Histoire du droit et de la justice / Justitie - en rechts - geschiedenis
| , ,Quelques aspects oubliés de l'histoire du droit récente - Enkele vergeten kanten van de recente rechtsgeschiedenis
Enkele vergeten kanten van de recente rechtsgeschiedenis
Texte intégral
1De teksten die hierna volgen, hebben allemaal gemeen dat ze over « vergeten » gaan. Vooreerst gaat het over groepen die aan de rand staan van onze maatschappij. Illustratief daarbij is vooral de tekst van Nathalie Fally omdat zij de abnormale delinquenten behandelt. Gevangenen en geesteszieken zijn sowieso al marginalen en dat geldt zeker voor personen die beide zijn. Het opvallende is dat België in dit geval niet echt progressief was en dat, zelfs wanneer er goede bedoelingen waren, deze tegenvielen en dat dit jammer genoeg nog steeds zo is. Misschien kan de tekst van Nathalie Fally hier een oproep tot verandering en meer belangstelling zijn.
2Voor een andere groep vergetenen is dat trouwens ondertussen gebeurd. Eva Schandevyl beschrijft hoe vrouwen erin geslaagd zijn een van de grote « mannenburchten », de magistratuur, te bestormen. Gemakkelijk is dat echter niet gegaan, zoals bijvoorbeeld blijkt uit een mercuriale van de procureur-generaal van Luik kort na Wereldoorlog II: « La femme à ce moment (op de leeftijd van 45) engraisse et devient matrone. Ne faudrait-il pas dès lors avancer de quinze ans l’âge de la retraite des femmes magistrats? » Wie denkt dat voor deze bejaarde heer enkel jonge topmodellen welkom waren in magistratuur, heeft het verkeerd voor. Die horen ook niet thuis in de rechtbank, want ze doen hun mannelijke collega’s het hoofd op hol slaan. Dezelfde magistraat zegt daarom: « une loi admettant les femmes à la magistrature devait prescrire formellement que seules pourront être nommées les vieilles qui sont laides ». De weg was/is lang, maar de strijd is ondertussen, behalve dan in de hoogste rechtbanken, voor een groot deel gestreden. Het is echter jammer dat ook jonge juristes de namen van de pioniers niet meer kennen. Juist daarom is de bijdrage van Eva Schandevyl broodnodig. Nog een andere factor die speelt, is dat van de eerste barst in de dijk na Wereldoorlog II ondertussen enkel nog de laatste getuigen overblijven. Het is geraden hen te interviewen voor het te laat is.
3Een van de toenmalige « heldinnen » was Georgette Ciselet die terugkeert in de tekst van Frederik Verleden. Ook hij spreekt over iets dat vergeten is en vergeten wordt, een saai document, het reglement van de Belgische kamer van volksvertegenwoordigers. Als de lezer nu begint te geeuwen kan hem of haar dat vergeven worden, want toen deze tekst in 1962 fundamenteel gewijzigd werd, was er geen principiële discussie daarover en ook de pers verbande het naar een hoekje in de krant. Nochtans is de wijziging van 1962 van groot belang omdat zij formeel het overlijdensbericht is van het autonome kritische parlementslid en tevens het geboortekaartje van het parlementslid dat aan de kadaverdiscipline van de eigen fractie gebonden wordt.
4Een sleutelfiguur in 1962 was Achille Van Acker. Die krijgt traditioneel ook een ereplaats in de geschiedschrijving van het sociaal recht, een rechtstak die rechtshistorici wel eens durven negeren. Dat is niet zo verstandig, want net in het sociaal of het economisch recht is het recht een duidelijke spiegel van de maatschappelijke transformatieprocessen. Het valt daarom toe te juichen dat Ophelia Ongena de sociale rechtsgeschiedenis beoefent. Meer nog, ze begeeft zich daarbij op het terrein van de zeer recente geschiedenis en betreedt een gebouw dat ergens half afgewerkt is en misschien nooit afgewerkt zal raken, de Vlaamse CAO’s. Het is echter ook een taak van de historicus om de geschiedenis te schrijven terwijl ze gebeurt, omdat hij of zij dan nog de betrokkenen kan raadplegen en omdat men er dan op kan wijzen dat bepaalde archieven niet mogen weggegooid worden.
5Het artikel van Pierre-Olivier Debroux richt zich evenzeer op een thema dat nog volop in ontwikkeling is, het concept « openbare dienst », overgenomen uit Frankrijk en uiteindelijk beïnvloed door Europa, waardoor dit artikel ook de recente Belgische rechtsgeschiedenis in een notendop weergeeft. Bij het lezen van dit artikel past de vraag waarom rechtshistorici zich zo uitgeput hebben in het bestuderen van allerlei instellingen uit het Ancien Régime, terwijl ze het recente administratief recht negeren. Een ander contrast in de belangstelling betreft Europa. Er zijn handenvol publicaties over het oude ius commune, terwijl de creatie van het nieuwe Europa veel minder aandacht krijgt. Kortom, ook dit artikel betreedt nieuwe paden, waarbij de vraag waarom dat niet al veel eerder gebeurde gerechtvaardigd is ; maar juist daarom is de verdienste van de auteur des te groter.
6Is deze inleiding op de volgende artikelen tot nog toe een pleidooi geweest om niet te vergeten, dan sluit zij nu af met een nuance. Soms is het ook nodig te vergeten, want mensen kunnen niet alles bewaren en een historicus/historica kan ook niet alles doornemen. Het is daarbij wel dansen op een slappe koord. Enerzijds moet vergeten worden wat vergeten mag worden, anderzijds dient behouden te blijven wat behouden moet blijven. Het typeert de huidige Belgische algemeen rijksarchivaris Karel Velle dat hij voor deze moeilijke taak zelfs een aparte afdeling in het rijksarchief opgericht heeft. Essentieel is dat deze afdeling selectiecriteria ontwikkelt en die ook regelmatig actualiseert. Voor de rechtshistorici is daarbij zeer belangrijk wat gebeurt met de archieven uit de sfeer van recht en gerecht, en daarover geven Devolder, Drossens en Leloup een toelichting. Wij kunnen niet anders dan een selectief geheugen hebben in onze archieven, maar zij zijn het die deze selectie maken. Hun bijdrage is dan ook onmisbaar, want onze opvolgers zullen uiteindelijk onze tijd zien door de ogen van deze drie onderzoekers. Het past dan ook dat zij op het einde van dit boek aan het woord komen.
© Presses universitaires de Louvain, 2010