Version classiqueVersion mobile

Histoire du droit et de la justice / Justitie - en rechts - geschiedenis

 | 
Dirk Heirbaut
, 
Xavier Rousseaux
, 
Alain Wijffels

Histoire de la justice du Moyen-Âge au XVIIe siècle - Justitiegeschiedenis van Middeleeuwen tot 17de eeuw

Maatschappelijke disfunctionaliteit, institutionele competitie en het verdwijnen van het Soeverein-Baljuwschap van Vlaanderen (tweede helft 17de eeuw)

Klaas Van Gelder

Texte intégral

1. Inleiding1

  • 1 Gebruikte afkortingen : Algemeen Rijksarchief Brussel (ARA), Rijksarchief Gent (RAG), Rijksarchief (...)
  • 2 Alle brieven en adviezen zijn te vinden in RAG, SVV, 221: f° 251 – f° 332 v°.

Soo is alsnu het officie en de fonctie van den souverain bailliu t’eenemael ondienstich ende onnuttigh gheworden, jae selfs contrarie an de redene, motive van sijne institutie, alleenelijck bequaem tot quellynghe ende overlast van het ghemeente.2

1Met deze woorden vertolkte de kasselrij Oudburg van Gent in zijn advies van 24 april 1700 treffend de communis opinio onder de subalterne wetten in het graafschap Vlaanderen. Dit advies hadden zij geschreven op vraag van de Vlaamse statenvergadering, die op zijn beurt door de Raad van Vlaanderen verzocht was om informatie en een opinie te geven over een rekwest aan de landvoogd van soevereinbaljuw Maximiliaan van den Berghe. In hun samenvattende brief aan de Raad (13 mei 1700), verkondigen de Staten van Vlaanderen de mening dat het eeuwenoude tribunaal van het soeverein-baljuwschap nutteloos was en bijgevolg afgeschaft moest worden. Dit zou een eind maken aan de lange reeks processen waarin dit rechtersambt verwikkeld was met de meeste Vlaamse kasselrijen en de proost van de Gentse Sint-Pietersabdij. Deze brief volgt op stuk voor stuk negatieve adviezen die verschillende subalterne wetten in het graafschap op vraag van de statenvergadering hadden opgesteld.

2In de regel besteden historici die instellingen bestuderen, vooral aandacht aan het ontstaan, de uitbouw en het succesvolle functioneren van instituties. Een geleidelijke ontmanteling van de competenties van publiekrechtelijke organen vormt veel minder het voorwerp van studies. Nochtans kan het extra licht werpen op de relatie tussen het institutionele kader en de maatschappelijke evoluties. In deze bijdrage wil ik de neergang van het Vlaamse soeverein-baljuwschap centraal stellen. De soevereinbaljuws waren provinciale justitieofficieren die doorheen het hele graafschap Vlaanderen voornamelijk zwervende delinquenten vervolgden en berechtten en waarvan de geschiedenis tot het eind van de 14de eeuw teruggaat. Het is de bedoeling in te gaan op de factoren die aan de oorsprong lagen van de samenwerking tussen vele instanties in een poging dit rechtersambt af te schaffen. Eerst bespreek ik beknopt de voorgeschiedenis van dit tribunaal en de metamorfose van het ambt tijdens de 17de eeuw. Daarna probeer ik aan te tonen hoe, in de twee helft van die eeuw, die structuur-en functieverandering geleid hebben tot een lange reeks juridische geschillen waarbij zowel particulieren, lokale, regionale als provinciale instellingen participeerden en opkwamen tegen een functie die in hun ogen zijn bevoegdheden te buiten ging of zelfs zijn bestaansrecht had verloren.

2. « Officiers et justiciers absolus et illimitez3 »: het soeverein-baljuwschap in de Middeleeuwen en het begin van de Vroegmoderne Tijd

  • 3 Citaat uit artikel 357 van de contredicten waarin soeverein-baljuw Antoine-Ferdinand Volckaert de (...)
  • 4 Een uitgebreide bespreking van het middeleeuwse soeverein-baljuwschap is te vinden in : Jan Van Ro (...)
  • 5 Marc Boone, “Want remitteren is princelijck. Vorstelijk genaderecht en sociale realiteiten in de B (...)
  • 6 Marc Boone, “De soeverein baljuw van Vlaanderen : breekijzer in het conflict tussen stedelijk part (...)

3In 1372 werd de eerste soeverein-baljuw van Vlaanderen aangesteld4. Het voornaamste objectief voor het oprichten van een rechtersambt dat een hele provincie als ressort had, was het optreden tegen de groeiende onveiligheid en het vervolgen van delinquenten die erin slaagden aan de lokale gerechten te ontsnappen. Met zijn over het hele graafschap verspreide korps luitenanten en sergeanten moest de soeverein-baljuw zich vooral toeleggen op zwervende delinquenten, landlopers, baanstropers, struikrovers, enz. Ook in de 16de eeuw bleven bedelaars en vagebonden, met ruim 60 % van het totaal, de voornaamste doelgroep van deze functionarissen. Gedomicilieerde personen konden enkel voor het soevereinbaljuwschap worden gedaagd als de door hen gepleegde feiten verjaard waren. Naast het strafrechtelijke luik oefenden de soeverein-baljuws ook bepaalde vormen van het vorstelijke genaderecht uit : remissie en pardon, het verlenen van vrijgeleidebrieven en het herroepen van banstraffen5. Vooral via die laatste vorm van gratierecht kon deze provinciale justitieofficier een belangrijke rol spelen in het centraliseringsproces in Vlaanderen. Op het grondgebied van het graafschap lagen grote steden als Gent, Brugge en Ieper die met hun particularistische tendensen een rem vormden op de Bourgondische staatsvorming. Daar verbanning bij uitstek een stedelijk vonnis was, kon men die steden via het herroepen van deze straffen rechtstreeks in hun jurisdictie treffen6.

  • 7 Voor de rol van de Raad van Vlaanderen bij deze repressie : Jos Monballyu, “De gerechtelijke bevoe (...)

