Versión clásicaVersión móvil

Beowulf au paradis

 | 
Alban Gautier

Sources

Texto completo

Abbon de Fleury, Passio sancti Edmundi (BHL 2392)

• éd. M. Winterbottom, « Abbo : Life of St. Edmund from Ms Cotton Tiberius B.ii », dans Three Lives of English Saints, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1972, p. 67-87.

Adam de Brême, GHEP (Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum)

• éd. B. Schmeidler, Adam von Bremen : Hamburgische Kirchengeschichte, Hanovre-Leipzig, MGH, 1917 (SS rer. Germ., 2).

• trad. fr. J.-B. Brunet-Jailly, Adam de Brême. Histoire des archevêques de Hambourg, avec une description des îles du Nord, Paris, Gallimard, 1998 (L’Aube des peuples).

Adomnán, Vita Columbae (BHL 1886)

• éd. et trad. angl. A. O. Anderson, M. O. Anderson, Adomnán’s Life of Columba, Oxford, Oxford University Press, 1991.

• trad. angl. R. Sharpe, Adomnán of Iona : Life of St Columba, Londres, Penguin, 1995.

Ælfric, De falsis diis

• éd. et trad. angl. J. C. Pope, Homilies of Ælfric : A Supplementary Collection, Oxford, EETS, 1967 (Original Series, 259-260), t. 2, p. 667-724.

Ælfric, Homélies catholiques I

• éd. et trad. angl. P. Clemoes, Ælfric’s Catholic Homilies. The First Series. Text, Oxford, EETS, 1997 (Supplementary Series, 17).

Ælfric, Lettre à son frère Édouard

• éd. M. Clayton, « Letter to Brother Edward : a Student Edition », Old English Newsletter, 40/3, 2007, p. 31-46.

Ælfric, Vies des Saints

• éd. et trad. angl. W. Skeat, Ælfric’s Lives of the Saints : Being a Set of Sermons on Saint’s Days Formerly Observed by the English Church, 2 vol., Oxford, EETS, 1966 (Original Series, 76, 82, 94, 114).

Ælnoth de Cantorbéry, Gesta et Passio (BHL 1551)

• éd. M. C. Gertz, « Gesta Swenomagni regis et filiorum eius et passio gloriosissimi Canuti regis et martyris », dans Vitae Sanctorum Danorum, Copenhague, G. E. C. Gad, 1908, t. I, p. 38-147.

Æthelweard, Chronicon

• éd. et trad. angl. A. Campbell, The Chronicle of Æthelweard, Londres/Édimbourg, Routledge, 1962.

Aided Chonchobuir

• éd. et trad. angl. K. Meyer, The Death-Tales of the Ulster Heroes, Dublin, Royal Irish Society, 1906 (Todd Lecture Series, 14), p. 2-21 [http://www.ucc.ie/celt/published/G301037].

• trad. fr. C.-J. Guyonvarc’h, « Le meurtre de Conchobar », Ogam, 10, 1958, p. 129-138.

Alcuin, Disputatio de rhetorica et uirtutibus

• éd. et trad. angl. W. S. Howell, The Rhetoric of Alcuin and Charlemagne, Princeton, Princeton University Press, 1941.

Alcuin, Epistolae

• éd. E. Dümmler, Epistolae Karolini aevi tomus II, Berlin, MGH, 1895 (Epp., 4).

• trad. angl. S. Allott, Alcuin of York : His Life and Letters, York, William Sessions, 1974 [sélection de lettres].

Alcuin, De animae ratione

• éd. J.-P. Migne, « De animæ ratione liber ad Eulaliam virginem », dans Patrologia latina, vol. 101, 1863, col. 639-650.

Alcuin, Vita Willibrordi (BHL 8935)

• éd. W. Levison, « Vita Willibrordi archiepiscopi Traiectensis auctore Alcuino », dans Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici, V, Hanovre-Leipzig, MGH, 1920 (SS rer. Merov., 7), p. 81-141.

Aldhelm, Epistolae

• éd. R. Ehwald, dans Aldhelmi Opera, Berlin, MGH, 1919 (Auct. ant., 15), p. 475-503.

Andreas

• éd. G. P. Krapp, dans The Vercelli Book, New York, Columbia University Press, 1932 (Anglo-Saxon Poetic Records, 2), p. 3-51.

Annales Cambriae

• éd. E. Faral, dans La légende arthurienne. Études et documents. Les plus anciens textes, t. 3 : Documents, Paris, Champion, 1929 (Bibliothèque de l’École des hautes études, 257), p. 44-50.

Annales Fuldenses

• éd. F. Kurze, Annales Fuldenses sive Annales regni Francorum orientalis, Hanovre, MGH, 1891 (SS rer. Germ., 7).

Annales Quedlinburgenses

• éd. M. Giese, Die Annales Quedlinburgenses, Hanovre, MGH, 2004 (SS rer. Germ., 72).

