossiers van de leidinggevende en medische functies (gevangenisdirecteurs, sociale inspecteurs, hoofdgeneesheren, antropologen, enz.) moeten wel integraal overgedragen worden. Hetzelfde geldt voor de personeelsregisters (die teruggaan tot 1877), de klapper (het steekkaartensysteem) op de personeelsdossiers en de databank « Personne », in gebruik sinds het begin van de 1990 ;
  • de dossiers inzake de bestuurscommissies van de strafinrichtingen (19452003) ;
  • de jaarverslagen van de herstelconsulenten, aangesteld in de strafinrichtingen sinds 2000.
  • 33 Voor meer informatie omtrent de diverse acquisitie-en inventarisatieprojecten van penitentiaire en (...)
  • 34 De archieven van de strafinrichtingen, interneringscentra en penitentiaire mijncentra gelegen in d (...)
  • 35 Paul Drossens, Archief van de buitendiensten van het directoraat-generaal Penitentiaire inrichting (...)

38Ook voor de buitendiensten van het DG EPI drong een eenduidige selectie zich op. De archieven van de strafinrichtingen in België worden immers nog grotendeels ter plaatse in de inrichtingen bewaard. Een aantal gevangenissen heeft nooit of nauwelijks archief overgedragen aan het Rijksarchief. In de gevallen waarbij archief werd overgedragen, ging het doorgaans om de meer omvangrijke reeksen, zoals opsluitingsdossiers. De toegangen op de dossiers in de vorm van rollen, dagboeken van in-en uitschrijving, klappers en steekkaartsystemen werden niet altijd meegegeven. Bovendien worden statische archieven doorgaans stiefmoederlijk behandeld : ze worden daar bewaard waar er plaats is, zonder dat waardevolle kantoor-of celruimte verloren gaat. Meestal zijn ze terug te vinden op zolders of in kelders. Moedwillige vernietiging van archieven komt weliswaar zelden voor, maar de soms zeer slechte materiële bewaaromstandigheden hebben wel tot gevolg dat bepaalde archiefbescheiden in zo’n slechte staat worden aangetroffen (vocht-of brandschade, schimmelvorming, dikke lagen vuil en stof) dat van permanente bewaring geen sprake kan zijn. Tijdige selectie drong en dringt zich dus op. Om aan de hierboven geschetste toestand te verhelpen werd vanaf 1996 in Vlaanderen een acquisitie-en inventarisatieoperatie gestart onder impuls van Karel Velle, op dat moment verbonden aan het Rijksarchief te Beveren. Onder zijn leiding werd in de periode 1996-2001 ruwweg twee strekkende kilometer gevangenisarchief verworven en ontsloten33. Op een klein aantal uitzonderingen na wordt het te bewaren archief van de Vlaamse strafinrichtingen tot en met 1970 in het Rijksarchief bewaard34. Momenteel lopen een aantal acties om de statische archieven in de Waalse gevangenissen (vaak teruggaand tot de 19de eeuw) eveneens in veiligheid te brengen. De selectielijst kan hierbij als leidraad fungeren35.

39Bij de opmaak van de selectielijst was het van groot belang dat de hele operatie van bovenuit werd gesteund. In het verleden werd meestal op ad hoc-basis gewerkt en kreeg het Rijksarchief pas aanvragen tot overdracht wanneer ergens plaatsgebrek was ontstaan. Door de goede samenwerking tussen het DG EPI en het Rijksarchief kon een meer gecoördineerde aanpak worden nagestreefd voor alle Belgische gevangenissen. Om dit te faciliteren werd een centrale contactpersoon aangeduid die fungeert als aanspreekpunt en archiefcoördinator voor DG EPI (voornamelijk voor de buitendiensten). Tevens werden voor de implementatie van de selectielijst en de uitvoering van de selectie, in navolging van de werkwijze bij de hoven en rechtbanken, archiefploegen aangesteld. De leden van deze ploegen zijn personeelsleden van het DG EPI en/of personen tewerkgesteld onder art. 60-statuut van het OCMW die, na een opleiding voorzien door het Rijksarchief, gevangenisgewijs de statische archieven selecteren, de te bewaren archieven in zuurvrij materiaal verpakken en de overdracht van deze waardevolle archieven voorbereiden en uitvoeren aan de hand van gedetailleerde overdrachtslijsten. De werkzaamheden van deze ploegen worden opgevolgd door een archivaris, die bijspringt indien dit is vereist voor de identificatie van bepaalde series, de controle van de lijsten, enz. Voor bepaalde logistieke werkzaamheden, zoals het vouwen van de zuurvrije archiefdozen, kan beroep worden gedaan op gedetineerden. De archiefploegen zijn in september 2008 gestart in de gevangenis te Sint-Gillis omdat daar de nood het hoogst is.

