Texte grec et traduction
p. 103-144
Texte intégral
Conspectus siglorum
Vie et Passion de Bacchos le Jeune (BHG 209)
C | Constantinopolitanus Sanctae Trinitatis 88 (81) | s. IX exeuntis – s. X ineuntis |
P | Parisinus gr. 1180 | s. X ineuntis |
M | Mosquensis Bibliothecae synodalis 161 (Vladimir 379) | s. XI |
F | Parisinus gr. 1553 | s. XIV |
D | Athous Docheiariou 74 (Lampros 2748) | s. XVI |
Épitomé de la Vie et Passion de Bacchos le Jeune (BHG 209b)
A | Atheniensis gr. 2108 | s. X exeuntis – s. XI |
Dem | Dèmètrakopoulos, Ἅγιος Βάκχος, p. 344-350 |
Vie et Passion de Bacchos le Jeune (BHG 209)
Vie et combat du saint et nouveau martyr Bacchos qui subit le martyre à notre époque en Palestine, sous le règne d’Irène et de Constantin, nos empereurs amis du Christ et orthodoxes
11. Les spectateurs amateurs de jeux équestres qui s’intéressent aux écuries nuisibles et qui incitent au péché, lorsqu’ils voient au stade un des athlètes se distinguer et que celui-ci accomplit sous leurs yeux une action qui passe pour fameuse (dans leur milieu), ne passent pas sous silence le récit de sa victoire et ne taisent pas non plus la manière dont il l’a remportée ; mais, quand ils rencontrent et fréquentent, selon leur habitude, sur les places et les marchés des gens avec la même passion et les mêmes mœurs qu’eux, ils passent soigneusement en revue tous les détails du spectacle, désirant ardemment qu’ils prennent part à l’éloge de l’athlète, avec pour but de répandre à travers eux le bourdonnement de cette noblesse éphémère. Moi aussi, auditoire avisé et vénérable, en vous exposant avec témérité au fil des mots, à vous qui êtes amis de Dieu et amis des martyrs, l’excellence de la fête que nous célébrons aujourd’hui, je réclame que chacun de vous prenne part à ce récit utile à tous. Car je ne vais pas présenter le théâtre orné de concours équestres démoniaques, ni embellir le cours de mon récit avec des chevaux en compétition, retenus par les brides (au moment de passer) la borne, ni montrer l’athlète couronné de prix olympiques ou de moindre importance, comme on s’y efforce pour ceux qui sont volontiers ébahis devant ce genre de choses ; puissé-je au contraire présenter le théâtre sacré, illuminé par les sueurs athlétiques de la confession ou même entièrement fleuri de manière bigarrée par les éclairs des guérisons miraculeuses et, au milieu, comme l’étoile du matin qui vient de poindre, puissé-je montrer Bacchos, d’éternelle mémoire, monté sur le char des vertus, vainqueur de l’adversaire grâce à la conduite aux beaux virages de son abstinence, et ceint de la couronne du martyre par le prince de l’univers et président du stade. C’est pourquoi, assemblée amie de Dieu, priez avec moi qui ose entreprendre ce récit, que je vous dise de manière irréprochable et vous raconte sans rien omettre les hauts faits du martyr. Je crains en effet que, si mes lèvres impures et profanes éructent le récit du combat, je n’aie à payer le prix difficile à supporter, voire tout à fait intolérable, de ma témérité ; mais, puisque j’ai entendu que celui qui a caché le talent (dans la terre) lui aussi est menacé de tourments sans mesure de la part du Dieu de l’univers, puissé-je dire l’exploit du plus brave des hommes ! Le voici.
2Βίος καὶ ἄθλησις τοῦ ὁσίου καὶ νέου μάρτυρος Βάκχου τοῦ μαρτυρήσαντος ἐν τοῖς χρόνοις ἡμῶν ἐν Παλαιστίνῃ ἐπὶ Εἰρήνης καὶ Κωνσταντίνου τῶν φιλοχρίστων καὶ ὀρθοδόξων ἡμῶν βασιλέων
31. Οἱ τῶν ἱππικῶν ἀγώνων φιλοθεάμονες, οἷς τὰ ἐπιβλαβῆ καὶ ἐφάμαρτα ἱπποστάσια μέμηλεν, ἐπειδὰν ἐν τῷ σταδίῳ τινὰ τῶν ἀθλητῶν εὐδοκιμήσαντα θεάσωνται καί τι τῶν παρ’ αὐτοῖς νομιζομένων εἶναι περιδόξων τελούμενον ὑπ’ αὐτοῦ κατίδωσιν, οὐ σιγῇ τὸ τῆς νίκης διήγημα συγκαλύπτουσιν οὐδὲ ἄλεκτον τινὰ τρόπον τῆς νικουργίας [5] καταλιμπάνουσιν, ἀλλὰ τοῖς ὁμοζήλοις καὶ ὁμοτρόποις ἐν ταῖς πλατείαις καὶ ἀγοραῖς συναντῶντές τε καὶ συνήθως συνδιαιτώμενοι, ἅπαντα τὰ τῆς θέας ἐμμελῶς διεξέρχονται, κοινωνοὺς ἑλέσθαι πρὸς εὐφημίαν ἐπιποθοῦντες διαπρυσίως τοῦ ἀγωνιστοῦ καὶ δι’ αὐτῶν βομβεῖσθαι τὴν ἀραχνώδη γενναιότητα ἐφιέμενοι. Καὐτὸς οὖν ἔγωγε, ὦ συνετὸν καὶ σεπτὸν ἀκροατήριον, τῆς τήμερον ἡμῖν ἑορταζομένης πανηγύρεως τὴν ἀριστείαν [10] τοῖς φιλοθέοις καὶ φιλομάρτυσιν ἐκ τῶν τῆς γλώττης διεξόδων προπετῶς προτιθέμενος, κοινωνοὺς πάντας ὑμᾶς ἐξαιτῶ γενέσθαι τῆς κοινωφελοῦς διηγήσεως. Οὐ γὰρ ταῖς ἱππικαῖς καὶ δαιμονιώδεσιν ἀγωνίαις τὸ θέατρον παραστήσω κοσμούμενον, οὐδὲ ἁμιλλητηρίοις ἵπποις ταῖς ἡνίαις πρὸς νύσσαν ἀνθελκομένοις τὸ τοῦ ἔπους κατακαλλύνω διήγημα, οὐδέ τισιν ὀλυμπικοῖς καὶ μειουμένοις βραβείοις τὸν ἀθλητὴν στεφανούμενον [15] ἀναδείξαιμι, καθὼς τοῖς περὶ ταῦτα προθύμως κεχηνόσι πεπόνηται· ἀλλὰ τοῖς ἀθλητικοῖς ἱδρῶσι τῆς ὁμολογίας κατηγλαϊσμένον ἢ καὶ ταῖς θαυματουργικαῖς τῶν ἰάσεων ἐξαυγίαις ποικίλως περιηνθισμένον τὸ ἱερὸν θέατρον παραστήσοιμι, μέσον δέ τινα ὡς ἀρτιφανῆ ἑωσφόρον τὸν ἀοίδιμον ἐπιδείξαιμι Βάκχον, τῷ ὀχήματι τῶν ἀρετῶν ἐπιβάντα καὶ ταῖς εὐστρόφοις τῆς ἐγκρατείας ἡνιοχείαις, τὸν ἀντίπαλον νενικηκότα καὶ τὸ τοῦ μαρτυρίου [20] στέφος παρὰ τοῦ παντάνακτος καὶ σταδιάρχου ἀναδησάμενον. Διὸ δὴ τῆς ὑφηγήσεως ἀπάρξασθαι τολμῶντι συνεύχοισθέ μοι, ὦ φιλόθεος ὁμήγυρις, ἀμέμπτως ὑμῖν ἐξειπεῖν καὶ ἀνελλιπῶς ἱστορῆσαι τὰ τοῦ μάρτυρος ἔπαθλα· δέδοικα γὰρ μήπως ἀνάγνοις καὶ βεβήλοις χείλεσιν ἀθλητικὴν ἐρευγόμενος διήγησιν τὸν τῆς προπετείας ὑποίσω δύσοιστόν τε καὶ δυσφορώτατον κίνδυνον. Ἀλλ’ ἐπεὶ καὶ τῷ κατακεκρυφότι τὸ τάλαντον [25] οὐ μετρίαν τὴν βάσανον ἠπειλεῖσθαι παρὰ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ ἠκούτισμαι, ἐξείποιμι τὴν τοῦ ἀριστέως ἀνδραγαθίαν τυγχάνουσαν ἐν τούτοις.
1. 1 οἱ τῶν ἱππικῶν ἀγώνων φιλοθεάμονες : Greg. Nyss., De vita Moysis, 1, 1 (ed. Daniélou, p. 1) || 5 ἐν ταῖς πλατείαις καὶ ἀγοραῖς : cf. Cant. 3, 2 || 24 τῷ κατακεκρυφότι τὸ τάλαντον : cf. Mt. 25, 25
Tit. μηνὶ τῶ αὐτῶ ιϛʹ CFD μηνὶ δεκεμβρίω ιϛʹ M ιϛʹ in margine sinistro P || τοῦ ἁγίου ὁσιομάρτυρος Βάκχου τοῦ νέου FD || μαρτυρίσαντος Μ || φιλοχρίστον P || καὶ ὀρθοδόξων om. P || εὐλόγησον πάτερ post βασιλέων add. P
1. 1-2 ἱπποπτάσια μέμηνεν F || 2 θεάσονται καίτοι M || 3 εἶναι post περιδόξων iter. C || 4 σιγὴ PF || ἄλεκτον : ἄλλον Μ || 4-5 οὐδὲ ἄλεκτον – καταλιμπάνουσιν om. C || 5 ταῖς om. MFD || 6 συνήθως om. FD || 7 διαπυρσίως PFD || 8 καὐτὸς οὖν : καὶ τοίνυν αὐτὸς M || 9 ἀκροτήριον M || σήμερον MD || 10 ὑμῖν post φιλοθέοις add. FD ἡμῖν add. M || 11 ἡμᾶς F || κοινοφελοὺς M ψυχωφελοῦς C || 12 καὶ om. P || δαιμονιῶσιν M || ἀγώναις C || τοῦτο post παραστήσω add. MFD || 13 ἀνθελκομένην P -ους FD || κατακαλύνω MFD || 14 ὀλυμπιακοῖς FD || στεφανεύμενον P || 15 κεχηνῶσι C -ινῶσι P || 16 ἱδρῶσι : ἀγῶσι M || 17 παραστήσαιμι M || 18 ἐπιδίξοιμι P ἐπιδείξοιμι M -ημι F || 19 εὐτρόφοις M || 20 Χριστοῦ post σταδιάρχου add. FD || ἀφηγήσεως P || 21 συνεύχεσθε PD -οισθαι F || φιλόθεως P ἱερὰ καὶ φιλόθεος τῶν ὀρθοδόξων ὁμήγυρις FD || 22 ἀνελλειπῶς MF || ἱστορίσαι M ἀνιστορῆσαι D || τοῦ νέου ὁσιομάρτυρος FD || Bάκχου post ἔπαθλα add. FD || 24 δισύστατόν M || κατακεκρυφῶτι P κεκρυφῶτι Mac -φότι Mpc || 25 ἐν τῆ γῆ ante οὐ μετρίαν add. FD || 26 ἀριστέος F ἀστέρος M || αὐτοῖς Μ
42. En l’an 6296, lorsqu’Élie était archevêque de Jérusalem et qu’il était établi sur le trône archiépiscopal, qu’Irène et Constantin, empereurs très chrétiens et orthodoxes, régnaient sur l’Empire romain, il y eut un homme originaire de Palestine qui habitait dans la ville de Maïouma, près de Gaza, laquelle est distante de Jérusalem de deux étapes. Chrétien par ses ancêtres, il avait épousé une femme très chrétienne ; mais, pris au piège par les appâts de Satan et entraîné par des conseils insensés, il renia le culte sacré des chrétiens et entra dans la religion infâme des Agarènes, se mêlant avec les païens et apprenant à accomplir leurs actes. Ainsi, dans la vie commune avec sa femme, il engendra sept fils qu’il éleva et éduqua dans sa coutume criminelle. Sa femme, qui, étant pieuse, ne supportait pas l’infamie de son mari criminel, en était affligée et peinée ; en cachette, elle fréquentait assidûment les églises des chrétiens, suppliant Dieu d’être séparée de son commerce infâme avec son mari et d’être unie à l’Église des chrétiens. C’est pourquoi, recueillant dans les églises les huiles saintes (apomyra) qui y sont habituellement distribuées, elle en oignait ses enfants, leur versant par avance les arrhes de l’huile du saint baptême qu’ils recevraient à l’avenir. En effet, en Orient, on transmet une coutume de ce genre : le dimanche, à l’heure du soir où l’on célèbre l’office chanté des vêpres (lychnikon), le prêtre met de l’huile dans un récipient en verre ou d’une autre matière et, se tenant à l’intérieur du saint chancel du sanctuaire mystique, (il y trempe) un doigt de la main droite, prend une petite goutte de l’huile sanctifiée et donne leur part à ceux qui s’avancent. La foule toute entière des fidèles qui s’avance reçoit dans le creux de la paume la gouttelette qui perle et (chacun) essuie le doigt du prêtre en resserrant ses propres doigts ; aussitôt ils oignent leur visage et leur tête de l’huile sanctifiante. Telle fut donc la manière par laquelle leur furent données par avance les divines arrhes.