Annales de Tigernach

• éd. W. Stokes, « The Annals of Tigernach. Third Fragment. A.D. 489-766 », Revue celtique, 17, 1896, p. 119-263

Apocalypse de Paul

• éd. T. Silverstein, Visio Sancti Pauli. The History of the Apocalypse in Latin together with nine texts, Londres, Christophers, 1935.

Ari Þorgilsson, Íslendingabók

• éd. Jakob Benediktsson, dans Íslendingabók, Landnámabók, Reyjkjavik, Hið íslenzka fornritafélag, 1968 (Íslenzk fornrit, 1), t. 1, p. 1-28.

• trad. angl. S. Grønlie, dans Íslendingabók, Kristni saga. The Book of the Icelanders, The Story of the Conversion, Londres, Viking Society for Northern Research, 2006, p. 1-14.

Armes Prydein

• éd. I. Williams et trad. angl. R. Bromwich, Armes Prydein. The Prophecy of Britain from the Book of Taliesin, Dublin, DIAS, 1972.

ASC (Chronique anglo-saxonne)

• ms. A : éd. J. Bately, The Anglo-Saxon Chronicle : MS A, Cambridge, D. S. Brewer, 1986 (A Collaborative Edition, 3).

• ms. B : éd. S. Taylor, The Anglo-Saxon Chronicle : MS B, Cambridge, D. S. Brewer, 1983 (A Collaborative Edition, 4).

• ms. E : éd. S. Irvine, The Anglo-Saxon Chronicle : MS E, Cambridge, D. S. Brewer, 2004 (A Collaborative Edition, 7).

• mss A, B, C, D, E, F : trad. angl. M. Swanton, The Anglo-Saxon Chronicle, Londres, J. M. Dent, 1996.

Asser, Histoire du roi Alfred

• trad. fr. A. Gautier, d’après l’éd. de W. H. Stevenson (1904), Asser : Histoire du roi Alfred, Paris, Les Belles Lettres, 2013 (Les Classiques de l’histoire au Moyen Âge, 52).

Audacht Morainn

• éd. et trad. angl. F. Kelly, Dublin, DIAS, 1976.

• éd. et trad. fr. A. Ahlqvist, « Le testament de Morann », Études celtiques, 21, 1984, p. 151-170.

Augustin, Contra Iulianum

• éd. J.-P. Migne, « S. Aurelii Augustini Hipponensis episcopi Contra Julianum, hæresis Pelagianæ defensorem, libri sex », dans Patrologia latina, vol. 44, 1865, col. 641-874.

Augustin, De Civitate Dei

• trad. fr. L. Jerphagnon et al., Saint Augustin : La Cité de Dieu. Œuvres, II, Paris, Gallimard, 2000 (Pléiade).

Auraicept na nÉces

• éd. et trad. angl. A. Ahlqvist, The Early Irish Linguist. An Edition of the Canonical Part of Auraicept na nÉces, Helsinki, Societas Scientiarum Fennica, 1982 (Commentationes Humanarum Litterarum, 73).

Bède le Vénérable, Chronica maiora

• éd. T. Mommsen, « Bedae Chronica maiora ad a. dccxxv », dans Chronica minora saec. IV. V. VI. VII, vol. 3, Berlin, MGH, 1898 (Auct. ant., 13), p. 223-333.

Bède le Vénérable, HEGA (Historia ecclesiastica gentis Anglorum)

• éd. et trad. angl. B. Colgrave, R. A. B. Mynors, Bede’s Ecclesiastical History of the English People, Oxford, Oxford University Press, 1991.

• trad. fr. O. Szerwiniack et al., Bède le Vénérable : Histoire ecclésiastique du peuple anglais, 2 vol., Paris, Les Belles Lettres, 1999 (La Roue à livres).

• éd. A. Crépin, M. Lapidge, trad. fr. P. Monat, P. Robin, Bède le Vénérable : Histoire ecclésiastique du peuple anglais, 3 vol., Paris, Cerf, 2005 (Sources chrétiennes, 489, 490, 491).

Bède le Vénérable, In Lucam

• éd. D. Hurst, « Bedae Venerabilis in Lucae evangelium expositio », Turnhout, Brepols, 1955 (CCSL, 120), p. 1-425.

Bède le Vénérable, In Marcum

• éd D. Hurst, « Bedae Venerabilis in Marci evangelium expositio », Turnhout, Brepols, 1955 (CCSL, 120), p. 427-648.

Bède le Vénérable, In I Samuhelem

• éd. D. Hurst, « Bedae Venerabilis in primam partem Samuhelis libri IIII », Turnhout, Brepols, 1962 (CCSL, 119), p. 1-272.

Bède vieil anglais

• éd. et trad. angl. T. Miller, The Old English Version of Bede’s Ecclesiastical History of the English People, Oxford, EETS, 1890 (Original Series, 95-96).

Beowulf

• trad. angl. E. T. Donaldson, dans Beowulf. The Donaldson Translation, Background and Sources, Criticism, éd. J. F. Tuso, New York/Londres, Norton & Co, 1975.