4Tegen het eind van de 15de eeuw was deze politieke rol van het soevereinbaljuwschap uitgespeeld. De steden vormden geen partij meer voor de groeiende macht van de Bourgondische en later Habsburgse vorsten, die Vlaanderen hadden ingekapseld in een uitdeinend landencomplex. De Gentse opstand van 1537-1540 tegen Karel V vormde slechts een laatste oprisping in een lange traditie van Vlaamse stedelijke opstanden. Toch behield de compagnie van de soeverein-baljuw een belangrijk maatschappelijk nut. Op het eind van de 15de en vooral in de 16de eeuw nam het probleem van het pauperisme nooit geziene proporties aan. De koopkrachtdaling en de groei van het fenomeen van de structurele armoede dwong velen tot een zwervend en bedelend bestaan. In dit klimaat sloeg ook de houding tegenover armen om. Vooral valide armen werden gemarginaliseerd en gecriminaliseerd. Het Vlaamse soeverein-baljuwschap, dat van oudsher ingezet werd voor zwervende delinquenten, speelde een vooraanstaande rol in de vorstelijke repressie die opgezet werd. Ook werd dit ambt ingeschakeld in de strijd tegen inbreuken op de religieplakkaten, vooral na het ‘Wonderjaar’ (april 1566-april 1567). Enkele jaren later vervolgde het soeverein-baljuwschap ook kortstondig opstandelingen die streden tegen Filips II. Zowel het vervolgen van ketterij als van opstandelingen tegen de vorst, behoorden tot de gereserveerde gevallen, delicten die voorbehouden waren aan vorstelijke rechtbanken zoals de Raad van Vlaanderen. De soeverein-baljuws konden zich hier wellicht mee inlaten door het feit dat zij beschikten over een erg mobiel korps medewerkers te voet en te paard en doordat de Raad van Vlaanderen als bevoegde rechtsinstantie deze vervolging in veel gevallen over liet aan lokale gerechten7.

  • 8 Voor meer informatie over deze problematiek, zie: Wim Blockmans, “Corruptie, patronage, makelaardi (...)
  • 9 Voor composities: Jan Van Rompaey, “Het compositierecht in Vlaanderen van de veertiende tot de ach (...)

5De belangrijke rol die de soeverein-baljuws in de Middeleeuwen en het begin van de Vroegmoderne Tijd konden spelen én de ruime bewegingsvrijheid die deze functionarissen genoten, waren te danken aan hun functionaliteit binnen het institutionele raderwerk en kenmerkend voor een onvoltooide staatsvorming zoals in de toenmalige Nederlanden8. Het feit dat zij tegelijk vervolgden én vonnissen uitspraken bezorgde hen een machtspositie tegenover arrestanten die aanleiding heeft gegeven tot machtsmisbruik en afpersing, onder andere via het systeem van de composities, een financiële transactie waarmee de verdachten als het ware hun vrijspraak afkochten. Het vorstelijke gezag ging slechts met mondjesmaat over tot een strenger toezicht op en reglementering van hun activiteiten, zowel op vlak van het strafrecht als van het gratierecht. Verschillende vormen van verhaal werden mogelijk en vooral na 1500 was het sluiten van composities en het verlenen van gratiebrieven in veel gevallen aan extra formaliteiten en controle van andere instellingen onderhevig9.

3. « Het voorschreven soo odieus officie10 » : groeiende tegenkanting tegen het soeverein-baljuwschap

  • 10 RAG, RVV, 30797 : brief van 26 februari 1740 van de Staten van Vlaanderen over het afgeschafte soe (...)
  • 11 Van Gelder, Tussen veel vuren…, p. 99-107.
  • 12 Van Gelder, Tussen veel vuren…, p. 113-130.
  • 13 Soeverein-baljuw Volckaert probeerde zelfs aan te tonen dat het vervolgen van vagebonden niet als (...)
  • 14 In 1570 werden zowel gratie als compositie voor het soeverein-baljuwschap verboden. Voor gratie, z (...)
  • 15 Van Gelder, Tussen veel vuren…, p. 130-152.

6De autonomie van de soeverein-baljuws werd in de 16de eeuw gaandeweg ingeperkt. Toch zou de instelling, die in de 17de eeuw een gedaantewisseling onderging, bijna constant onder vuur komen te liggen van andere instanties. In de tweede helft van de 17de eeuw blijkt het ambt zowel qua vervolgde delicten, personeelsbestand als werkwijze nog amper te vergelijken met de hierboven besproken toestand. Het is moeilijk de oorzaak voor die verandering aan te wijzen, wegens een grote bronnenschaarste voor de jaren 1575-165611. In die periode lijkt het soeverein-baljuwschap zich echter geleidelijk te gaan toeleggen op lichtere delicten en op een andere groep delinquenten12. Vagebonden en landlopers werden nagenoeg volledig links gelaten13. Steeds vaker, en na 1656 quasi uitsluitend, richtten de soeverein-baljuws hun pijlen op gedomicilieerde delinquenten. Dit konden ze via hun bevoegdheid om verjaarde misdrijven te beoordelen. Uit niets blijkt dat het pauperisme in het graafschap Vlaanderen een significante daling kende. Dat de arme zwervers en vagebonden ingeruild werden voor meer vermogende burgers, was wellicht niet toevallig. Bij eerbare en werkende lieden vielen namelijk meer inkomsten te vergaren tijdens de rechtsprocedures. Dit was welgekomen op een moment waarop zowel composities als gratieverlening, voorheen belangrijke inkomstenbronnen van het soeverein-baljuwschap, in theorie tot het verleden behoorden14. De interne werking van het tribunaal paste zich aan de veranderde achtergrond van de verweerders aan : de rechtsprocedures werden omstandiger, advocaten en procureurs stonden de partijen bij, de griffiers waren universitair geschoolde juristen en de centrale overheid introduceerde een assessor die als vertegenwoordiger van de overheid juridisch advies gaf in alle fasen van de rechtspleging15. Deze wijzigingen voltrokken zich evenwel niet zonder reactie. Heel wat lokale en regionale magistraten beschouwden het berechten van hun burgers als een aantasting van hun privilegies.

  • 16 Enkele voorbeelden: ARA, RK, 48640 : rekening 4, f° 5 v° (Gillis vander Velde, 1515) ; rekening 5, (...)
  • 17 RAG, RVV, 7531 : f° 5 v° -f° 8 (Pieter van Bambeke, 1547) en ARA, GRM, 842 : p. 103 109 (Laurens v (...)
  • 18 ARA, RK, 48640 : rekening 4, f° 5 v°.
  • 19 ARA, RK, 48640 : rekening 15/16, ongefolieerd (Adriaen Van Hele, 1521) ; rekening 29, ongefolieerd (...)

