Version classiqueVersion mobile

Histoire du droit et de la justice / Justitie - en rechts - geschiedenis

 | 
Dirk Heirbaut
, 
Xavier Rousseaux
, 
Alain Wijffels

Quelques aspects oubliés de l'histoire du droit récente - Enkele vergeten kanten van de recente rechtsgeschiedenis

Op de bouwwerf van een regionaal overlegmodel: Vlaamse CAO’s in de steigers1?

Ophelia Ongena

Texte intégral

  • 1 Deze paper kadert in het onderzoek dat ik momenteel verricht in opdracht van en gefinancierd door (...)

Vandaag wordt op gemeenschapsvlak niet onderhandeld over CAO’s. De vraag wordt echter door de basis steeds luider gesteld. Denkt u nu echt dat het nog lang zal duren voor we in Vlaanderen over eigen CAO’s onderhandelen?
(Gaston Geens, Trends, 15 april 1982).

1Met deze woorden begon toenmalig Vlaams Minister-president en gemeenschapsminister van Economie en Werkgelegenheid Gaston Geens (CVP) een gesprek met Trends-journalist Frans Crols. We zeggen en schrijven april 1982, de staatshervorming kwam nog maar pas op kruissnelheid en de gewesten zaten nog in volle ontwikkelingsfase. Toch dacht Geens al aan een regeling voor Vlaamse CAO’s: « Denkt u nu echt dat het nog lang zal duren voor we in Vlaanderen over eigen CAO’s onderhandelen? », duidelijk bedoeld als een retorische vraag, maar het antwoord zou minder evident blijken dan Geens anno 1982 wel dacht…

1. Inleiding

2Eén van de pijlers van het collectief arbeidsrecht in België en meer in het bijzonder van het sociaal overleg is de CAO-Wet van 1968. Deze Wet regelt de modaliteiten van de Collectieve Arbeidsovereenkomst of CAO, de concrete output van het sociaal overleg. Door de opeenvolgende staatshervormingen en vooral onder impuls van de gewestvorming in de jaren 1980 werden grote stukken van de werkgelegenheidspolitiek en het arbeidsmarktbeleid (beroepsopleiding, arbeidsbemiddeling, risicogroepenbeleid, enz.) overgeheveld naar de regio’s en groeide ook op regionaal niveau een niet te verwaarlozen overlegdynamiek. Vraag is hoe het recht zich positioneert tegenover deze maatschappelijke evoluties en tegenover de hieruit voortvloeiende politieke initiatieven. Politieke initiatieven die binnen dit nieuwe kader worden genomen om een regionaal beleid vorm te geven. Naar welke juridische instrumenten wordt gegrepen om dit regionaal beleid te ondersteunen? Hoe worden deze initiatieven daarna vanuit juridische hoek gewikt en gewogen? Deze paper gaat kort in op één concrete casus, de Vlaamse CAO. Vanaf de jaren 1980 verscheen dit thema met de regelmaat van de klok op de politieke agenda en op de onderhandelingstafel van de sociale partners. Tot op de dag van vandaag zonder concrete resultaten, maar niettemin telkens oorzaak van hoogoplopende debatten in de politieke, economische en academische wereld. Wat stond tot op heden een concrete uitwerking van de vele plannen en reeds bereikte compromissen in de weg? Welke juridische middelen werden door welke partijen aangewend om de Vlaamse CAO door te drukken of integendeel te fnuiken?

2. Op de bouwwerf van het Vlaams overlegmodel: de fundamenten van een regionale overlegdynamiek

  • 2 Els Witte, Jan Craeybeckx en Alain Meynen, Politieke geschiedenis van België van 1830 tot heden, B (...)

3Collectief overleg wordt in België vaak uitsluitend geassocieerd met de actoren, de thema’s en de overleginstellingen van het federale overlegniveau. Dit wekt de indruk dat het hele proces van regionalisering, zo eigen aan de recente Belgische geschiedenis, geen invloed zou hebben gehad op de ontwikkeling van het sociaaleconomisch overleg. Niettegenstaande het juridische en sociaaleconomische zwaartepunt van het overleg tot op de dag van vandaag op federaal niveau ligt, mag ook het regionale overlegniveau niet worden onderschat. Een overlegniveau dat nog in volle opbouw is en meedrijft op de opeenvolgende golven van regionalisering en staatshervorming, maar dat niettemin vandaag de dag reeds een eigen positie heeft ingenomen in het Belgisch overleglandschap. Katalysator in het ontstaan en de ontwikkeling van dit regionale overleg was het proces van regionale economische bewustwording. Zowel aan Vlaamse, als aan Waalse zijde ruimde het in oorsprong louter nationale economische denkkader vanaf de jaren 1920 plaats voor bijkomende regionale denkpatronen. Toen daarenboven het sociaal overlegsysteem in België kort na WO II zijn definitieve contouren kreeg, werd algauw duidelijk dat ook op regionaal niveau een niet verwaarloosbare overlegdynamiek groeide. Een dynamiek die losstond van het sociaal overleg op nationaal niveau en niet incorporeerbaar bleek binnen het bestaande economische en sociale overlegkader dat zich had gevormd rond de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB), de Nationale Arbeidsraad (NAR) en de Paritaire Comités. Deze dynamiek resulteerde zowel in Vlaanderen, als in Wallonië in de oprichting van economische raden. Oorspronkelijk louter regionale fora en drukkingsgroepen, die door de Kaderwet op de planning en economische decentralisatie van 1970 (eerste staatshervorming) werden omgevormd tot Gewestelijke economische raden en werden erkend als regionale adviesraden (aan de toen nog nationale overheid). De tweede staatshervorming, die concreet vorm kreeg in de Wet op de Institutionele Hervormingen van 1980 regelde artikel 107 quater van de Grondwet met betrekking tot de economische gewestvorming. Gemeenschappen en nu ook gewesten kregen hun definitieve vorm2.

  • 3 In 1983 werd in Wallonië de Conseil Economique et Social de la région Wallonne (CESRW) opgericht. (...)