  • 36 De morele dossiers werden in 1924 geïntroduceerd. Voordien werd de morele boekhouding, waarvan de (...)

40De meest tot de verbeelding sprekende reeksen van de strafinrichtingen zijn de dossiers van de gedetineerden (en de toegangen erop). Hierbij moet een onderscheid gemaakt worden tussen de opsluitingsdossiers (dossiers d’écrou) enerzijds en de antropologische en morele dossiers anderzijds. Opsluitingsdossiers bevatten in wezen alle bescheiden die noodzakelijk zijn voor de administratieve opvolging van de strafuitvoering door de gevangenisgriffie, zoals het uittreksel van het vonnis (voor veroordeelden) of het bevel tot aanhouding (voor beklaagden), een foto, de kaart van de briefwisseling, de bezoekkaart, het bulletin van de wettelijke toestand, rapportbriefjes, stukken betreffende het zedelijk en godsdienstig regime, stukken betreffende kinderbijslag en het borderel betreffende in bewaring gegeven voorwerpen. Morele dossiers dienen voornamelijk om de bevoegde autoriteiten (aanvankelijk de administratieve commissie, later ook de personeelsconferentie) toe te laten een gefundeerd advies te formuleren inzake genadevoorstellen en voorstellen tot voorwaardelijke invrijheidstelling36. Antropologische dossiers werden in 1920 geïntroduceerd bij de oprichting van antropologische laboratoria in een aantal strafinrichtingen. Aanvankelijk lag het accent bij het penitentiairantropologisch onderzoek op antropometrische metingen en het in kaart brengen van de morfologische gegevens van de veroordeelde. Na de Tweede Wereldoorlog verschoof de belangstelling meer naar het oplijsten van de psychologische en sociologische factoren. Sinds de afschaffing in 1997 van de Oriëntatie-en behandelingseenheden en de lokale antropologische diensten in de strafinrichtingen en de oprichting van de psychosociale dienst is er geen sprake meer van een antropologisch dossier. Het antropologisch dossier is opgegaan in het lokale psychosociaal dossier, waarvan de voornaamste bescheiden -de psychosociale verslagen -ook in het moreel dossier zijn terug te vinden. In tegenstelling tot opsluitingsdossiers die worden aangelegd voor alle categorieën gedetineerden (inclusief beklaagden), werden morele en antropologische dossiers enkel aangelegd bij veroordeelden waarvan de totale straf meer dan drie maanden bedroeg. Momenteel wordt een moreel dossier aangemaakt voor veroordeelden tot minimum zes maanden effectieve gevangenisstraf.

  • 37 Voor een overzicht van de evolutie van de gevangenisbevolking in de periode 1946-1991, zie Kristel (...)