• éd. et trad. fr. A. Crépin, Beowulf : édition diplomatique et texte critique, traduction française, commentaire et vocabulaire, 2 vol., Göppingen, Kummerle Verlag, 1991.

• éd. et trad. fr. A. Crépin, Beowulf, Paris, L.G.F., 2007 (Lettres gothiques).

• trad. angl. S. Heaney, Beowulf. A New Translation, Londres, Faber & Faber, 1999.

Klaeber’s Beowulf and the Fight at Finnsburg, éd. R. D. Fulk, R. E. Bjork, J. D. Niles, Toronto, Toronto University Press, 2008.

• trad. angl. J. R. R. Tolkien, Beowulf. A Translation and Commentary, together with Sellic Spell, éd. C. Tolkien, Londres, Harper Collins, 2014.

• trad. fr. C. Laferrière, dans J. R. R. Tolkien : Beowulf. Traduction et commentaire, suivi de Sellic Spell, Paris, Christian Bourgois, 2015.

Bible

• éd. R. Weber, révisée par R. Gryson, Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem, 4e éd., Stuttgart, Deutsche Bibelgesellschaft, 1994.

La Bible de Jérusalem, Paris, Desclée de Brouwer, 1975.

La Bible : traduction œcuménique (TOB), Paris, Cerf/Société biblique française, 2010.

Bili, Vita Machutis (BHL 5116a/b)

• éd. F. Lot, « Vita sancti Machutis par Bili », dans Mélanges d’histoire bretonne (vie-xie siècle), Paris, Champion, 1907, p. 340-430.

• éd. et trad. fr. G. Le Duc, Vie de saint Malo évêque d’Alet. Version écrite par le diacre Bili (fin du ixe siècle). Textes latin et anglo-saxon avec traductions françaises, Rennes, Ce. R.A.A., 1979.

Boèce vieil anglais

• éd. et trad. angl. M. Godden et S. Irvine, The Old English Boethius. An Edition of the Old English Versions of Boethius’s De Consolatione Philosophiae, 2 vol., Oxford, Oxford University Press, 2009 [éd. non consultée].

• éd. et trad. angl. S. Irvine et M. Godden, The Old English Boethius, with Verse Prologues and Epilogues Associated with King Alfred, Cambridge (MA), Harvard University Press, 2012 [reprise de l’éd. ci-dessus avec apparat critique réduit].

Boniface, Epistolae

• éd. M. Tangl, Die Briefe des Heiligen Bonifatius und Lullus, Berlin, MGH, 1916 (Epp. sel., 1).

Brislech Mór Maige Muirthemne

• trad. fr. R. Chauviré, « La grande défaite dans la plaine de Mouirhevné, dont s’ensuit la mort et trépassement de Cûchulainn », dans L’Épopée irlandaise. Le cycle de la Branche Rouge, Rennes, Terre de Brume, 1995, p. 213-234.

• éd. et trad. angl. B. Kimpton, The Death of Cú Chulainn. A Critical Edition of the Earliest Version of Brislech Mór Maige Muirthemne with Introduction, Translation, Notes, Bibliography and Vocabulary, Maynooth, School of Celtic Studies/National University of Ireland, 2009.

Burton

• éd. P. H. Sawyer, Charters of Burton Abbey, Oxford, Oxford University Press-British Academy, 1979 (Anglo-Saxon Charters, 2).

Canones Hibernenses

• éd. et trad. angl. L. Bieler, « Canones Hibernenses », The Irish Penitentials, Dublin, DIAS, 1963 (Scriptores Latini Hiberniae, 5), p. 160-175.

« Chronique d’Irlande »

• trad. angl. T. Charles-Edwards, The Chronicle of Ireland, Liverpool, Liverpool University Press, 2006.

« Collection anglienne »

• éd. D. N. Dumville, « The Anglian Collection of Royal Genealogies and Regnal Lists », Anglo-Saxon England, 5, 1976, p. 23-50.

Colomban, Epistolae

• éd. et trad. angl. G. S. M. Walker, dans Sancti Columbani Opera, Dublin, DIAS, 1957 (Scriptores Latini Hiberniae, 2).

Concile de Quierzy (853)

• éd. T. Gousset, dans Les Actes de la province ecclésiastique de Reims, Reims, L. Jacquet, 1842, t. 1, p. 233-234.

Constance de Lyon, Vita Germani (BHL 3453)

• éd. et trad. fr. R. Borius, Constance de Lyon : Vie de saint Germain d’Auxerre, Paris, Cerf, 1965 (Sources chrétiennes, 112).

Cosmas de Prague, Chronica Boemorum

• éd. B. Bretholz, Die Chronik der Böhmen des Cosmas von Prag, Berlin, MGH, 1923 (SS rer. Germ. N.S., 2).

• trad. angl. L. Wolverton, Cosmas of Prague : The Chronicle of the Czechs, Washington (DC), The Catholic University of America Press, 2009.

Dudon de Saint-Quentin, De moribus et actis primorum Normanniae ducum

• éd. J. Lair, Caen, Le Blanc-Hardel, 1865.

