Version classiqueVersion mobile
OpenEdition Books Presses universitaires de Louvain AEGIS Excavations at Sissi II 10. ΤEΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΕΡΕΩΣΕΩΣ ΣΤΟ...

Excavations at Sissi II

 | 
Jan Driessen

10. ΤEΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΕΡΕΩΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ ΣΙΣΙΟΥ

Nearchos Nikakis

Note de l’auteur

Note portant sur l’auteur1

Texte intégral

1Η παρακάτω τεχνική έκθεση αναφέρεται στις εργασίες στερέωσης των τοιχοδομών στον αρχαιολογικό χώρο Σισίου που έλαβαν χώρα τα έτη 2009 – 2010. Οι εργασίες πραγματοποιήθηκαν από τον συντηρητή έργων τέχνης και αρχαιοτήτων Νέαρχο Νικάκη υπό την επίβλεψη και τις οδηγίες του Αλέξανδρου Νικάκη, πρώην υπεύθυνου εργαστηρίου συντήρησης της ΚΔ’ Εφορείας Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων.

2Tεχνική έκθεση στερέωσεως στον αρχαιολογικό χώρο Σισίου.

1. Αρχαιολογικός Χώρος

3Ο αρχαιολογικός χώρος Σισίου εκτείνεται σε χαμηλό λοφίσκο. Η βόρεια και η βορειοδυτική πλευρά του βρέχεται από τη θάλασσα. Δυτικά και ανατολικά ακουμπά σε παλιές κοίτες ποταμών. Τοποθετείται στο χώρο κυρίως ανατολικά αλλά και βορειανατολικά του σύγχρονου οικισμού και σε μικρή απόσταση από αυτόν.

1.1. Δομικά Υλικά

4Ο εν λόγω οικισμός ήταν κατασκευασμένος τόσο από εγχώρια δομικά υλικά, όσο και από υλικά προερχόμενα από γειτονικές περιοχές. Σε αυτά περιλαμβάνονται υποκύανος και γκρίζος ασβεστόλιθος, ψαμμίτες, κροκαλοπαγή, κροκάλες, πορολιθικά και λοιπά πετρώματα. Επίσης βρίσκουμε, κυρίως στο εσωτερικό των λιθοδομών, μικρά άμορφα τμήματα από πηλό, ελάχιστα σε αριθμό, καθώς επίσης και όστρακα αγγείων και πιθαριών, όστρεα και όστρακα θαλάσσιων οργανισμών και οστά. Ως συνδετικό υλικό είχε χρησιμοποιηθεί αργιλόχωμα της περιοχής. Επίχρισμα εμφανίζεται σε ορισμένους τοίχους αλλά το σωζόμενο μέρος του είναι ελάχιστο. Επίσης επίχρισμα παρουσιάζεται και στο δάπεδο ορισμένων δωματίων αλλά με ελάχιστα σωζόμενα μέρη. Οι τοίχοι αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από αργολιθοδομή, εξαιρουμένων των γωνιόλιθων που είχαν υποστεί μικρή επεξεργασία μορφοποίησης. Το πάχος τους ποικίλει, ανάλογα με τη χρήση τους. Η τοιχοδομή στηρίζεται σε μεσαίας έως και μικρής σκληρότητας βράχο, αλλά και σε καστανόχρωμο χώμα με προσμείξεις, συμπιεσμένο φυσικά ή τεχνητά.

1.2. Κατάσταση Διατήρησης του Χώρου πριν τις Εργασίες Συντηρήσεως

5Η μικρή απόσταση του αρχαιολογικού χώρου από τη θάλασσα τον καθιστά ευάλωτο στις καιρικές συνθήκες, όπως την αλατονέφωση, τους ανέμους, τη βροχή κ. α., στοιχεία που συντελούν στην ταχύτερη διάβρωση του.

6Η αλατονέφωση από την μία μετέφερε διαλυτά άλατα, τα οποία εισχώρησαν στους πόρους της πέτρας. Η εναλλαγή υγρασίας – ξηρασίας μετέβαλε τον όγκο των αλάτων, με αποτέλεσμα την άσκηση πίεσης στα τοιχώματα των πόρων της πέτρας και εν τέλει τη διάρρηξή της σε μορφή απολεπίσεων και αποκοπής τμημάτων της.