41Aangezien deze reeksen dossiers vanuit historisch oogpunt heel waardevol zijn maar de omvang ervan niet toelaat alles integraal te bewaren, moest een onderbouwde selectiebeslissing worden genomen. Deze selectiebeslissing is tweeledig van aard. Tot en met 1960 worden alle opsluitingsdossiers integraal bewaard. De motivatie om in 1960 een cesuur aan te brengen is van velerlei aard. In eerste instantie vormen deze dossiers een coherent geheel en een mooie visualisatie van de periode vóór de Tweede Wereldoorlog, de oorlogsjaren en de eerste naoorlogse jaren. Een cesuur leggen in 1950 zou een te vertekend beeld geven aangezien begin jaren 1950 een deel van de gevangenisbevolking nog steeds voor incivisme opgesloten zat. De dossiers uit de jaren 1950 laten toe een beeld te reconstrueren van de laatste naweeën van de repressie en de geleidelijke normalisatie van de gedetineerdenpopulatie. Een tweede argument voor het aanbrengen van de cesuur in 1960 is de exponentiële toename van zowel het dossiervolume als het aantal dossiers vanaf de jaren 196037. Een derde factor waar rekening mee werd gehouden, is het feit dat op centraal niveau pas in de loop van de jaren 1950 werd gestart met de reeks individuele dossiers. De opsluitingsdossiers vormen tot dan eigenlijk unieke bronnen die een licht kunnen werpen op de detentieperiode en de strafuitvoeringspraktijk. Vanaf de jaren 1960 kan op meerdere niveaus (lokaal én centraal) grosso modo dezelfde informatie getraceerd worden. Om die redenen worden vanaf 1961 de opsluitingsdossiers steekproefsgewijs bewaard. Meer bepaald beogen we op het niveau van de strafinrichting een bewaarpercentage van circa 10 %. Dit wordt gerealiseerd door de opsluitingsdossiers te bewaren van de gedetineerden die op de 1ste, 11de en 21ste dag van de maand zijn vrijgelaten. Komt het voor dat op één van die dagen geen dossiers zijn afgesloten, dan worden de dossiers van de eerstvolgende dag bewaard. Deze systematische steekproef streeft geen representatitiviteit na maar laat toe om op een vrij eenvoudige manier de omvangrijke reeks opsluitingsdossiers tot beheersbare proporties te reduceren. Bij het nemen van de selectiebeslissing werd vooral rekening gehouden met de ordeningsmethode. Aangezien de opsluitingsdossiers chronologisch per dag van uitschrijving zijn geordend, is het voor de personen belast met de selectie heel eenvoudig om de te bewaren en de te vernietigen dossiers te selecteren. De selectie van de opsluitingsdossiers op lokaal niveau beoogt dus eigenlijk meer een doorsneebeeld van de gedetineerde te reconstrueren, ongeacht zijn statuut (beklaagde, veroordeelde tot een politie-, correctionele of criminele straf, terbeschikkinggestelde, enz.). Op centraal niveau worden de dossiers van de meer tot de verbeelding sprekende « zware gevallen » bewaard (bij de dienst Individuele gevallen, cf. supra). Ongetwijfeld zullen met de voorliggende selectiemethode een groot aantal dossiers van eveneens interessante figuren door de mazen van het net vallen, maar dit is nu eenmaal een keuze die gemaakt moet worden. De basisinformatie van elke gedetineerde is trouwens steeds terug te vinden in de toegangen (rollen, dagboeken van in-en uitschrijving, steekkaartsystemen) die integraal worden bewaard. Bovendien beschikt men vanaf het einde van de jaren 1990 met SIDIS over een databank waarin van alle gedetineerden de signalitiek-en detentiegegevens zijn geregistreerd.

  • 38 De dossiers van de antropologische laboratoria van Antwerpen, Leuven-Hulp en Leuven- Centraal word (...)
  • 39 Dit impliceert dat in de praktijk enigszins zal afgeweken worden van de 10 %-norm aangezien niet v (...)