• trad. angl. E. Christiansen, Dudo of St Quentin : History of the Normans, Woodbridge, Boydell, 1998.

Egils saga Skalla-Grímssonar

• éd. S. Nordal, Reyjkjavik, Hið íslenzka fornritafélag, 1933 (Íslenzk fornrit, 2).

• trad. fr. R. Boyer, « Saga d’Egill, fils de Grímr le Chauve », dans Sagas islandaises, Paris, Gallimard, 1987 (Bibliothèque de la Pléiade), p. 3-203.

• éd. Bjarni E., Londres, Viking Society for Northern Research, 2003.

Encomium Emmae reginae

• éd. et trad. angl. A. Campbell, Londres, Royal Historical Society, 1949 (Camden Third Series, 72).

Evangelium Nicodemi

• trad. fr. R. Gounelle, Z. Izydorczyk, L’Évangile de Nicodème, ou Les Actes faits sous Ponce Pilate (recension latine A), suivi de La lettre de Pilate à l’empereur Claude, Turnhout, Brepols, 1997 (Apocryphes, 9).

Félire Óengusso (Martyrologe d’Óengus)

• éd. et trad. angl. W. Stokes, Félire Óengusso Céli Dé. The Martyrology of Oengus the Culdee, Londres, Henry Bradshaw Society, 1905.

Frutolf de Michelsberg, Chronicon universale

• éd. G. Waitz, dans Chronica et Annales aevi Salici, Hanovre, MGH, 1843 (SS, 6), p. 33-211.

Fulgence de Ruspe, De fide ad Petrum

• éd. J. Fraipont, De fide ad Petrum seu De regula fidei, Turnhout, Brepols, 1966 (CCSL, 91A).

• trad. fr. O. Cosma, La règle de la foi, Paris, Migne, 2006 (Les Pères dans la foi, vol. 93).

Gallus Anonymus, Gesta principum Polonorum

• éd. K. Maleczyński, Galli anonymi cronica et gesta ducum sive principum Polonorum, Cracovie, Polska Akademia Umiejętności, 1952 (Monumenta Poloniae historica, nova series, 2) [édition non consultée].

• éd. et trad. angl. P. W. Knoll et F. Schaer, The Deeds of the Princes of the Poles, Budapest/New York, Central European University Press, 2003 [le texte latin est pour l’essentiel celui de l’éd. ci-dessus].

Geneamuin Chormaic

• éd. S. H. O’Grady, « Coimpert Cormaic », dans Silva Gadelica, Londres, Williams & Norgate, 1892, vol. 1, p. 253-256 ; trad. angl. id., ibid., vol. 2, p. 286-289.

• éd. V. Hull, dans Ériu, 16, 1952, p. 79-85.

Gesta Hungarorum

• éd. et trad. angl. M. Rady et L. Veszprémy, Anonymi Bele regi notarii Gesta Hungarorum. Anonymous, Notary of King Béla, The Deeds of the Hungarians, Budapest, Central European University Press, 2010.

Geoffroy de Monmouth, De gestis Brittonum

• éd. M. D. Reeve, trad. angl. N. Wright, Geoffrey of Monmouth : The History of the Kings of Britain. An Edition and Translation of De gestis Britonum [Historia regum Britanniae], Woodbridge, Boydell, 2007.

Gildas, De Excidio Britanniae

• éd. et trad. angl. M. Winterbottom, Gildas : The Ruin of Britain and Other Works, Londres-Chichester, Phillimore, 1978 (Arthurian Period Sources, 7).

Gottschalk, De praedestinatione

• éd. C. Lambot, dans Œuvres théologiques et grammaticales de Godescalc d’Orbais, Louvain, Spicilegium Sacrum Lovaniense, 1945, p. 180-258.

• trad. angl. V. Genke, F. X. Gumerlock, « On Predestination », dans Gottschalk and a Medieval Predestination Controversy. Texts translated from the Latin, Milwaukee (WI), Marquette University Press, 2010 (Mediæval Philosophical Texts in Translation, 2010, 47), p. 107-155.

Grágás

• trad. angl. A. Dennis, P. Foote, R. Perkins, Grágás. The Codex Regius of Grágás with material from other manuscripts, Winnipeg, University of Manitoba Press, vol. I, 1980.

Grégoire le Grand, Dialogorum libri IV

• éd. A. de Vogüé, trad. P. Antin, Grégoire le Grand : Dialogues, 3 vol., Paris, Cerf, 1978-1979 (Sources chrétiennes, 251, 260, 265).

Grégoire le Grand, Moralia in Iob

• éd. J.-P. Migne, Moralium libri, sive Expositio in librum beati Job, dans Patrologia latina, 1862, vol. 75-76.

Grégoire de Tours, X libri Historiarum

• trad. fr. R. Latouche, Histoire des Francs, 2 vol., Paris, Les Belles Lettres, 1963-1965 (Les Classiques de l’histoire de France au Moyen Âge, 28-29).