52. Ἐν ἔτει ἑξάκις χιλιοστῷ διακοσιοστῷ ἐνενηκοστῷ ἕκτῳ, ἀρχιερατεύοντος Ἱεροσολύμων Ἠλία καὶ ἐν τῷ τῆς ἀρχιερωσύνης θρόνῳ ἐγκαθιδρυμένου, βασιλευόντων τε τῆς Ῥωμαίων βασιλείας Εἰρήνης καὶ Κωνσταντίνου τῶν χριστιανικωτάτων καὶ ὀρθοδόξων βασιλέων, γέγονέ τις ἀνὴρ ἐκ τῆς Παλαιστινῶν ὁρμώμενος χώρας, ἐν πόλει τοῦ [5] Μαϊουμᾶ τὴν οἴκησιν ἔχων, πλησίον Γάζης, ἥτις ἀφίσταται ἀπὸ Ἱεροσολύμων μονὰς δύο· ὅστις χριστιανὸς ἐκ προγόνων ὑπάρχων χριστιανικωτάτῃ συνεζεύχθη γυναικί. Σατανικοῖς δ’ οὗτος δελεάσμασι παγιδευθεὶς καὶ ἀτόποις παραινέσεσιν συνελκυσθεὶς τῆς ἱερᾶς τῶν χριστιανῶν ἀποστὰς λατρείας, τῇ μυσαρᾷ τῶν Ἀγαρηνῶν προσῆλθε θρησκείᾳ, μιγεὶς ἐν τοῖς ἔθνεσι καὶ μαθὼν ποιεῖν τὰ ἔργα αὐτῶν. Οὗτος τοίνυν τῇ οἰκείᾳ γυναικὶ [10] συνοικῶν τέτοκεν υἱοὺς ἑπτά, ἐκτρέφων καὶ παιδεύων αὐτοὺς τῷ οἰκείῳ τῆς παρανομίας ἔθει. Ἡ δὲ τούτου γυνή, θεοσεβὴς οὖσα, τὴν μυσαρότητα τοῦ παρανόμου ἀνδρὸς μὴ φέρουσα, ἠνιᾶτο καὶ ἤσχαλλεν καὶ λαθραίως ταῖς ἐκκλησίαις τῶν χριστιανῶν προσεδρεύουσα, ἱκέτευε τὸν Θεὸν τῆς μυσαρᾶς χωρισθῆναι τοῦ ἀνδρὸς ἐπιμιξίας καὶ τῇ τῶν χριστιανῶν συναφθῆναι ἐκκλησίᾳ. Ὃ δὴ καὶ τὰ ἀπόμυρα τῶν ἐκκλησιῶν τὰ κατὰ [15] συνήθειαν διδόμενα δεχομένη, τὰ ἑαυτῆς περιέχριεν τέκνα, ἀρραβῶνας αὐτοῖς προ- καταβάλλουσα τοῦ μέλλοντος αὐτοῖς δίδοσθαι θείου βαπτίσματος μύρου. Καὶ γὰρ ἐν τῷ τῆς ἑῴας μέρει τοιοῦτόν τι παραδέδοται ἔθος. Ἐν γὰρ τῇ ἡμέρᾳ τῆς Κυριακῆς περὶ τὰς ἑσπεραίας ὥρας τῆς λυχνικῆς ὑμνολογίας ἐπιτελουμένης, ἐν ὑελίνῳ σκεύει ἢ καὶ ἐξ ἑτέρας ὕλης ὁ ἱερεὺς ἔλαιον ἐμβαλὼν καὶ εἴσω τῆς ἱερᾶς κιγκλίδος τοῦ μυστικοῦ [20] θυσιαστηρίου ἑστώς, τῷ τῆς δεξιᾶς χειρὸς δακτύλῳ βραχεῖαν σταγόνα τοῦ ἡγιασμένου ἐλαίου ἀνιμώμενος τοῖς προσιοῦσι μεταδίδωσιν. Τὸ δὲ πλῆθος ἅπαν τῶν πιστῶν προσιὸν τῷ κοίλῳ τῆς παλαιστῆς τὴν ἀποσταζομένην ψεκάδα ὑποδεχόμενον καὶ τῇ τῶν οἰκείων δακτύλων συστολῇ τὸν τοῦ ἱερέως ἐκμάσσον δάκτυλον, αὖθις τῷ τε προσώπῳ καὶ τῇ κάρᾳ τὸν τοῦ ἐλαίου ἁγιασμὸν περιχρίουσιν· οὗτος ὁ τρόπος τοῦ προδιδομένου [25] αὐτοῖς θείου ἀρραβῶνος.
2. 9 μιγεὶς … τὰ ἔργα αὐτῶν : cf. Ps. 105 (106), 35
2. 1. ἔτη PM || 4 χριστιανὸς post ἀνὴρ add. FD || Παλαιστίνων M || 4-5 ἐν πόλει – ἔχων om. M || τὴν οἴκ. ἔχων ἐν π. τοῦ Μαϊουμᾶ FD || 6 ἀνὴρ ante χριστιανὸς add. FD || καὶ ante χριστιανικωτάτῃ add. FD || 7 οὗτος δὲ ὁ ἄθλιος σατανικοῖς FD || δὲ M || ἑλκυσθεὶς CP || 8 τιμίας καὶ ante ἱερᾶς add. FD || βεβήλω καὶ ante μυσαρᾶ add. FD || ἀγαριανῶν C ἀγαρινῶν P || 9 ὁ ἐσκοτισμένος καὶ δείλαιος ante τῇ οἰκείᾳ add. FD || οἰκείᾳ : ἰδίᾳ D || 11 τιμία οὖσα καὶ θεοσεβὴς FD || θεωροῦσα ante τὴν μυσαρότητα add. M || 11-12 μὴ φέρουσα : οὐ φέρουσα FD om. M || 12 λάθρα MFD || 13 φιλάν-θρωπον ante θεὸν add. FD || τοῦ ἀνδ. χωρισθῆναι M || 15 ἐν ταῖς ἁγίαις ἐκκλησίαις post διδόμενα add. FD || ἡ μακαρίτης post δεχομένη add. FD || 16 ἡ ἀοίδιμος ante τοῦ μέλλοντος add. FD || διδόσθαι CacPD || τοῦ ante θείου add. MFD || 17 τοῖς τῆς ἑῶας μέρεσιν M || μέρει om. CP || 18 ὑλίνω P ὑαλίνω FD || 19 μυστικοῦ om. M || 21 ἀνειμώμενος CMFD || 22 προσιῶν P προσιὼν M || καὶ ante τῷ κοίλῳ add. M || 23 ἐκμάσσων FD ἐκμάσαν M || 23-24 τό τε πρόσωπον καὶ τὴν καρδίαν M || 24 καρδία FD || περιχρείουσιν MC περιχρίουσα F || τοίνυν post οὗτος add. FD || 25 θείου om. FD
63. Comme ils avaient été élevés dans la coutume agarène, leur père les donna en mariage à des femmes de même nation et de même race. Mais l’un des sept qui s’appelait Dahak, ce que les Grecs traduisent par Gélase (le Rieur) – (dans les registres) il était inscrit comme le troisième dans l’ordre de descendance des sept enfants – se préservait du joug du mariage, ne supportant pas de s’y engager, préférant se rattacher à la foi des chrétiens et épouser notre Seigneur Jésus Christ. De même qu’une braise cachée dans la cendre reste invisible jusqu’à ce que se présente à elle l’occasion d’être révélée, de même ce vénérable Dahak, terrassé par la crainte paternelle, demeurait inconnu et invisible des chrétiens. Tout en amassant le bien comme un trésor dans son for intérieur, il craignait la cruauté de son père ; en apparence, il ne réalisait pas l’objet de son désir mais, en cachette et en lui-même, il pensait qu’il était juste d’accorder la vénération au Dieu de l’univers.
74. Son père persévérait dans la folie infâme, vivant selon la coutume agarène, mais ayant subitement quitté la vie, il mourut dans son ivresse, s’étant mis en réserve le châtiment du feu qui ne s’éteint pas et du ver qui ne dort pas. Le sus-mentionné Dahak, délivré de la peur que lui inspirait son père et rendu à la vie par la mort de son géniteur, connaissant en outre la foi de sa très vénérable mère, va la trouver et, comme une petite torche qui se découvre hors de sa sombre cachette, il lui dit : « Ma mère, puisqu’en vérité je vois le caractère odieux et impie de la religion infâme des Agarènes, je veux devenir chrétien et m’inscrire comme citoyen de l’Église des chrétiens. » Sa vénérable mère, qui réellement aimait à la fois Dieu et son enfant, fut frappée de stupeur en entendant ces paroles contre toute attente. Partagée dans son esprit entre la joie et l’affliction, elle resta bouche bée ; mais, vaincue par l’ardeur de l’amour, elle lui enlaça les épaules de ses bras, le couvrit de baisers insatiables et s’épancha sur lui en ces termes : « Bienheureux es-tu, mon fils, parce que tu as formé le projet de t’établir dans une si grande gloire ; affermis donc le fondement de ton projet afin qu’il ne chancèle ni ne branle, et apprends avec soin la doctrine […
83. Aὐξηθέντων οὖν αὐτῶν ἐν τῷ ἀγαρηνῷ ἔθει, ὁ τούτων πατὴρ ἐξέδοτο αὐτοὺς πρὸς γάμον ταῖς συνέθνοις καὶ ὁμοφύλοις αὐτῶν γυναιξίν. Εἷς δέ τις τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἑπτὰ τοὔνομα Δαχάκ, ὃς παρ’ Ἕλλησιν μεθερμηνευόμενος Γελάσιος προσηγόρευται, τρίτος ἐν τῷ τῆς γενεαλογίας χρόνῳ καταλεγόμενος τῆς ἑβδομάδος τῶν παίδων, ἄζυγα ἑαυτὸν [5] διετήρει μὴ ἀνασχόμενος γάμῳ προσομιλῆσαι, μᾶλλον βουλόμενος τῇ τῶν χριστιανῶν μεθαρμοσθῆναι πίστει καὶ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ ἑαυτὸν νυμφεύσασθαι. Καὶ καθάπερ τις σπινθὴρ ἐν σποδιᾷ κεκρυμμένος ἀφανὴς καθέστηκεν μέχρις ὅτου καιροῦ ἀνακαλύψεως λάβηται, οὕτως ὁ τίμιος οὗτος Δαχὰκ τῷ πατρικῷ δέει συγκεχωσμένος, ἄδηλος καὶ ἀφανὴς τοῖς χριστιανοῖς ἐτύγχανεν. Καὶ ἐν ὑπονοίᾳ τὸ ἀγαθὸν θησαυρίζων [10] ἐδεδίει τὴν τοῦ πατρὸς ἀπήνειαν καὶ εἰς τοὐμφανὲς τὸ αὐτοῦ οὐκ ἐπλήροι ἐπιθύμημα, λαθραίως δὲ καὶ καθ’ ἑαυτὸν τῷ τῶν ἁπάντων Θεῷ τὸ σέβας νέμειν θεμιτὸν ᾤετο.
94. Ὁ δὲ τούτου πατήρ, ἐν τῇ μυσαρᾷ ἐπιμένων μανίᾳ καὶ τῷ ἀγαρηνῷ ἀναστρεφόμενος ἔθει, τῆς ζωῆς ἀπορραγεὶς τέθνηκεν ἐν τῇ οἰκεία παροινίᾳ τοῦ ἀσβέστου πυρὸς καὶ τοῦ ἀκοιμήτου σκώληκος ἑαυτὸν ταμιευσάμενος παρανάλωμα. Ὁ δὲ προειρημένος Δαχὰκ τοῦ πατρικοῦ γυμνωθεὶς φόβου καὶ τῷ τοῦ γενέτου θανάτῳ ζωοποιηθείς, ἔτι τε καὶ τῆς [5] τιμιωτάτης μητρὸς εἰδὼς τὴν πίστιν, πρόσεισι πρὸς αὐτὴν καί, καθάπερ τι λαμπάδιον ἐκ ζoφερᾶς καταθέσεως ἀνακαλύψαν, φησὶ πρὸς αὐτήν· « ὦ μῆτερ, ἐπείπερ ὁρῶ τὸ στυγηρὸν καὶ μισόθεον τῆς μυσαρᾶς τῶν Ἀγαρηνῶν θρησκείας, βούλομαι γενέσθαι χριστιανὸς καὶ τῇ τῶν χριστιανῶν ἑαυτὸν ἐμπολιτογραφῆσαι ἐκκλησίᾳ. » Ἡ δὲ ὄντως φιλόθεος καὶ φιλόπαις καὶ τιμία μήτηρ, τῷ παραδόξῳ ἀκούσματι θαμβηθεῖσα καὶ πρὸς [10] χαρμονὴν καὶ κατάπληξιν τὴν ἑαυτῆς διάνοιαν μερισθεῖσα, μεμένηκεν ἀχανής· τῷ δ’ ἐμπύρῳ τοῦ ἔρωτος νικηθεῖσα τὰς χεῖρας τοῖς αὐτοῦ μεταφρένοις πλέγδην ἐπιστήσασα ἀκορέστως ἠσπάζετο τοιούτους πρὸς αὐτὸν προχέουσα λόγους· « μακάριος εἶ, ὦ τέκνον, ὅτιπερ ἐν τοσαύτῃ δόξῃ σαυτὸν ἐγκαταστῆσαι διενοήθης· στήριξον οὖν τὸν τῆς διανοίας σου θεμέλιον ἀκλινῆ καὶ ἀμετακίνητον καὶ ἐμμελῶς γνῶθι τὴν τῶν χριστιανῶν δόξαν […
4. 2-3 τοῦ ἀσβέστου … σκώληκος : cf. Is. 66, 24 ; Mc. 9, 43. 48
3. 1 βεβήλω καὶ ante ἀγαρηνῷ add. FD || τῶ τῶν ἀγαρηνῶν M || αὐτοῖς CPac || 2 γάμους M || τοῖς FD || 3 ὅπερ MFD || Ἕλλ. μεθερμηνευόμενος : ἑλληνιστῆι M || μεθερμηνευόμενον D || 4-5 τῆς ἑβδομάδος – ἀνασχόμενος om. FD || 4 ἑαυτῷ M || 5 διετήρισεν P || γάμω προσομιλῆσαι φθαρτῶ ἀλλὰ μᾶλλον βουλόμενος F μὴ βουλόμενος γάμω προσωμιλῆσαι φθαρτῶ ἀλλὰ μᾶλλον βουλόμενος D || 7 σποδία M σπονδιᾶ D || ἀναφανῆς F || καθιστήκει M || καιρόν P || 8 ἀποκαλύψεως M || οὕτω καὶ MFD || δέη συγκεχοσμένος P || 9 ἀδήλως καὶ ἀφανῶς FD || 10 ἐδεδήει C ἐδεδίη P ἐδεδείει MF || εἰς ante τὴν τοῦ add. M || ἐπλήρου MD || 11 καὶ om. M || τὸ P || καὶ σωτῆρι post θεῷ add. FD || νέμην P ἀπονέμειν M
4. 1 δείλαιος ante πατὴρ add. FD || ἐναγῆ καὶ ante μυσαρᾶ add. FD || ἀγαρινῶ P ἀγαρικῶ C || ἀνατρεφόμενος C || 2 ἔθει : ἔθη PM om. D || ταύτης post ζωῆς add. FD || ἀπορραγῆς P -ὴς F || 3 τίμιος ante Δαχὰκ add. FD || 4 μᾶλλον ante ζωοποιηθεὶς add. M || ἔτη P || 5 καλλίστης ante μητρός add. FD || τὴν om. P || κατὰ μόνας post πρόσεισι add. FD || πρὸς om. P || καὶ om. F || τινα λαμπάδιον FD || 6 ἀνακαλύψας MFD || μήτηρ φιλτάτη FD || μάταιον καὶ βέβηλον ὄντα (ὂν D) post ὁρῶ add. FD || 7 ἀγαριανῶν C ἀγαρινῶν P || 8 ἐμαυτὸν FD || ἐνπολιτογραφῆσαι C || ὄντος F || 10 δὲ M || 11 κινηθεῖσα M κινηθεῖσα καὶ D κοινηθεῖσα καὶ F || αὐτῆς post χεῖρας add. M || πλείγδην P || 12 τοιοῦσδε … λόγους FD τοιοῖσδε … λόγοις M || ὦ om. MFD || φίλτατον post τέκνον add. FD || 13 τοιαύτη καὶ ante τοσαύτῃ add. FD || ἐνκαταστῆσαι M || λοιπὸν περιπόθητε post οὖν add. FD || 14 ἀμετανόητον FD ἀκίνητον M || τιμίαν καὶ καλλίστην ante τῶν χριστιανῶν add. FD
10…] des chrétiens. Ne retourne pas en arrière, afin de ne pas participer au crime de ton père. Émigre comme un moineau sur la montagne de la foi, fuyant les pièges de Béliar. Ne te détourne pas vers la droite ou la gauche, mais avance d’une démarche sans relâche jusqu’à recevoir le talent inviolable du baptême. Ne laisse pas le fourbe et l’ennemi du beau te troubler l’esprit et t’écarter de ton magnifique dessein, mais, sans laisser ton pied dévier, mon enfant, adopte la bonne démarche, en te rappelant aussi ma propre indignité. » Oh mère pieuse qui par ses exhortations a offert à Dieu une victime sacrifiée de plein gré ! Oh souche excellente, champ aux beaux fruits, qui a fait du pain avec son propre épi et préparé le festin immatériel qu’elle a offert aux nourrissons de l’Église !