4In de loop van de jaren 1970 ontstond zowel in Vlaanderen, als in Wallonië de nood om die louter economische focus te doorbreken door de omvorming van de Gewestelijke Economische Raden in Sociaal-Economische Raden. Vanaf de tweede staatshervorming in 1980 speelde de idee voor regionale CAO’s door de hoofden van verschillende politieke en sociaaleconomische actoren. Een evolutie in de geesten die zich enkel aan Vlaamse zijde voltrok en moet worden gesitueerd binnen dat hele proces van institutionalisering van regionale overlegstructuren3. Een proces dat in een stroomversnelling terecht kwam door de herverdeling van de bevoegdheden naar aanleiding van de opeenvolgende staatshervormingen. Het is pas vanaf de tweede staatshervorming in 1980 en zeker bij de derde staatshervorming in 1988 dat de regio’s daadwerkelijk bevoegdheden kregen toegeschoven waarin het sociaal overleg ten volle zijn rol kon spelen, zoals onderwijs en vooral het tewerkstellingsbeleid. Naar aanleiding van deze bevoegdheidsverruiming ging men aan politieke zijde op zoek naar een efficiënt beleidsinstrumentarium. Een eigen regionaal overleg stond hierbij (al dan niet onder druk van de sociale partners) aan Vlaamse zijde bovenaan de agenda.

5Vooral in verband met arbeid was de bevoegdheidsverdeling een heikele kwestie. Het arbeidsrecht (en de sociale zekerheid) was een federale aangelegenheid, terwijl de werkgelegenheidspolitiek sterk geregionaliseerd (gewestbevoegdheid) en vorming en opleiding sterk gecommunautariseerd (gemeenschapsbevoegdheid) waren. Het waren vooral de CAO’s die geheel of gedeeltelijk betrekking hadden op werkgelegenheid en opleiding en die, ondanks de bevoegdheidsverdeling, toch federaal bekrachtigd werden, die de Vlaamse Overheid een doorn in het oog waren. De CAO en zeker de algemeen bindend verklaring (waardoor de CAO algemeen gold en strafrechtelijk sanctioneerbaar werd) werd beschouwd als een belangrijke hefboom voor een efficiënter beleid. Op de ‘bouwwerf van het regionaal overleg’ hebben de voorbije decennia verschillende architecten hun plannen voor Vlaamse CAO’s als beleidsinstrument uitgewerkt. Wie waren ze en hoe ver zijn ze met hun bouwplannen geraakt? Een selectie…

3. Enkele initiatieven in de richting van Vlaamse CAO’s

3.1. Norbert De Batselier (SP): De uitbouw van regionaal sectoraal overleg (1990)

  • 4 Tegen de achtergrond van de eind jaren 1980 hoogoplopende discussies over de regionalisering van d (...)
  • 5 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 5.17.

6In december 1989 richtte Norbert De Batselier, toenmalig Minister van Economie, Middenstand en Energie een adviesvraag aan de SERV betreffende de geplande hervorming van deze instelling. De Batselier en bij uitbreiding de Vlaamse Executieve, wilde via een wijziging van het decreet op de SERV het tot dan toe louter interprofessioneel gestructureerd overleg binnen deze instelling uitbouwen met een sectorale poot en dit via de oprichting van sectorale commissies in de schoot van de SERV4. De mogelijkheid om deze commissies de functie te geven van een soort paritaire comités waarbinnen CAO’s werden afgesloten, werd afgetoetst bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de VUB5. Het antwoord van Alain Martens, juridisch medewerker bij het Centrum van Arbeidsrecht van de VUB, was duidelijk, namelijk over de hele lijn negatief. Zolang de Wet van 1968 niet was aangepast, kon enkel de Koning paritaire comités oprichten en hadden de gemeenschappen en gewesten deze bevoegdheid niet. Daarnaast wees hij op de exclusieve bevoegdheid van de nationale overheid voor wat betreft arbeidsrecht en sociale zekerheid. De gewesten moesten zich voor arbeid en tewerkstelling beperken tot hun bevoegdheid inzake de plaatsing van werklozen.

  • 6 Vlaams Parlement, “Ontwerp van decreet tot wijziging van het decreet van 27 juni 1985 op de Sociaa (...)

7De Batselier had de juridische grenzen afgetast en hield hiermee rekening bij de hervorming van het SERV-decreet. De sectorale commissies kwamen er, maar in de Memorie van Toelichting bij het ontwerpdecreet werd wel volgende passus geïntegreerd6:

Noch de SERV noch de sectoriële commissies zijn paritaire organen in de zin van de wet van 5 december 1968 betreffende de collectieve arbeidsovereenkomsten en de paritaire comités. Deze wet blijft ingevolge de staatshervorming van 1980 tot de uitsluitende bevoegdheid van de nationale overheid behoren.

8Toch werd de mogelijkheid tot het sluiten van regionale CAO’s niet volledig van tafel geveegd:

Dit betekent echter niet dat de SERV en de sectoriële commissies geen collectieve arbeidsovereenkomsten kunnen afsluiten. Deze collectieve arbeidsovereenkomsten zijn echter niet gesloten in een paritair orgaan en kunnen niet algemeen verbindend worden verklaard.

9De Batselier liet hiermee de deur toch op een kier staan, maar niettemin was de Vlaamse CAO geen realiteit geworden.

3. 2. Leona Detiège (SP): De Vlaamse Werkgelegenheidsconferentie (1992-1993)

  • 7 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 5.30.

10In het toekomstgericht actieplan voor een strategisch economisch beleid, Vlaanderen 2002, dat in 1992 door de Vlaamse Executieve werd gelanceerd, werd een hoofdstuk gewijd aan de uitbouw van « een democratisch Vlaanderen ». Over Vlaamse CAO’s werd volgende passus opgenomen7:

[…] het sociaal overleg in Vlaanderen moet in de toekomst verder kunnen leiden tot bindende akkoorden, met respect voor de bestaande bevoegdheidsverdeling. Of hiertoe Vlaamse CAO’s aangewezen zijn, moet eerst worden onderzocht op zijn juridischinstitutionele aspecten en in overleg met de sociale gesprekspartners (interprofessioneel en sectorieel).

  • 8 Jan Vanthournout, “De Vlaamse CAO’s: Het deksel op de doos van Pandora?”, in Tijdschrift voor Soci (...)
  • 9 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 5.34.

11Deze piste verscheen ook op de agenda van de Vlaamse Werkgelegenheidsconferentie. Een conferentie georganiseerd binnen het VESOC, met als doel het uittekenen van enkele grote krachtlijnen voor het Vlaamse arbeidsmarktbeleid. In februari 1993 lanceerde Leona Detiège een nota, die was uitgewerkt door Fons Leroy. Bedoeling was de SERV en de hierbinnen in 1990 opgerichte sectorale commissies, de bevoegdheid te geven tot het sluiten van CAO’s, naar analogie met de NAR en de paritaire comités, maar dan met betrekking tot gemeenschaps-en gewestmateries. Daarnaast werden er ook eigen Vlaamse representativiteitscriteria voor de Vlaamse sociale partners in het vooruitzicht gesteld en een eigen systeem van algemeen bindend verklaring door de Vlaamse Regering8. Er werd door Minister Detiège een onderzoek uitbesteed aan Roger Blanpain, specialist arbeidsrecht aan de KUL9. De bedoeling was op grond daarvan een voorontwerp van decreet op te stellen. Tegen het najaar zou dit aan de SERV voor advies worden voorgelegd, maar dat stadium werd nooit bereikt.