7Παράλληλα οι βόρειοι και βορειοδυτικοί άνεμοι που πνέουν στην περιοχή προκάλεσαν σε μεγάλο βαθμό φαινόμενα όπως τη συστολή – διαστολή των λίθων με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Επίσης ενέτειναν το φαινόμενο της διάβρωσης από τα διαλυτά άλατα, διότι συντελούσαν στην εναλλαγή φάσεων από την υγρή στη στερεή κατάσταση.

8Το γεγονός δε ότι το συνδετικό υλικό αποτελείτο από χώμα είχε ως αποτέλεσμα τη χαλάρωση τμημάτων της τοιχοδομής, λόγω της έκπλυσής του από τα όμβρια ύδατα με κίνδυνο κατάρρευσης του.

9Από την άλλη η μονόπλευρη μετατροπή του χώματος, στις παρυφές των τοίχων, σε λάσπη από παρατεταμένες βροχοπτώσεις προκάλεσε πλευρικές πιέσεις με αποτέλεσμα την μετακίνηση των τοιχοδομών. Έτσι παρατηρήθηκαν «κοιλιές» σε τοιχοδομές ή και μετατόπιση του κέντρου βάρους τους, σύμφωνα με την φορά ασκήσεως της πιέσεως.

  • 2 Χρήση κενών από μικρά θηλαστικά και έντομα, εναπόθεση σπόρων κ.τ.λ

10Ορατός επίσης ήταν ο κίνδυνος διάβρωσης από τα φυτά, είτε μικρά, είτε μεγάλα, ιδίως όσον αφορά τους λίθους. Από τη μία, η μικρή χλωρίδα με την εναπόθεση των καρπών της στις κοιλότητες ή στις ρωγμές των λίθων προκαλούσε αργή αλλά σταθερή διάβρωσή τους και από την άλλη οι ρίζες των μεγαλύτερων φυτών διείσδυαν στις ίδιες μικρορηγματώσεις και προκαλούσαν μέχρι και σχάση – διάσπαση του ίδιου του λίθου. Εκτός αυτού, υπήρξε μετατόπιση μέρους της λιθοδομής λόγω της αύξησης του όγκου των ριζών από τα παρακείμενα θαμνοειδή και δενδροειδή φυτά και την πρόσθετη δύναμη εξαιτίας της μετατόπισης του παλιού συνδετικού υλικού (χώμα). Ακολούθως η νέκρωσή τους στο εσωτερικό τόσο της λιθοδομής όσο και των ίδιων των λίθων μετέτρεπαν τις ρίζες σε «σφήνες» που με την ύγρανσή τους διογκώνονταν και σε συνδυασμό με τους υπόλοιπους παράγοντες συνέβαλαν στη διάσπαση των λίθων και στην προσβολή της συνεκτικότητας των τοίχων. Στο τελικό στάδιο της αποσύνθεσής τους δημιουργούνταν κενά με κάθε επακόλουθο2. Τέλος η ανάπτυξη θάμνων και δέντρων πάνω στις ίδιες τις τοιχοδομές είχε ολέθρια αποτελέσματα.

11Στα παραπάνω προβλήματα δεν πρέπει να παραβλέψουμε και την εισχώρηση των αργίλων στις ρηγματώσεις των λίθων. Το φαινόμενο που παρουσίαζαν ήταν η θετική μεταβολή του όγκου τους κατά την ύγρανσή τους και η κονιορτοποίηση κατά την ξήρανσή τους. Κατά την ύγρανση ασκούνταν πιέσεις στις επιφάνειες της ρηγμάτωσης με αποτέλεσμα την απομάκρυνσή τους. Ακολουθούσε η πλήρωση των κενών που δημιουργούνταν με νέο αργιλικό υλικό, το οποίο κατά την ύγρανσή του συνέχιζε να απωθεί τις επιφάνειες της ρωγμής. Απόρροια αυτού του φαινομένου ήταν η διαρκής άσκηση πιέσεων στις επιφάνειες της ρηγμάτωσης που οδήγησαν τελικά στην σχάση του λίθου.

12Επομένως η ταυτόχρονη διόγκωση των ριζών των φυτών με αυτή των αργίλων δημιούργησε μια κατάσταση επαναλαμβανόμενης πιέσεως στον ίδιο τον λίθο με αποτέλεσμα έως και τον κατακερματισμό του.