115. C’est par ces paroles d’avertissement que la bienheureuse mère, qui était réellement aussi sa mère en esprit, fortifiait son fils, comme autrefois dans le cas des Quarante martyrs la mère si courageuse ; de même aussi que nous l’entendons dire de la vénérable Nathalie, elle arrosa d’exhortations la branche issue de sa propre souche, l’armant pour (l’épreuve) qui l’attendait. Aussitôt notre Dahak se lève et quitte sa patrie ; lorsqu’il arrive à Jérusalem, vaincu par l’ardeur de l’amour divin, et bien qu’il n’eût pas encore reçu le très saint baptême, il entre d’un pas hardi à l’intérieur de la Sainte-Anastasis, non pas pour outrager avec mépris ce très saint sanctuaire, loin de là, mais poussé vers lui par l’amour brûlant des pensées comme s’il l’était par des gens. Debout près du tombeau, source de vie, d’où le salut a jailli pour le peuple des chrétiens, il adressait à Dieu des prières mêlées de gémissements et de larmes : « Ne prends pas en horreur l’étranger, mon Sauveur, et ne repousse pas celui qui est venu se réfugier dans l’océan de ta miséricorde. Ne me rejette pas, moi qui ai couru vers toi, alors que tu rappelles à toi, après de longues recherches, la brebis égarée (qui fait partie) de la centurie humaine. Accueille-moi, moi aussi, qui suis arrivé auprès de toi à la onzième heure, et compte-moi au nombre de ton […
12…] [15] μὴ οὖν στραφῇς εἰς τὰ ὀπίσω καὶ γένῃ τῆς πατρῴας παρανομίας συμμέτοχος· μεταναστεύου ὡς στρουθίον ἐπὶ τὸ τῆς πίστεως ὄρος τὰ τοῦ Βελίαρ ἐκφεύγων παγιδευτήρια· μὴ κάμψῃς δεξιᾷ μηδ’ εἰς ἀριστερά, ἀλλ’ ἀνενδότῳ πορείᾳ βάδιζε μέχρις ὅτου τοῦ βαπτίσματος δέξῃ τὸ ἄσυλον τάλαντον· μή σου σινιάσῃ τὸν νοῦν ὁ ἀπατεὼν καὶ μισόκαλος καὶ τῆς καλλίστης ἐκκόψῃ προθέσεως, ἀλλ’ ἀμεταστρέπτῳ ποδί, ὦ παῖ, τὴν ἀγαθὴν [20] στέλλου πορείαν μεμνημένος καὶ τῆς ἐμῆς ἀναξιότητος. » Ὢ μητρὸς εὐσεβοῦς, ἥτις ἐθελόθυτον τῷ Θεῷ ταῖς παραινέσεσι θῦμα προσήγαγεν ! Ὢ ῥίζης ἀγαθῆς καὶ εὐκάρπου ἀρούρας, ἥτις τὸν ἑαυτῆς στάχυν ἀρτοκοπήσασα καὶ πανδαισίαν ἄϋλον καρυκεύσασα τοῖς τῆς ἐκκλησίας τροφίμοις προέθηκεν !
135. Τούτοις τοῖς νουθετικοῖς λόγοις ἡ μακαρία καὶ ὄντως ψυχῆς μήτηρ, ὥσπερ ἡ πάλαι ἐν τοῖς τεσσαράκοντα μάρτυσιν ἀνδρειοτάτη μήτηρ, τὸν ἑαυτῆς υἱὸν ἐνισχύουσα καί, καθὼς τὴν σεβάσμιον Ναταλίαν ἀκούομεν, ταῖς παραινέσεσι τὸν τῆς ἰδίας ῥίζης κλάδον καταρδεύσασα, ὠχύρωσεν πρὸς τὸ προκείμενον. Καὶ θᾶττον ἀναστὰς ὁ εἰρημένος [5] Δαχὰκ τῆς ἐνεγκαμένης ἀπαίρει καὶ γενόμενος ἐν Ἱεροσολύμοις καὶ τῷ τῆς φιλοθεΐας ἐμπύρῳ νικώμενος μήπω τοῦ παναγίου τετυχηκὼς βαπτίσματος τολμηρῷ ποδὶ ἐντὸς τῆς ἁγίας Ἀναστάσεως γέγονεν, οὐ τὸ πανάγιον ἐκεῖνο περιφρονητικῶς καθυβρίζων τέμενος – ἄπαγε ! – ἀλλὰ τῷ τῶν λογισμῶν διακαεῖ ἔρωτι ὡς ὑπό τινων πρὸς τοῦτο ὠθούμενος. Καὶ πλησίον τοῦ ζωηρρύτου μνήματος στάς, ἐξ οὗπερ ἡ σωτηρία τῷ γένει [10] τῶν χριστιανῶν ἐπήγασεν, κλαυθμῷ καὶ δάκρυσι μεμιγμένας πρὸς Θεὸν ἐφθέγγετο δεήσεις· « μὴ βδελύξῃ τὸν ἀλλότριον, ὦ σῶτερ, μηδὲ ἀπώσῃ τὸν πρὸς τὸ πέλαγος τοῦ ἐλέους σου προσπεφευγότα· μὴ ἀπορρίψῃς με τὸν εἰς σὲ προσδεδραμηκότα ὁ τὸ ἀπολωλὸς τῆς ἀνθρωπίνης ἑκατοντάδος ζητητικῶς ἀνακαλεσάμενος πρόβατον· δέξαι κἀμὲ τὸν περὶ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν πεφθακότα πρὸς σὲ καὶ συναρίθμησον τῇ ἁγίᾳ σου […
4. 15 μὴ οὖν στραφῆς εἰς τὰ ὀπίσω : cf. Gen. 19, 17 || 15-16 μεταναστεύου … ὄρος : Ps. 10, 1 || 16 τὰ τοῦ Βελίαρ : cf. II Cor. 6, 15 || 16-17 μὴ κάμψῃς … ἀριστερά : cf. Deut. 5, 32 ; II Par. 34, 2 ; Prov. 4, 27 et al. || 18 μή σου σινιάσῃ τὸν νοῦν ὁ ἀπατεών : cf. Lc. 22, 31
5. 12-13 ὁ τὸ ἀπολωλὸς … ζητητικῶς ἀνακαλεσάμενος πρόβατον : cf. Mt. 18, 12 ; Lc. 15, 4 et Mt. 10, 6 ; Mt. 15, 24 ; Lc. 15, 6 ; Lc. 19, 10 || 14 τὸν περὶ τὴν ἑνδεκάτην ὥραν πεφθακότα : cf. Mt. 20, 6. 9 || 14-15 συναρίθμησον τῇ ἁγίᾳ σου ποίμνῃ : cf. Ioh. 10, 16
4. 15 στραφεὶς PM || τέκνον post στραφῆς add. FD || ἀλλὰ ante μεταναστεύου add. FD || 16 βελλίαρ M || παγιδεύματα FD || 16-17 μὴ κάμψῃς δεξιᾷ om. M || 17 κάμψεις P βλέψεις FD || μὴ δ’ C μηδὲ PMFD || εἰς om. FD || ὀρθῆ καὶ ante ἀνενδότῳ add. FD || ἁγίου ante βαπτίσματος add. FD || 18 τίμιον καὶ ante ἄσυλον add. FD || σηνιάση C σινιάσει P || 19 καὶ ἀγαθῆς post καλλίστης add. FD || ἀκλινεῖ καὶ post ἀλλ’ add. FD || ἀμετατρέπτω MFD || ποδί : δὶ F || 20 ὢ τιμίας μητρὸς καὶ εὐσεβοῦς παραίνεσις καλλίστη ἥτις FD || 21 προσήνεγκεν M || ἀπὸ ante εὐκάρπου add. M || 22 ἀρτοκοπίσασα P
5. 1 τοίνυν post τούτοις add. FD || ψυχῆς : καλλίστη FD || 2 ἐνισχύσασα M || 3 μακαρίαν καὶ ante σεβάσμιον add. FD || σεβασμίαν M || ἀκούωμεν F || τῆς ἰδίας ῥ. κλάδον : ἴδιον κλάδον M ἴδιον ἄνδρα FD || 4 καταρδεύσασαν D || 5 ἀπέρι P ἀπέρρει F || τὸ τῆς PM ὑπὸ τῶ τῆς FD || 6 βαπτίσματος : πνεύματος C || 7 καὶ θεῖον post πανάγιον add. FD || ἐκείνω PF || περιπεφρονητικῶς M || 8 τὸ τῶν λογισμῶν P || διακαεῖ : διακαῒ P ἀδίκω FD om. M || 9 ἐξ οὗ M || ἀνάστασις καὶ ante σωτηρία add. FD || 10 χριστιανῶν : ἀνθρώπων FD || 11 οὕτω λέγων post δεήσεις add. M || μὴ μὲ βδ. PFD || λέγων ante τὸν ἀλλότριον add. FD || καὶ δημιουργὲ post σῶτερ add. FD || ἄφατον πέλαγος FD || 12 καὶ μὴ ἀπορρήψεις με τὸν ταπεινὸν τὸν εἰς σὲ πόθω πολλῶ δεδραμηκότα FD || τὸ πρὸς σὲ M || 14 τὸν ἀνεξίκακον καὶ πανάγαθον δεσπότην post πρὸς σὲ add. FD
14…] saint troupeau, toi qui as partagé (notre) chair à cause des entrailles de ta miséricorde, qui as vécu au milieu du genre humain et qui as été attaché à la croix de plein gré. Aie pitié de mon âme souillée dans les passions et purifie-la de la crasse par le bain du baptême. » Ajoutant aussi d’autres paroles de supplication, il embrassa le tombeau vivifiant, tout en l’inondant de larmes sans nombre.
156. Un homme de la laure de Saint-Sabas revêtu de l’habit ascétique était venu par hasard pour prier à la Sainte-Anastasis. Ayant achevé sa prière, il avait fait quelques pas vers l’arrière et il était assis sur un des bancs. En voyant l’intensité de la prière (de Dahak), mêlée de plaintes et de larmes, ses gémissements poussés du plus profond du cœur, la stridence de ses paroles et les battements saccadés de sa poitrine, plein de zèle et de compassion, il en demanda la cause et faisait grand cas de connaître l’objet de ce chant de deuil. Le vénérable Dahak raconta à l’homme très pieux sa conduite depuis sa plus tendre enfance, l’apostasie de son père, la piété de sa mère et « Me voici maintenant ici car je désire obtenir le saint baptême. »
167. Le vieillard aimé de Dieu, en apprenant qu’il n’avait pas encore reçu le saint baptême, lui dit : « Et pourquoi donc es-tu entré si hardiment à l’intérieur du saint des saints et as-tu foulé le sol divin d’un pied indigne, tout en sachant que tu te réservais une condamnation pour ton audace insensée ? » Le vénérable Dahak lui répondit d’une voix calme, avec sa douceur naturelle : « Ce n’est pas en ignorant ma propre indignité, ni la malédiction qui pèse sur ceux qui entrent indignement dans les sanctuaires que j’ai fait cela, mais en me confiant à l’immense miséricorde de Dieu, qui a mangé avec les prostituées et les publicains et parlé à la Samaritaine ; entraîné par ces réflexions comme par des rênes, d’un bond de l’âme, je suis entré à l’intérieur (du saint) des saints. » L’autre, impressionné par la foi de l’homme, le prit par la main, encore à court de souffle et en pleurs, et sortit. Il fit avec lui le chemin pour descendre à l’hôtellerie (xénodocheion) de Saint-Sabas qui se trouve à Jérusalem – ce que les Constantinopolitains appellent métochion. Lorsqu’ils […
17…] [15] ποίμνῃ ὁ διὰ σπλάγχνα ἐλέους σαρκὸς μετασχὼν καὶ τῷ ἀνθρωπίνῳ γένει συναναστραφεὶς καὶ σταυρῷ προσπαγεὶς ἑκουσίως· ἐλέησον τὴν μολυνθεῖσαν ἐν πάθεσιν ψυχήν μου καὶ κάθαρον αὐτὴν τοῦ ῥύπου τῷ λουτρῷ τοῦ βαπτίσματος. » Ἐπειπών τε καὶ ἕτερα τινὰ εὐκταῖα ῥήματα ἠσπάσατο τὸν ζωοδότην τάφον ἀμέτροις τοῦτον καταρδεύων τοῖς δάκρυσιν.
186. Ἀνὴρ δέ τις τῆς λαύρας τοῦ ἁγίου Σάβα ἀσκητικὸν περικείμενος σχῆμα ἔκ τινος συμβεβηκότος εἰσεληλύθει εὐξόμενος εἰς τὴν ἁγίαν Ἀνάστασιν· ὃς τὴν αὐτοῦ ἀποδοὺς εὐχὴν καὶ ὀπισθίως ἀναποδίσας ἐφεζόμενος ἦν ἑνὶ τῶν σκάμνων· καὶ τῆς προσευχῆς ἑωρακὼς τὸ σύντονον ὀδυρμοῖς καὶ δάκρυσι πεφυρμένον καὶ ἐκ βαθυτάτης τῆς καρδίας [5] ἐκπεμπομένους στεναγμοὺς καὶ τὸ τῶν ῥημάτων λιγυρὸν καὶ τῆς στερνοτυπίας τὸ ἀλλεπάλληλον, σπουδαίως τε ἅμα καὶ συμπαθῶς τὴν αἰτίαν ἤρετο καὶ περὶ πολλοῦ μαθεῖν ἐποιεῖτο τὴν τῆς θρηνῳδίας ὑπόθεσιν. Ὁ δὲ τίμιος ἀνὴρ Δαχὰκ διηγήσατο τῷ θεοσεβεστάτῳ ἀνδρὶ τὴν ἔκπαλαι τῆς νηπιώδους αὐτοῦ ἡλικίας διαγωγήν, τήν τε τοῦ πατρὸς ἀποστασίαν καὶ τὴν τῆς μητρὸς εὐσέβειαν καὶ ὅτι « ἐνταῦθα πάρειμι ἐπιποθῶν [10] τυχεῖν τοῦ ἁγίου βαπτίσματος. »
197. Ὁ δὲ θεοφιλὴς γέρων, μαθὼν παρ’ αὐτοῦ ὅτι οὔπω τὸ ἅγιον ἐδέξατο βάπτισμα, ἔφη πρὸς αὐτόν· « καὶ ἵνα τί οὕτως τολμηρῶς ἐντὸς τοῦ ἁγίου τῶν ἁγίων γεγένησαι καὶ ἀναξίῳ ποδὶ τὸ θεῖον ἐπάτησας ἔδαφος, εἰδὼς ὅτι κρίμα ἑαυτῷ ἐθησαύρισας τοῦ ἀτόπου τολμήματος ; » Ὁ δὲ τίμιος Δαχὰκ ἀπεκρίνατο τῇ ἐνούσῃ αὐτῷ ἡπιότητι ἠρεμαίᾳ πρὸς [5] αὐτὸν τῇ φωνῇ· « οὐ τὴν ἐμαυτοῦ ἀγνοῶν ἀναξιότητα, οὐδὲ τὴν ἐπηρτημένην ἀρὰν τοῖς ἀναξίως προσβαίνουσι τοῖς ἱεροῖς τοῦτο πέπραχα, ἀλλὰ τῇ παμπληθεῖ εὐσπλαγχνίᾳ τοῦ Θεοῦ πεποιθώς, ὃς πόρναις καὶ τελώναις συνεστιάθη καὶ Σαμαρείτιδι διελέχθη, καὶ ταῖς τοιαύταις ἐννοίαις ὡς ἡνίαις καθελκόμενος ψυχικῷ ἅλματι ἐντὸς τῶν ἁγίων γεγένημαι. » Ὁ δὲ τὴν τοῦ ἀνδρὸς ἀγάμενος πίστιν, λαβόμενος αὐτὸν τῆς χειρὸς ἔτι [10] πνευστιῶντα καὶ δακρύοντα, ἐξῄει καὶ τὸ τῆς πορείας ἅμα αὐτῷ διανύσας διάστημα κατήχθη ἐν τῷ ξενοδοχείῳ τοῦ ἁγίου Σάβα τῷ ὄντι ἐν Ἱεροσολύμοις, τὸ λεγόμενον παρὰ τῶν Κωνσταντινουπολιτῶν μετόχιον. Καὶ τῆς συνήθους μεταλαβόντες ξενίας καὶ τροφῆς […
5. 15 διὰ σπλάγχνα ἐλέους : Lc. 1, 78
7. 7 πόρναις καὶ τελώναις : cf. Mt. 9, 11 ; 21, 32 ; Mc. 2, 16 ; Lc. 5, 30 ; 7, 34 || Σαμαρείτιδι διελέχθη : cf. Ioh. 4, 5-42
5. 15 ἐλέους σου M || 16 ἐλέησον om. D || ἐν πάθεσιν om. M || ἔθνεσιν FD || 17 τῷ τῆς παλιγγενεσίας λουτρῶ τοῦ θείου βαπτίσματος ὅτι σὺ μόνος ὑπάρχεις δεδοξασμένος θεὸς εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων FD || ἐπειπών τε : εἰπὼν δὲ ταῦτα ὁ μακάριος FD || 18 προσελθὼν ante ἠσπάσατο add. MFD || ζωηφόρον M || καταρδεῦον P
6. 1 ἀθλητικὸν M || 2 εἰσεληλύθη CPM || ἀποδιδοὺς M || 3 ἐν ἑνὶ MFD || 4 ἑορακὼς P καὶ προσεωρακὼς M καὶ τούτου προεωρακὼς FD || τὲ ante καὶ1 add. M || βάθους M || 5 τοὺς ante στεναγμοὺς add. C || τῶ τῶν ῥ. C || λυπηρὸν P λυγηρὸν M || στερροτυπίας M || 6 ἐπάλληλον M || εἰρᾶτο C ἠρώτα P ἤρατο M || 7 μανθάνειν FD || 8 τιμίω καὶ ante θεοσεβεστάτω add. FD || 10 θείου M
7. 1 παρ’ αὐτοῦ om. M || 2 τέκνον ante οὕτως add. FD || οὕτω M || τολμηρὸς P || 3 ἑαυτὸν P || 4 ἠρεμέα C || 4-5 πρὸς αὐτὸν om. M || 5 σεβάσμιε πάτερ ante οὐ add. FD || 6 πανπληθεῖ P ἀπείρω καὶ πολλῆ FD || 7 πόρνοις CP || διελέγχθη P || καὶ ἁμαρτωλοῖς συνανεστράφη post διελέχθη add. FD || 9 ἔτει P || 10 ἐξίει CP ἐξείη M || τοῦ ἁγίου καὶ θείου τάφου post ἐξῄει add. FD || διανοίσας F || 11 σάββα C || τὸ PMFD || ὄντι om. MFD || 12 τοῦ τῶν κων. FD || μεταλαμβάνοντες M
20…] eurent reçu l’hospitalité (xénia) habituelle et que celui qui était chargé à l’époque de cette diaconie les eut rassasiés de nourriture, ils se levèrent et partirent à la laure de Saint-Sabas, à laquelle appartenait précisément le moine. À leur arrivée au monastère, le vieillard entra et rencontra l’higoumène en particulier ; il lui fit clairement connaître toute l’histoire du vénérable Dahak. Sur ordre du supérieur, il le fit entrer, tandis que celui-ci pliait genou jusqu’à terre dans la position de métanie habituelle aux moines.