42De selectie van de morele en antropologische dossiers werd in de mate van het mogelijke afgestemd op die van de opsluitingsdossiers. Hierbij diende wel rekening gehouden te worden met de plaats van bewaring. In tegenstelling tot het opsluitingsdossier, dat in de strafinrichting wordt bewaard van waaruit de gedetineerde wordt vrijgelaten, werden het moreel en het antropologisch dossier bij het verstrijken van de straftijd samen voor verder onderzoek overgemaakt aan het Centraal antropologisch laboratorium (later het Penitentiair antropologisch centrum), dat in de jaren 1924-1952 was gevestigd te Vorst, tussen 1953-1963 in de Centrale gevangenis te Leuven en sedert 1963 in de gevangenis te Sint-Gillis. Hoewel deze instelling in 1997 werd opgeheven, worden de morele dossiers tot op vandaag nog steeds gecentraliseerd te Sint-Gillis. De morele dossiers die destijds werden gecentraliseerd te Vorst, evenals de toegang in steekkaartvorm, worden momenteel bewaard in de gevangenis te Merksplas. In totaal gaat het om 122 854 dossiers. De antropologische dossiers uit die periode werden eveneens naar Merkplas overgebracht, maar werden hier in erbarmelijke omstandigheden bewaard (vochtschade, schimmelvorming). In 1996 werden de antropologische dossiers die nog in degelijke staat verkeerden, overgedragen aan het Rijksarchief38. De overige dossiers werden omwille van de te grote beschadiging vernietigd. De morele en antropologische dossiers die na 1952 werden gecentraliseerd te Leuven en vanaf 1963 te Sint-Gillis, worden momenteel nog steeds in de gevangenis te Sint-Gillis bewaard, in doorgaans slechte materiële omstandigheden. Eind februari 2008 ging het in totaal om 141 456 dossiers. In omvang beslaat deze reeks circa anderhalve strekkende kilometer. Op de dossiers bestaat een alfabetische toegang in steekkaartvorm. Bij de selectie van de morele en antropologische dossiers worden dezelfde criteria gehanteerd als voor de opsluitingsdossiers. De datum van invrijheidstelling is het referentiepunt. De dossiers tot en met 1960 worden integraal bewaard en komen in aanmerking voor onmiddellijke overdracht naar het Rijksarchief. Vanaf 1961 komt na selectie circa 10 % van de dossiers in aanmerking voor permanente bewaring. Om de onderzoekswaarde van deze steekproef te optimaliseren, is het noodzakelijk de morele en antropologische dossiers te selecteren van die gedetineerden waarvan ook het opsluitingsdossier voor bewaring wordt geselecteerd39. Dat zijn de dossiers van de gedetineerden die op de 1ste, 11de of 21ste dag van de maand werden vrijgelaten. De moeilijkheid is dat de dossiers te Sint-Gillis numeriek geordend zijn op datum van ontvangst. De selectie zal hier bijgevolg meer tijd en inspanning vergen aangezien elk dossier ter hand moet genomen worden. Normaliter is de datum van invrijheidstelling op de dossierkaft terug te vinden tot het begin van de jaren 1990. Ingevolge het Ministerieel Besluit van 26 maart 1991 en de nieuwe lay-out van het dossier wordt deze datum niet langer op de kaft genoteerd. Indien er geen vrijlatingsdatum op de kaft is vermeld, kan deze datum achterhaald worden door het dossier te consulteren. Voor de selectie van de dossiers vanaf de jaren 1990 kan ook beroep worden gedaan op SIDIS. Een eenvoudiger uit te voeren alternatief zou zijn om bijvoorbeeld van elke 1 000 dossiers de eerste 100 te bewaren, maar op die manier gaat elke verband met het opsluitingsdossier verloren en blijft enkel een fragmentarisch resultaat bewaard. Van bepaalde gedetineerden zal dan enkel het opsluitingsdossier zijn bewaard, van anderen enkel het moreel en antropologisch dossier.

43Net zoals andere archiefvormers vervullen de gevangenissen en de andere buitendiensten van het DG EPI zowel ondersteunende als uitvoerende taken. Bij het nemen van een selectiebeslissing voor de archiefneerslag van de ondersteunende taken (zoals personeelsbeheer, financieel beheer, materieel beheer, e.d.m.) kan men zich grotendeels baseren op wat hieromtrent voor andere archiefvormers werd beslist in het verleden, mits natuurlijk rekening wordt gehouden met de eigenheid en het bijzondere karakter van de gevangenis als archiefvormer. In essentie kan geconcludeerd worden dat de neerslag van louter ondersteunende handelingen grotendeels in aanmerking komt voor vernietiging. Praktisch impliceert dit dat nagenoeg alle archiefneerslag van financiële aard of met betrekking tot personeelsaangelegenheden na afloop van de administratief-juridische bewaartermijn mag vernietigd worden. Beleidsdocumenten (operationele plannen, notulen van beslissingsorganen, enz.) en bescheiden die informatie in synthetische vorm weergeven (periodieke verslagen, toegangen op dossiers, financiële beheerstabellen) komen dan weer in aanmerking voor bewaring. Niet alle notulen dienen echter bewaard te blijven. Een voorbeeld hiervan zijn de notulen van de teamvergaderingen van de lokale psychosociale dienst. Op deze teamvergaderingen worden de gemeenschappelijke opdrachten, de concrete punten uit de dagelijkse werking, een bepaald geval of een theoretische probleemstelling besproken. Inhoudelijk bieden de notulen van deze bijeenkomsten echter geen zodanige meerwaarde dat permanente bewaring noodzakelijk is. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de notulen van de vergaderingen van verpleegkundigen in een inrichting.