7De tegenkanting tegen het soeverein-baljuwschap was op zich niet uitzonderlijk. Al sinds de 15de eeuw werden de activiteiten van dit ambt met de regelmaat van de klok in vraag gesteld. Het feit dat de Bourgondiërs bijvoorbeeld de uitwassen van deze functionarissen probeerden te reglementeren, wijst hierop. Ambtsmisbruiken bleven echter welig tieren, ondanks alle pogingen om paal en perk te stellen aan afpersing en corruptie. Dit is voor een deel te verklaren door de structuur van deze instelling. De soeverein-baljuws stonden aan het hoofd van een compagnie luitenanten en sergeanten die verspreid over het hele graafschap werkzaam waren. Hierdoor werd een efficiënte controle bemoeilijkt, in zoverre er al pogingen in die zin waren. Er zijn heel wat getuigenissen van medewerkers die composities afsloten of arrestanten geld aftroggelden zonder dit aan hun meester kenbaar te maken. Doorgaans was het de soeverein-baljuw zelf die zijn assistenten berechtte16, al zijn er ook voorbeelden waarbij de Raad van Vlaanderen of de Grote Raad van Mechelen dit deden17. Het verwondert dan ook niet dat de compagnie bij de bevolking verafschuwd en zelfs gevreesd werd. Zo stelt luitenant Gillis vander Velde dat plattelandsbewoners hem uit angst geld toestopten18 en er zijn meerdere voorbeelden bekend waarbij de sergeanten en luitenanten gehinderd werden in hun opdrachten, beledigd werden of zelfs met wapens werden bedreigd19.

  • 20 Ibidem, p. 232-233 : plakkaat van 16 december 1514.
  • 21 RAG, RVV, 818 : f°485 v°-f°486 v°.

8Niet alleen het weinig rechtschapen optreden van de officieren van het soevereinbaljuwschap leidde tot protest, ook de aard van de activiteiten werd betwist. Dit was het geval bij het optreden tegen gedomicilieerde personen die zich wegens verjaarde delicten moesten verantwoorden. De regel was dat de soeverein-baljuw aangehouden gedomicilieerde personen uitleverde aan de magistraat van de woonplaats van die verdachten. Tegelijk moest hij de al ingewonnen informaties overdragen en in ruil kreeg het korps een financiële vergoeding voor deze exploten20. Dit werd bevestigd in de algemene instructie voor het soevereinbaljuwschap uit het jaar 157521. In die instructie worden echter twee uitzonderingen opgenomen. Als het misdrijf gepleegd was buiten de woonplaats van de verdachte en de officier of rechter van die plaats geen renvooi eiste, kon de soeverein-baljuw beslissen. Voor steden met het privilegie hun burgers altijd te berechten, eender waar zij een misdrijf hadden gepleegd, gold dit niet. Ten tweede kon de soevereinbaljuw oordelen over verjaarde delicten. In dat geval moest hij ook melding maken van eventuele nalatige officieren zodat die passend konden worden gesanctioneerd. In de praktijk hebben de soeverein-baljuws frequent van dit voorrecht gebruik gemaakt. In de 17de eeuw werd het een middel bij uitstek om burgers te dagvaarden of aan te houden voor delicten die anders allerminst tot hun bevoegdheid behoorden. Hiertegen rees een storm van protest.

4. Institutionele competitie: de doodsteek voor het soeverein-baljuwschap

  • 22 Tweeden druck vanden eersten bouck…, p. 276. Enkele voorbeelden uit de baljuwsrekeningen: ARA, RK, (...)
  • 23 ARA, RK, 13532 : rekening 11, f° 5 v° -f° 6 en 13533 : f° 15 – f° 15 v°. In deze laatste rekening (...)
  • 24 RAG, SB, 4.

9De oppositie groeide uit verschillende hoeken. Eerst en vooral reageerden tientallen particulieren op hun aanklacht door naar de Raad van Vlaanderen te stappen. Deze provinciale justitieraad, opgericht in 1386 en als dusdanig van latere datum dan het soeverein-baljuwschap, zou zich geleidelijk aan ontwikkelen tot een concurrent van de soeverein-baljuws. De Raad van Vlaanderen was de hoogste rechtsinstantie in het graafschap, bevoegd voor onder andere de gereserveerde gevallen en de hoogste beroepsinstantie in de provincie. Deze justitieraad kon op zijn minst sinds 1531 een clausule van estat et surceance verlenen. Dit hield een tijdelijke opschorting van de strafvordering voor het soeverein-baljuwschap in. De soeverein-baljuw moest dan eerst een remonstrantie indienen bij de Raad van Vlaanderen en zijn acties motiveren om een herroeping van die clausule te verkrijgen, alvorens verder te kunnen procederen22. Dit stremde vanzelfsprekend de rechtsgang en hinderde het functioneren van het ambt. Naar eigen zeggen liepen deze functionarissen hierdoor vele inkomsten mis23. In 1666 stapte de soevereinbaljuw hiertegen zelfs naar de Geheime Raad in Brussel. Die collaterale raad wilde volgens de uitspraak van 15 april van dat jaar naar eigen zeggen niet ingaan tegen de instructies van de Raad van Vlaanderen (onder andere die van 1531), maar het gebruik van de estat et surceance nauwkeuriger reglementeren24. Een oplossing bracht dit niet. Ook nadien bleven de soeverein-baljuws er frequent over klagen.

10Naast particulieren stapten ook veel lokale en regionale magistraten naar de Raad van Vlaanderen. De motieven hiertoe bleven dezelfde die ook al in de 16de eeuw golden : ofwel de al dan niet voorgewende misbruiken van luitenanten of sergeanten van het soeverein-baljuwschap, ofwel het optreden van de soeverein-baljuws dat als een inbreuk op de eigen rechtsbevoegdheid werd ervaren. Het verschil ligt in de frequentie waarmee klachten werden ingediend, vooral in de laatste twee decennia van de 17de eeuw groeide het aantal sterk.

  • 25 RAG, SB, 3.
  • 26 RAG, SB, 8 : de abt zou als heer van Zwijnaarde tegen het reglement van 1672 in, burgemeester Bruy (...)
  • 27 RAG, SB, 5.
  • 28 Via een ordonnantie van 14 maart 1625 werd het de medewerkers van het soevereinbaljuwschap toegest (...)
  • 29 Volgens de instructies voor het soeverein-baljuwschap moesten de luitenanten voor hun aanstelling (...)
  • 30 Via de provisionele ordonnantie van 12 juni 1654 werd bepaald dat de soeverein-baljuw de enige was (...)
  • 31 Enkele jaren later zouden ook het Land van Aalst en het Brugse Vrije een hele reeks klachten en ge (...)
  • 32 RAG, SB, 67, 170, 173-179, 181, 186-193, 195-197, 202-237, 241-243, 246, 247, 249, 250, 255-257.
  • 33 RAG, SB, 12 : rekwest van 17 september 1694.
  • 34 Derden deel van den vierden placcaet-boeck van Vlaenderen, Gent, s.d., p. 922.
  • 35 Het ongelijk van de soeverein-baljuw is ook logisch gezien de al genoemde ordonnantie van 1654, wa (...)
  • 36 RAG, RVV, 22625 (tichten van de Raad van Vlaanderen en de procureur-generaal).