1.3. Επεμβάσεις Καθαρισμού - Στερέωσης

13Η προστασία των οικοδομημάτων από την επίδραση των έντονων καιρικών φαινομένων που επικρατούν στην περιοχή κατά την διάρκεια των χειμερινών κυρίως μηνών, η συνεχής διάβρωση από την χλωρίδα και όλοι οι υπόλοιποι παράγοντες που συντελούν στην καταστροφή των τοιχοδομών και των ίδιων των λίθων επέβαλε τη λήψη δραστικών σωστικών μέτρων, όπως την στερέωση των αρμών (αρμολόγηση).

14Τέθηκε σαν αρχικός στόχος να προηγείται των στερεωτικών επεμβάσεων η αποπεράτωση των εργασιών σε κάθε ανασκαπτόμενο χώρο, προκειμένου να αποφευχθούν οι διαδοχικές ενώσεις εφαρμογής των κονιαμάτων, με επακόλουθο τις ρηγματώσεις του. Όμως η πιθανή κατάρρευση τμημάτων, η συνεχής προσφορά κατάλληλου εδάφους (χώμα ως συνδετικό υλικό) στην ανάπτυξη φυτών και η φθορά από διάφορες άλλες αιτίες, μας οδήγησαν στην απόφαση της στερέωσης όλων των τμημάτων που είχαν αποκαλυφθεί. Με αυτή τη κίνηση θα είχαμε τη λιγότερη, φυσική και μη, φθορά στο ήδη μικρό ύψος της λιθοδομής που σώζεται, θεωρώντας δευτερεύουσας σημασίας την πιθανή δημιουργία ρηγματώσεων στις ενώσεις των κονιαμάτων, η οποία όμως ήταν κάτι που μπορούσε να διορθωθεί.

1.4. Σύσταση και Αναλογία Κονιάματος Αρμολόγησης

15Κατά την διάρκεια των στερεωτικών εργασιών εφαρμόστηκε κονίαμα για την παρασκευή του οποίου χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα αδρανή υλικά: ασβεστολιθική άμμος, μαρμαρόσκονη και τριμμένο κεραμίδι (κουρασάνι), καθώς επίσης και τα συνδετικά υλικά: ασβέστης και λευκό τσιμέντο.

16Στην ανωτέρω δοσολογία προστέθηκε νερό, σε ποσότητα τέτοια, έτσι ώστε να προκύψει ένα πυκνό μείγμα. Η αναλογία του ήταν άμεσα εξαρτημένη από την ξηρότητα των αδρανών υλικών. Σημειωτέον ότι ο ασβέστης προστέθηκε στο μείγμα σε μορφή διαλύματος με νερό και ότι πριν την προσθήκη του το μείγμα είχε ανακατευτεί πολύ καλά.

  • 3 Μάλια, Λατώ, Ψείρα, Χρυσοκάμινο, Αφροδίτης Κεφάλι, Μεσελέροι, Οροπέδιο Λασιθίου, Ιεράπετρα και αλλ (...)

17Ανάλογης σύστασης κονίαμα έχει χρησιμοποιηθεί από τον γράφοντα σε αντίστοιχες στερεωτικές εργασίες άλλων αρχαιολογικών χωρών3, στους οποίους διαπιστώθηκε η άριστη συμπεριφορά του. Γι’ αυτό το λόγο και έχει εγκριθεί από την ΚΔ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Fig. 10.1. ΚΑΤΩΦΛΙ ΠΡΙΝ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ (N. NIKAKIS)

Fig. 10.2. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (N. NIKAKIS)