44In de selectielijst werden ook een aantal opgeheven instellingen opgenomen waarvan de archieven berusten in de archiefruimten van diverse strafinrichtingen. Aangezien het om historisch zeer waardevolle archieven gaat, werden ze alsnog in de selectielijst opgenomen om het gevangenispersoneel te wijzen op het belang van deze archieven en het nut om deze over te dragen aan het Rijksarchief. Het gaat meer bepaald om de archieven van de naoorlogse interneringscentra (1944-1953) en van het Penitentiair oriëntatiecentrum (1963-1992). De archieven van de naoorlogse interneringscentra werden reeds deels overgedragen aan het Rijksarchief. In een groot aantal strafinrichtingen berusten deze archieven, waarvan de administratiefjuridische waarde reeds lang is verstreken, echter nog steeds in de archiefruimten. Gezien de uitzonderlijke historische waarde van deze archieven en de grote belangstelling die er bestaat bij het publiek en de wetenschappelijke wereld voor de repressieperiode is het raadzaam de nog in de strafinrichtingen berustende archieven zo snel mogelijk over te dragen naar het Rijksarchief met het oog op verdere bewaring en beschikbaarstelling. Gezien de vrij korte bestaansduur van deze centra en de bijzondere omstandigheden waarin ze opereerden, leek het verantwoord om naast de traditioneel te bewaren reeksen (rollen, dossiers, e.d.m.) ook de administratieve en boekhoudkundige bescheiden te bewaren die normaliter (in andere omstandigheden of met betrekking tot een andere periode) vernietigd zouden worden. Het archief van het Penitentiair oriëntatiecentrum, destijds gevestigd in een vleugel van de strafinrichting te Sint-Gillis, verdient eveneens vermelding. Aangezien het om een zeer specialistische instelling gaat waarvan de werking, de gehanteerde observatie-en behandelingstechnieken en het doelpubliek van voornamelijk zware criminelen van uitzonderlijke waarde is voor historisch, criminologisch en psychologisch onderzoek en de omvang van het archief vrij beperkt is, leek het raadzaam om ook dit archief nagenoeg integraal te bewaren.

  • 40 Paul Drossens, Archief van de Commissie bescherming van de maatschappij. Archief selectielijst, Br (...)
  • 41 Zie codes HB35 en COR18 in de selectielijst van de rechterlijke macht, uitgevaardigd bij ministeri (...)
  • 42 Karel Velle, De selectie van de archieven van de correctionele griffies in België. Enkele beschouw (...)
  • 43 Code JH26 in de selectielijst voor de justititiehuizen, uitgevaardigd bij ministeriële omzendbrief (...)

45Tijdens de opmaak van de selectielijst voor de buitendiensten van het DG EPI leek het ook nuttig om een gelijkaardig instrument op te stellen voor de Commissies voor de bescherming van de maatschappij (CBM), die ingevolge de interneringswet van 21 april 2007 in 2012 ophouden te bestaan en waarvan de bevoegdheden (en het archief) worden overgeheveld naar de strafuitvoeringsrechtbank40. De CBM zijn administratieve rechtscolleges die werden ingesteld bij de wet van 9 april 1930 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen en gewoontemisdadigers. Zij zetelen in de strafinrichtingen waaraan een psychiatrische afdeling (« annexe ») is verbonden. De CBM spreekt zich uit over de manier waarop een interneringsmaatregel wordt uitgevoerd en is bevoegd voor de aanwijzing van de instelling waar de internering zal plaatsvinden en het oordelen over de definitieve invrijheidstelling of invrijheidstelling op proef (en de herroeping ervan), de overbrenging naar een andere instelling en de toekenning van beperkte vrijheid, uitgangspermissie en verlof. De notulen van de CBM en de bijhorende vergaderstukken worden integraal bewaard. Aan de hand van deze bescheiden kan de werking van de commissie worden gereconstrueerd en blijft de neerslag van alle beslissingen die dit orgaan heeft genomen, bewaard. De interneringsdossiers komen eveneens integraal in aanmerking voor bewaring. Hiervoor kunnen een aantal argumenten worden aangehaald. Vanuit functioneel oogpunt kan de interneringsprocedure opgesplitst worden in enerzijds een beslissingsfase (beslissing tot internering) en anderzijds een uitvoeringsfase (uitvoering van de interneringsbeslissing). De dossiers die gevormd worden door de onderzoeks-of vonnisgerechten die de internering opleggen, worden integraal bewaard41. Logischerwijs kan men hieruit concluderen dat ook de dossiers inzake de uitvoering van de internering in aanmerking komen voor integrale bewaring. De argumenten waarmee destijds de integrale bewaring van de interneringsdossiers op het niveau van de correctionele rechtbank werd bepleit, zijn in ieder geval ook van toepassing op de CBM-dossiers, meer bepaald : « […] de grote detailrijkdom van de dossiers die voor menig sociaal-wetenschappelijk (kwalitatief) onderzoek in aanmerking komen en omdat het hier gaat om dossiers gevormd in het kader van de toepassing van een specifieke, complexe en soms ook gecontesteerde wetgeving » 42. Bij de waardering van de CBM-dossiers werd ook rekening gehouden met gelijkaardige informatie die op andere bestuurlijke of administratieve niveaus aanwezig is en de selectiebeslissing die hierover werd genomen. Op het niveau van de justitiehuizen worden immers ook dossiers « internering » bijgehouden inzake de opvolging en begeleiding van de geïnterneerden. Deze reeks wordt echter na het verstrijken van de administratief-juridische bewaartermijn integraal vernietigd43. Ook op het niveau van het parket van de procureur des konings wordt een gelijkaardige reeks interneringsdossiers bijgehouden voor de administratieve opvolging. Deze dossiers worden in de bijgewerkte selectielijst voor de gerechtelijke macht voor vernietiging aangeduid in zoverre de corresponderende CBM-dossiers zijn bewaard gebleven. Los van het bewaarniveau speelden ook andere factoren een rol bij de selectiebeslissing. Een belangrijke motivatie om bepaalde reeksen die inhoudelijk interessant zijn, zoals de opsluitingsdossiers en morele dossiers van gedetineerden, toch te selecteren en steekproefsgewijs te bewaren, is de grote omvang van de reeks. Dit argument speelt in mindere mate bij de selectie van de dossiers van de CBM aangezien de omvang hiervan binnen de perken blijft. Het gaat hierbij eerder om tientallen in plaats van honderden meters archief.