  • 10 Archief SERV, VESOC, Vlaamse Werkgelegenheidsconferentie, 50.1.

12De sociale partners stonden eerder sceptisch tegenover dit initiatief. Enkel Luc Cortebeeck (ACV) verwees in zijn toespraak op de openingszitting van de conferentie op 27 november 1992 expliciet naar het voorstel10:

Sociaal overleg moet in de toekomst in Vlaanderen niet enkel tot adviezen leiden, niet enkel tot VESOC-besluiten, maar ook tot akkoorden tussen de intersectorale sociale partners. Niet om het nationale overleg dunnetjes over te doen, niet om op het terrein van arbeidsrecht en arbeidsvoorwaarden te treden, maar om rond specifieke Vlaamse thema’s, binnen de Vlaamse bevoegdheden, akkoorden te sluiten en waarom zou met de Vlaamse overheid niet onderzocht worden binnen welke grenzen en hoe deze kunnen bekrachtigd en veralgemeend worden.

  • 11 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 25 maart 1993, 5.30.

13Ook het ABVV reageerde, zij het niet in het openbaar, maar wel binnen het dagelijks bestuur van de SERV11:

Het sociaal overleg in Vlaanderen moet in de toekomst inderdaad kunnen leiden tot bindende akkoorden teneinde een uitholling van de bevoegdheden van de sociale partners te vermijden. Dit sociaal overleg beperkt zich tot specifieke Vlaamse thema’s, dus buiten het arbeidsrecht en de arbeidsvoorwaarden. Of hiertoe Vlaamse CAO’s aangewezen zijn, moet eerst rustig en sereen onderzocht worden, via voorbereidend werk met juristen en met sociale gesprekspartners (interprofessioneel en sectorieel).

  • 12 SERV-bericht, jaargang 8, 1993, 3, p. 12.
  • 13 De Tijd, “Middelpuntvliedende krachten in het sociaal overleg”, 20 maart 1993.

14Toch wel verregaande standpunten vanuit syndicale hoek. De deur naar Vlaamse CAO’s werd niet definitief gesloten, integendeel. Tot een gezamenlijk standpunt van de Vlaamse sociale partners kwam het echter niet, want de discussie werd binnen de SERV nooit ten gronde gevoerd. In het uiteindelijke Werkgelegenheidsakkoord sluitstuk van de conferentie -dat op 17 maart 1993 in VESOC werd ondertekend, was dan ook slechts een schaduw van het voorstel terug te vinden en dit onder het elfde en laatste punt, « Uitbouw van een Vlaams overlegmodel »12: « De mogelijkheid om bindende afspraken te maken op Vlaams niveau tussen de sociale partners en om deze afspraken te laten bekrachtigen en veralgemenen zal voorwerp zijn van verdere bespreking en overleg. » Reacties bleven niet uit. Onder andere Emmanuel Doutrepont, adviseur bij de dienst collectieve arbeidsbetrekkingen van het VBO, reageerde verbolgen. Regionaliseren van het sociaal overleg, een federale materie, was volgens hem het in de kern aantasten13.

  • 14 Etienne ARCQ en André Debrulle, “La controverse sur les conventions collectives flamandes”, CRISP, (...)
  • 15 De Standaard, “Nationale Arbeidsraad opent aanval op Vlaamse Kao”, 7 april 1993.

15De NAR bracht op 6 april 1993 een studie uit over « de problematiek van de regionale collectieve arbeidsovereenkomsten », waarin de noodzaak van een juridisch kader voor Vlaams bipartiet overleg werd ontkend14. Conclusie was dat een gewestelijk overlegcircuit, parallel aan het kader dat de CAO-wet van 1968 had gecreëerd, tot versnippering van het arbeidsrecht zou leiden. Bovendien bood de CAO-wet volgens deze studie voldoende ruimte voor territoriale differentiëring en betrof het hier de harde kern van het arbeidsrecht, dus onomstreden federale materie. Het feit dat de tussenkomst van de NAR in deze kwestie zich beperkte tot een studie en niet uitmondde in een officieel advies, doet vermoeden dat er ook binnen de nationale organisaties van de sociale partners een zekere spanning bestond. Ze zaten dan ook in een moeilijk parket. Zeker aan vakbondszijde speelde de interne structuur (een nationale en een regionale afdeling) een belangrijke rol. De vakbonden speelden op twee terreinen, waartussen de belangen moeilijk te verzoenen waren. Volgens sommige commentatoren zagen de regionale vleugels van de vakbonden in de Vlaamse CAO een middel om hun economisch gewicht ook een juridisch draagvlak te geven15. De werkgevers van hun kant waren in de nationale NAR vertegenwoordigd in het VBO, dat een kwetsbaar samenwerkingsverband had met het regionale VEV. De middenstand kon dan weer moeilijk zijn twee petjes verzoenen. Het Nationaal Christelijk Middenstandsverbond (NCMV, het huidige Unizo) zat namelijk zowel op nationaal niveau in de NAR, als op regionaal niveau in de SERV en kon onmogelijk tegengestelde posities innemen.

  • 16 Interview Fons Leroy, Brussel, 15 september 2008.

16Ook vanuit de regering sprak men niet met één stem, wat een concretisering van het CAO-dossier niet ten goede kwam16. Sommige partijen hielden het bij CAO’s over de regionale bevoegdheden, andere grepen deze discussie beet om ook voor de regionalisering van het overleg over loon-en arbeidsvoorwaarden te pleiten. Deze politieke onenigheid maakte de sociale partners nog meer terughoudend. Aan vakbondszijde haakte men af omdat een regionalisering van de loononderhandelingen onbespreekbaar was. Aan werkgeverszijde vreesde men dan weer een bijkomend loket en dus extra werkgeversbijdragen, waardoor ook zij zich niet volmondig achter de Vlaamse CAO’s schaarden. Politieke verdeeldheid en torenhoge reserves bij alle sociale partners deden ook deze keer de Vlaamse CAO stranden.

3.3. Renaat Landuyt (SP): Een decretaal kader voor Vlaamse CAO’s (1999-2004)

  • 17 Vlaams Parlement, Parlementaire stukken, 1998-1999, 3 maart 1999, nr. 4.