Guillaume de Jumièges, Gesta Normannorum ducum

• éd. et trad. angl. E. Van Houts, The Gesta Normannorum Ducum of William of Jumièges, Orderic Vitalis and Robert of Torigni, 2 vol., Oxford, Oxford University Press, 1992-1995 (Oxford Medieval Texts).

Historia Brittonum

• éd. T. Mommsen, « Historia Brittonum cum additamentis Nennii », dans Chronica minora saec. IV. V. VI. VII, vol. 3, Berlin, MGH, 1898 (Auct. ant., 13), p. 111-222 ; rééd. avec trad. angl. J. Morris, Nennius : British History and the Welsh Annals, Londres/Chichester, Phillimore, 1980 (Arthurian Period Sources, 8).

• éd. E. Faral, dans La légende arthurienne. Études et documents. Les plus anciens textes, t. 3 : Documents, Paris, Champion, 1929 (Bibliothèque de l’École des hautes études, 257), p. 2-62.

Historia de sancto Cuthberto

• éd. et trad. angl. T. Johnson South, Historia de Sancto Cuthberto. A History of Saint Cuthbert and a Record of His Patrimony, Cambridge, D. S. Brewer, 2002 (Anglo-Saxon Texts, 3).

Iudicia Theodori

• éd. A. W. Haddan, W. Stubbs, « Pœnitentiale Theodori », dans Councils and Ecclesiastical Documents, vol. III : English Church during the Anglo-Saxon Period, Oxford, Clarendon, 1871, p. 173-204.

Jean Diacre, Vita Gregorii (BHL 3641)

• éd. J.-P. Migne, « Sancti Gregorii Magni Vita, a Joanne Diacono scripta, libris quatuor », dans Patrologia latina, vol. 75, 1862, col. 60-242.

Lebor Gabála Érenn

• éd. et trad. angl. R. A. S. Macalister, Lebor Gabála Érenn. The Book of the Taking of Ireland, 5 vol, Dublin, Irish Texts Society, 1938-1956.

Legenda Christiani (BHL 8825)

• éd. et trad. tchèque J. Ludvíkovský, Legenda Christiani. Vita et passio sancti Wenceslai et sancte Ludmile ave eius. Kristiánova Legenda. Život a umučení svatého Václava a jeho báby svaté Ludmily, Prague, Nakladatelství Vyšehrad, 1978.

Liber de ordine creaturarum

• éd. et trad. esp. M. C. Díaz y Díaz, Liber de ordine creaturarum. Un anónimo irlandés del siglo VII, Saint-Jacques de Compostelle, Universidad de Santiago de Compostela, 1972.

• trad. angl. M. Smyth, « The Seventh-Century Hiberno-Latin Treatise Liber de ordine creaturarum. A Translation », Journal of Medieval Latin, 21, 2011, p. 137-222.

Liber historiae Francorum

• éd. et trad. fr. S. Lebecq, La Geste des rois des Francs, Paris, Les Belles Lettres, 2015 (Les Classiques de l’histoire au Moyen Âge, 54).

Liber monstrorum

• éd. et trad. angl. A. Orchard, dans Pride and Prodigies. Studies in the Monsters of the Beowulf Manuscript, Cambridge, D. S. Brewer, 1995, p. 254-317.

Lifris, Vita Cadoci (BHL 1491-1492)

• éd. et trad. angl. A. W. Wade-Evans, dans Vitae Sanctorum Britanniae et Genealogiae. The Lives and Genealogies of the Welsh Saints, rééd. S. Llyod, Cardiff, Welsh Academic Press, 2013, p. 24-141 (1re éd. 1944).

« Liste généalogique des règnes ouest-saxons »

• éd. D. N. Dumville, « The West Saxon Genealogical Regnal List : manuscripts and texts », Anglia, 104/1-2, 1986, p. 1-32.

« Livre d’Exeter »

• éd. G. P. Krapp, E. v. K. Dobbie, The Exeter Book, New York, Columbia University Press, 1936 (Anglo-Saxon Poetic Records, 3).

Loup de Ferrières, Epistolae

• éd. E. Dümmler, « Lupi abbatis Ferrariensis epistolae », dans Epistolae Karolini aevi tomus IV, Berlin, MGH, 1925 (Epp., 6), p. 1-126.

Mabinogi

• trad. fr. P.-Y. Lambert, Les Quatre Branches du Mabinogi et autres contes gallois du Moyen Âge, Paris, Gallimard, 1993 (L’Aube des peuples).

• trad. angl. G. et T. Jones, The Mabinogion, Londres, J. M. Dent, 2000 (The Everyman Library).

Martyrologe vieil anglais

• éd. et trad. angl. C. Rauer, The Old English Martyrology. Edition, Translation and Commentary, Cambridge, D. S. Brewer, 2013.

Muirchú, Vita Patricii (BHL 6497)

• éd. et trad. angl. A. B. E. Hood, dans St. Patrick : His Writings and Muirchu’s Life, Chichester, Phillimore, 1978 (Arthurian Period Sources, no 9), p. 61-98.