218. En voyant donc cela, le supérieur de la laure, un homme vénérable, l’encourageait à lui raconter en détail ce qui concernait sa conduite. Celui-ci exposa tout, en réclamant avec force prières qu’il l’oigne par le saint baptême. L’higoumène aimé de Dieu lui dit : « En réalité, mon fils, si c’était pour moi sans risque, ce n’est pas seulement toi que je voudrais illuminer du saint baptême, mais aussi tous ceux qui sont sous le soleil. Mais tu sais, très cher, à quel risque et à quel châtiment s’exposent ceux qui ont cette audace ; dans tout le territoire qui relève de leur pouvoir la proclamation suivante a été publiée : “Que quiconque est pris en train d’arracher (un autre) à la religion des Agarènes pour le conduire à sa propre foi soit condamné à mourir par l’épée, tandis qu’on livrera au bûcher toute la maison et l’église auxquelles il est attaché.” La crainte du châtiment humain a su empêcher tout mode d’enseignement de la doctrine de Dieu. » Mais celui qui désirait passionnément le vénérable baptême ne se laissa dompter par aucune de ces paroles ; il resta à genoux, suppliant et inondant de torrents de larmes les pieds de l’higoumène, en y mêlant quelques reproches qui procédaient d’une âme en proie à la souffrance. S’étant laissé fléchir par le flot de larmes, le très vénérable higoumène l’emmena, avec le moine qui était avec eux, dans un endroit approprié du monastère qui était secret. Il avait apporté une cruche – eux l’appellent kolathos – qu’il remplit d’eau. Après avoir ôté la ceinture que le jeune homme portait autour des reins et levé ses mains en l’air en forme de croix, il accomplit les prières habituelles pour une telle mystagogie. Ayant enlevé le vêtement du bienheureux, et avec cela l’ayant dépouillé du vieil homme, il le fit se tenir nu pour recevoir le vêtement d’immortalité. Il prit ensuite dans ses mains la cruche, source de vie, et l’ayant élevée au-dessus de la tête de l’homme, il versa sur lui le bain de l’immortalité au nom de la Trinité sainte et consubstantielle, comme le myron sur la tête qui coule sur la barbe d’Aaron et comme la rosée de l’Hermon qui descend sur les hauteurs de Sion, et lui donna pour nom Bacchos.
22…] ἐμφορηθέντες ὑπὸ τοῦ κατ’ ἐκεῖνο καιροῦ τὴν διακονίαν ἐγκεχειρισμένου, ἀναστάντες ᾤχοντο εἰς τὴν λαύραν τοῦ ἁγίου Σάβα, ἧς καὶ ὁ μοναχὸς ἐτύγχανεν. Καὶ τῇ μονῇ [15] πλησιάσαντες, εἰσελθὼν ὁ γέρων καὶ τῷ ἡγουμένῳ κατ’ ἰδίαν περιτυχὼν ἅπαντα αὐτῷ διεσάφησε τὰ κατὰ τὸν τίμιον Δαχάκ. Καὶ κελευσθεὶς παρὰ τοῦ προεστῶτος εἰσήγαγεν αὐτὸν γόνυ πρὸς γῆν κεκλικότα καὶ τὴν συνήθη μοναχοῖς πεποιηκότα μετάνοιαν.
238. Θεασάμενος οὖν ὁ τῆς λαύρας προεστὼς σεβάσμιος ἀνὴρ ἐκδιηγεῖσθαι αὐτὸν παρεκελεύετο τὰ τῆς οἰκείας διαγωγῆς. Ὁ δὲ ἅπαντα διηγόρευεν ἐξαιτῶν καὶ δεόμενος χρίσαι αὐτὸν τῷ ἁγίῳ βαπτίσματι. Ὁ δὲ θεοφιλὴς ἡγούμενος πρὸς αὐτόν· « ὄντως, τέκνον, εἰ ἦν μοι ἀκίνδυνον, προαιρέσεως εἶχον οὐ μόνον σὲ ἀλλὰ καὶ πάντας τοὺς ἐν τῇ ὑφηλίῳ [5] τῷ ἁγίῳ φωτίσαι βαπτίσματι· ἀλλ’ οἶσθας, ὦ φίλτατε, ὁποῖος τοῖς τὰ τοιαῦτα τολμῶσιν τῆς τιμωρίας ἐπήρτηται κίνδυνος. Καὶ γὰρ ἐφ’ ἅπασαν τὴν αὐτῶν ἐξουσίαν τοιόνδε διήγγελται κήρυγμα, ὡς “εἴ τις φωραθείη ἀπὸ τῆς τῶν Ἀγαρηνῶν ἀποσπῶν θρησκείας καὶ τῇ ἰδίᾳ προσάγων πίστει, φονικῷ κατακρίνεσθαι ξίφει, ἁπάσης τῆς ἐνούσης αὐτῷ οἰκίας καὶ ἐκκλησίας πυρκαϊᾷ παραδιδομένης.” Καὶ ὁ τῆς ἀνθρωπίνης τιμωρίας φόβος [10] οἶδεν κωλύειν τῆς τοῦ Θεοῦ διδασκαλίας τὸν τρόπον. » Ὁ γοῦν τοῦ τιμίου βαπτίσματος ἐραστὴς πρὸς μηδὲν τῶν λαλουμένων ἀναχαιτιζόμενος ἐπέμενεν γονυπετῶν καὶ δεόμενος καὶ ῥεύμασι δακρύων τὸν τοῦ ἡγουμένου ταρσὸν καταβρέχων κατακρίσεις τινὰς προσμιγνὺς ἐξοδυνωμένης προσερχομένας ψυχῆς. Ἐπικαμφθεὶς οὖν τῷ τῶν δακρύων ἐσμῷ ὁ θεοσεβέστατος ἡγούμενος ἄπεισιν ἅμα αὐτῷ καὶ τῷ συνόντι αὐτοῖς μοναχῷ ἐν [15] ἐπιτηδείῳ τῆς μονῆς κρυφαίῳ τόπῳ. Καὶ ἐνέγκας στάμνον, τὸν παρ’ αὐτοῖς λεγόμενον κόλαθον, ἔπλησεν ταύτην ὕδατος· καὶ τὸ τῆς ὀσφύος περίζωμα τοῦ νεανίσκου ἀφελόμενος καὶ τὰς χεῖρας πρὸς ὕψος σταυρικῶς μετεωρίσας, ἐτέλεσεν τὰς εἰωθυίας εὐχὰς πρὸς τὴν τοιαύτην μυσταγωγίαν. Καὶ τὸ τοῦ μάκαρος ἀράμενος ἔνδυμα καὶ σὺν αὐτῷ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἀπαμφιάσας, ἵστησιν αὐτὸν γυμνὸν τὸ τῆς ἀθανασίας ἀπεκδεχόμενον [20] ἔνδυμα· καὶ ἄρας ταῖς χερσὶ τὴν ζωηφόρον ἐκείνην στάμνον καὶ ὑπὲρ κεφαλῆς τοῦ ἀνδρὸς ἐπαναβιβάσας ἐπέχεεν ἐπ’ αὐτῷ τὸ λουτρὸν τῆς ἀθανασίας ἐν τῷ τῆς ἁγίας καὶ ὁμοουσίου τριάδος ὀνόματι ὡς μύρον ἐπὶ κεφαλῆς τὸ καθιέμενον ἐπὶ τὸν πώγωνα τὸν Ἀαρὼν καὶ ὡς τὴν ἀερμώνιον δρόσον τὴν ἐπὶ τὰ ὄρη Σιὼν καταβαίνουσαν ὀνομάσας αὐτὸν Βάκχον.
8. 18-19 τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον : Eph. 4, 22 ; Col. 3, 9 || 22-23 ὡς μύρον – καταβαίνουσαν : Ps. 132 (133), 2-3
7. 13 ἐνφορηθέντες C || ἐκεῖνον M || τῆς ξενοδοχίας (-είας D) post διακονίαν add. FD || ἐγκεχειρισμένω P || 14 ἧς καὶ : εἰς ἣν καὶ M εἰς ἣν FD || 15 πλησιάσαντες : πλησίον καταλαβόντες FD || αὐτὸ F || 16 διεσάφισε C || 17 πρὸς αὐτὸν post αὐτὸν add. FD || κεκληκότα CMFD || συνήθει PF || εἰσῆλθεν πρὸς τὸν προεστῶτα post μετάνοιαν add. M
8. 1 θεασάμενος – αὐτὸν : ὁ δὲ τῆς λαύρας προεστὼς σεβάσμιος ἀνὴρ ἰδὼν αὐτὸν ἐκδιηγεῖσθαι FD θεασάμενος οὖν ὁ τῆς μάνδρας ἡγούμενος M || μονῆς ante λαύρας scripsit deinde erasit P || 1-2 παρεκελεύσατο P παρακελεύεται M || 2 πίστεως καὶ ante διαγωγῆς add. FD || διηγόρευσεν ἓν P διηγόρευσεν M || χρῆσαι CM || 3 τίμιος καὶ ante θεοφιλὴς add. FD || ἔφη post ἡγούμενος add. FD φησί add. M || 5 φωτίσαι om. FD || καθιερῶσαι post βαπτίσματι add. FD || οἶσθε M οἶδας FD || 6 ἐπήρτηται : καθέστηκε M || 7 φοραθείη CPM || ἀγαρινῶν P || 8 ξίφη P || 8-9 ἁπάσης – οἰκίας : μετὰ πάσης αὐτῷ τῆς ἑνούσης οὐσίας FD || 9 πυρκαϊὰ P || 10 καὶ ante οἶδεν add. F || 12 τῶν τοῦ ἡγουμένου ταρσῶν P || 13 ἐξοδυνομένης καὶ ζεούσης FD || προσερχομένης F || τὸ τῶν P || 14 θεοφιλέστατος M || ἄπισιν P || 15 κρυφίω C || τὴν … λεγομένην P τὴν ... λεγόμενον M τὸν ... λεγόμενος F || 16 κώλαθον D || νεανίου M || 17 εἰς ὕψος M || μετεωρήσας PFD || 19 ἀπεκδεχόμενος M || 20-21 τοῦ ἀνδρὸς om. M || 21 ἐπαυτὸν P ἐπαυτὸ F || 22 μύρον – καθιέμενον : μυθιέμενον F || 23 καὶ ὡς : εἰς F || ἀερμόνιον codd.
249. La semaine réglementaire écoulée, comme on lui enleva le vêtement de l’illumination, il réclamait à cet homme toujours vénérable de lui donner un (autre) habit en échange, d’ajouter lumière à lumière, et il le suppliait de le revêtir du vêtement monastique qui convient aux anges et d’être inscrit dans le contingent des moines. Le pieux higoumène, bien qu’il se fût laissé facilement persuader pour le reste, prit peur et recula devant cette entreprise, d’autant plus qu’il considérait son jeune âge et connaissait la pente qui fait glisser la jeunesse instable dans l’erreur ; il reporta donc absolument la réalisation d’une telle entreprise. En effet le vénérable Bacchos était encore dans la fleur de l’âge, dix-huit ans, gonflé de sève, les bourgeons du duvet pas encore éclos sur ses joues, qui sont les preuves d’une croissance achevée et arrivée à l’âge d’homme. Or, après avoir fait intercéder auprès du très saint homme les (moines) éminents du monastère, l’ayant amené à la compassion grâce à leurs supplications et leurs exhortations, il fut revêtu du très saint habit qui convient aux anges, ayant rapidement ajouté lumière à lumière et obtenu le second (habit), rempart et sceau du premier.