1.5. Προετοιμασία Κονιάματος – Μέθοδος Εφαρμογής

18Σαν πρώτο βήμα είχαμε τον καθαρισμό του παλαιότερου συνδετικού υλικού (αργιλόχωμα) από τις τοιχοδομές (Εικ. 10.1-2). Με την βοήθεια εργαλείων αφαιρέθηκαν τα χαλαρά υλικά των παλαιότερων αρμών. Βέβαια σε πολλά σημεία, όπου το συνδετικό υλικό είχε μεγάλη συνοχή, λόγω της μη έκθεσής του στα καιρικά φαινόμενα, χρειάστηκε πιο δραστική μέθοδος απομάκρυνσής του από τους αρμούς. Το βάθος καθαρισμού του παλαιότερου αρμού ποίκιλε ανάλογα με το πόσο μας επέτρεπε να εισχωρήσουμε η διάταξη των λίθων στη λιθοδομή. Κατά βάση όμως είχαμε μια εισχώρηση της τάξεως έως και οχτώ (8) εκατοστών, όπου αυτό ήταν δυνατόν, και επίσης στα σημεία που μας επέτρεπε η τοιχοδομή είχαμε ομοιόμορφη κατάληξη, χωρίς καμπύλες. Αυτό βοήθησε στο να υπάρξει ισοπαχής κατανομή του νέου κονιάματος και να μην υπάρχουν σημεία ρήξης του. Με τη χρήση σκούπας καθαρίστηκαν καλά οι αρμοί, έτσι ώστε να απομακρυνθούν όλα τα υπολείμματα του χώματος και να μην υπάρχει τίποτα ανάμεσα στο κονίαμα και τους λίθους.

  • 4 Είναι σημαντικό το κονίαμα να είναι πυκνό, διότι ένα αραιό κονίαμα δεν έχει την ίδια απόδοση σε ισ (...)

19Δεύτερο βήμα ήταν η παρασκευή του κονιάματος. Όπως προαναφέρθηκε κατά την προετοιμασία του κονιάματος, αρχικά αναμείχθηκαν πολύ καλά τα αδρανή υλικά με το λευκό τσιμέντο και στη συνέχεια προστέθηκε το διάλυμα ασβέστη και το νερό. Το μείγμα αναδεύτηκε για αρκετή ώρα, έως ότου γίνει απόλυτα ομοιογενές και πυκνό4 και παρέμεινε στη λεκάνη για 10 περίπου λεπτά πριν την εφαρμογή του. Ακολούθησε δεύτερη ανάδευση σύντομης χρονικής διάρκειας.

20Τρίτο βήμα ήταν η διαβροχή του αρμού και των γύρω λίθων με αρκετό νερό, για την αποφυγή της απότομης απορρόφησης του νερού του κονιάματος. Πρόκειται για ένα σημαντικό στάδιο, διότι η σκόνη αποτελεί φράγμα στην ένωση του κονιάματος με τους λίθους. Από την άλλη η μη διαβροχή των λίθων τούς μετατρέπει σε μια «αντλία» απορρόφησης όλου του ύδατος του κονιάματος, με αποτέλεσμα την απότομη ξήρανσή του. Το συγκεκριμένο πρόβλημα παρατηρείται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου η ξηρότητα της ατμόσφαιρας σε συνδυασμό με αυτήν του χώματος και των λίθων προκαλεί την απότομη και τελικά προβληματική στερεοποίηση του κονιάματος εμποδίζοντάς το να αποδώσει τα μέγιστα.

21Τέταρτο βήμα ήταν η εφαρμογή του κονιάματος στους αρμούς (Εικ. 10.3), εργασία που πραγματοποιήθηκε με το χέρι. Το κονίαμα τοποθετήθηκε και πιέστηκε στους αρμούς έτσι ώστε να πληρωθούν εντελώς τα κενά. Όπου δεν μπορούσε να φτάσει το χέρι, λόγω στενότητας χώρου, γινόταν χρήση κατάλληλου εργαλείου. Η πλήρωση των αρμών με κονίαμα επιβάλλεται διότι προσφέρει ισοκατανομή των πιέσεων από εξωγενείς παράγοντες και εξαλείφει τα αδύναμα σημεία της όλης κατασκευής. Ταυτόχρονα δεν επιτρέπει την έξοδο και ανάπτυξη οποιουδήποτε φυτού με ό, τι αυτό συνεπάγεται. Βέβαια υπήρξαν και εξαιρέσεις, όπου η σχεδόν απόλυτη εφαρμογή των λίθων δεν επέτρεπε την τοποθέτηση κονιάματος, γεγονός που καθιστά τα σημεία αυτά επικίνδυνα και επιβάλλει τον κατά διαστήματα έλεγχό τους.