Nicolas Ier, Epistolae

• éd. E. Perels, « Nicolai I. papae epistolae », dans Epistolae Karolini aevi tomus IV, Berlin, MGH, 1925 (Epp., 6), p. 257-690.

« Ohthere et Wulfstan »

• éd. et trad. angl. J. Bately, « Text and Translation : the Three Parts of the Known World and the Geography of Europe North of the Danube According to Orosius’ Historiae and Its Old English Version », dans ead., A. Englert (dir.), Ohthere’s Voyages, 2007, p. 40-50 [voir bibliographie].

• trad. fr. S. Lebecq, « Ohthere et Wulfstan », dans Hommes, mers et terres, 2011, t. 1, p. 223-237 [voir bibliographie].

Orose, Historiae adversus paganos

• éd. et trad. fr. M.-P. Arnaud-Lindet, Orose : Histoires (Contre les païens), 3 vol., Paris, Les Belles Lettres, 1990-1991 (CUF).

Orose vieil anglais

• éd. J. Bately, The Old English Orosius, Oxford, EETS, 1980 (Supplementary Series, 6).

Paul Diacre, Historia romana

• éd. H. Droysen, « Pauli Historiae romanae libri XI-XVI », dans Eutropi Breviarium ab urbe condita cum versionibus Graecis et Pauli Landolfique additamentis, Berlin, MGH, 1879 (Auct. ant., 2), p. 184-224.

Paul Diacre, Vita Gregorii (BHL 3639)

• éd. S. Tuzzo, Paolo Diacono : Vita Gregorii magni, Pise, Scuola Normale Superiore, 2007.

Pélage, Epistola ad Demetriadem

• éd. S. Semler, Pelagii sancti et eruditi monachi cum aliis aliorum epistolis, Halle, C. H. Hemmerde, 1775.

La Prise des Cinq Bourgs

• éd. E. v. K. Dobbie, dans The Anglo-Saxon Minor Poems, New York, Columbia University Press, 1942 (Anglo-Saxon Poetic Records, 6), p. 20-21.

Prologue pseudo-historique du Senchas Már

• éd. et trad. angl. J. Carey, « An Edition of the Pseudo-historical Prologue to the Senchas Már », Ériu, 45, 1994, p. 1-32.

Pseudo-Jean Damascène, De iis qui in fide dormierunt

• éd. M. Lequien, « S. Joannis Damasceni De iis qui in fide dormierunt », dans Patrologia graeca, vol. 95, 1864, col. 247-278.

Pseudo-Jérôme, Cosmographia

• éd. et trad. angl. M. Herren, The Cosmography of Aethicus Ister. Edition, translation, and commentary, Turnhout, Brepols, 2011 (Publications of the Journal of Medieval Latin, 8).

Ratramne de Corbie, Epistolae

• éd. E. Dümmler, « Epistolae variorum inde a saeculo nono medio usque ad mortem Karoli II (Calvi) imperatoris collectae », dans Epistolae Karolini aevi tomus IV, Berlin, MGH, 1925 (Epp., 6), p. 127-206.

Récit des temps passés

• éd. E. F. Karsky, Leningrad, Akademija Nauk, 1926 (PSRL, 1 : version dite « Laurentienne ») [http://litopys.org.ua/lavrlet/lavr.htm].

• trad. fr. L. Léger, Chronique dite de Nestor, Paris, Ernest Leroux, 1884.

• trad. angl. S. Hazzard Cross, O. P. Sherbowitz-Wetzor, The Russian Primary Chronicle : Laurentian Text, Cambridge (MA), The Mediaeval Academy of America, 1953.

• trad. fr. J.-P. Arrignon, Chronique de Nestor (Récit des temps passés). Naissance des mondes russes, Toulouse, Anacharsis, 2008.

Rimbert, Vita Anskarii (BHL 544)

• éd. G. Waitz, Vita Anskarii auctore Rimberto. Accedit Vita Rimberti, Hanovre, MGH, 1884 (SS rer. Germ., 55).

• trad. fr. J.-B. Brunet-Jailly, Rimbert : Vie de saint Anschaire, Paris, Cerf, 2011 (Sagesses chrétiennes).

Rodolphe de Fulda, Translatio sancti Alexandri (BHL 283)

• éd. G. Waitz, « Translatio S. Alexandri auctoribus Ruodolfo et Meginharto », Hanovre, MGH, 1829 (SS, 2), p. 673-681.

Rogamus uos

• éd. L. Machielsen, « Fragments patristiques non-identifiés du ms. Vat. Pal. 577 », Sacris erudiri, 12, 1961, p. 488-539.

Sanas Cormaic

• éd. et trad. angl. K. Meyer, « Sanas Cormaic. An Old-Irish Glossary Compiled by Cormac úa Cuilennáin, King-Bishop of Cashel in the Tenth Century », dans O. J. Bergin, R. I. Best, K. Meyer, J. G. O’Keeffe, Anecdota from Irish manuscripts, vol. 4, Halle, Max Niemeyer, 1912, p. 1-128.