Notas

1 Archiefwet van 24 juni 1955 (Belgisch Staatsblad, 12/08/1955) en koninklijk besluit van 12 december 1957 betreffende de uitvoering van de archiefwet van 24 juni 1955 (Belgisch Staatsblad, 20/12/1957).

2 Een enquête uitgevoerd in april 2006 door het Algemeen rijksarchief heeft uitgewezen dat in de federale en programmatorische overheidsdiensten (FOD en POD) nog circa 292 820 strekkende meter archief bewaard wordt.

3 Voor meer informatie, zie de website http://www.just-his.be.

4 Omzendbrief D.A. 476 -A.A. 9003 ; RA nr. 5/76.

5 Eén voorbeeld is de overheveling van de dossiers van de verenigingen zonder winstoogmerk van de Rechtbank van eerste aanleg naar de Rechtbank van koophandel, zoals voorzien door de wet van 2 mei 2002 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen (Belgisch Staatsblad, 11 december 2002).

6 Wet van 10 april 2003 tot regeling van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd alsmede van het behoud ervan in oorlogstijd (Belgisch Staatsblad, 7 mei 2003).

7 Zoals de stukken van de algemene vergadering van de verschillende rechtbanken en van de korpsvergaderingen van de verschillende parketten.

8 Het College van procureurs-generaal is bevoegd voor de coherente uitwerking en de coördinatie van het strafrechtelijk beleid evenals voor de goede algemene en gecoördineerde werking van het openbaar ministerie. De Raad van procureurs des konings heeft tot taak het college van procureurs-generaal ambtshalve of op diens verzoek te adviseren over de harmonisatie en de uniforme toepassing van de regels en over elke zaak die verband houdt met de opdrachten van het openbaar ministerie. De Raad van arbeidsauditeurs heeft diezelfde taak voor de arbeidsauditoraten. Het Federaal parket heeft drie taken. De eerste opdracht betreft de uitoefening van de strafvordering voor ingewikkelde dossiers die de grenzen van een rechtsgebied overschrijden of die verband houden met de georganiseerde criminaliteit. Het Federaal parket staat ook in voor de coördinatie van de strafvordering en voor de versterking van de international samenwerking. Ten slotte houdt het ook toezicht op de werking van de nieuwe federale politiediensten. De belangrijkste wettelijke grondslagen zijn de wet van 4 maart 1997 tot instelling van het College van de procureurs-generaal en tot instelling van het ambt van nationaal magistraat (Belgisch Staatsblad, 30 april 1997), de wet van 22 december 1998 betreffende de « verticale integratie » van het openbaar ministerie, het federaal parket en de raad van de procureurs des konings (Belgisch Staatsblad, 10 februari 1999), de wet van 22 juni 2001 tot wijziging van verscheidene bepalingen inzake het federaal parket (Belgisch Staatsblad, 20 juli 2001), de wet van 12 april 2004 houdende verticale integratie van het openbaar ministerie (Belgisch Staatsblad, 7 mei 2005) en de wet van 17 mei 2006 houdende oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken (Belgisch Staatsblad, 15 juni 2006).

9 Paul Drossens, Archief van de Commissie voorwaardelijke invrijheidstelling. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2009.