Fig. 10.3. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΝΙΑΜΑΤΟΣ (N. NIKAKIS)

Fig. 10.4. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΜΟΥ (N. NIKAKIS)

22Πέμπτο βήμα και ένα από τα βασικότερα ήταν το συμπίεση του αρμού (Εικ. 10.4). Σε αυτό το βήμα στηρίζεται η δύναμη, η αντοχή και η συνεκτικότητα του νέου κονιάματος, γι’ αυτό και πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή. Πριν ολοκληρωθεί η σκλήρυνση του (σε χρόνο που δε δύναται να οριστεί επακριβώς δεδομένης και της εξάρτησής του από τα καιρικά φαινόμενα) γίνεται συμπίεση του κονιάματος, με ειδικό εργαλείο μικρής επίπεδης επιφάνειας, με σκοπό την καλύτερη πρόσφυσή του στη λιθοδομή, την συνεκτικότητα του και την αποφυγή του κρακελαρίσματος και των ρηγματώσεων. Είναι ίσως το σημαντικότερο στάδιο σε όλη τη φάση της στερέωσης, διότι η εξάτμιση του νερού από το κονίαμα δημιουργεί ρηγματώσεις και οι λίθοι πάνω στους οποίους εφαρμόζεται το κονίαμα συνεχίζουν, παρά την διαβροχή τους, σε μικρότερο βέβαια βαθμό από ό, τι χωρίς αυτήν, να αντλούν το νερό από το κονίαμα συρρικνώνοντάς το. Με την συμπίεσή του πετυχαίνουμε την καλύτερη πρόσφυσή του πάνω στην επιφάνεια των λίθων.

23Έκτο βήμα ήταν η ομαλοποίηση – ξύσιμο της επιφάνειας του νέου αρμού (Εικ. 10.5) με ειδικό εργαλείο και ο καθαρισμός των λίθων από τα υπολείμματα κονιάματος γύρω από τον αρμό με μαλακή βούρτσα. Η ομαλοποίηση της επιφάνειας γίνεται πρώτον για να αφαιρέσουμε την κρούστα, η οποία έχει δημιουργηθεί με την συμπίεση του αρμού και δεύτερον για αισθητικούς λόγους παρουσίασης του ίδιου του αρμού. Η ομαλοποίηση γίνεται μόνο όταν το κονίαμα έχει φτάσει σε μια φάση προχωρημένης στερεοποίησης και όχι πριν.

24Έβδομο βήμα ήταν ο καθαρισμός του αρμού με ειδικές σκούπες. Σε αυτό το στάδιο απομακρύνθηκαν τα υπολείμματα της ομαλοποίησης από τους αρμούς και βελτιώθηκαν οι ατέλειες του προηγούμενου βήματος. Είναι βασικό να γίνεται σχολαστικά ώστε να απομακρύνεται όλη η σκόνη του κονιάματος που έχει επικαθίσει στους αρμούς και η οποία επηρεάζει το επόμενο βήμα.

25Όγδοο και τελευταίο βήμα ήταν η δημιουργία πάτινας με την εφαρμογή ενός λεπτού στρώματος υδάτινου διαλύματος από χώμα της περιοχής (Εικ. 10.6), προκειμένου να επιτευχθεί η αισθητική αποκατάσταση της λιθοδομής και να περνάει απαρατήρητη η σύγχρονη επέμβαση. Αυτό γίνεται διότι με τα σύγχρονα υλικά είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί ο ίδιος ή και παραπλήσιος χρωματικός τόνος με το παλιό συνδετικό υλικό (χώμα). Ως προς την δημιουργία της πάτινας, η σχολαστική απομάκρυνση της σκόνης που αναφέρθηκε προηγουμένως, δεν της επέτρεψε να γίνει εμπόδιο στην εφαρμογή και επιφανειακή απορρόφηση του διαλύματος χώματος από το κονίαμα.

26Την ολοκλήρωση των στερεωτικών εργασιών ακολούθησε επί σειρά ημερών συνεχής διαβροχή του νέου στερεοποιημένου κονιάματος με άφθονο νερό, με σκοπό να βοηθηθεί η διαδικασία της σκλήρυνσής του.

Fig. 10.5. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΜΑΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΜΟΥ (N. NIKAKIS)

Fig. 10.6. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (N. NIKAKIS)

1.6. Τρόπος Εφαρμογής της Στερέωσης στα επιχρίσματα τοίχων και δαπέδων

27Πέρα από την στερέωση των ίδιων των τοιχοδομών αναλάβαμε την επιμέλεια και των παλιών επιχρισμάτων που διατηρούνταν σε τοίχους και δάπεδα. Για την ενίσχυσή τους εφαρμόστηκε αρχικά πολύ αραιό διάλυμα ακρυλικής ρητίνης, αφ’ ενός με ενέσεις στις ρηγματώσεις, και αφ’ ετέρου με την βοήθεια πινέλου. Ακολούθησαν επάλληλες εφαρμογές με όλο και πυκνότερο διάλυμα.