Scél na Fír Flatha

• éd. et trad. angl. W. Stokes, « The Irish ordeals, Cormac’s Adventure in the Land of Promise, and the Decision as to Cormac’s Sword », dans id., E. Windisch, Irische Texte mit Wörterbuch, vol. 3-1, Leipzig, S. Hirzel, 1891, p. 183-221 [http://www.ucc.ie/celt/published/T302000/index.html].

Scél Tuáin meic Chairill

• trad. fr. C.-J. Guyonvarc’h, « L’histoire de Tuan fils de Cairell [racontée] à Finnén de Mag Bile », dans Textes mythologiques irlandais I, Rennes, Ogam Celticum, 1980, p. 145-156.

Senchas na Relec

• éd. et trad. angl. J. O’Donovan, « Senchas na relec in so », dans G. Petrie, The Ecclesiastical Architecture of Ireland, Anterior to the Anglo-Norman Invasion, Comprising an Essay on the Origin and Use of the Round Towers of Ireland, Dublin, Hodges and Smith, 1845, p. 97-101.

Serglige Con Culainn

• trad. fr. G. Dottin, « Cúchulainn malade et alité ; la grande jalousie d’Emer », dans M.-H. dArbois de Jubainville, L’épopée celtique en Irlande. Cours de littérature celtique, vol. 5, Paris, Thorin, 1892, p. 170-216.

• éd. M. Dillon, Dublin, DIAS, 1953 (Mediaeval and Modern Irish Series, 14).

Síaburcharpat Con Culaind

• trad. angl. J. O. Crowe, « The Phantom-Chariot of Cuchullin », dans The Cuchullin Saga in Irish Literature, éd. E. Hull, Londres, David Nutt, 1898, p. 275-287.

• éd. R. I. Best et O. J. Bergin, dans Lebor na hUidre : The Book of the Dun Cow, Dublin, DIAS, 1929, p. 278-287 [http://www.ucc.ie/celt/published/G301900/index.html].

• trad. fr. R. Chauviré « L’Assomption de Cûchulainn », dans L’Épopée irlandaise. Le cycle de la Branche Rouge, Rennes, Terre de Brume, 1995, p. 243-250.

Snorri Sturluson, Edda en prose

• trad. fr. F.-X. Dillmann, Snorri Sturluson : L’Edda. Récits de mythologie nordique, Paris, Gallimard, 1991 (L’Aube des peuples).

Stéphane de Ripon, Vita Wilfridi (BHL 8889)

• éd. et trad. angl. B. Colgrave, The Life of Bishop Wilfrid by Eddius Stephanus, Cambridge, Cambridge University Press, 1927.

Suidiugud tellaig Temra

• éd. et trad. angl. R. I. Best, « The Settling of the manor of Tara », Ériu, 4, 1910, p. 121-172.

• trad. fr. C.-J. Guyonvarch, « La fondation du domaine de Tara », dans Textes mythologiques irlandais I, Rennes, Ogam Celticum, 1980, p. 157-187.

Syméon de Durham, Historia regum

• éd. T. Arnold, dans Symeonis Monachi Opera Omnia, Londres, Eyre & Spottiswoode, 1885 (Rolls Series, 75), vol. 2, p. 3-283.

Synodus episcoporum

• éd. et trad. angl. L. Bieler, « Synodus I S. Patricii », The Irish Penitentials, Dublin, DIAS, 1963 (Scriptores Latini Hiberniae, 5), p. 54-59.

• éd. et trad. angl. D. R. Howlett, « Synodus prima sancti Patricii : an Exercise in Textual Reconstruction », Peritia, 12, 1998, p. 238-253.

Tírechán, Collectanea de sancto Patricio (BHL 6496)

• éd. et trad. angl. L. Bieler, The Patrician Texts of the Book of Armagh, Dublin, DIAS, 1979 (Scriptores Latini Hiberniae, 10) [http://www.confessio.ie/more/tirechan_latin#].

Togail bruidne Da Derga

• éd. E. Knott, Togail bruidne Da Derga, Dublin, DIAS, 1936 (Mediaeval and Modern Irish Series, 8) [http://www.ucc.ie/celt/published/G301017/].

• trad. angl. J. Gantz, « The Destruction of Da Derga’s Hostel », dans Early Irish Myths and Sagas, Londres, Penguin, 1981, p. 37-106.

Trioedd Ynys Prydein

• éd. et trad. R. Bromwich, Trioedd Ynys Prydein, 3e éd., 2006 [voir bibliographie].

Vatnsdæla saga

• éd. Einar Ólafur Sveinsson, dans Vatnsdœla saga, Hallfreðar saga, Kormáks saga, Hrómundar þáttr halta, Hrafns þáttr Guðrúnarsonar, Reyjkjavik, Hið íslenzka fornritafélag, 1939 (Íslenzk fornrit, 8), p. 1-131.

• trad. fr. R. Boyer, « Saga des chefs du Val-au-Lac », dans Sagas islandaises, Paris, Gallimard, 1987 (Bibliothèque de la Pléiade), p. 961-1052.