10 De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank is een bijkomende straf die in bepaalde gevallen moet (verplichte terbeschikkingstelling) of kan (facultatieve terbeschikkingstelling) worden uitgesproken met het oog op de bescherming van de maatschappij tegen personen die bepaalde ernstige strafbare feiten plegen die de integriteit van personen aantasten. Wet van 26 april 2007 betreffende de terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (Belgisch Staatsblad, 13 juli 2007).

11 De richtlijn kan geraadpleegd worden op de website http://www.just.fgov.be, rubriek « Omzendbrieven ».

12 Sinds 1 januari 2007 is een vierde directoraat-generaal in werking getreden, nl. Justitiehuizen. Voor dit DG werd nog geen archiefselectielijst opgemaakt.

13 Daarmee wordt bedoeld dat inspectiebezoeken vooral plaatsgrepen na een oproep door de archiefvormer.

14 Voor een overzicht van de neerleggingen van het Ministerie van justitie : Rolande Depoortere, État de l’ouverture à la recherche. VIII. Département I. Conseil d’État. Ministère de la Justice. Établissements pénitentiaires des arrondissements de Bruxelles et de Nivelles, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2000.

15 In 2007 werd ook een archiefselectielijst opgemaakt voor de archieven van de federale politie (Madeleine Jacquemin, Archives de la police fédérale. Tableau de tri, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2007).

16 Kathleen Devolder, Archief van de FOD Justitie. Directoraat-generaal Wetgeving, fundamentele rechten en vrijheden. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2007 ; Kathleen Devolder, Archief van de FOD Justitie. Directoraat-generaal Rechterlijke organisatie. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2008 ; Kathleen Devolder, Archief van de FOD Justitie. Directoraat-generaal Penitentiaire inrichtingen. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2008.

17 Situatie op 1 februari 2007.

18 Deze dienst, opgericht bij K.B. van 22 december 2003 (Belgisch Staatsblad, 29 januari 2004), is belast met de invoering van een specifieke voogdij over niet-begeleide minderjarige vreemdelingen die kandidaat-vluchteling zijn of zich op het Belgische grondgebied of aan de grens bevinden zonder de vereiste machtigings-, toegangs-of verblijfsdocumenten.

19 Situatie op 1 november 2007.

20 Het betreft vnl. archiefreeksen van de diensten Budget RO en Materieel.

21 Koninklijk besluit van 30 december 1888 (Belgisch Staatsblad, 10 januari 1889). De laatste grondige hervorming van het Centraal Strafregister dateert van 1997 (wet van 8 augustus 1997).

22 Archiefselectielijst van Rolande Depoortere voor het directoraat-generaal Rechterlijke organisatie, 2000.

23 Belgisch Staatsblad, 30 september 1920.

24 Belgisch Staatsblad, 28 december 2006.

25 Belgisch Staatsblad, 25 mei 2007.

26 Het centraal bestuur staat in voor de controle op en de begeleiding van de buitendiensten, de behandeling van de individuele dossiers van de gedetineerden en het personeelsbeheer. Ook het Veiligheidskorps, opgericht bij K.B. van 11 juli 2003, dat instaat voor de overbrenging van de gedetineerden, ressorteert onder het DG EPI.

27 Wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten en de wet van 17 mei 2006 houdende oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken (Belgisch Staatsblad, 15 juni 2006).

28 Sinds de wet betreffende de externe rechtspositie van de gedetineerden behoort het nemen van beslissingen die de aard van de strafuitvoering substantieel kunnen veranderen (beperkte detentie, elektronisch toezicht, voorwaardelijke invrijheidstelling, voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering van het grondgebied of overlevering) tot de bevoegdheid van de rechterlijke macht, meer bepaald van de strafuitvoeringsrechtbank. De eerste uitvoeringsfase van de wet blijft echter beperkt tot de vrijheidsstraffen waarvan het uitvoerbaar gedeelte meer dan 3 jaar bedraagt (K.B. van 22 januari 2007 tot uitvoering van bepaalde artikelen van de wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmodaliteiten, Belgisch Staatsblad, 26 januari 2007). Een tweede uitvoeringsfase zal betrekking hebben op de bevoegdheden van de strafuitvoeringsrechter die als alleenzetelend rechter bevoegd is voor vrijheidsstraffen waarvan het uitvoerbaar gedeelte drie jaar of minder bedraagt. In tussentijd behandelt de DIG dus ook nog dossiers inzake halve vrijheid, elektronisch toezicht, voorwaardelijke invrijheidstelling van veroordeelden tot een vrijheidsstraf waarvan het uitvoerbaar gedeelte drie jaar of minder bedraagt, dossiers inzake internering (art. 21) en terbeschikkingstelling, dossiers inzake voorlopige invrijheidstelling om medische redenen enz.