2510. Et s’étant joint à l’essaim des ascètes, il suivait l’activité salutaire et angélique, s’exerçant à tout ce qui relève des enseignements utiles à l’âme. En effet, il paraissait avoir prolongé les jeûnes et les veilles au point qu’il était considéré par la plupart comme n’ayant ni chair ni sang ou peu s’en fallut ; la surabondance de son calme intérieur (hèsychia) et de son égalité d’humeur était telle que ceux qui vivaient avec lui le prenaient pour un sourd qui n’entend pas et un muet qui n’ouvre pas la bouche, pour parler comme les psaumes. Engrangeant richement l’humilité dans le comptoir de son âme, il se montra habitant et citoyen du royaume des cieux, s’il est véridique celui qui dit : Bienheureux les pauvres en esprit car le royaume des cieux est à eux. Qui donc pourrait décrire dignement à quel point il était insatiable et inassouvissable dans l’accomplissement de la prière ? Car pour ce saint homme, il n’y avait pas une heure appropriée qui fût assignée à cette activité, mais il consacrait toute la durée du jour au champ de la prière, semant dans l’affliction les peines des […
269. Καὶ τῶν τεταγμένων ἡμερῶν τῆς ἑβδομάδος διελθουσῶν καὶ τῆς φωτιστικῆς ἀφαιρεθείσης ἐσθῆτος, ἠξίου τὸν ἀεισέβαστον τοῦτον ἄνδρα σχήματι σχῆμα ἀντικαταλλάξασθαι καὶ φωτὶ φῶς προσλαβέσθαι καὶ τὸ τῶν μοναχῶν ἐπενδύσασθαι ἀγγελοπρεπὲς ἐδυσώπει ἔνδυμα καὶ τῷ τῶν μοναζόντων ἐγκαταλεχθῆναι κλήρῳ. Ὁ δὲ θεοσεβὴς ἡγού- [5] μενος, καίπερ τἄλλα εὐπειθὴς ὤν, ἐδεδίει καὶ πρὸς τὸ ἐγχείρημα ἀνεδύετο, μάλιστά γε τὸ νέον τῆς ἡλικίας αὐτοῦ καθορῶν καὶ τὸ πρὸς ἀπάτην ἐπιρρεπὲς καὶ ὀλισθηρὸν τῆς ἀστάτου νεότητος εἰδώς, πάντῃ πρὸς τὴν ἐγχείρησιν ἀνεβάλλετο. Ὑπῆρχεν γὰρ οὗτος ὁ τίμιος Βάκχος ἔτι ἀκμάζων καὶ σφριγῶν τῇ ἡλικίᾳ ὡς ἐτῶν ὀκτωκαίδεκα, μήπω ταῖς παρειαῖς τὰ τῶν ἰούλων ἐπανθήσας βλαστήματα, τὰ τῆς τελείας καὶ ἀνδρικῆς αὐξήσεως [10] τεκμήρια τυγχάνοντα. Πρέσβεις δ’ οὖν κεκινηκὼς τῷ πανοσίῳ ἀνδρὶ τοὺς τῆς αὐτῆς μονῆς προὔχοντας τῇ αὐτῶν ἱκετείᾳ καὶ παραινέσει πρὸς οἶκτον αὐτὸν ἐπικάμψας ἐνδιδύσκεται τὸ ἀγγελοπρεπὲς καὶ πανάγιον σχῆμα, θᾶττον φωτὶ φῶς προσλαβόμενος καὶ τοῦ προτέρου τὸ δεύτερον φρούριον καὶ ἐπισφράγισμα κομισάμενος.
2710. Καὶ δὴ τῷ τῶν ἀσκητῶν ἐσμῷ ἑαυτὸν συναγείρας, εἴχετο τῆς σωτηρίου καὶ ἀγγελικῆς ἐργασίας γυμνάζων ἑαυτὸν πρὸς πᾶν ὁτιοῦν τῶν ψυχωφελῶν μαθημάτων. Νηστείας γὰρ καὶ ἀγρυπνίας εἰς τοσοῦτον ἐφάνη ἐληλακώς, ὡς ἄσαρκος μικροῦ καὶ ἄναιμος τοῖς πολλοῖς λογίζεσθαι, ἡσυχίας δὲ καὶ ἀοργησίας τοσοῦτον αὐτῷ τὸ περιόν, ὡς ψαλμικῶς [5] εἰπεῖν, κωφὸς οὐκ ἀκούων καὶ ἄλαλος οὐκ ἀνοίγων τὸ στόμα αὐτοῦ, τοῖς συνδιαιτωμένοις ἐνομίζετο. Πλουσίαν τε ἐν τῷ τῆς ψυχῆς ταμιείῳ τὴν ταπείνωσιν θησαυρίσας, οἰκιστὴν ἑαυτὸν καὶ πολιοῦχον τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας ἀνέδειξεν, εἴπερ ὁ εἰρηκὼς ἀληθής μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Τὸ δὲ τῆς προσευχῆς ἀκόρεστον καὶ ἀπλήστως ἐπιτελούμενον τίς ἆρα ἀξίως λογογραφήσοι ; Οὐκ [10] ἦν γὰρ ὥρας καιρὸς τῷ ὁσίῳ ἀνδρὶ πρὸς τὴν τοιαύτην ἐργασίαν τετυπωμένος, ἀλλ’ ἅπαν τὸ τῆς ἡμέρας διάστημα εἰς τὸ τῆς προσευχῆς αὐτῷ κατηνάλωτο γεώργιον, τοὺς μαργαρώδεις τῶν δακρύων ἐν θλίψει σπείρων πόνους, ἐν ἀγαλλιάσει δὲ θεριούμενος […
9. 3 φωτὶ φῶς προσλαβέσθαι : cf. Greg. Naz., Apologetica oratio II, 7, 8 (éd. Bernardi, p. 96 = PG 35, col. 416C) ; De dogmate et constitutione episcoporum, 1, 12 (éd. Mossay, p. 58 = PG 35, col. 1065A) || 12 φωτὶ φῶς προσλαβόμενος : vide supra l. 3
10. 5 κωφὸς – αὐτοῦ : Ps. 37 (38), 14 || 8 μακάριοι – οὐρανῶν : Mt. 5, 3 || 12-13 τῶν δακρύων … τὰ δράγματα : cf. Ps. 125 (126), 5-6 || θεριούμενος … ἐκλυόμενος : cf. Gal. 6, 9
9. 1 καὶ1 om. FD || τὸν F || τεταγμένων δὲ D || εὑδομάδος MF || τῆς om. F || ἀφαιρεθήσις P ἀφαιρεθὴς M || 2 ἠξίοι CPF || τίμιον καὶ ante ἀεισέβαστον add. FD || ἀνταλλάξασθαι P || 3 τῶ τῶν C || 4 ἐδυσώπει om. M || τῶ τῶν μοναζόντων : τὸ τῶν μοναχῶν P τὸ τῶν μοναχῶν συστήματι FD τὸ τῶν αὐτῶν M || ἐνκαταλεχθῆναι F || καὶ ante κλήρῳ add. D || τίμιος ἐκεῖνος καὶ ante θεοσεβὴς add. FD || 5 ὂν P || ἐδεδείη C -ίη P || 6 ἐπιρρεπὲς καὶ om. CP || 7 ἀστάτου : αὐτοῦ M || πάντι PMF || τὴν om. FD || 8 ὁ τίμιος Βάκχος οὗτος M || ἀκμάχων M || καὶ σφριγῶν om. MFD || σφρίγων P || 8-9 ταῖς παριαῖς P τὰς παριὰς M || 9 τὰ2 om. M || 10 πρέσβης P || δ’ om. M || 11 πρύχοντας M || ἱκεσίαι M || 12 ἐδιδύσκεται F || προλαβόμενος F
10. 1 δεῖ P || τὸ τῶν PMF || ἑαυτῶν M || 3 ἐς P || ἐληλακὸς P || ἀναίματος FD ἀναίμακτος M || 4 αὐτὸ PM || 6 πλουσίαν δὲ FD || τῶ τῆς ψ. ταμείω M ἑαυτῶ τὸ τῆς ψ. ταμιεῖον P || 7 εἰρηκὸς ἀληθεὶς P || 8 τῶ δὲ P || 9 ἀπλείστως PF ἀναπλείστως M || παρ’ αὐτοῦ ante ἐπιτελούμενον add. FD || λογογραφήσειεν P λογογραφῆσαι M || 10 ἀλλὰ CM || 12 μαργαρώδεις μὲν FD || δὲ om. MF
28…] larmes semblables à des perles et, pour parler comme l’Apôtre, allant récolter dans la joie en son temps les prémices des fruits sans se relâcher ; car ce qui était derrière lui, il l’oubliait, et ce qui était devant, il y tendait secrètement chaque jour, sans se rassasier de cette activité divine.
2911. Comme le pasteur sincère de ce monastère connaissait les recherches clandestines et secrètes que menait la nation haïssable à Dieu au sujet de ceux qui ont pris en horreur leur dogme infâme et ont rejoint les rangs chrétiens, songeant que peut-être un de ces hommes malintentionnés qui cherchent à compromettre (les autres) pouvait porter à leurs oreilles qui renient Dieu l’apostasie du vénérable homme et faire courir un risque mortel à son monastère parce qu’il avait baptisé un Agarène, il lui donna l’ordre de ne pas pratiquer en un seul endroit les activités et la conduite liées à l’état monastique, mais de faire le tour des monastères, Saint-Moïse en Arabie, Saint-Euthyme, le pré des miracles, la Vieille Laure et le Kastellion, parfois aussi le monastère des Byzantins, et naturellement ceux qui sont proches et regroupés dans le voisinage. Ayant reçu ce commandement, le très vénérable Bacchos faisait la tournée (des monastères) en accomplissant sans hésitation ce qui lui avait été prescrit. Lorsqu’il voyait les combats angéliques des ascètes, il les suivait à la trace, pour ramasser les miettes de la vertu de chacun et les graver dans son propre esprit, se constituant lui-même demeure de vertus. De même que ceux qui impriment les formes grâce aux couleurs, lorsqu’ils peignent une image à partir d’une autre, fixent inlassablement des yeux l’image modèle afin de reproduire dans leur œuvre la figure qui s’y trouve, de même cet homme tout à fait admirable, observant infatigablement les combats des moines et les considérant chaque fois comme des images raisonnables et vivantes, désirait aussi s’approprier leurs bienfaits en les imitant.
30…] καιρῷ ἰδίῳ, ἀποστολικῶς εἰπεῖν, μὴ ἐκλυόμενος τῶν καρπῶν τὰ δράγματα· τῶν γὰρ ὄπισθεν ἐπιλανθανόμενος καὶ τῶν ἔμπροσθεν ὁσημέραι μυστικῶς ἐπεκτεινόμενος τῆς [15] τοιαύτης θεοπρεποῦς ἐργασίας οὐκ ἐνεπίμπλατο.
3111. Ὁ δὲ τῆς τοιαύτης μονῆς ἀληθὴς ποιμὴν τὰς τοῦ θεοστυγοῦς ἔθνους εἰδὼς κρυφιοπνεύστους καὶ λαθροπόρους ἀναζητήσεις περὶ τῶν βδελυσσομένων τὸ αὐτῶν μυσαρὸν δόγμα καὶ τῷ χριστιανικῷ προσερχομένους κλήρῳ, ἐννοῶν μήπως τις τῶν κινδυνοθελῶν καὶ χαιρεκάκων τοῖς ἀθέοις αὐτῶν ὠσὶν ἐνηχήσει τὴν τοῦ τιμίου ἀνδρὸς [5] ἐξ αὐτῶν ἀποστασίαν καὶ κίνδυνον θανατηφόρον ἐπενέγκῃ τῇ αὐτοῦ μονῇ ὡς Ἀγαρηνὸν βεβαπτικότα, ἐντολὴν αὐτῷ δέδωκεν ὅπως μὴ ἐν ἑνὶ τόπῳ τὴν ἐργασίαν καὶ διαγωγὴν τοῦ μοναδικοῦ βίου τελείτω ἀλλὰ κυκλικῶς περιοδεύειν τὰ ἀσκητήρια, τόν τε ἅγιον Μωσέα ἐν Ἀραβίᾳ καὶ τὸν ἅγιον Εὐθύμιον τὸν τῶν θαυμάτων λειμῶνα, τήν τε Παλαιὰν Λαύραν καὶ τὸ Kαστέλλιον, ἔσθ’ ὅτε καὶ τὴν μονὴν τῶν Βυζαντίων καὶ τά, ὡς εἰκός, [10] ἐν τούτοις ὁμοροῦντά τε καὶ παρομαρτοῦντα τῇ γειτνιάσει. Τοῦτο δὴ τὸ κέλευσμα ὁ τιμιώτατος Βάκχος δεδεγμένος περιῄει ἀδιστάκτως ἀποπεραίνων τὰ προσταχθέντα. Καὶ τοὺς τῶν ἀσκητῶν ἀγγελικοὺς ἀγῶνας ὁρῶν ἰχνηλατικῶς τε τὴν ἑκάστου ἀρετὴν ψιχολογῶν καὶ τῷ οἰκείῳ νῷ ἐντιθέμενος ἀρετῶν οἰκητήριον ἑαυτὸν κατεσκεύασεν. Καὶ καθάπερ οἱ τὰς μορφὰς ἐντυποῦντες τοῖς χρώμασιν, ἐπειδὰν ἐξ εἰκόνος εἰκόνα [15] διαχαράττουσιν, ἀπερικάκως τῇ ἀρχετύπῳ εἰκόνι ἐνατενίζουσι τὸν ἐκεῖθεν χαρακτῆρα πρὸς τὸ ἀνατυπώσασθαι πονήματα, οὕτω δὴ καὶ ὁ πανάγαστος οὗτος ἀνὴρ πρὸς τοὺς τῶν μοναστῶν ἀγῶνας ἀεννάως καθορῶν καὶ οἱονεὶ πρός τινας λογικὰς εἰκόνας καὶ ζωηρὰς ἑκάστοτε προσβλέπων καὶ τὰς αὐτῶν ἀγαθοεργίας σφετερίζεσθαι μιμητικῶς ἐπεπόθει.