Fig. 10.7. ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΡΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΒΑΣΕΩΣ ΤΟΙΧΟΔΟΜΗΣ ΜΕ ΝΕΟ ΚΟΝΙΑΜΑ (N. NIKAKIS)

1.7. Τρόπος - Ιδιαιτερότητες Εφαρμογής της Στερέωσης

28Όπως περιγράψαμε και παραπάνω, έγινε πολύ καλός καθαρισμός και απομάκρυνση του παλαιότερου συνδετικού υλικού. Ωστόσο η υψομετρική διαφορά που παρουσιάζουν μεταξύ τους οι τοιχοδομές αφ’ ενός λόγω της κλίσης του εδάφους και αφ’ ετέρου εξαιτίας της μακραίωνης κατοίκησης του χώρου, υπήρξε πρόκληση. Αυτή είχε να κάνει με το γεγονός ότι υπήρχαν τοιχοδομές, οι οποίες στηρίζονται σε υπόστρωμα χώματος άλλοτε σκληρού με προσμείξεις και άλλοτε μεσαίας σκληρότητας. Αυτό θα είχε τραγικές συνέπειες για την τοιχοδομή. Η έκθεση του χωμάτινου υποστρώματος στις καιρικές συνθήκες θα το αποδυνάμωναν και θα το οδηγούσαν στην κατάρρευσή του παρασύροντας και την τοιχοδομή, αν δεν λαμβανόταν άμεσα στερεωτικά μέτρα. Γι’ αυτό έγινε σε βάθος απομάκρυνση τμήματος του χωμάτινου υποστρώματος και αντικατάστασή του με καινούργιο με βάση το κονίαμα στερέωσης (Εικ. 10.7). Σε περιπτώσεις που μετά από έλεγχο διαπιστωνόταν ότι υπήρχε βράχος κάτω από το χωμάτινο υπόστρωμα, η στήριξη του νέου γινόταν πάνω σε αυτόν.

29Στο θέμα της στερέωσης όλες οι τοιχοδομές διατηρήθηκαν ακριβώς ως είχαν. Δεν έγινε καμία παρέμβαση πάνω σε αυτές που θα αλλοίωνε τον παλαιό τους χαρακτήρα και την τεχνική κατασκευής τους. Έτσι κενά από λίθους που είχαν απολεσθεί, δεν συμπληρώθηκαν εξωτερικά με καινούργιο λίθο, παρά μόνο ενισχύθηκαν εσωτερικά με μικρές πέτρες σε μορφή δόμησης που καλύφθηκαν εξωτερικά με το νέο κονίαμα. Επίσης ακολουθήθηκε η γραμμή των αρμών και των λίθων της τοιχοδομής, χωρίς να υπάρξει πρόθεση ευθυγράμμισης του τοίχου.

30Ένα βασικό θέμα στο οποίο δόθηκε ιδιαίτερη μέριμνα ήταν οι κοιλότητες και οι ρωγμές των λίθων που προσέφεραν πρόσφορο έδαφος σε διαβρωτικούς παράγοντες. Στην περίπτωση των κοιλοτήτων έγινε καλός καθαρισμός από το χώμα και ακολούθησε κανονικά η μέθοδος της στερέωσης. Αντίστοιχα στις ρωγμές και ειδικότερα στις διασπάσεις των λίθων, έγινε αποκόλληση των τμημάτων που πιθανόν θα κατέρρεαν και συγκόλληση τους με αραιό μείγμα νέου κονιάματος.