17Aan de vooravond van de regionale verkiezingen van 21 mei 1999 keurde het Vlaams Parlement vijf resoluties goed betreffende een verdere staatshervorming. Zo werden in een van die resoluties enkele beleidsinstrumenten opgesomd die volgens het Parlement broodnodig waren voor een actief werkgelegenheidsbeleid. Zo onder andere17:

Voor Vlaamse bevoegdheden moeten Vlaamse sociale akkoorden kunnen worden afgesloten, die door de Vlaamse regering bekrachtigd worden. Sociale akkoorden over zowel bevoegdheden van Vlaanderen als federale bevoegdheden, moeten ook door Vlaanderen worden bekrachtigd voor wat betreft haar bevoegdheden. Voor de andere aangelegenheden die van cruciaal belang zijn voor de ontwikkeling van de economie en werkgelegenheid in Vlaanderen, moet gewerkt worden aan een globaal akkoord tussen de sociale partners op Vlaams niveau, als dat op federaal niveau onmogelijk zou blijken te zijn.

  • 18 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 5.75.

18Kersvers Vlaams Minister van Werkgelegenheid, Renaat Landuyt (SP) boog zich over deze kwestie en ging op zoek naar een juridische basis op grond waarvan de Vlaamse regering akkoorden tussen de Vlaamse sociale partners algemeen bindend kon verklaren. Binnen de SERV anticipeerden de partners op een formele adviesvraag van Landuyt met betrekking tot een eventueel voorontwerp van decreet. De SERV-werkgroep ‘arbeidsmarktbeleid’ voerde vanaf november 1999 verkennende gesprekken, waarna werd besloten dat elke organisatie zich intern verder zou beraden over de kwestie18.

  • 19 Roger Blanpain, “Een Vlaams overlegmodel? Beroepsopleiding en collectieve arbeidsovereenkomsten”, (...)
  • 20 Jan Vanthournout, “Vlaamse CAO’s definitief begraven”, in De Juristenkrant, 2004, 95, p. 135.
  • 21 Vlaams Parlement, Handelingen, 1999-2000, nr.11.

19In januari 2000 kwam Landuyt met een voorontwerp van decreet, voorbereid door zijn kabinetschef Fons Leroy, ook reeds present op de Werkgelegenheidsconferentie van 1993 als kabinetschef van Leona Detiège. Dit voorontwerp van decreet was rechtstreeks geïnspireerd door het model dat in het Tijdschrift voor Sociaal Recht was uitgewerkt door Roger Blanpain19. Enkel de term « overeenkomst » werd vervangen door « sociaal akkoord ». Een terminologische nuance die echter geen afbreuk deed aan het feit dat men wel degelijk doelde op collectieve arbeidsovereenkomsten, zoals geregeld in de CAO-wet en niet enkel op de tripartiete VESOC-‘akkoorden’20. In dit ontwerp werd niet enkel in een juridisch kader voorzien voor de algemeen bindend verklaring van federaal afgesloten CAO’s voor wat betreft gemeenschaps-en gewestmateries, maar ook in een procedure voor het afsluiten van eigen Vlaamse CAO’s en tezelfdertijd in een institutioneel kader waarbinnen de CAO’s konden worden afgesloten, naar analogie met de CAO-wet. De SERV en de sectorale commissies in de schoot van de SERV werden gezien als regionale tegenhangers van respectievelijk de NAR en de paritaire comités. Dit ontwerp voorzag dus in een volwaardige Vlaamse CAO-wet, zowel betreffende sociale overeenkomsten, als op het vlak van de overlegstructuren. Landuyt ging ervan uit dat de Vlaamse vleugels van de vakbonden zich achter dit ontwerp schaarden21. Toch stuitte het op veel weerstand en dan vooral vanuit syndicale hoek. Op 20 januari 2000 sprak het ABVV zich expliciet uit tegen het voorontwerp en dit op basis van twee centrale bezwaren: 1) Een CAO wordt gesloten tussen werkgevers en werknemers en is geen instrument om het overheidsbeleid te bekrachtigen (wat volgens het ABVV de achterliggende doelstelling was van de Vlaamse overheid) en 2) een parallelle administratie van Vlaamse CAO’s zou de bronnenhiërarchie in de war sturen.

  • 22 De Tijd, “Vlaamse Conferentie moeizaam uit startblokken”, 24 maart 2001.

20Dit voorontwerp was blijkbaar te ambitieus van opzet en geraakte niet door het Vlaams Parlement. Exit Vlaamse CAO’s? Niet volgens Landuyt, die een tweede poging waagde in februari 2001. Deze keer was het ontwerp minder ambitieus. Het voorontwerp (bestaande uit amper twee artikels) voorzag niet langer in eigen Vlaamse sociale akkoorden, maar betrof enkel de algemeen bindend verklaring van federaal afgesloten CAO’s. Het decreet « houdende algemeen verbindend verklaring van akkoorden tussen werknemers-en werkgeversorganisaties betreffende gemeenschaps-en gewestaangelegenheden » voorzag dat de Vlaamse regering een CAO kon algemeen bindend verklaren wanneer daarin bepalingen stonden die betrekking hadden op gemeenschaps-of gewestmateries. Op 5 april 2001 vroeg Landuyt advies aan de afdeling wetgeving van de Raad van State, die zich positief uitsprak. De Vlaamse Regering keurde een jaar later, op 19 april 2002, het voorontwerp goed. De Vlaamse Regering stond deze keer als één front achter het initiatief van Landuyt. Op de openingszitting van de Vlaamse Conferentie -die moest uitmonden in een toekomstproject voor Vlaanderen -in maart 2001, hamerde Minister-President Patrick Dewael (VLD) erop dat een verhoging van de werkzaamheidsgraad de centrale doelstelling was. Meer nog, hij beschouwde Vlaamse CAO’s als hefboom om een werkzaamheidsgraad van 70 % te realiseren. Hij zou naar eigen zeggen niet zwichten voor het verzet van de vakbonden. « We kunnen maar een echt Vlaams werkgelegenheidsbeleid voeren als we ook beschikken over eigen Vlaamse CAO’s », aldus nog Dewael22.

  • 23 La Libre Belgique, “Des CCT flamandes? Inacceptable!”, 21 février 2001.
  • 24 Arcq en Debrulle, “La controverse…”, p. 32.
  • 25 “Ontwerp van decreet houdende de algemeen bindend verklaing van akkoorden tussen werknemers-en wer (...)
  • 26 Jan De Schampheleire, Collectieve arbeidsovereenkomsten over werkgelegenheid voortaan mee bekracht (...)