10. 13-14 τῶν γὰρ ὄπισθεν – ἐπεκτεινόμενος : cf. Phil. 3, 13
11. 8 Μωσέα ἐν Ἀραβίᾳ : cf. Deut. 32, 49-50
10. 13 καρπῶν : πόνων P || γὰρ om. F || 14 ωσήμεραι CacM ὡς ἡμέραι P || μυστικῶς om. P || ἐπεκτείμενος D || 15 ἐνεπίπλατο M
11. 1 αὐτῆς P || ἀληθεὶς P || θεοστυγοῦς om. M || ἔθους F || 2 κρυφιοπεύστους M || βλελυσσομένων D || 3 ἐναγὲς καὶ ante μυσαρὸν add. FD || προσερχομένων D || καὶ ante ἐννοῶν add. D || 4 χαιρεκακῶν M || δουλίοις (δολ- D) καὶ ante ἀθέοις add. FD || ἐνηχήση MD || τὴν om. F || τοῦ ὁσίου καὶ τοῦ (om. D) τιμίου ἀνδρὸς Βάκχου FD || 5 ἀποπτασίαν F || ἐπενέγκει F || τὴν F || ἀγαρινὸν P || 6 αὐτὸ δέδοκεν P || ἐν om. C || 7 τελείτω sed οι supra ει F τελεῖτο P τελεῖν M τελοίη D || κεκλικῶς F || περιοδεύων C περιοδεύη D || 8 Μωυσέα ἐν Ἀρραβίᾳ C || λειμόνα F || 9 ὡσεικώς M || 10 γειτωνιάσει M || δὲ MFD || 11 καὶ ὅσιος post τιμιώτατος add. FD || δεδιδαγμένος M || περήει C περιείη P || αὐτῶ post προσταχθέντα add. FD || 12 τοὺς τῶν ἀσκ. ἀγῶνας ὁρῶν τοὺς ἀγγελικοὺς M || ἀσκητῶν om. FD || ἰχνηλατικὸς P || 13 ψηχολογῶν P || ἐν τῆ θέμενος P || ἑαυτῶ παρεσκεύασεν P || 14 οἱ iter. C || ἐξεικόνως F || εἰκόνα om. M || 15 ἀπερικάλως M || 16 νέα ante πονήματα add. FD || πονημώτατα M || ὁ τίμιος και πανάγαστος οὗτος ἀνὴρ Βάκχος FD || 17 ὁρῶν M || οἰωνὶ M || καὶ2 : εἰς P || 18 τὰς om. F || αὐτῶ P || ἐφετερίζεσθαι F || ἐπεπόθη CP
3212. Pendant que le saint vivait dans (l’accomplissement de) ces exploits, sa génitrice, en vérité aussi sa mère en esprit, qui était par nature comme un arbre que l’on reconnaît à son fruit, chaste Anne qui avait offert un nouveau Samuel, monta à Jérusalem pour l’Exaltation de la vénérable Croix. Comme elle désirait voir la retraite de son enfant, elle commença à questionner sans relâche les gens qu’elle rencontrait en route. Quand elle eut retrouvé celui qu’elle cherchait, elle leva ses mains en l’air dans un mouvement circulaire et, déployant ses bras en avant comme des ailes, elle l’embrassa tout contre elle ; son amour inné l’ayant attachée à lui par un lien inséparable, elle le couvrait de baisers infinis, inondant de flots de larmes ce visage très saint. On sait bien en effet que les larmes coulent des paupières aussi bien dans les malheurs qui causent du chagrin que dans les heureux événements qui appellent la joie. Longtemps après, lorsqu’elle eut ôté les mains de sa nuque et les eut ramenées à elle, elle s’empressait d’interroger le saint avec insistance au sujet de son mode de vie et de sa conduite, désirant apprendre quand, comment et par qui il avait reçu l’onction du saint baptême et avait été revêtu de l’habit monastique. En effet, les entrailles maternelles sont ainsi faites qu’après une séparation, lorsqu’elles retrouvent leurs enfants, les mères cherchent à savoir par le menu tout ce qui est arrivé à leur petit. Avec sa douceur naturelle, il lui raconta tout en détail, en achevant son récit par ces paroles : « C’est conduit et mis sur le droit chemin par tes prières, ma mère, que j’ai réalisé tous mes désirs sans trouver d’obstacle. »
3313. Après d’assez longs discours de part et d’autre et des louanges en signe de reconnaissance à celui qui dispense toutes choses, ils s’embrassèrent encore une fois en guise d’adieu et sortirent ensemble de la cellule. Il fit un petit bout de chemin avec sa mère et, lorsqu’elle l’eut rassasié de son enseignement fortifiant, il fit demi-tour et s’en retourna dans sa chambre pratiquer l’ascèse. Sa mère, bienheureuse (dans la pratique) des vertus, vénérable et respectable, de bien peu inférieure à Abraham et son holocauste, après son retour à Maïouma, fit connaître à ses enfants […
3412. Ἐν τούτοις τοῖς κατορθώμασι τοῦ ὁσίου βιοῦντος, ἡ τούτου γεννήτρια, ἡ ὡς ἀληθῶς καὶ ψυχῆς μήτηρ ἥτις ὡς δένδρον ἀπὸ καρποῦ διαγιγνώσκεσθαι πέφυκεν, ἡ σώφρων Ἄννα ἡ τὸν Σαμουὴλ προσενηνοχυῖα τὸν δεύτερον, εἰς Ἱεροσόλυμα ἀφίκετο τῆς ὑψώσεως ἕνεκεν τοῦ τιμίου σταυροῦ καὶ τὴν τοῦ τέκνου μονίαν ἰδέσθαι ποθοῦσα ζητητικῶς [5] φιλοπευστεῖν τοῖς παρατυγχάνουσιν καθ’ ὁδοῦ ἐνεχείρει. Καὶ τοῦ ζητουμένου τυχοῦσα τὰς χεῖρας κυκλοειδῶς πρὸς ὕψος μετεωρίσασα καὶ ὡς πτέρυγας τὰς πήχεις ἐξακοντίσασα καὶ τοῦτον ἡρμοσμένως ἐναγκαλισαμένη καὶ τῇ ἐνούσῃ αὐτῇ στοργῇ ἀδιασπάστως προσκολληθεῖσα ἀμέτρως τοῦτον κατησπάζετο δακρύων ῥοαῖς τὸ πανάγιον ἐκεῖνο καταρδεύσασα πρόσωπον· οἶδεν γὰρ οἶδεν, ὥσπερ ἐν ταῖς τῶν λυπηρῶν συμφοραῖς, [10] οὕτως καὶ ἐν ταῖς τῶν χαροποιῶν ἐπιτυχίαις προχεῖσθαι τῶν βλεφάρων τὸ δάκρυον. Ὀψὲ γοῦν ποτε τοῦ τένοντος τοῦ ὁσίου τὰς ἑαυτῆς ἀπάρασα χεῖρας καὶ εἰς ἑαυτὴν ἑλκύσασα ἀνερευνᾶσθαι πευστικῶς τὸν ὅσιον ἔσπευδεν τῆς τε ἀναστροφῆς καὶ διαγωγῆς καὶ τῆς τοῦ ἁγίου βαπτίσματος χρίσεως καὶ τοῦ μοναδικοῦ σχήματος τὴν ἀμφίασιν ὅπως καὶ παρά τινος καὶ πότε γλιχομένη μαθεῖν. Εἰώθει γὰρ τὰ τῶν μητέρων σπλάγχνα ἐξ [15] ἀπουσίας τοῖς τέκνοις περιτυγχάνοντα κατὰ μικρὸν ἅπαντα τὰ συμβεβηκότα τῷ παιδὶ διερευνᾶσθαι. Ὁ δὲ τῇ ἐνούσῃ αὐτῷ ἠπιότητι ἅπαντα κατὰ μέρος διεξῄει, ἀκροτελευταῖον τόδε τὸ ἔπος ἐπειπών· « εὐχαῖς σου, ὦ μῆτερ, ὁδηγούμενος καὶ κατευοδούμενος πᾶν ὁτιοῦν τῶν ἐμοὶ ἐρασμίων ἀνεμποδίστως τετελείωκα. »
3513. Τετυχηκότες τοίνυν ἑκάτεροι πλατυτέρας παρ’ ἀλλήλων ὁμιλίας καὶ αἶνον τῷ παρόχῳ τῶν ὅλων ἀμειψάμενοι, ἔτι τε καὶ συντακτήριον ἀλλήλους κατασπασάμενοι, ἐξῄεσαν ἄμφω τῆς κέλλης. Καὶ βραχύ τι τῇ τεκούσῃ συνοδοιπορήσας καὶ παρ’ αὐτῆς στηριγμάτων διδασκαλίας ἐμφορηθείς, ὀπισθόρμητος παλινοστήσας ἐν τῷ οἰκείῳ [5] οἰκίσκῳ ἤσκει. Ἡ δὲ τούτου πανόλβιος ἐν ἀρεταῖς μήτηρ, ἡ τιμία καὶ αἰδέσιμος, ἡ τῆς ἀβραμιαίας ὁλοκαρπώσεως οὐ πρὸς πολὺ δευτερεύουσα, τὸν Μαϊουμᾶν καταλαβοῦσα […
12. 2 ὡς δένδρον – διαγιγνώσκεσθαι : cf. Mt. 7, 18 ; 12, 33 ; Lc. 6, 44 || 3 Ἄννα – Σαμουήλ : cf. I Regn. 1, 20-22
13. 6 ἀβραμιαίας ὁλοκαρπώσεως : cf. Gen. 22, 2-18
12. 1 τοίνυν post τούτοις add. FD || ἀνδρὸς Βάκχου ante βιοῦντος add. FD || 2 οὐ μόνον σώματος ἀλλὰ ante καὶ ψυχῆς add. FD || ὥσπερ καὶ τὸ δένδρον FD || ἀπὸ τοῦ κ. PFD ἐκ τοῦ κ. M || διαγινώσκεσθαι MFD || καὶ δικαία post σώφρων add. FD || 4 σταυροῦ om. D || μονιὰν CFD || ὁδέσθαι F || ζητικῶς F || 5 φιλοπευστὴν P || ἐπεχείρι P || καὶ τοῦτον εὑροῦσα post τυχοῦσα add. M || 6 μετεωρήσασα CPFD || πήχεις : χεῖρας M || ἐξακοντήσασα PF || 7 εἰρμοσμένος P ἡρμωσμένος F ἡρμωμένως D || 8 κολληθεῖσα M || πανάγιον : ὅσιον FD || 9 καταρδεύσασα : -σα supra lin. add. manus recentior C καταρδεύουσα MFD || γὰρ οἶδεν om. F || 10 οὕτω PM || φλεφάρων D || 11 ταίνοντος FD || ἀπάρας F || 12 ἀνελκύσασα M || ἀνερωτᾶσθαι M || πλευστικῶς F πιστευκῶς M || ὅσιον : μακάριον FD || 13 χρήσεως CMF || 14 γληχομένη CMF || εἰώθη CMF -θι P || 15 ἅπαντα om. FD || τῶν συμβεβηκότων C || 15-16 τὰ συμβεβηκότα – ἅπαντα om. M || 16 αὐτὸν C || διεξίει CPF || ἀκροτελεύταῖον C ἀκροτελεύτιον MF ἀκροτελεύτειον D || 17 τότε M || ὅτι post ἐπειπών add. M || τιμίαις post σου add. FD || διηγούμενος C || 18 ἐν ἐμοὶ P
13. 1 καὶ ante πλατυτέρας add. MFD || καὶ δόξαν post αἶνον add. FD || 2 παροχῶ C || ὅλων : ἀγαθῶν M || θεῶ ἡμῶν ante ἀμειψάμενοι add. M θεῶ post ἀμειψάμενοι add. FD || ἔτη P || συνακτήριον M || ἀλλήλοις MFD || 3 ἐξίεσαν CPMF || ἀμφότεροι M || συνοδοιπορίσας P || 4 στηρίγματα M || 5 ἤσκει οἴκω M || ἐν ἀρεταῖς : supra lin. F om. M || καὶ ἐνάρετος post μήτηρ add. M || ἡ τῆς : καὶ τῆς FD || 6 ἁβραμιακῆς M
36…] tout ce qu’elle avait vu chez le saint (et ajouta) : « Votre fausse croyance infâmante le fait beaucoup souffrir et lui cause du chagrin, le consumant d’affliction. » Comme ils étaient issus d’une telle mère, ces rameaux encore verts de la pieuse femme, en entendant ce qui concernait le saint et débordant d’amour divin, vendirent les biens qui leur appartenaient à Maïouma ; s’exilant de leur patrie, ils partirent tous ensemble pour un pays étranger : ils accédèrent au très saint baptême avec femme et enfants, ayant préféré, pour parler comme le prophète, être jeté(s) dans la maison de Dieu plutôt que d’habiter sous les tentes des pécheurs.
3714. L’un des sept était marié à une femme inflexible, féroce et implacable, comme nous l’entendons à propos de Jézabel et de Dalila qui tua son époux ; en désaccord avec lui au sujet de la foi chrétienne, elle resta dans sa religion impure et maudite. Or ceux qui leur étaient liés, parents par alliance, proches et voisins, quand ils apprirent la nouvelle de leur exil et déménagement, qu’après avoir embrassé la foi des chrétiens, ils étaient partis de là, sous le coup d’une colère sans borne, mirent en œuvre la machination suivante. Ils font venir un des apostats les plus haineux, le pire de toute la terre, nouveau Judas et nouveau Doèk le Syrien et l’Iduméen ; ils l’envoient faire le tour des monastères en se faisant passer pour un chrétien et enquêter secrètement et clandestinement pour voir si par hasard il trouve le très saint Bacchos, celui qu’eux appellent Dahak ; ils lui donnent beaucoup d’argent pour salaire de sa souillure meurtrière et promettent d’en donner davantage, s’il parvient à réaliser ce qu’ils avaient en tête. Ô l’entreprise juive ! De nouveau de l’argent et un traître Judas, héritier de la corde pour se pendre, qui complote de livrer le saint ! Une fois arrivé à Jérusalem, cet homme pervers, un diable, se promenait donc dans les rues et sur les places et espionnait sous son apparence trompeuse en se mêlant perfidement à la foule. Justement l’homme de Dieu Bacchos, comme mû par une mission, entrait à la Sainte-Anastasis pour y prier. […
38…] ἅπαντα δῆλα πεποίηκε τοῖς ἰδίοις τέκνοις τὰ εἰς τὸν ὅσιον ὁραθέντα αὐτῇ καὶ ὅτι « λίαν ἀλγεῖ καὶ ἀνιᾶται περὶ τῆς ὑμῶν αἰσχίστου κακοδοξίας τῷ πένθει τρυχόμενος ». Οἱ δὲ ὡς ἐκ τοιαύτης μητρὸς τυγχάνοντες, οἱ τῆς εὐσεβοῦς νεοθαλεῖς ὄρπηκες, τὰς τοῦ ἁγίου [10] δηλώσεις ἐνηχηθέντες καὶ τῇ φιλοθεΐᾳ ὑπερζέσαντες τὰ ἐνόντα αὐτοῖς κτήματα ἐν τῷ Μαϊουμᾷ πεπρακότες καὶ μετανάσται τῆς ἐνεγκαμένης γεγονότες, ὁμαδὸν εἰς ἀλλοδαπῆ χώραν ἀπάραντες, τῷ παναγίῳ προσῆλθον βαπτίσματι σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις ἐκλεξάμενοι, προφητικῶς εἰπεῖν, παραρριπτεῖσθαι ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ μᾶλλον ἢ οἰκεῖν ἐν σκηνώμασιν ἁμαρτωλῶν.