11Op 26 april 1698 ontstond ’s avonds laat in Gent een opstootje tussen vier personen. Een zekere Nicolaus Hergo werd daarbij met stokken toegetakeld en bezweek vier dagen later aan zijn verwondingen. De Gentse schepenen lieten een dokter en chirurgijns het lichaam onderzoeken. Zij besloten dat het om een geval van doodslag ging. Hoewel de onderbaljuw een onderzoek startte, is daar niets van terecht gekomen. Beide beschuldigden, Jacobus Strincx en Philips Goossens, bleven op vrije voeten en konden hun beroepsactiviteiten probleemloos verder uitvoeren. Toen de feiten verjaard waren, kreeg deurwaarder Van der Sijpe op 24 januari 1701 van de soeverein-baljuw de opdracht beide heren te arresteren. Dit mislukte echter door hun vlucht in het klooster van de recollecten. De deurwaarder werd echter op zijn beurt opgepakt en gevangen genomen door de Gentse onderbaljuw. De Raad van Vlaanderen besliste de procedure voor het soeverein-baljuwschap voorlopig op te schorten, tot woede van soeverein-baljuw Maximiliaan van den Berghe. Die verzocht vervolgens ‘de koning’ een eind te maken aan deze onrechtvaardige situatie, de staat op te heffen en hem zijn proces verder te laten vervolgen25. De onderbaljuw of de Gentse magistraat (het is niet duidelijk van wie het initiatief om naar de Raad van Vlaanderen te stappen, uitgegaan is) waren klaarblijkelijk niet van plan de competenties van de soeverein-baljuw binnen de muren van hun stad te tolereren, ondanks de verjaring van de feiten. Ook de abt van de Gentse Sint-Pietersabdij was naar de Raad van Vlaanderen getrokken toen van den Berghe in 1685 een proces startte wegens (verjaarde) inbreuken op het reglement van 30 juli 1672 betreffende het bestuur op het platteland en in de open steden26. Deze twee voorbeelden laten zien dat lokale overheden niet altijd bereid waren lijdzaam toe te zien hoe hun onderhorigen zich voor het tribunaal van de soeverein-baljuws moesten verantwoorden. Ook verschillende kasselrijen betwistten de bevoegdheid van deze provinciale justitieofficieren binnen hun rechtsressort. Midden november 1683 werden luitenant Garemijn en zes andere medewerkers van de soeverein-baljuw op verzoek van de hoofdschepenen van het Land van Waas gearresteerd door de stadhouder en schout van Lokeren27. Sinds 11 november waren zij daar op pad om inbreuken op de plakkaten over verboden munten te bestraffen28. De dag na de aanhouding werden zij in een wagen naar Sint-Niklaas gevoerd en er gevangen gezet. De soevereinbaljuw reageerde ogenblikkelijk en eiste vrijlating en het vergoeden van de gevangeniskosten. Hij diende hiertoe een klacht in bij de Geheime Raad, waarop de zaak in handen kwam van de Grote Raad van Mechelen. De motivatie van het Land van Waas was dubbel. Enerzijds meenden zij dat Garemijn als luitenant aangesteld was zonder het vereiste voorafgaande advies van de steden en kasselrijen die hem werden toegewezen29. Anderzijds werd het optreden tegen verboden munten bekritiseerd. Op 17 februari 1684 stelde de Grote Raad de soeverein-baljuw echter in het gelijk30. Lang duurde de opgelegde wapenstilstand echter niet. Op 6 juni 1688 vroegen de hoofdschepenen en de hoogbaljuw via een rondzendbrief aan negen lokale wetten « informaties preparatoire » op te stellen over de acties van het soeverein-baljuwschap aangaande bezit van verboden munten. In de tientallen getuigenissen die aldus verzameld werden, wordt verhaald hoe het korps van de soeverein-baljuw tewerk ging in de speurtocht naar die munten. Onder bedreiging van pistolen moesten de burgers hun geldstukken tonen. Kasten en sloten werden desnoods met geweld geopend. Maximiliaan van den Berghe nam in persoon deel aan de razzia’s. Er lijkt sprake te zijn van heuse intimidaties. Bovendien maakten de korpsleden zich nooit kenbaar. Op de vraag naar hun commissie hielden zij het bij een vaag : « Wij komen in naam van de koning. » Hoewel het in dit dossier niet vermeld wordt, lijkt het Land van Waas op deze manier getuigenissen te verzamelen die later als bezwarend materiaal in een rechtszaak zouden kunnen dienen31. Een ander voorbeeld is het proces dat door het Brugse Vrije gevoerd werd in 1694, ditmaal over paardensmokkel of inbreuken op de reglementen betreffende paardenhandel. Tijdens de Negenjarige Oorlog (1689-1697) werd de uitvoer van paarden naar Frankrijk ten stelligste verboden. De handel in deze dieren werd door verschillende plakkaten streng gereglementeerd en aan overheidscontrole onderworpen. De bepalingen in de ordonnanties betreffende de bevoegde instanties voor het beoordelen van overtredingen, waren dubbelzinnig. De soeverein-baljuw profiteerde hiervan en trok vele van deze zaken, ook niet verjaarde, naar zich toe32. Het Brugse Vrije trok daarom in september 1694 naar de Raad van Vlaanderen33. Hun betoog steunde op de ordonnantie van 25 februari 1693 waarin artikel 25 stipuleerde : « Wy authoriseren alle Officieren van Justitie om te mogen by preventie intenteren de callengie tot confiscatie ende amenden ten laste van alle overtreders voor hunnen wettigen Rechter34. » Zowel de soeverein-baljuw als de kasselrij van het Brugse Vrije meenden hierdoor het gelijk aan hun kant te hebben. De meeste verweerders betoogden dat de kasselrij de bevoegde rechtsinstantie was en dat de luitenanten van het soeverein-baljuwschap niet het recht hadden hen voor hun meester te dagvaarden. De Raad van Vlaanderen volgde die redenering35. Opvallend is tot slot dat niet alleen de niet-verjaarde delicten de kasselrijen tegen de borst stuitten. Ook het behandelen van verjaarde delicten was niet helemaal onbetwist. Sporadisch werd in processtukken geopperd dat de soeverein-baljuw enkel verjaarde delicten « daer lijf ofte lit aen cleeft » (lijf-of doodstraf) mocht vervolgen36. In de instructies is hierover niets te vinden.

  • 37 RAG, SB, 6.
  • 38 RAG, SB, 10 (1687) en 11(1699-1702) ; RAG, RVV, 155 (1661-1665) en 19488 (1697).