21Aan Waalse politieke zijde waren de reacties minder positief. Vice-premier en Minister van Abeid, Laurette Onkelinx, vond het decreet onaanvaardbaar: « Le projet de CCT flamandes participe d’une vieille volonté en Flandre, de régionaliser la politique de l’emploi. Je n’en veux pas! »23. Ook Jean-Claude Van Cauwenberghe, toenmalig Waals Minister-President was niet te spreken over het initiatief van Landuyt en vermoedde een verborgen agenda, een poging te raken aan de federale sociale zekerheid24. Reeds op 7 maart 2001 richtte Onkelinx een adviesvraag aan de NAR, maar net zoals in 1993 zou er geen advies uit de bus komen. De vakbonden bevestigden hun standpunt uit de nota van 1993 en dus hun negatieve houding tegenover een juridisch kader voor Vlaamse CAO’s. De werkgevers zaten nog steeds in dezelfde positie als in 1993. VBO en VEV moesten balanceren tussen de grenzen van hun samenwerkingsakkoorden en Unizo zat gekneld tussen zijn federale en regionale positie. VEV en Unizo besloten hun officieel standpunt kenbaar te maken via het verdeelde SERV-advies. De officiële adviesvraag aan de SERV genereerde immers geen consensus. VEV, Boerenbond en Unizo overhandigden hun gemeenschappelijk positief standpunt aan de Vlaamse Regering, weliswaar inclusief de voorwaarde dat het op federale leest geschoeide systeem van sociale zekerheid bewaard bleef en dat ook in de andere deelgebieden gelijkaardige decreten zouden tot stand komen25. ACV, ABVV en ACLVB dienden een negatief standpunt in, waarbij zij erop wezen dat de algemeen bindend verklaring een federale bevoegdheid was. Ze zagen ook de noodzaak niet voor Vlaamse CAO’s. Enerzijds beschouwden ze dit wetgevend initiatief als een aanvechting van de onafhankelijkheid van de sociale partners. Anderzijds vonden ze dat binnen het huidige systeem ook reeds de nodige ruimte bestond om regionaal gedifferentieerde CAO’s af te sluiten en dat de sociale partners in VESOC reeds voldoende inspraak kregen in het CAO-overleg in de sectoren en de ondernemingen. Bovendien was volgens hen de regionale insteek in het CAO-overleg nogmaals bevestigd door het Interprofessioneel akkoord 2001-2002, waarin werd opgeroepen om inzake vorming, mobiliteit en doelgroepenbeleid sterker aan te sluiten bij het regionale beleid van overheid en sociale partners26.

22Binnen het VEV sprak men zich uitgesproken positief uit tegenover het Vlaams bipartiet overleg en daaruit voortvloeiende formele akkoorden. Deze houding werd duidelijker sinds het voorzitterschap van Karel Vinck in 1997 en kaderde in een poging van het VEV zijn representativiteit en dus zijn positie in het Vlaamse overleglandschap te versterken. Die representativiteit (het VEV was niet op sectorale leest geschoeid) was sinds jaar en dag het zwakke punt van het VEV en verzuurde de relaties met de vakbonden binnen de SERV. Het VEV probeerde zijn positie te versterken door enerzijds de banden met de nationale tegenhanger, het VBO, aan te halen en door anderzijds samenwerkingsverbanden met de sectorfederaties uit te bouwen. Naar aanleiding van het wetgevend initiatief van Landuyt sprak het VEV zich dan ook positief uit tegenover een juridisch kader voor Vlaamse CAO’s27. Het verdeeld SERV-advies ten spijt, werd het ontwerp deze keer wel goedgekeurd door het Vlaams Parlement. Op 29 november 2002 was het eerste Vlaamse CAO-decreet een feit. Federaal Minister van Arbeid, Laurette Onkelinx, lanceerde op 13 december 2002, na overleg met de ‘Groep van 10’, een voorstel tot samenwerkingsakkoord tussen de federale staat en de regionale overheden met betrekking tot de algemeen bindend verklaring van CAO’s28. Dit akkoord werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 10 januari 2003 en voorzag in de ‘dubbele handtekening’, naar het voorbeeld van internationale verdragen met betrekking tot gemeenschaps-en gewestmateries. De regionale overheden konden, indien zij dat wensten, CAO’s met betrekking tot hun bevoegdheden mee algemeen bindend verklaren. Omdat aan Waalse zijde geen CAO-decreet werd afgesloten, bleef ook het samenwerkingsakkoord in de praktijk dode letter29. Daarenboven stapten de Waalse Regering, het College van de Franse Gemeenschapscommissie en de Ministerraad, ondanks het samenwerkingsakkoord, samen naar het Grondwettelijk Hof om het Vlaams decreet te laten vernietigen. Toch bleef de Vlaamse Regering achter het Vlaamse CAO-decreet staan, zoals blijkt uit volgende passus uit het Regeerakkoord van 2004: « We bevestigen uitdrukkelijk dat de bevoegdheid om CAO’s over Vlaamse materies algemeen bindend te verklaren bij de bevoegde Vlaamse minister ligt »30. Maar tevergeefs, een vernietigend arrest van het Grondwettelijk Hof in 2004 zou voorlopig een einde maken aan de discussie over Vlaamse CAO’s. Aan dit arrest waren twee jaar van discussie en polemiek over de inhoud en de aard van de CAO vooraf gegaan. Hoe interpreteerden juristen het wettelijk kader dat door Landuyt werd voorgesteld en welke invloed had dit op het politiek besluitvormingsproces? Rechtspraak en rechtsleer, beide droegen hun steentje bij (of braken steentjes af) op de bouwwerf van de Vlaamse CAO…

4. Overeenkomst of reglement? Rechtspraak en rechtsleer over de aard van de CAO

  • 31 Othmar Vanachter, “Het Arbitragehof en het algemeen verbindend verklaren van CAO’s”, in Oriëntatie(...)