3914. Εἷς δέ τις τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἑπτὰ συνεζευγμένος ἦν γυναικὶ ἀκαμπεῖ καὶ θηριώδει καὶ ἀμειλίκτῳ καὶ οἵαν τὴν Ἱεζάβελ ἀκούομεν καὶ τὴν ἀνδροφόνον Δαλιδᾶν, μὴ συναιρούσης αὐτῷ ἐπὶ τῇ τοῦ χριστιανισμοῦ πίστει, ἀλλ’ ἐνέμεινεν τῇ βεβήλῳ καὶ ἐναγεῖ θρησκείᾳ. Οἱ δὲ τούτοις διαφέροντες, κηδεσταὶ καὶ ἀγχιστεῖς καὶ ἀγχιτέρμονες, [5] τὸ τῆς μεταναστάσεως καὶ μετοικησίας μεμαθηκότες καὶ ὅτι τὴν τῶν χριστιανῶν ἑλόμενοι πίστιν ἀπῃρήκασιν τῶν τῇδε, εἰς ἄμετρον ἐξαφθέντες θυμὸν σκευωρίαν δρῶσιν τοιάνδε· εἰσκαλεσάμενοι γὰρ ἕνα τῶν ἐχθίστων ἀποστατῶν πονηρότατον παρὰ πᾶσαν τὴν γῆν, δεύτερον Ἰούδαν καὶ Δωὴκ τὸν Σῦρον καὶ Ἰδουμαῖον, πεπόμφασιν αὐτὸν ὡς δῆθεν χριστιανὸν νομιζόμενον ἀναστρέφεσθαι ἐν τοῖς ἀσκητηρίοις καὶ λαθροπόρως [10] κρυφιοπευστεῖν καὶ ἀνερευνᾶν εἴ πως εὕροι τὸν ὁσιώτατον Βάκχον, τὸν παρ’ αὐτοῖς Δαχὰκ ὀνομαζόμενον, δεδωκότες αὐτῷ ἀργύρια ἱκανὰ εἰς μισθὸν μιαιφονίας καὶ ἕτερα συνθέμενοι παρέχειν, εἴπερ τὸ ἑαυτῶν περαιώσει καταθύμιον. Ὢ τῆς ἰουδαϊκῆς ἐγχειρήσεως, πάλιν ἀργύρια καὶ προδότης Ἰούδας ὁ τῆς ἀγχόνης κληρονόμος προδιδόναι τὸν ὅσιον συνθέμενος ! Οὗτος οὖν ὁ πονηρὸς ἀνὴρ καὶ διάβολος ἐν Ἱεροσολύμοις γενόμενος [15] τὰς ἀγυιὰς καὶ πλατείας ἀναπατῶν περιεσκόπει ὑπούλως καὶ δολίως συναναμιγνύμενος τοῖς πᾶσιν. Καὶ δὴ ὁ τοῦ Θεοῦ ἀνὴρ Βάκχος εἰσῄει ὡς ἐξ ἀποστολῆς τινὸς εὐξόμενος εἰς […
13. 13-14 παραρριπτεῖσθαι – ἁμαρτωλῶν : Ps. 83 (84), 11
14. 2 οἵαν τὴν Ἱεζάβελ ἀκούομεν : cf. III Regn. 20, 1-16 || τὴν ἀνδροφόνον Δαλιδᾶν : cf. Iud. 16, 12-20 || 11 ἀργύρια ἱκανά : cf. Mt. 28, 12
13. 7 βάκχον post ὅσιον add. FD || αὐτὴ P || φησὶ(ν) post ὅτι add. FD || 8 ὁ ἀδελφὸς ὑμῶν post ἀνιᾶται add. FD || ἐσχίστης ὑμῶν P || καὶ βδελυρᾶς post αἰσχίστου add. FD || τὸ πένθη P || ἀεννάως post τρυχόμενος add. FD || 9 νεοθαλὴς M : ἀειθαλὴς P || ὄρπικες CPM || 10 δηλώσης M || τῆς φιλοθεΐας FD || χρήματα M || τῷ om. D || 11-12 ὁμαδὸν – ἀπάραντες om. FD || εἰσαλλοδᾶπη C || 12 ἁγίω CP || 13 ἐκλεξάμενος M || παραριπτεῖσθαι CPM || ἐν οἴκω κυρίου M || 14 ἀβαπτίστων καὶ ante ἁμαρτωλῶν add. FD
14. 1 συνεζευμένος P || ἀκαμπῆ CPM || θηριώδη CPM || 2 ἐκείνην post Ἰεζάβελ add. F || ἀκούωμεν M || ἀθλίαν καὶ ante ἀνδροφόνον add. FD || 3 συνερούσης C συναιροῦσαν M συναινούσης F συναινούση D || αὐτὸ P || ἐπέμενεν P ἐμμένειν ἐν M ἐμμένην ἐν F ἐμμένειν ἐθελούση ἐν D || 4 ἐναγὴ P || τῶν ἀγαρηνῶν post θρησκείᾳ add. FD || καὶ ἀγχιστεῖς om. P || ἀγχιστέρμονες P || 5 μετοικεσίας PM || τῆ τῶν CF || 6 ἀπερίκασιν P ἀπειρήκασι FD || πολὺ καὶ ante ἄμετρον add. FD || σκέωριαν PM κευωρίαν F || 7 δεινὸν καὶ πονηρότατον ὄντα FD || 8 τε ante Ἰούδαν inser. FD || δοὴκ PM || ἰουδουμαῖον M || 9 χριστιανιζόμενον CP || 10 κρυφιοπευστεῖν καὶ ἀνερευνᾶν : κρ. καὶ ἀνέρευναν M κρυφιοπνευστὴν καὶ ἀνερευνὰν P om. FD || τιμιώτατον M || 11 ἐπὶ τῷ ἀναιρεθῆναι προδώσει post ὀνομαζόμενον add. D || αὐτὸ P || 12 παρασχεῖν PM || πλείονα post παρέχειν add. FD || αὐτῶν PMFD || περεόσι P περεώσει M || ὢ τῆς τόλμης ὢ τῆς μανίας post καταθύμιον add. FD || 13 πάλιν ante προδότης add. FD || Ἰούδας ὁ : δεύτερος καὶ FD || προδοῦναι M || 15 ἐν ταῖς ἀγυιαῖς καὶ πλατίαις P || ἀγυὰς MFD || τῆς πόλεως ante ἀναπατῶν add. FD || συγκαταμιγνύμενος MFD || 16 δεῖ P || ἀνήρ : ἄνθρωπος M δοῦλος P δοῦλος καὶ ἀνὴρ FD
40…] À la vue du saint, l’homme fourbe et sournois, telle une bête sauvage, lion bondissant hors d’un taillis, le saisit par son scapulaire (épômis) ; et comme il avait fait reculer le saint en le tirant furieusement vers lui, il commença à gronder et appeler à pleine voix les Agarènes qui étaient présents : « Bien qu’il soit l’un de nos congénères, il a pris en horreur notre foi : il est devenu chrétien. Et voici qu’il porte même le vêtement monastique. » Son gosier était réellement un sépulcre béant, pour parler comme les psaumes.
4115. Alors, ceux qui se trouvaient autour, s’étant rassemblés en cercle – initiés comme (cet impie) de son hérésie qui renie Dieu –, prirent le saint homme et l’emmenèrent avec l’impie auprès de l’émir. En apprenant ce qui concernait le juste, celui-ci le fit enfermer dans une prison très sûre ; et le lendemain, il fit connaître son affaire à celui qu’ils considèrent comme leur stratège par une lettre de la teneur suivante : « Un jeune homme, apostat de notre foi, est passé du côté de l’erreur fallacieuse de ceux qu’on appelle chrétiens, entraînant à sa suite beaucoup d’autres. Je l’ai arrêté et mis en prison. S’il plaît donc à votre grandeur, venez promptement ici, pour que cette affaire soit examinée avec le plus grand soin, afin que d’autres n’agissent pas de même. Adieu. »
4216. Les serviteurs de l’impiété prirent la lettre du criminel et se rendirent dans la ville de Phossaton où ils donnèrent au stratège la lettre. Celui-ci, après avoir parcouru le document et pris connaissance de l’importance de son contenu, ordonna que le martyr soit amené devant lui. Pendant que le saint était enfermé dans la prison, un homme pieux venait très souvent lui rendre visite, lui apportant les provisions nécessaires et le frictionnant pour le stade du martyre. Il le suppliait avec insistance en disant : « Père Bacchos, prie pour le monde entier, pour notre ville de Jérusalem, pour la ville reine et les chrétiens de là-bas, et enfin pour moi aussi, afin que nous soyons préservés sains et saufs face aux pièges de l’ennemi et que nous n’ayons pas à subir l’épreuve amère qui s’annonce. » Le saint martyr dit : « C’est toi, avec les pères de la sainte ville, qui dois prier pour mon indignité, afin que le Seigneur […
43…] τὴν ἁγίαν Ἀνάστασιν. Ὁ δὲ κακεντρεχὴς καὶ σκολιὸς ἀνὴρ τὴν τοῦ ὁσίου θεασάμενος παρουσίαν, ὡς θὴρ ἀνήμερος ἔκ τινος λόχμης λεοντοειδῶς εἰσπηδήσας, ἐδράξατο τῆς ἐπωμίδος αὐτοῦ καὶ τῇ πρὸς αὐτὸν ὀργίλῳ ἀντανακλάσει τὸν ὅσιον τοῖς ὄπισθεν [20] ἀναποδίσας, διαβομβεῖσθαι καὶ ἀπηχεῖν μεγαλοφώνως ἐνήρξατο τοῖς συμπαροῦσιν Ἀγαρηνοῖς ὡς ὅτι « ὁμόφυλος ἡμῖν ὤν, βδελυξάμενος τὴν καθ’ ἡμᾶς πίστιν χριστιανὸς γέγονεν καὶ ἰδοὺ καὶ μοναδικὸν ἐνδιδύσκεται ἔνδυμα ». Ὄντως τάφος ἀνεῳγμένος ὁ λάρυγξ αὐτοῦ, ψαλμικῶς εἰπεῖν !
4415. Τότε οἱ κύκλῳ περιστοιχιζόμενοι, συμμύσται τῆς ἀθέου αὐτοῦ αἱρέσεως τυγχάνοντες, λαβόμενοι τὸν ὅσιον ἅμα τῷ ἀνοσίῳ ἀπήγαγον πρὸς τὸν ἀμηρᾶν· ὁ δὲ τὰ περὶ τοῦ δικαίου γνούς, καθεῖρξεν αὐτὸν ἐν ἀσφαλεστάτῃ φρουρᾷ καὶ δῆλα τὰ κατ’ αὐτὸν τῇ ἑξῆς πεποίηκεν τῷ παρ’ αὐτοῖς νομιζομένῳ στρατηγῷ δι’ ἐπιστολῆς ἐχούσης οὕτως· [5] « νεώτερός τις τῆς ἡμῶν ἀποστὰς πίστεως τῇ ἠπατημένῃ προσερρύη τῶν λεγομένων χριστιανῶν πλάνῃ, συνελκύσας μεθ’ ἑαυτοῦ καὶ ἑτέρους πλείστους· ὃν κρατήσας ἐθέμην εἰς φυλακήν. Κελεύσει οὖν τὸ ὑμέτερον μέγεθος ὠκυπόρως τὰ ἐνταῦθα καταλαβεῖν ὅπως τὸ τοιοῦτον κεφάλαιον ἐμμελέστατα ἐρευνηθείη πρὸς τὸ μὴ καὶ ἑτέρους τὸ αὐτὸ πρᾶξαι· ἔρρωσο. »
4516. Λαβόμενοι δὲ οἱ τῆς ἀσεβείας ὑπηρέται τὰ τοῦ παρανόμου γράμματα καὶ ἐν τῇ πόλει Φοσάτων γενόμενοι, ἐπέδωκαν τὴν ἐπιστολὴν τῷ στρατηγῷ· ὁ δὲ διεὶς τὸ πτυκτίον καὶ τὴν ἐγκειμένην δύναμιν γνούς, ἐκέλευσεν πρὸς αὐτὸν παραγενέσθαι τὸν μάρτυρα. Ἐγκεκλεισμένου δὲ τοῦ ἁγίου ἐν τῇ φρουρᾷ, ἀνήρ τις θεοφιλὴς συχνοτέρως εἰσῄει [5] ἐπισκεπτόμενος αὐτὸν καὶ τὰ πρὸς τὴν ἀναγκαίαν τῶν ἐδωδίμων χρείαν ἐπικομίζων αὐτῷ καὶ ἐπαλείφων αὐτὸν πρὸς τὸ τοῦ μαρτυρίου στάδιον. Ὃς καὶ ἐλιπάρει αὐτὸν πυκνοτέρως λέγων· « πάτερ Βάκχε, εὖξαι ὑπέρ τε τοῦ κόσμου παντὸς καὶ ὑπὲρ τῆς πόλεως ἡμῶν Ἱερουσαλὴμ καὶ τῆς βασιλευούσης πόλεως καὶ τῶν ἐκεῖσε χριστιανῶν, ἔτι τε καὶ ὑπὲρ ἐμοῦ αὐτοῦ ὅπως τῶν τοῦ ἐχθροῦ παγίδων ἀλώβητοι τηρηθείημεν καὶ [10] τῆς ἐπηγγελμένης ἀποτύχοιμεν πικρᾶς ἐτάσεως. » Ὁ δὲ ἅγιος μάρτυς ἔφη· « σε δέον ἐστὶν ἅμα τοῖς τῆς ἁγίας πόλεως πατράσιν ὑπὲρ τῆς ἐμῆς ἀναξιότητος εὔξασθαι ὅπως δῴη […
14. 17 σκολιὸς ἀνήρ : cf. Prov. 16, 28 || 22-23 τάφος – αὐτοῦ : Ps. 5, 10 ; 13, 3
14. 17 ἐκεῖνος ante ἀνὴρ add. FD || 18 κάθεκτος (ἀκάθεκτος D) καὶ ante ἀνήμερος add. FD || λόγμης P || ἐδράξετο M || 19 τοῖς ὄπισθεν τὸν ὅσιον M || 20 διαβομβήσας C -ίσας P || καὶ om. P || παροῦσιν P || αὐτῶ post συμπαροῦσιν add. FD || 21 ἀγαρινοῖς P || ὑμῖν F || ὂν P || ἤτοι μισήσας post βδελυξάμενος add. FD || 22 μοναχικὸν M || 23 λάρυξ CPM || αὐτῶν F || ψαλμικῶς εἰπεῖν om. P
15. 1 περιστυχιζόμενοι C || αὐτῶν MFD || 2 ὅσιον Βάκχον FD ἅγιον M || προδότη post ἀνοσίω add. FD || ἀμιρὰν P || 3 ἀνδρὸς post δικαίου add. FD || καθῆρξεν CP || 3-4 τῆ ἑξῆς ante δῆλα transp. FD || 4 τὸ P || 5 νεότερος MF || προσερρύει CPMD προσερύη F || 6 καὶ ante κρατήσας add. FD || 7 μέγεθος : κράτος M || ὠκυπόρως : ὢ κυπερ ὡς P om. MFD
16. 1 πηρέται P || 2 φωσάτω P φοσσάτων M φωσάτων D || διεὶς scripsimus : διῆς CP ἀνοίξας FD δεδιὼς M || τὸ πυκτίον PF τῶ πτυκτίω M || 4 καὶ φοβούμενον τὸν θεόν post θεοφιλὴς add. M || εἴσήει C εἰσίη P || 5 χρεῶν CP || χρείαν τῶν ἐδωδίμων M || 6 αὐτῷ om. P || καὶ – αὐτὸν om. M || 7 τε om. P || ὑπὲρ2 om. F || 9 ἔτει P || ἐμοῦ iter. D || αὐτοῦ : ἁμαρτωλοῦ M || τοῦ ταπεινοῦ post αὐτοῦ add. FD || τηρηθείεμεν FD || 10 ἀποτύχομεν P ἀποτύχωμεν MFD || πικρᾶς ἐτάσεως ante ἀποτύχοιμεν transp. FD || μάρτυς om. M || αὐτῶ post ἔφη add. M || 11 εὐτελείας καὶ ante ἀναξιότητος add. FD || εὔχεσθαι FD || δόη F
46…] m’accorde d’achever la course et d’obtenir le martyre que je désire. » Après l’avoir donc embrassé et avoir reçu sa bénédiction, l’homme pieux sortit de la prison.
4717. Le lendemain, l’émir de Jérusalem fit sortir le martyr de la prison, les mains attachées au cou par une planche, et le livra à ceux qui l’emmèneraient à la ville de Phossaton, conformément à l’ordre que lui avait envoyé le stratège. Voici donc que le martyr de Dieu s’était mis en route avec ceux qui l’escortaient. Comme il descendait rapidement le chemin en pente et qu’il allait déjà être privé de la vue très douce de Jérusalem à cause de l’escarpement de la côte, il ralentit un peu la vitesse de sa marche, tourna la tête au-dessus d’une épaule et, après avoir vu Jérusalem du coin de l’œil, il dit à peu près ceci : « Jérusalem, ô Jérusalem, cité du grand roi qu’entourent les montagnes – et le Seigneur entoure son peuple –, puisses-tu être fortifiée et préservée de manière inébranlable dès maintenant et pour les siècles, protégée par la main toute puissante de Dieu, siècle après siècle et au-delà. Puissent les enfants dont tu accouches être inscrits dans la Jérusalem d’en haut, dont Dieu est l’architecte et le créateur. Ouvre-moi, Maître, à moi aussi les portes de ta miséricorde et fais-moi entrer dans la Jérusalem d’en haut, mettant un terme à ma course dans l’épreuve qui se présente. » La toute dernière parole de l’hymne était encore sur ses saintes lèvres que, se retournant très brièvement et jetant un regard oblique, il pencha légèrement la tête et offrit (à la ville) son ultime hommage d’adieu, en disant : « Adieu Jérusalem, demeure de Dieu » ; et après avoir fait de la tête un mouvement en signe de croix, il poursuivit sa route dans la joie et l’exultation. Lorsqu’ils arrivèrent dans la ville de Phossaton, les serviteurs de l’abomination l’enfermèrent dans la prison, le mettant au milieu d’hommes malpropres et criminels. Ceux-ci ne cessaient de le railler, couvrant de crachats son vénérable visage, le déclarant publiquement apostat de leur hérésie détestable. Lui se taisait, imitant son maître pour se rendre semblable à lui.