12Twee kasselrijen gingen nog een stap verder en voerden aan dat de soevereinbaljuw in hun rechtsressort op geen enkele wijze bevoegd was: het Land van Dendermonde en het Land van Aalst. In de zaak voor de Grote Raad van Mechelen tussen de kasselrij Dendermonde en de soeverein-baljuw (1684-1685) vormde het optreden van die officier tegen bezitters van verboden munten opnieuw de aanzet tot het proces37. Het Land van Aalst is zonder twijfel de kasselrij waarmee het soeverein-baljuwschap het vaakst op gespannen voet leefde. Verschillende rechtszaken volgden elkaar op, met telkens de bevoegdheid van het soevereinbaljuwschap in het geding38. Het belangrijkste argument luidde dat aangezien er in deze kasselrij een ‘soevereine’ hoogbaljuw zetelde met luitenanten in Aalst en Geraardsbergen, de soeverein-baljuw in dit district niets te zoeken had. In de bewaarde benoemingsbrieven staat echter zwart op wit dat de soeverein-baljuws in het hele graafschap Vlaanderen bevoegd waren. De aanspraken van deze beide kasselrijen lijken mij dan ook ongefundeerd. Op dit punt had de soeverein-baljuw het gelijk aan zijn kant.

  • 39 Jan Buntinx, Inventaris van het Archief van de Raad van Vlaanderen, Brussel, 1964, vol. 1, p. 17-1 (...)
  • 40 RAG, RVV, 156 : contredicten. Dit komt terug in een suppliek van de soeverein-baljuw aan de landvo (...)
  • 41 Cf. RAG, RVV, 155, 19488, 22625 ; RAG, SB, 6, 14 ; ARA, GRM, 159 : f° 145 v° -f° 147 en f°202 v°-f (...)
  • 42 Cf. RAG, SB, 5 en 6.
  • 43 Eerste deel…, p. 233-234.
  • 44 RAG, RVV, 22625 : sententie van de Geheime Raad, 22 juni 1700.

13Wat opvalt bij een onderzoek naar de gerechtelijke tegenwind die het soevereinbaljuwschap ondervond, is de steun die de opposanten vaak vonden bij de provinciale justitieraad. De Raad van Vlaanderen was niet alleen de instantie die om de haverklap clausules van staat en surseance verleende, ook trokken subalterne magistraten doorgaans naar deze instelling bij bevoegdheidsconflicten. Ondanks de competentie van deze raad op vlak van geschillen tussen publiekrechtelijke instanties in het graafschap39, beweerden de soeverein-baljuws aan die raad niet onderworpen te zijn. Zij erkenden op dit punt enkel de Geheime Raad en de Grote Raad van Mechelen. Soeverein-baljuw Volckaert (1656-1681) verdedigde met verve deze stelling. Hij probeerde aan te tonen dat zijn officie niet tot de subalterne instanties gerekend kon worden (en bijgevolg niet kon ressorteren onder de Raad van Vlaanderen). Ook maakte hij een onderscheid tussen het epitheton ‘soeverein’ dat zijn ambt gekregen had en dat wees op het bezitten van enkele soevereiniteitsrechten, en de hoogbaljuws die zich « soeverein » noemden, zoals die van Aalst en Cassel. En ook het feit dat zijn eigen ambt ouder was dan de genoemde raad, rechtvaardigde zijn stelling, aldus Volckaert40. In de praktijk zonden de soeverein-baljuws in heel wat rechtszaken die voor de Raad van Vlaanderen werden gevoerd, een rekwest naar de Geheime Raad, de Grote Raad van Mechelen of ‘de vorst’41. Ook als zij zelf een vordering instelden, deden zij dat bij de Geheime Raad. Die verwees de bevoegdheidsgeschillen meestal door naar de Grote Raad van Mechelen42. In een decreet van 6 mei 1661 werd bevestigd dat de Geheime Raad als enige kon oordelen over de jurisdictie van het soeverein-baljuwschap43. De vraag van van den Berghe om voor beroepszaken rechtstreeks onder de Grote Raad van Mechelen te ressorteren, werd echter afgewezen44.

  • 45 Monballyu, “De gerechtelijke bevoegdheid…”, p. 1-26, alsook de studies met identieke titel van P. (...)
  • 46 ARA, RK, 13532 : rekening 9, rugzijde van het voorblad. Er werd een som van 2400 florijnen toegeke (...)

14De Raad van Vlaanderen was de grote luis in de pels van het eind-17de-eeuwse soeverein-baljuwschap. De provinciale justitieraad zag bij het steunen van vele klachten en processen tegen dit rechtersambt waarschijnlijk de kans schoon zich te ontdoen van een concurrent. De bevoegdheden van de raad overlapten nagenoeg compleet die van het soeverein-baljuwschap, althans in theorie45. Op een dieper niveau speelt natuurlijk de alomtegenwoordige onvrede met deze instelling. Niet langer vervolgden de functionarissen ongewenste marginalen, maar eerbare burgers, waardoor zij die burgers en de lokale en regionale wetten tegen zich in het harnas joegen. De rechtszaken dwongen het soeverein-baljuwschap tot een financiële uitputtingsslag. Ze legden een zware last op een instelling die zo al te kampen had met verminderde inkomsten door onder andere de talloze clausules van staat en surseance. Ondanks de financiële injectie van de landvoogd en de Raad van Financiën op 14 maart 166446 stond het water de soeverein-baljuws aan de lippen.

5. Allen tegen één : de poging tot het afschaffen van het soeverein-baljuwschap

15In 1699 richtte van den Berghe een smeekbede tot de landvoogd, keurvorst Maximiliaan Emmanuel van Beieren. Over de uitoefening van zijn functie zei hij daarin :

  • 47 RAG, SB, 14.

[…] il s’y trouve tellement embarassé et troublé par les frequentes oppositions que luy forment, tant ceux du Conseil Provincial que ceux des magistratures et chastelenies de la même province, qu’il luy est impossible d’exercer ledit estat de Souverain Baillif. […] Et comme toutes ces oppositions et difficultéz coutent beaucoup de peines et des fraix immenses au remontrant, pour le grand nombre des proces qu’il est obligé de soustenir, contre les uns et contre les autres, au tres grand prejudice des droits de Sa Majesté et qu’il importe au publique que toutes ces difficultez soyent une fois levées par un arrêt general et definitif, il se retire vers V.A.E. 47

  • 48 Dit hele dossier is te vinden in : RAG, SVV, 221: f° 251 – f° 332 v°.