23Is een CAO een overeenkomst of eerder een reglement? Een vraag die de juridische en academische wereld al enkele decennia in twee kampen verdeelt. Een CAO is een akkoord tussen twee private partijen, maar dan wel met een binding die veel verder gaat dan de grenzen van het contractenrecht. Zo zijn alle werknemers die werken bij een gebonden werkgever onderworpen aan een CAO, ongeacht het feit of ze lid zijn van de werknemersorganisatie die de overeenkomst sloot of niet. Als een CAO wordt gesloten in een paritair orgaan (NAR, Paritair Comité of Subcomité), dan zijn de bepalingen bindend voor alle werkgevers die lid zijn van een patronale organisatie die het akkoord mee sloot. Een algemeen bindend verklaarde CAO gaat nog een stap verder. Alle werkgevers en werknemers die deel uitmaken van het ressort van het paritair orgaan waarbinnen de overeenkomst werd gesloten, zijn onderworpen aan de CAO en kunnen mogelijk strafrechtelijk vervolgd worden bij het niet naleven ervan31. Zeker de algemeen bindend verklaarde CAO balanceert zo, qua kenmerken, op de grens tussen een door de overheid uitgevaardigd reglement en een tussen particulieren afgesloten overeenkomst.

  • 32 Cassatie, 14 april 1980, R.W., 1980-1981, p. 112.
  • 33 Ibidem, p. 210.
  • 34 B.S., 1 augustus 1991.

24Indien een algemeen bindend verklaarde CAO wordt beschouwd als een door de overheid uitgevaardigd reglement, dan moet de overheid die het reglement uitvaardigt (algemeen bindend verklaart) bevoegd zijn voor de materie waarover de CAO handelt. Een heikel vraagstuk, dat vanaf de staatshervorming met de regelmaat van de klok weer op het voorplan kwam. Het Hof van Cassatie oordeelde in 1980 dat de normatieve bepalingen van een bij koninklijk besluit algemeen bindend verklaarde CAO een wet zijn in de zin van artikel 608 van het Gerechtelijk Wetboek32. Toch ontstonden reeds in 1983 problemen rond CAO nr. 38, afgesloten in de NAR en handelend over de werving en selectie van werknemers33. Omdat sinds de staatshervorming van 1980 de gewesten bevoegd waren voor arbeidsbemiddeling, rees de vraag of de federale overheid deze CAO wel algemeen bindend kon verklaren en werd het advies van de Raad van State ingewonnen. De federale overheid kreeg groen licht voor de algemeen bindend verklaring, want in de visie van de Raad van State (i.t.t. het Hof van Cassatie) was een CAO op de eerste plaats een overeenkomst en dus niet onderworpen aan de bevoegdheidsverdeling. Deze opvatting was reeds sinds de voorbereiding op de CAO-wet van 1968 de dominante stroming binnen de rechtsleer. De Luikse hoogleraar François echter, predikte de reglementaire opvatting en zorgde met zijn argumentatie ook binnen de Raad van State voor twijfel. In 1987 overwoog de Raad van State zelfs zijn contractuele visie op CAO’s te herzien, waardoor ook de vraag werd gesteld of CAO’s, door hun reglementaire aard, ook niet zouden kunnen worden vernietigd door de Raad van State. Op vraag van de sociale partners greep de wetgever in 1991 echter in en voegde aan artikel 26 van de Wet van 5 december 1968 volgende bepaling toe: « de in het paritair orgaan gesloten overeenkomst is niet vatbaar voor vernietiging door de Raad van State »34.

25Hiermee bevestigde de wetgever het conventionele karakter van een CAO, wat niet betekende dat de discussie nu definitief van de baan was, integendeel. Herman Lenaerts, hoogleraar arbeidsrecht en ere-procureur-generaal bij het Hof van Cassatie, heropende de discussie door een publicatie van een bijdrage in het Rechtskundig Weekblad naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van de CAO-wet van 1968. Hierin hield hij een pleidooi voor een reglementering betreffende Vlaamse CAO’s:

  • 35 Herman Lenaerts, “De CAO-wet 25 jaar”, in R.W., 1993-1994, 20, p. 661.

Niets belet de werkgevers-en werknemersorganisaties voortaan nog CAO’s omtrent die aangelegenheden [exclusief regionale bevoegdheden] aan te gaan. Maar de nationale CAO wet zal daarop niet meer van toepassing zijn. Dat houdt o.m. in dat de normatieve bepalingen van die CAO’s niet de binding hebben die de wet toekent, ook niet wanneer zij in een paritair orgaan zijn aangegaan. Bovendien kunnen zij niet bij koninklijk besluit algemeen verbindend worden verklaard. De nationale overheden, met name de Koning en de federale minister, hebben te dien aanzien geen enkele bevoegdheid meer. Bij ontstentenis van een Vlaams CAO-decreet hebben de CAO’s die gefederaliseerde materies regelen, niet de rechtskracht die de CAO-wet toekent en kan de toepassing ervan niet door de rechtbanken worden afgedwongen. 35

  • 36 Roger Blanpain, “Een Vlaams overlegmodel? Beroepsopleiding en collectieve arbeidsovereenkomsten”, (...)

26Deze bijdrage werd een inspiratiebron voor het kabinet van Leona Detiège, die in datzelfde jaar (1993) op de Vlaamse Werkgelegenheidsconferentie haar voorstel voor een juridisch en institutioneel kader voor Vlaamse CAO’s lanceerde (cf. supra). Lenaerts stelde ook een Vlaams overlegmodel voor waarin de SERV het centrale overlegorgaan zou worden, aangevuld door de sectorale commissies binnen de SERV wanneer het overleg sectorale materies betrof. Roger Blanpain, professor sociaal recht aan de KUL en oud-senator voor de Volksunie (VU), trad de noodzaak voor een Vlaams overlegmodel bij en werkte een ontwerp van decreet uit voor Detiège, rechtstreeks gebaseerd op de voorstellen van Lenaerts36. Dit ontwerp bleek toen wegens onderlinge twisten in politieke en sociaaleconomische kringen niet levensvatbaar, maar de toon voor een nieuw debat in de rechtsleer over de aard van de CAO was wel gezet.

  • 37 Othmar Vanachter, “Is er nood aan decreten over regionale CAO’s? De collectieve arbeidsovereenkoms (...)
  • 38 Blanpain, “Een Vlaams overlegmodel?...”, p. 107.
  • 39 Ibidem.