Vie géorgienne de Grégoire le Grand

• éd. et trad. fr. B. Martin-Hisard, « L’ange et le pape », 2016 [voir bibliographie].

Vindicta Saluatoris (versions latine et anglo-saxonne)

• éd. et trad. angl. J. E. Cross, dans id. (dir.), Two Old English Apocrypha, 1996, p. 248-293 [voir bibliographie].

• trad. fr. G. Besson, M. Brossard-Dandré, Z. Izydorczyk, « Vengeance du Sauveur », dans Écrits apocryphes chrétiens, t. II, éd. P. Geoltrain, J.-D. Kaestli, Paris, Gallimard, 2005 (Pléiade), p. 369-413.

Vita Albei (BHL 197)

• éd. W. W. Heist, dans Vitae sanctorum Hiberniae, ex codice olim Salmanticensi, nunc Bruxellensi, Bruxelles, Société des Bollandistes, 1965 (Subsidia Hagiographica, 28), p. 118-131.

Vita Cainnechi (BHL 1519)

• éd. W. W. Heist, dans Vitae sanctorum Hiberniae, ex codice olim Salmanticensi, nunc Bruxellensi, Bruxelles, Société des Bollandistes, 1965 (Subsidia Hagiographica, 28), p. 182-198.

Vita Gregorii interpolata (BHL 3640)

• éd. J.-P. Migne, « Sancti Gregorii Magni Vita, auctore Paulo Diacono monacho Cassinensi », dans Patrologia latina, vol. 75, 1862, col. 41-60.

Vita Gregorii prima (BHL 3637)

• éd. et trad. angl. B. Colgrave, The Earliest Life of Gregory the Great by an Anonymous Monk of Whitby, Lawrence (KS), University of Kansas Press, 1968.

• éd. et trad. angl. S. E. Mosford, A Critical Edition of the Vita Gregorii Magni by an Anonymous Member of the Community of Whitby, thèse de doctorat inédite, University of Oxford, 1988.

Vita Lebuini antiqua (BHL 4810b)

• éd. A. Hofmeister, dans Scriptorum Supplementa, Leipzig, MGH, 1934 (SS, 30/2), p. 789-795.

Vita Machutis anonyma longior (BHL 5118a/b)

• éd. F. Lot, « La plus ancienne vie de saint Malo », dans Mélanges d’histoire bretonne (vie-xie siècle), Paris, Champion, 1907, p. 287-329.

Vita Machutis anglo-saxonne

• éd. D. Yerkes, The Old English Life of Machutus, Toronto/Buffalo/Londres, University of Toronto Press, 1984.

Vita Odiliae (BHL 6271)

• éd. W. Levison, « Vita Odiliae abbatissae Hohenburgensis », dans Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici IV, Hanovre, MGH, 1913 (SS rer. Merov., 6), p. 24-50.

Vita Patricii tripartita (BHL 6509)

• éd. et trad. angl. W. Stokes, The Tripartite Life of Patrick, with Other Documents Relating to That Saint, Londres, Eyre & Spottiswoode, 1887 (Rolls Series, 89).

Vita Vulframni (BHL 8738)

• éd. W. Levison, « Vita Vulframni episcopi Senonici auctore pseudo-Iona », dans Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici III, Hanovre/Leipzig, MGH, 1910 (SS rer. Merov., 5), p. 657-673.

• trad. fr. S. Lebecq, « Traduction du prologue et des chapitres 6 à 10 de la Vie de Vulfran du pseudo-Jonas, moine de Fontenelle », dans Hommes, mers et terres, vol. 1, p. 97-101 [voir bibliographie].

Waldere

• éd. E. v. K. Dobbie, dans The Anglo-Saxon Minor Poems, New York, Columbia University Press, 1942 (Anglo-Saxon Poetic Records, 6), p. 4-6.

Widukind de Corvey, Gesta Saxonum

• éd. P. Hirsch, H. E. Lohmann, Die Sachsengeschichte des Widunkind von Korvei, 5e éd., Hanovre, MGH, 1935 (SS rer. Germ., 60).

• trad. angl. B. et S. Bachrach, Widukind of Corvey : Deeds of the Saxons, Washington (DC), The Catholic University of America Press, 2014.

Willibald, Vita Bonifatii (BHL 1400)

• éd. W. Levison, « Vita Bonifatii auctore Willibaldo », dans Vitae sancti Bonifatii archiepiscopi Moguntini, Hanovre/Leipzig, MGH, 1905 (SS rer. Germ., 57), p. 1-58.

Wulfstan, Homélies

• éd. D. Bethurum, The Homilies of Wulfstan, Oxford, Clarendon, 1957.

Wulfstan, Sermo Lupi ad Anglos

• éd. D. Whitelock, rééd. Exeter, University of Exeter, 1976 (1re éd. 1939).

Salvo indicación contraria, el texto y otros elementos (ilustraciones, archivos adicionales importados) se puede utilizar bajo licencia OpenEdition Books License.

Buscar en OpenEdition Search

Se le redirigirá a OpenEdition Search