1.8. Γενικές Παρατηρήσεις ως προς την Στερέωση

31Ο αρχαιολογικός χώρος και μόνο ως προς την θέση του, μας προβλημάτισε όσον αφορά τη στερέωσή του. Οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες έκαναν το έργο της στερέωσης αρκετά δύσκολο. Οι μεγάλες θερμοκρασίες σε συνδυασμό με τον αέρα και την μεγάλη ηλιοφάνεια καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας που επικρατούν τους καλοκαιρινούς μήνες, δημιουργούσαν αρνητικό κλίμα για την εφαρμογή του κονιάματος. Αυτό μας ώθησε στο να είμαστε περισσότερο επιμελείς όσον αφορά τα τελευταία βήματα της στερέωσης, λόγω της γρήγορης στερεοποίησης του κονιάματος. Ως λύση χρησιμοποιήθηκε η ανά διαστήματα τεχνητή διαβροχή του. Παράλληλα το γεγονός ότι το παλαιό συνδετικό υλικό (χώμα) ήταν κατά τόπους αρκετά συμπαγές, δυσχέρανε το έργο του καθαρισμού των αρμών. Παρά ταύτα, κρίθηκε απαραίτητη η απομάκρυνσή του και η αντικατάστασή του με καινούργιο κονίαμα, λόγω του ότι δεν είχε εκτεθεί στις καιρικές συνθήκες, πράγμα που θα διασπούσε την συνεκτικότητά του. Με τον τρόπο αυτό αποφθέχθηκε ένας ακόμα κίνδυνος, αυτός της ανάπτυξης φυτών μεταξύ των αρμών αφού το νέο κονίαμα είναι αδρανές.

32Σε όλες τις τοιχοδομές έγινε φωτογράφηση πριν γίνει οποιαδήποτε επέμβαση συντήρησης – στερέωσης. Επίσης σε όλα τα στάδια των εργασιών καθαρισμού και στερέωσης υπήρξε φωτογραφική τεκμηρίωση τόσο κατά την διάρκεια όσο και μετά την επέμβαση (Εικ. 10.8 έως 13).

Fig. 10.8. ΤΟΙΧΟΔΟΜΗ ΜΕ ΥΔΡΟΡΡΟΗ ΠΡΙΝ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ (N. NIKAKIS)

Fig. 10.9. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΥΔΡΟΡΡΟΗΣ ΠΡΙΝ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ (N. NIKAKIS)

Fig. 10.10. ΤΟΙΧΟΔΟΜΗ ΜΕ ΥΔΡΟΡΡΟΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (N. NIKAKIS)

Fig. 10.11. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΥΔΡΟΡΡΟΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (N. NIKAKIS)

Fig. 10.12. ΤΟΙΧΟΔΟΜΗ ΜΕ ΥΔΡΟΡΡΟΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (N. NIKAKIS)

Fig. 10.13. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΥΔΡΟΡΡΟΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (N. NIKAKIS)

1.9. Σημερινή Κατάσταση Διατήρησης

33Κατά την διάρκεια της στερέωσης διαπιστώθηκε η άριστη συμπεριφορά του κονιάματος στα καιρικά φαινόμενα παρά την έκθεση τους σε αυτά. Το μόνο που παρατηρήθηκε ήταν μερικές λεπτές ρωγμές που δεν έχουν σχέση με αυτή καθ’ αυτή τη στερέωση, αλλά με το υπόστρωμα της θεμελίωσης της λιθοδομής. Αυτό παρουσιάζεται λόγω της έντονης βροχόπτωσης ή της συσσώρευσης ύδατος σε διάφορα σημεία που είχαν σαν αποτέλεσμα την αρνητική επίδραση στην σκληρότητα του εδάφους, με συνέπεια την υποχώρησή του ή και την μετακίνησή του παρασύροντας και την λιθοδομή. Πρόκειται για ένα αναπόφευκτο φαινόμενο, στο οποίο δεν μπορούμε να επέμβουμε και να το σταματήσουμε για την ώρα, από την στιγμή που ο αρχαιολογικός χώρος και κατά την συνέπεια τα δωμάτιά του δεν έχουν ανασκαφεί πλήρως. Ούτως ή άλλως το συγκεκριμένο φαινόμενο είναι περιορισμένης κλίμακας και μεγέθους, έτσι ώστε να εγκυμονεί οποιοδήποτε κίνδυνο κατάρρευσης και μετακίνησης των τοιχοδομών. Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να παρακολουθείται η εξέλιξή του ανά διαστήματα και να ληφθούν δραστικά μέτρα μετά την αποπεράτωση των ανασκαφικών εργασιών ή εάν και αφ’ όσον καταστεί άμεση ανάγκη. Μέχρι στιγμής όμως δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας.