27De reglementaire opvatting van Lenaerts en Blanpain werd weerlegd door Othmar Vanachter, collega van Blanpain. Volgens Vanachter blijft ook een algemeen bindend verklaarde CAO een overeenkomst tussen particuliere organisaties, die heer en meester blijven over de inhoud ervan en ook het initiatief tot de algemeen bindend verklaring nemen37. En vermits de CAO een typisch arbeidsrechtelijk instrument is, zijn de bepalingen ervan (wie een CAO kan sluiten, welke formaliteiten moeten vervuld zijn, wie erdoor gebonden is, de algemeen bindend verklaring) een federale bevoegdheid, want, zo bevestigt de Bijzondere Wet op de Hervorming der Instellingen van 1980, het arbeidsrecht blijft een exclusief federale bevoegdheid. Roger Blanpain verwees in dit verband dan weer naar artikel 8 van diezelfde wet, waarin de regionale overheden gemachtigd worden maatregelen te nemen betreffende de « infrastructuur » die noodzakelijk is voor de uitoefening van hun bevoegdheden. Hierbij wordt de term « infrastructuur » niet begrensd, wat Blanpain doet concluderen dat ook de creatie van een juridisch kader voor het overleg, incl. voor het afsluiten van CAO’s, een regionale bevoegdheid is38. Daarnaast is de reglementaire opvatting volgens Vanachter in strijd met het verdrag nr. 154 van de Internationale Arbeidsorganisatie, waarin de vrijheid van het collectief overleg wordt beklemtoond. Decretaal vastleggen op welk niveau over wat mag/moet overlegd worden, zou dan ook een belemmering zijn van de autonomie van de sociale partners. Ook volgens Blanpain moet de autonomie van de sociale partners worden gevrijwaard, maar evenzeer ligt het volgens hem voor de hand dat enkel de bevoegde overheid in ondersteunende en begeleidende maatregelen, dus in de creatie van een juridisch kader voor het overleg, kan voorzien39. De regionale sociale partners en de regionale overheden beschikken volgens Vanachter ook binnen het bestaande juridische kader reeds over voldoende mogelijkheden om de eigen bevoegdheden vorm te geven. Zo kan het Gewest een decreet uitvaardigen over een betwist punt in een federaal afgesloten CAO, waardoor, volgens artikel 51 van de CAO-wet, de CAO moet wijken voor het decreet. Ook overleg tussen de regionale sociale partners over regionale bevoegdheden is volgens Vanachter perfect mogelijk. In de SERV kunnen akkoorden worden afgesloten tussen de sociale partners en indien men daar een bindende kracht aan wil geven, kan de problematiek op VESOC worden aangekaart. In het befaamde VESOC-protocol is immers overeen gekomen dat de Vlaamse regering zich verbindt tot uitvoering van de in VESOC gemaakte afspraken via besluiten of decreten.

  • 40 Roger Blanpain, “Arbitragehof heeft Vlaamse CAO ten onrechte begraven”, in De Juristenkrant, 2004, (...)

28Op 28 maart 2002 bracht de Vlaamse kamer van de afdeling Wetgeving van de Raad van State zijn advies uit over het voorontwerp van decreet ‘bis’ van Landuyt. Deze keer beschouwde de Raad van State de algemeen bindend verklaarde CAO als een door de overheid uitgevaardigd reglement en bevestigde hiermee de stelling dat enkel de regeringen van de gemeenschappen en de gewesten CAO’s over gemeenschaps-en gewestmateries algemeen bindend konden verklaren, als ze hiertoe tenminste via decreet of ordonnantie waren geautoriseerd. Volgens de Raad van State was het juist die algemeen bindend verklaring die de CAO een reglementair karakter gaf. De aanhangers van de reglementaire opvatting hadden een veldslag gewonnen, maar de volledige strijd was nog lang niet gestreden. Op 15 september 2004 werd het decreet Landuyt alsnog nietig verklaard door het Arbitragehof. Het Hof was van oordeel dat de algemeen bindend verklaring onmiskenbaar deel uitmaakt van het arbeidsrecht en dus een federale bevoegdheid is. Het Vlaamse decreet werd dus vernietigd wegens bevoegdheidsoverschrijding, waarmee het Hof zich achter de contractuele interpretatie van de CAO schaarde. Wel voegt het Hof in zijn arrest eraan toe dat de Vlaamse overheid de inhoud van CAO’s als model kan nemen voor eigen wetgevende initiatieven, uiteraard dan wel zonder juridische verankering van de rol van de Vlaamse sociale partners in het besluitvormingsproces, die dan beperkt blijft tot een adviserende bevoegdheid. Volgens Blanpain zit er maar één ding op. De Vlaamse overheid moet opnieuw een decreet op tafel leggen met betrekking tot de uitbouw van een eigen Vlaamse overlegstructuur voor regionale CAO’s40.

5. Besluit

  • 41 In 1993 werd in VESOC een eerste Vlaams werkgelegenheidsakkoord afgesloten. Er volgden nog Vlaamse (...)

29Hoe positioneert het recht zich tegenover politieke initiatieven, genomen om een regionaal beleid vorm te geven en ondersteund door enkele specifieke juridische instrumenten? Een van deze instrumenten was de CAO. Op federaal vlak tussen 1944 en 1952 juridisch verankerd en dé output van het sociaal overleg tussen de sociale partners. Na WO II begon ook op regionaal niveau een overlegdynamiek te groeien, die tegen het begin van de jaren ’80 uitmondde in een geïnstitutionaliseerd overlegkader. De vraag naar regionale CAO’s, af te sluiten binnen dit regionale overlegkader, klonk vanaf het einde van de jaren ’70 steeds luider. Vanaf de tweede staatshervorming in 1980 ook en vooral aan politieke zijde. Door de opeenvolgende staatshervormingen werden meer en meer materies waarin het sociaal overleg een hoofdrol kon spelen (onderwijs, tewerkstellingsbeleid,enz.) overgeheveld naar de gemeenschappen en de gewesten. Deze bevoegdheidsverruiming deed binnen politieke kringen de nood aan een eigen regionaal beleidsinstrumentarium ontstaan. Vooral in Vlaanderen werd het afsluiten van eigen CAO’s beschouwd als een cruciale hefboom in een efficiënt beleid. Verschillende politici lanceerden elk op hun beurt concrete voorstellen om een juridisch kader voor Vlaamse CAO’s uit te bouwen. Elk initiatief dat in de voorbije decennia het levenslicht zag, bleek uiteindelijk niet levensvatbaar, hetzij wegens tegenkanting van de sociale partners (zowel aan vakbonds-als aan werkgeverszijde), hetzij wegens politieke verdeeldheid. In tegenstelling tot het tripartiete overleg in het VESOC, dat regelmatig resulteert in akkoorden met de Vlaamse Overheid, bestaat er over de output van het bipartiete overleg binnen de SERV tot op de dag van vandaag geen eensgezindheid41. In de recente decreetwijziging op de SERV werd expliciet geopteerd voor een algemene consensus als resultaatsverbintenis en niet noodzakelijk voor een formele vorm van ‘sociaal akkoord’ in de vorm van eigen Vlaamse CAO’s. Met deze passage in de Memorie van Toelichting bij het nieuwe SERV-decreet, gekoppeld aan het vernietigende arrest van het Grondwettelijk Hof, beide daterend uit 2004, werd meteen ook de voorlopig laatste hand gelegd aan de constructie van de Vlaamse CAO. Een constructie die begin jaren ’80 een eigen plaats kreeg op de bouwwerf van het Vlaams overleg en waaraan met tussenpozen naarstig werd gewerkt. Momenteel liggen de werken dan wel stil, de halfafgewerkte constructie van de Vlaamse CAO staat er nog steeds. Weliswaar in een uithoekje van de werf, maar wel nog volop in de steigers…

Notes

1 Deze paper kadert in het onderzoek dat ik momenteel verricht in opdracht van en gefinancierd door de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV). Een onderzoek over de geschiedenis van de SERV en van het sociaaleconomisch overleg in Vlaanderen.