16Wellicht werd omwille van dit rekwest op 3 maart 1700 een advies gevraagd aan de Raad van Vlaanderen (zie inleiding). De Staten van Vlaanderen werden daarvoor ingeschakeld en zij mobiliseerden op hun beurt een hele reeks kasselrijen en de proost van de Gentse Sint-Pietersabdij om een advies op te stellen over de vragen van de soeverein-baljuw. Die wenste zijn competenties in het hele graafschap en over verjaarde inbreuken bevestigd te zien48.

17Zonder uitzondering schoven alle aangeschreven instanties de afschaffing van deze provinciale justitieofficier als de beste optie naar voren. De voornaamste argumenten luidden dat de omstandigheden, die de ontstaansgeschiedenis van dit rechtersambt verklaarden, verdwenen waren. Vooral het aantal vagebonden was sterk gedaald. De justitie en politie waren in de loop der eeuwen dan weer aanzienlijk verbeterd. Het aantal officieren op het platteland was fors toegenomen, er was een Raad van Vlaanderen met een officie-fiscaal ontstaan en de kasselrijen hadden -aldus de Staten van Vlaanderen -bepaalde juridische taken toebedeeld gekregen. Het soeverein-baljuwschap werd zodoende als overbodig gezien, achterhaald door de maatschappelijke en institutionele evoluties. De talrijke medewerkers kwellen bovendien de onderdanen en laten zich te vaak leiden door geldgewin. In zijn brief van 13 mei 1700 nam de statenvergadering dit eensluidende advies over. Indien het de vorst toch zou believen deze instelling te laten bestaan, dan werd een inkrimping van de competentiekorf aanbevolen. De opdracht van het soeverein-baljuwschap moest dan beperkt worden tot het berechten van vagebonden en verjaarde delicten waarop een lijf-of doodstraf stond.

  • 49 ARA, RK, 13542-13545. De laatste rekening loopt tot 31 december 1733, dat daardoor als de formele (...)
  • 50 Raoul Van Caenegem, Over koningen en bureaucraten. Oorsprong en ontwikkeling van de hedendaagse st (...)

18Het mocht evenwel niet baten. Nog in 1704 werd een nieuwe soeverein-baljuw aangesteld: Albert de Gheys. Toch zou het ambt nooit meer zijn oude vitaliteit herwinnen. Integendeel, de vier rekeningen van de Gheys laten vermoeden dat er amper nog ambtelijke activiteit was49. De instelling lijkt een slapend bestaan gekend te hebben tot diens dood. Nadien werd geen nieuwe functionaris meer aangesteld. Naar de terminologie van Raoul Van Caenegem kan gesteld worden dat de ‘wet van de inertie’ zich voordeed in de laatste decennia van het soeverein-baljuwschap : de instelling bleef vegeteren terwijl het zijn bestaansreden was verloren50.

6. Besluit

19De veranderde activiteiten van het soeverein-baljuwschap in de 17de eeuw deden het ambt de das om. Door de overstap naar gedomicilieerde verweerders kwam de instelling onherroepelijk op het domein van lokale en regionale wetten die het berechten van hun eigen onderhorigen liefst niet uit handen wilden geven. Bovendien betwistte de nieuwe groep verweerders, die vaak tot de sociale middenklassen behoorden, veel vaker zelf ook de jurisdictie van het soevereinbaljuwschap. Zowel de wetten als de particulieren vonden een medestander in de Raad van Vlaanderen. In de tweede helft van de 17de eeuw werd de jurisdictie van het soeverein-baljuwschap constant onder vuur genomen. De talloze juridische geschillen die daarop volgden, wurgden deze instelling financieel. De climax volgde in het jaar 1700, toen 6 kasselrijen, één lokale instantie en de Staten van Vlaanderen aanstuurden op het afschaffen van het ambt.

  • 51 Voor de evolutie van deze instellingen, zie : Armand Deroisy, “Juridictions particulières chargées (...)

20Op een hoger niveau kan de vraag worden gesteld, of het verdwijnen van dit soeverein-baljuwschap inherent was aan de institutionele evolutie. Andere vergelijkbare justitieofficieren zoals de drossaarden van Brabant en de provoostengeneraal van het Hof en van de Nederlanden zijn wel blijven functioneren tot het eind van het Ancien Régime. Dit is echter te verklaren door het feit dat zij een andere ontwikkeling kenden in vergelijking met hun Vlaamse collega. Zij concentreerden zich in de 17de en zeker de 18de eeuw op het vervolgen van zwervende delinquenten en landlopers terwijl hun rechtsprekende opdracht teruggeschroefd werd. Als zodanig bleven zij uit het vaarwater van lokale en regionale wetten en vervolgden zij personen die algemeen als een probleemgroep werden gezien51. Zij behielden met andere woorden een maatschappelijke functionaliteit. Het Vlaamse soeverein-baljuwschap had die functionaliteit verloren. Door het veranderde activiteitenpakket namen deze functionarissen kennis van zaken die ook door andere instellingen konden worden behandeld, en die reageerden dan ook. De verdergaande institutionele specialisering en toename van de overheidsorganen als een aspect van het staatsvormingsproces en een daaraan onaangepaste interne wijziging leidden tot de neergang en het uiteindelijke verdwijnen van het Vlaamse soeverein-baljuwschap.

Notes

1 Gebruikte afkortingen : Algemeen Rijksarchief Brussel (ARA), Rijksarchief Gent (RAG), Rijksarchief Kortrijk (RAK), bestand ‘Rekenkamers’ (RK), bestand ‘Grote Raad van Mechelen’ (GRM), bestand ‘Raad van Vlaanderen’ (RVV), bestand ‘Staten van Vlaanderen’ (SVV) en bestand ‘Soeverein-baljuwschap van Vlaanderen’ (SB). Met dank aan René Vermeir om in extremis deze tekst na te lezen en van enkele nuttige opmerkingen te voorzien.

2 Alle brieven en adviezen zijn te vinden in RAG, SVV, 221: f° 251 – f° 332 v°.

3 Citaat uit artikel 357 van de contredicten waarin soeverein-baljuw Antoine-Ferdinand Volckaert de competenties van zijn ambt in de ruimst mogelijke zin interpreteert: RAG, RVV, 156.

4 Een uitgebreide bespreking van het middeleeuwse soeverein-baljuwschap is te vinden in : Jan Van Rompaey, Het grafelijk baljuwsambt in Vlaanderen tijdens de Boergondische periode, Brussel, 1967, p. 1-109. Voor de evolutie van de structuur en de competenties in de Vroegmoderne Tijd : Klaas Van Gelder, Tussen veel vuren. Het soeverein-baljuwschap van Vlaanderen in de Vroegmoderne Tijd (1500-1733), Kortrijk-Heule, 2007. Voor de 16deeeuwse situatie verwijs ik verder naar Jos Monballyu, “De repressie van bendecriminaliteit door de soeverein-baljuw van Vlaanderen in het midden van de 16de eeuw”, Pro Memorie, 8, 2006, p. 82-114.