34Ως προς την διάβρωση από τα φυτά, παρακολουθούνται συστηματικά τα σημεία, στα οποία είχαμε αδυναμία τοποθέτησης νέου κονιάματος. Όπου κρίθηκε απαραίτητο, τοποθετήθηκε αραιό διάλυμα λεπτόκοκκου κονιάματος. Επίσης σφραγίστηκαν όλες οι κοιλότητες των λίθων οι οποίες ήταν επιρρεπείς στην εναπόθεση σπόρων και ανάπτυξη οποιουδήποτε είδους χλωρίδας. Ήταν το μόνο το οποίο μπορούσε να γίνει, δεδομένου ότι ο άνεμος συμβάλλει στην παράταση πλήρωσης των κοιλοτήτων με χώμα και σπόρους συντελώντας στην διάβρωση των λίθων.

35Ως προς το αισθητικό χαρακτήρα της πάτινας, διαπιστώθηκε άριστη συμπεριφορά και εναρμόνιση με το περιβάλλον παρά τις έντονες βροχοπτώσεις. Δεν παρουσιάζεται έκπλυσή της από τα όμβρια ύδατα παρ’ όλη την ένταση τους.

Notes

1 Συντηρητή Έργων Τέχνης και Αρχαιοτήτων.

2 Χρήση κενών από μικρά θηλαστικά και έντομα, εναπόθεση σπόρων κ.τ.λ

3 Μάλια, Λατώ, Ψείρα, Χρυσοκάμινο, Αφροδίτης Κεφάλι, Μεσελέροι, Οροπέδιο Λασιθίου, Ιεράπετρα και αλλού.

4 Είναι σημαντικό το κονίαμα να είναι πυκνό, διότι ένα αραιό κονίαμα δεν έχει την ίδια απόδοση σε ισχύ με ένα πυκνό αφού αποβάλει μεγαλύτερες ποσότητες νερού, πράγμα το οποίο δημιουργεί πολλαπλές ρηγματώσεις. Άρα μιλάμε για ελεγχόμενη προσθήκη νερού στο κονίαμα και δημιουργία ενός αρκετά πυκνού μείγματος.

Table des illustrations

Légende Fig. 10.1. ΚΑΤΩΦΛΙ ΠΡΙΝ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-1.jpg
Fichier image/jpeg, 168k
Légende Fig. 10.2. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-2.jpg
Fichier image/jpeg, 107k
Légende Fig. 10.3. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΝΙΑΜΑΤΟΣ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-3.jpg
Fichier image/jpeg, 168k
Légende Fig. 10.4. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΣΥΜΠΙΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΜΟΥ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-4.jpg
Fichier image/jpeg, 165k
Légende Fig. 10.5. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΜΑΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΜΟΥ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-5.jpg
Fichier image/jpeg, 195k
Légende Fig. 10.6. ΚΑΤΩΦΛΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-6.jpg
Fichier image/jpeg, 145k
Légende Fig. 10.7. ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕΡΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΒΑΣΕΩΣ ΤΟΙΧΟΔΟΜΗΣ ΜΕ ΝΕΟ ΚΟΝΙΑΜΑ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-7.jpg
Fichier image/jpeg, 122k
Légende Fig. 10.8. ΤΟΙΧΟΔΟΜΗ ΜΕ ΥΔΡΟΡΡΟΗ ΠΡΙΝ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-8.jpg
Fichier image/jpeg, 91k
Légende Fig. 10.9. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΥΔΡΟΡΡΟΗΣ ΠΡΙΝ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-9.jpg
Fichier image/jpeg, 98k
Légende Fig. 10.10. ΤΟΙΧΟΔΟΜΗ ΜΕ ΥΔΡΟΡΡΟΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-10.jpg
Fichier image/jpeg, 146k
Légende Fig. 10.11. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΥΔΡΟΡΡΟΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟΥ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-11.jpg
Fichier image/jpeg, 189k
Légende Fig. 10.12. ΤΟΙΧΟΔΟΜΗ ΜΕ ΥΔΡΟΡΡΟΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-12.jpg
Fichier image/jpeg, 204k
Légende Fig. 10.13. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΥΔΡΟΡΡΟΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΕΡΕΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (N. NIKAKIS)
URL http://books.openedition.org/pucl/docannexe/image/3136/img-13.jpg
Fichier image/jpeg, 194k

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search