2 Els Witte, Jan Craeybeckx en Alain Meynen, Politieke geschiedenis van België van 1830 tot heden, Brussel, VUBPress, 1997, p. 372.

3 In 1983 werd in Wallonië de Conseil Economique et Social de la région Wallonne (CESRW) opgericht. Op 27 juni 1985 werd uiteindelijk ook het decreet op de SERV goedgekeurd en werd de Gewestelijke Economische Raad voor Vlaanderen (GERV) omgevormd tot de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV). De SERV werd het sociaaleconomisch adviesorgaan van het Vlaamse bestuursniveau en tevens hét overlegorgaanwaar de Vlaamse sociale partners elkaar ontmoeten. In Vlaanderen werd ook geopteerd voor institutionalisering van het tripartiet regionaal overleg in het Vlaams Economisch en Sociaal Overlegcomité (VESOC).

4 Tegen de achtergrond van de eind jaren 1980 hoogoplopende discussies over de regionalisering van de vijf nationale sectoren (steenkool, staal, holglas, scheepsbouw en textiel) en door de overheveling van het hele industriële beleid door de staatshervorming van 1988 groeide in Vlaanderen de nood aan een eigen globaal sectoraal beleid en werd dus ook de weg naar een eigen sectoraal overleg ingeslagen (Amsab, Archief Norbert De Batselier, nr.918).

5 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 5.17.

6 Vlaams Parlement, “Ontwerp van decreet tot wijziging van het decreet van 27 juni 1985 op de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen”, 1989-1990, 27 december 1989, Stuk 278, nr. 1.

7 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 5.30.

8 Jan Vanthournout, “De Vlaamse CAO’s: Het deksel op de doos van Pandora?”, in Tijdschrift voor Sociaal Recht, 2002, p. 132.

9 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 5.34.

10 Archief SERV, VESOC, Vlaamse Werkgelegenheidsconferentie, 50.1.

11 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 25 maart 1993, 5.30.

12 SERV-bericht, jaargang 8, 1993, 3, p. 12.

13 De Tijd, “Middelpuntvliedende krachten in het sociaal overleg”, 20 maart 1993.

14 Etienne ARCQ en André Debrulle, “La controverse sur les conventions collectives flamandes”, CRISP, 2002, 1782, p. 17-19.

15 De Standaard, “Nationale Arbeidsraad opent aanval op Vlaamse Kao”, 7 april 1993.

16 Interview Fons Leroy, Brussel, 15 september 2008.

17 Vlaams Parlement, Parlementaire stukken, 1998-1999, 3 maart 1999, nr. 4.

18 Archief SERV, Dossiers Dagelijks Bestuur, 5.75.

19 Roger Blanpain, “Een Vlaams overlegmodel? Beroepsopleiding en collectieve arbeidsovereenkomsten”, TSR, 1999, p. 109-120.

20 Jan Vanthournout, “Vlaamse CAO’s definitief begraven”, in De Juristenkrant, 2004, 95, p. 135.

21 Vlaams Parlement, Handelingen, 1999-2000, nr.11.

22 De Tijd, “Vlaamse Conferentie moeizaam uit startblokken”, 24 maart 2001.

23 La Libre Belgique, “Des CCT flamandes? Inacceptable!”, 21 février 2001.

24 Arcq en Debrulle, “La controverse…”, p. 32.

25 “Ontwerp van decreet houdende de algemeen bindend verklaing van akkoorden tussen werknemers-en werkgeversorganisaties betreffende gemeenschaps-en gewestaan gelegenheden”, Vlaams Parlement, 2001-2002, 26 april 2002, Stuk 1172, nr. 1, p. 11.

26 Jan De Schampheleire, Collectieve arbeidsovereenkomsten over werkgelegenheid voortaan mee bekrachtigd door gewestelijke overheid, EIROnline-databank (Europese Stichting tot Verbetering van de Levens-en Arbeidsomstandigheden).

27 De Tijd, “VEV roept vakbonden op tot grondige hervorming”, 12 april 2001.

28 Vanthournout, “De Vlaamse CAO’s…”, p. 137-138.

29 Vanthournout, “Vlaamse CAO’s …”, p. 8.

30 http://www.vlaanderen.be/start/documenten/overheid/vlaamse_regering/vlaamsregeerakkoord2004.pdf (17 september 2004).

31 Othmar Vanachter, “Het Arbitragehof en het algemeen verbindend verklaren van CAO’s”, in Oriëntatie, 2004, 8, p. 209.

32 Cassatie, 14 april 1980, R.W., 1980-1981, p. 112.

33 Ibidem, p. 210.

34 B.S., 1 augustus 1991.

35 Herman Lenaerts, “De CAO-wet 25 jaar”, in R.W., 1993-1994, 20, p. 661.

36 Roger Blanpain, “Een Vlaams overlegmodel? Beroepsopleiding en collectieve arbeidsovereenkomsten”, TSR, 1999, p. 109-120.

37 Othmar Vanachter, “Is er nood aan decreten over regionale CAO’s? De collectieve arbeidsovereenkomst en de bevoegdheidsverdeling tussen federale Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten”, Soc. Kron., 2001, 9, p. 449-454.

38 Blanpain, “Een Vlaams overlegmodel?...”, p. 107.

39 Ibidem.

40 Roger Blanpain, “Arbitragehof heeft Vlaamse CAO ten onrechte begraven”, in De Juristenkrant, 2004, 98, p. 2.

41 In 1993 werd in VESOC een eerste Vlaams werkgelegenheidsakkoord afgesloten. Er volgden nog Vlaamse Werkgelegenheidsakkoorden in 1995, 1997, 2000, 2002 en 2004.

Auteur

Universiteit Gent

© Presses universitaires de Louvain, 2010

Licence OpenEdition Books

Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search