29 Het laatst toegekende dossiernummer op het moment van ons bezoek (10 januari 2008) was nr. 143.836.

30 Deze benaming wordt door de personeelsleden van de dienst gebruikt om te refereren aan een aantal dossiers die telkens opnieuw uitgehaald en aangevuld moeten worden, en daarom apart geklasseerd zijn.

31 Krachtens de wetten van 5 en 18 maart 1998 ter vervanging van de wet Lejeune, werd de beslissing tot voorwaardelijke invrijheidstelling niet langer verleend door de minister van justitie, maar door een (multidisciplinaire) Commissie voor de voorwaardelijke invrijheidstelling (CVI). Wet van 5 maart 1998 betreffende de voorwaardelijke invrijheidstelling en tot wijziging van de wet van 9 april 1930 tot bescherming van de maatschappij tegen de abnormalen en de gewoontemisdadigers. Wet van 18 maart 1998 tot instelling van de Commissies voor de voorwaardelijke invrijheidstelling, Belgisch Staatsblad, 2 april 1998.

32 Paul Drossens, Archief van de Commissie voorwaardelijke invrijheidstelling. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2009.

33 Voor meer informatie omtrent de diverse acquisitie-en inventarisatieprojecten van penitentiaire en gerechtelijke archieven die in de periode 1996-2001 in het Rijksarchief te Beveren liepen, zie Karel Velle, “Instellingen, normen en procedures met betrekking tot crimineel wangedrag van jongeren in België, in de periode 1795-1950 : bronnen en mogelijkheden voor verder onderzoek”, in Catharina LIS en Hugo Soly (red.), Tussen dader en slachtoffer. Jongeren en criminaliteit in historisch perspectief. Brussel, VUBPress, 2001, p. 253-276.

34 De archieven van de strafinrichtingen, interneringscentra en penitentiaire mijncentra gelegen in de provincie Limburg worden in het Rijksarchief te Hasselt bewaard. De archieven van de inrichtingen gelegen in de overige Vlaamse provincies worden in het Rijksarchief te Beveren bewaard.

35 Paul Drossens, Archief van de buitendiensten van het directoraat-generaal Penitentiaire inrichtingen. Archiefselectielijst, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2009.

36 De morele dossiers werden in 1924 geïntroduceerd. Voordien werd de morele boekhouding, waarvan de basis reeds werd gelegd tijdens het Nederlandse bewind, in registervorm bijgehouden.

37 Voor een overzicht van de evolutie van de gevangenisbevolking in de periode 1946-1991, zie Kristel Beyens, Sonja Snacken en Christian Eliaerts, Barstende muren. Overbevolkte gevangenissen : omvang, oorzaken en mogelijke oplossingen, Brussel, Kluwer Rechtswetenschappen, 1993.

38 De dossiers van de antropologische laboratoria van Antwerpen, Leuven-Hulp en Leuven- Centraal worden bewaard in het Rijksarchief te Beveren, die van Luik in het Rijksarchief te Luik en die van Sint-Gillis in het Rijksarchief te Anderlecht.

39 Dit impliceert dat in de praktijk enigszins zal afgeweken worden van de 10 %-norm aangezien niet van alle gedetineerden met een opsluitingsdossier een moreel dossier werd aangemaakt.

40 Paul Drossens, Archief van de Commissie bescherming van de maatschappij. Archief selectielijst, Brussel, Algemeen rijksarchief, 2009.

41 Zie codes HB35 en COR18 in de selectielijst van de rechterlijke macht, uitgevaardigd bij ministeriële omzendbrief van 8 februari 2002.

42 Karel Velle, De selectie van de archieven van de correctionele griffies in België. Enkele beschouwingen en aanbevelingen. Brussel, Algemeen rijksarchief, 2000, p. 54.

43 Code JH26 in de selectielijst voor de justititiehuizen, uitgevaardigd bij ministeriële omzendbrief van 25 februari 2005.

Autores

Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de provinciën

Salvo indicación contraria, el texto y otros elementos (ilustraciones, archivos adicionales importados) se puede utilizar bajo licencia OpenEdition Books License.

Buscar en OpenEdition Search

Se le redirigirá a OpenEdition Search