5 Marc Boone, “Want remitteren is princelijck. Vorstelijk genaderecht en sociale realiteiten in de Bourgondische periode”, in Luc Stockman en Peter Vandermeersch (red.), Liber Amicorum Achiel De Vos, Evergem, 1989, p. 53-59.

6 Marc Boone, “De soeverein baljuw van Vlaanderen : breekijzer in het conflict tussen stedelijk particularisme en Bourgondische centralisatie”, Handelingen van het genootschap voor geschiedenis ‘Société d’Emulation’ te Brugge, 126, 1989, p. 57-78.

7 Voor de rol van de Raad van Vlaanderen bij deze repressie : Jos Monballyu, “De gerechtelijke bevoegdheid van de Raad van Vlaanderen in vergelijking met andere ‘Wetten’ (1515-1621)”, in B.C.M. Jacobs en P.L. Nève (red.), Hoven en banken in Noord en Zuid, Assen, 1994, p. 8-13.

8 Voor meer informatie over deze problematiek, zie: Wim Blockmans, “Corruptie, patronage, makelaardij en venaliteit als symptomen van een ontluikende staatsvorming in de Bourgondisch-Habsburgse Nederlanden”, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 11, 1985, p. 231-247.

9 Voor composities: Jan Van Rompaey, “Het compositierecht in Vlaanderen van de veertiende tot de achttiende eeuw”, Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 29, 1961, p. 64-78. Voor de bepalingen omtrent gratie verwijs ik naar Van Gelder, Tussen veel vuren…, p. 43-54.

10 RAG, RVV, 30797 : brief van 26 februari 1740 van de Staten van Vlaanderen over het afgeschafte soeverein-baljuwschap.

11 Van Gelder, Tussen veel vuren…, p. 99-107.

12 Van Gelder, Tussen veel vuren…, p. 113-130.

13 Soeverein-baljuw Volckaert probeerde zelfs aan te tonen dat het vervolgen van vagebonden niet als zijn kerntaak mocht worden gezien (RAG, RVV, 156 : artikelen 362-363 van de contredicten) : « 362. Et pour examiner de plus près si l'extirpation des mesmes vagabonds seroit la principale ou propre matiere du Souverain Bailly de Flandres, il luy a valu la paine, de rechercher et persecuter les edicts et placcards qui se trouvent jadis estre decretez en grand nombre par les glorieux ançestres de Votre Majesté, contre lesdits vagabonds.
363. Lesquels feuillettant et ruminant des la premiere page jusques à la 37e du premier volume des Edicts de Flandres, l'on trouve qu'içeux placcards edictez depuis l'an 1506 jusques à l'an 1556 parlent beaucoup plus des offiçiers locaulx, et enjoignent plusïeurs fois l'exterminaison et la punition desdits vagabonds ausdits offiçiers, que non pas au Souverain Bailly. »

14 In 1570 werden zowel gratie als compositie voor het soeverein-baljuwschap verboden. Voor gratie, zie: Jos Monballyu, “Strafprocesrecht in Vlaanderen voor en na de criminele ordonnantiën van 1570”, in Fernand Vanhemelryck (ed.), Recht ende justicie. Handelingen van het XIIIe Belgisch-Nederlands Rechtshistorisch Congres, K.U.Brussel 1 en 2 december 1994, Brussel, 1997, p. 145. Een kleine randopmerking : vast staat dat soeverein-baljuw Jacques de Lichtervelde (1575-1582) op zijn minst tot in 1580, dus ruim tien jaar nadat dit verboden werd, gratie bleef verlenen (ARA, RK, 13527: f° 1 – f° 2 v). Tot op het eind van de zeventiende eeuw hebben medewerkers van de soeverein-baljuw zich ook tot composities laten verleiden, hoewel dit toen al ruim een eeuw niet meer toegestaan was. Dit zou trouwens niet eens uitzonderlijk zijn geweest (Van Rompaey, “Het compositierecht…”, p. 77).

15 Van Gelder, Tussen veel vuren…, p. 130-152.

16 Enkele voorbeelden: ARA, RK, 48640 : rekening 4, f° 5 v° (Gillis vander Velde, 1515) ; rekening 5, f° 7 (Loy Daneels, 1516) ; rekening 13/14, f°5 (Malin van Hest, 1520) ; rekening 28, ongefolieerd (Jehan Nyse, 1527) en rekening 31, ongefolieerd (Jan vander Haghe, 1529).

17 RAG, RVV, 7531 : f° 5 v° -f° 8 (Pieter van Bambeke, 1547) en ARA, GRM, 842 : p. 103 109 (Laurens van Winghen, 1542).

18 ARA, RK, 48640 : rekening 4, f° 5 v°.

19 ARA, RK, 48640 : rekening 15/16, ongefolieerd (Adriaen Van Hele, 1521) ; rekening 29, ongefolieerd (Coppin Hooft, 1528) en RAK, Fonds d’Ennetières, 662 : f° 9 (Passchier Baelde, 1553). Een plakkaat van 17 oktober 1514 laat zelfs uitschijnen dat het bevrijden van arrestanten uit handen van de sergeanten en luitenanten een vaak voorkomende praktijk was (Tweeden druck vanden eersten bouck der ordonnancien, statuten, edicten ende placcaerten […] van Vlaendren, Gent, 1639, p. 231-232).

20 Ibidem, p. 232-233 : plakkaat van 16 december 1514.

21 RAG, RVV, 818 : f°485 v°-f°486 v°.

22 Tweeden druck vanden eersten bouck…, p. 276. Enkele voorbeelden uit de baljuwsrekeningen: ARA, RK, 13531: f° 14, f° 16 en f° 16 v° ; 13532 : rekening 3, f° 5 en rekening van Vander Haeghen, f° 10 v ; 13534 : f° 12 v° -f° 15 ; 13535 : f°16 en f° 16 v°. Een procesbundel voor de raad van Vlaanderen waarin de Gentse poorter Reynier Loreyn, voor het soeverein-baljuwschap aangeklaagd, in 1681 staat en surseance vraagt: RAG, RVV, 17408. Er zijn echter aanwijzingen dat de officieren van de soeverein-baljuw hier niet altijd rekening mee hielden, cf. RAG, SB, 241.

23 ARA, RK, 13532 : rekening 11, f° 5 v° -f° 6 en 13533 : f° 15 – f° 15 v°. In deze laatste rekening geeft soeverein-baljuw Maximiliaan van de Berghe te kennen dat die clausules niet alleen zijn ambt financieel schade berokkenden, maar dat hierdoor ook de vorstelijke schatkist heel wat inkomsten misliep, gezien een deel van de boetes voor de vorst voorbehouden was.

24 RAG, SB, 4.

25 RAG, SB, 3.

26 RAG, SB, 8 : de abt zou als heer van Zwijnaarde tegen het reglement van 1672 in, burgemeester Bruyneel en twee schepenen tien à twaalf jaar lang hebben laten zetelen, terwijl het plakkaat dat aan talloze ambtsmisbruiken en vormen van corruptie een eind wilde maken, een frequentere wetsvernieuwing oplegde.

27 RAG, SB, 5.

28 Via een ordonnantie van 14 maart 1625 werd het de medewerkers van het soevereinbaljuwschap toegestaan om in aanwezigheid van twee leenmannen of schepenen, de door de plakkaten verboden munten te confisqueren en de bezitters ervan te bestraffen. Tot voorheen moesten de beschuldigden gevangen gezet worden tot het gerechtelijk onderzoek afgerond was, de akten naar de soeverein-baljuw waren gestuurd en er een vonnis was geveld. Deze ordonnantie beoogde dus een administratieve vereenvoudiging (ARA, RK, 13529 : f° 5 – f° 6, kopie van deze ordonnantie). Het bezit van verboden (veelal Franse of Zeeuwse) munten was het enige niet-verjaarde delict waarbij gedomicilieerde personen voor het soeverein-baljuwschap terecht konden staan.

29 Volgens de instructies voor het soeverein-baljuwschap moesten de luitenanten voor hun aanstelling de goedkeuring afwachten van de wethouders van het kwartier of de kasselrij waar zij actief zouden zijn : RAG, RVV, 818 : f° 485 v° -f° 486 v° (instructie van 23 januari 1575 n.s.) ; Eerste deel vanden derden placcaet-boeck, Gent, 1685, p. 228-229 (instructie van 7 oktober 1591) en Tweeden placaet-bouck […] van Vlaendren, Gent, 1629, p. 281-183 (instructie van 8 augustus 1617). Dit werd herhaald in de provisionele ordonnantie van 12 juni 1654 (Eersten deel…, p. 232-233).

30 Via de provisionele ordonnantie van 12 juni 1654 werd bepaald dat de soeverein-baljuw de enige was die kon oordelen over ambtsmisdrijven van zijn medewerkers. In veel van de processen die gevoerd werden tegen dit officie, werd deze regel door de lokale en regionale magistraten over het hoofd gezien.

31 Enkele jaren later zouden ook het Land van Aalst en het Brugse Vrije een hele reeks klachten en getuigenissen bundelen in hun juridische strijd tegen het soeverein-baljuwschap (RAG, RVV, 19488 (1697) en 22625 (1699)).

32 RAG, SB, 67, 170, 173-179, 181, 186-193, 195-197, 202-237, 241-243, 246, 247, 249, 250, 255-257.

33 RAG, SB, 12 : rekwest van 17 september 1694.

34 Derden deel van den vierden placcaet-boeck van Vlaenderen, Gent, s.d., p. 922.

35 Het ongelijk van de soeverein-baljuw is ook logisch gezien de al genoemde ordonnantie van 1654, waarin expliciet gesteld werd dat deze functionaris geen inbreuken op plakkaten mocht behandelen, met uitzondering van muntplakkaten.

36 RAG, RVV, 22625 (tichten van de Raad van Vlaanderen en de procureur-generaal).

37 RAG, SB, 6.

38 RAG, SB, 10 (1687) en 11(1699-1702) ; RAG, RVV, 155 (1661-1665) en 19488 (1697).

39 Jan Buntinx, Inventaris van het Archief van de Raad van Vlaanderen, Brussel, 1964, vol. 1, p. 17-18.

40 RAG, RVV, 156 : contredicten. Dit komt terug in een suppliek van de soeverein-baljuw aan de landvoogd uit het jaar 1699 (RAG, SB, 14).

41 Cf. RAG, RVV, 155, 19488, 22625 ; RAG, SB, 6, 14 ; ARA, GRM, 159 : f° 145 v° -f° 147 en f°202 v°-f°203 v°.

42 Cf. RAG, SB, 5 en 6.

43 Eerste deel…, p. 233-234.

44 RAG, RVV, 22625 : sententie van de Geheime Raad, 22 juni 1700.

45 Monballyu, “De gerechtelijke bevoegdheid…”, p. 1-26, alsook de studies met identieke titel van P. Alexandre en Louis Tierenteyn, Histoire des origines, des développements et du rôle des officiers fiscaux près des conseils de justice dans les anciens Pays-Bas, depuis le xve siècle jusqu’à la fin du xviiie siècle, Bruxelles, 1891, passim. Onder andere kon de raad ook verjaarde delicten behandelen, landloperij vervolgen en inbreuken op de plakkaten beoordelen. Dit betekent echter niet noodzakelijk dat de raad zich ook effectief actief met deze misdrijven inliet.

46 ARA, RK, 13532 : rekening 9, rugzijde van het voorblad. Er werd een som van 2400 florijnen toegekend die Volckaert kon aanwenden voor de kosten voor het verdedigen van de rechten en de autoriteit van zijn ambt tegen de betwistingen van de Raad van Vlaanderen.

47 RAG, SB, 14.

48 Dit hele dossier is te vinden in : RAG, SVV, 221: f° 251 – f° 332 v°.

49 ARA, RK, 13542-13545. De laatste rekening loopt tot 31 december 1733, dat daardoor als de formele einddatum van het soeverein-baljuwschap kan worden gezien.

50 Raoul Van Caenegem, Over koningen en bureaucraten. Oorsprong en ontwikkeling van de hedendaagse staatsinstellingen, Amsterdam/Brussel, 1977, p. 155-156.

51 Voor de evolutie van deze instellingen, zie : Armand Deroisy, “Juridictions particulières chargées des poursuites contre les vagabonds dans les Pays-Bas autrichiens au xviiie siècle”, in La Belgique rurale du moyen âge à nos jours. Mélanges offerts à Jean-Jacques Hoebanx, Bruxelles, 1985, p. 293-308 ; Maurits Van Haegendoren, Inventaris van het archief van den drossaard van Brabant en van den provoost-generaal van het hof en van de Nederlanden, Brussel, 1949, p. 5-15 ; Guido Vrolix, De drossaard van Brabant (17651794), Leuven, K.U.L. (onuitgegeven licentiaatsverhandeling), 1977.

Auteur

Universiteit Gent

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search