48…] μοι Κύριος τελειῶσαι τὸν δρόμον καὶ τοῦ ἐπιθυμουμένου τυχεῖν μαρτυρίου. » Ἀσπασάμενος οὖν αὐτὸν ὁ θεοσεβὴς οὗτος ἀνὴρ καὶ εὐλογηθεὶς παρ’ αὐτοῦ ἐξῄει τῆς φρουρᾶς.
4917. Τῇ δὲ ἑξῆς ὁ ἀμηρᾶς Ἱεροσολύμων τὸν μάρτυρα τῆς φρουρᾶς ἐξαγαγών, τὰς χεῖρας τὲ σὺν τῷ τραχήλῳ τῷ ξύλῳ ἀσφαλισάμενος παρέδωκεν αὐτὸν τοῖς ἀπάγουσιν αὐτὸν ἐν τῇ πόλει Φοσάτων κατὰ τὸ προσταχθὲν αὐτῷ ὑπὸ τοῦ στρατηγοῦ. Καὶ δὴ ὁ τοῦ Θεοῦ μάρτυς ἅμα τοῖς συνοῦσιν αὐτῷ ἀπήρξατο τῆς ὁδοῦ. Καὶ ἤδη τὴν ἐπὶ τὸ πρανὲς πορείαν [5] ποιούμενος συντόμως καὶ μέλλων τὴν γλυκυτάτην ὅρασιν τῆς Ἱερουσαλὴμ κωλύεσθαι τῇ βαθυτάτῃ τῆς ὁδοῦ κατωφερείᾳ, μικρόν τι τὸ σπουδαῖον τῆς πορείας ἐπισχὼν τήν τε κάραν πρὸς ἕνα τῶν ὤμων διαστρέψας, πλαγίῳ τῷ ὄμματι τὴν Ἱερουσαλὴμ ἑωρακὼς ὧδέ πως ἔφη· « Ἱερουσαλήμ, Ἱερουσαλήμ, ἡ πόλις τοῦ βασιλέως τοῦ μεγάλου, ἧς ὄρη κύκλῳ καὶ Κύριος κύκλῳ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, στηριχθείης καὶ διαφυλαχθείης ἀτάραχος ἀπὸ τοῦ [10] νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος, χειρὶ Θεοῦ παναλκεστάτῃ σκεπομένη εἰς αἰῶνα καὶ ἐπ’ αἰῶνα καὶ ἔτι. Ἐγγραφείη τὰ τέκνα τῆς σῆς λοχείας εἰς τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ἧς τεχνίτης καὶ δημιουργὸς ὁ Θεός. Ἄνοιξον κἀμοί, ὦ δέσποτα, τὰς τοῦ ἐλέους σου πύλας καὶ ἐν τῇ ἄνω Ἱερουσαλὴμ εἰσάγαγε, τελειῶν μου τὸν δρόμον ἐν τῷδε τῷ ἐγχειρήματι. » Καὶ ἔτι τῆς ὑμνολογικῆς ἀκροτελευταίου ῥήσεως οὔσης ἐν τοῖς ὁσίοις αὐτοῦ χείλεσιν, λοξῷ τῷ [15] ὄμματι τῇ βραχυτάτῃ ἐπιστροφῇ τὴν κάραν μικρὸν κλίνας τὸ συντακτήριον καὶ τελευταῖον ἀπένειμεν αὐτῇ σέβας εἰπών· « σῴζου Ἱερουσαλήμ, τὸ τοῦ Θεοῦ κατοικητήριον » καὶ σταυροειδῶς τὴν κεφαλὴν κεκινηκώς, εἴχετο τῆς ὁδοῦ χαίρων καὶ ἀγαλλιώμενος. Οἱ δὲ τοῦ μύσους ὑπηρέται ἐν τῇ πόλει Φοσάτων γενόμενοι κατέκλεισαν αὐτὸν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ ἀκαθάρτοις καὶ φονικοῖς ἀνδράσιν αὐτὸν παρενείραντες, οἳ καὶ ἀνενδότως [20] ἐχλεύαζον αὐτὸν πτυέλῳ τὸ σεβάσμιον ἐκεῖνο καταρραίνοντες πρόσωπον, ἀποστάτην αὐτὸν δημηγοροῦντες τῆς φευκταίας αὐτῶν αἱρέσεως. Ὁ δὲ τῷ ἑαυτοῦ διδασκάλῳ μιμητικῶς ἐξομοιούμενος ἐσιώπα.
16. 12 τελειῶσαι τὸν δρόμον : Act. 20, 24 ; cf. II Tim. 4, 7
17. 8 Ἱερουσαλὴμ – Ἱερουσαλήμ : Mt. 23, 37 || ἡ πόλις – μεγάλου : Ps. 47 (48), 3 || 8-9 ὄρη κύκλῳ – αἰῶνος : Ps. 124 (125), 2 || 11 τὰ τέκνα – Ἱερουσαλήμ : cf. Gal. 4, 25-26 || 11-12 τεχνίτης – Θεός : Heb. 11, 10 || 13 τελειῶν μου τὸν δρόμον : cf. Act. 20, 24 ; II Tim. 4, 7 || 16 Ἱερουσαλήμ – κατοικητήριον : cf. Ps. 75 (76), 3 || 17 χαίρων καὶ ἀγαλλιώμενος : cf. Mt. 5, 12 || 21-22 ὁ δὲ … ἐσιώπα : cf. Mt. 26, 63 ; Mc. 14, 61
16. 12 ὁ κύριος FD || πεποθημένου P || μοι ἐπιτυχεῖν M μοι τυχεῖν FD || 13 ἐξείη C ἐξίει P
17. 2 τοῖς ἀπάγουσιν αὐτὸν om. P || 3 φωσάτω P φωσσάτων M φωσάτων D || κατὰ – στρατηγοῦ om. FD || 3-4 ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος M ὁ τοῦ Θεοῦ μάρτυς βάκχος FD || 4 ἤδη : δεῖ P || 5 συντόνως MF || καὶ iter. D || 6 κατοφερεία CF κατοφορία P καταφερία M || τὸ σπουδαῖον om. M || τῆς πορείας om. D || τε om. P || 7 τῶν ὤμων om. D || πλαγίῳ ὄμματι F πλαγείῳ ὄμματι D πλαγείῳ βλέμματι M || 8 πῶς P || 9 ὁ κύριος FD || καὶ διαφυλαχθείης : καὶ φυλαχθείης M om. P || ἀταράχως F || 10 εἰς om. P || εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα M || 11 καὶ ἔτη P ἔτι δὲ M || 12 ἄνοιξον δὲ FD ἄνοιξον δὴ M || 13 τέλειόν FD || τόδε P || δεχόμενος post ἐγχειρήματι add. FD || καὶ om. M || ἔτη P || 14 ἀκροτελεσθείσης καὶ ἀκροτελευταίας M || ἐν τοῖς χείλεσιν αὐτοῦ τοῖς ὁσίοις M || τὸ CF || 16 αὐτῇ : αὐτὴ P om. FD || ἁγία post ἱερουσαλὴμ add. FD || 17 οὕτως ante σταυροειδῶς add. FD || ἀγαλλόμενος καὶ δοξάζων τὸν κύριον FD || 18 μίσους FD || φωσάτων P φοσσάτων M φωσάτων D || ἐν om. C || 19 παρενήραντες P παρενείροντες FD || 20 αὐτῶ πτυελῶ P || καὶ πτυέλω τὸ ὅσιον ἐκεῖνο (ἐκείνου D) καὶ σεβάσμιον καταραίνοντες πρόσωπον FD || ἐκεῖνο : αὐτοῦ P || αἰρεσχελῆ (ἐρεσχελῆ D) καὶ ante ἀποστάτην add. FD || 21 δημηγοροῦντες : ἀποκαλοῦντες F ἀπεκάλουν D || τῆς δεινῆς αὐτῶν καὶ φευκταίας αἱρέσεως FD || αὐτοῦ MFD || καθηγητῆ καὶ διδασκάλω χριστῶ FD
5018. Après quelques jours, le stratège – qui est appellé chez eux aussi émir – convoqua le juge au prétoire et, en présence du personnel judiciaire habituel, il ordonna d’amener le saint. Voici donc qu’on amena le saint, le visage rayonnant ; pendant qu’il traversait le vestibule, il avait levé les bras au ciel et crié : « Dieu des chrétiens, aide-moi. » S’étant arrêté devant les juges, il observait de part et d’autre les foules rassemblées ; car on pouvait voir rassemblées des foules tout à la fois d’Agarènes, de Samaritains, de Juifs et de chrétiens, qui se tenaient en cercle tout autour et regardaient le spectacle des événements attentivement et sans cligner des yeux. D’un côté, les Juifs, les Samaritains et les Agarènes croyaient s’amuser, parce qu’ils espéraient que le martyr regimberait par crainte du châtiment et qu’il reviendrait à la religion paternelle, démontrant par là que les croyances des chrétiens sont risibles. De l’autre côté, l’essaim ami de Dieu des chrétiens orthodoxes, la nation sainte, le troupeau racheté par le Christ, était saisi par la crainte et l’angoisse ; ils se tenaient courbés, la tête inclinée vers le sol, en proie au découragement, les visages couverts de la pâleur du corps, les joues inondées de larmes, de crainte que le martyr n’embrasse l’amour de la vie et repousse la mort, ne se cabre et s’enchevêtre dans les pièges paternels. En effet, quel spectacle stupéfiant que d’apercevoir l’athlète qui venait d’apparaître ; mais au soir, des pleurs se firent entendre, et peu après il y eut l’exultation.
5119. Le juge dit au saint : « Dis-nous, misérable, quel est le maudit, destructeur d’âmes, qui t’a trompé en te persuadant de rejeter la foi paternelle et de te convertir à la tromperie des chrétiens ? » Le serviteur de Dieu, complètement indifférent à sa question, sans répondre à son bavardage nuisible à l’esprit, dit : « Alléluia, Alléluia, Gloire à Toi, Dieu ! » En effet, il entonnait les actions de grâce à Dieu et les chants de louanges habituels, plutôt que de répondre à ses questions. Ne comprenant pas ce que le martyr avait déclaré, parce qu’il ne connaissait pas le grec, le scélérat […
5218. Μετὰ δέ τινας ἡμέρας ὁ στρατηγός, ὁ παρ’ αὐτοῖς καὶ ἀμηρᾶς ὀνομαζόμενος, τὸν δικαστὴν προσκαλεσάμενος ἐν τῷ πραιτωρίῳ, τῆς συνήθους τάξεως παρεστώσης, τὸν ἅγιον προσαχθῆναι ἐκέλευσεν· καὶ δὴ προσήχθη ὁ ἅγιος φαιδρῷ τῷ προσώπῳ. Καὶ ἔτι τοῦ προαυλίου ἐπιβάς, τὰς χεῖρας εἰς οὐρανὸν ἀνατείνας ἐβόησε λέγων· « ὁ Θεὸς τῶν [5] χριστιανῶν βοήθει μοι. » Καὶ στὰς ἔμπροσθεν τῶν δικαστῶν τῇδε κἀκεῖσε τὰ ἐπισυνηγμένα πλήθη περιεσκόπει. Ἦν γὰρ θεάσασθαι ὁμαδὸν πλήθη συνηγμένα Ἀγαρηνῶν, Σαμαρειτῶν, Ἰουδαίων καὶ χριστιανῶν κυκλόθεν περιστοιχιζόμενα καὶ τὴν τῶν δρωμένων ὄψιν ἐμμελῶς καὶ ἀσκαρδαμύκτως ὀπτανόμενα. Οἱ μὲν τῶν Ἰουδαίων καὶ Σαμαρειτῶν καὶ Ἀγαρηνῶν ἐφησθῆναι οἰόμενοι, ἐλπίζοντες ἀφηνιάσαι τῷ δέει τῆς [10] τιμωρίας τὸν μάρτυρα καὶ πρὸς τὴν πατρῴαν παλινοστῆσαι θρησκείαν καὶ διὰ τούτου γέλωτα αὐτοῖς τὰ χριστιανῶν ἀποδεῖξαι· ὁ δὲ τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν φιλόθεος ἐσμός, τὸ ἅγιον ἔθνος καὶ χριστώνητον ποίμνιον, δέει καὶ ἀγωνίᾳ συνείχοντο, κεκυφότες καὶ πρὸς γῆν νενευκότες ἀθυμίᾳ τε συνεχόμενοι καὶ ὠχρότητι σώματος τὰς ὄψεις περιανθούμενοι καὶ δάκρυσι τὰς παρειὰς καταρδεύοντες, δεδιότες μή πως τὸ φιλόζωον [15] ἐπισπασάμενος ὁ μάρτυς τὸ θανεῖν ἀπωσάμενος ἀναχαιτίσῃ καὶ ταῖς πατρῴαις περιπαρῇ πάγαις. Ἔκπληκτον γὰρ ἦν τὸν νεοφανῆ ἀθλητὴν καθιδέσθαι, ἀλλ’ ἑσπέρας ηὐλίσθη κλαυθμὸς καὶ μετ’ οὐ πολὺ ἀγαλλίασις γέγονεν.
5319. Ἔφη οὖν ὁ δικαστὴς τῷ ἁγίῳ· « λέγε ἡμῖν, ὦ παγκάκιστε, τίς σε ἀλιτήριος καὶ ψυχοφθόρος ἐξαπατήσας πέπεικεν τῆς πατρῴας ἀπορραγῆναι πίστεως καὶ τῇ τῶν χριστιανῶν μεταβῆναι ἀπάτῃ ; » Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ θεράπων πάντῃ πρὸς τὴν αὐτοῦ πεῦσιν ἀλλοτριούμενος καὶ τῇ φρενοβλαβεῖ αὐτοῦ φληναφίᾳ μὴ ἀποκρινάμενος, φησίν [5] « ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα, δόξα σοι ὁ Θεός. » Θεῷ γὰρ εὐχαριστίας καὶ ὑμνῳδίας τὰς συνήθεις ἀνέμελπεν ἢ τούτῳ πεύσεις ἀνταπεδίδου. Μὴ εἰδὼς οὖν ὁ μιαιφόνος ὃ ὁ μάρτυς ἀπεφήνατο διὰ τὸ ἀμύητον εἶναι ἑλληνικῆς γλώσσης ἑτέροις τὴν αὐτοῦ σαφήνειαν λέγειν παρεκελεύετο· οἱ δὲ « βλασφημεῖ, » φησίν, « οὗτος. » Πάλιν τε ὁ ἀμηρᾶς τῷ γενναίῳ […
18. 12 ἅγιον ἔθνος : cf. 1 Pt. 2, 9 || χριστώνητον ποίμνιον : cf. Gal. 3, 13 ; 4, 5 || 16-17 ἑσπέρας – γέγονεν : Ps. 29 (30), 6
19. 8 βλασφημεῖ … οὗτος : cf. Mt. 9, 3 ; Mc. 2, 7
18. 1 αὐτοὺς P || ὁ ante καὶ ἀμιρᾶς inser. supra lineam P || 3 ἅγιον προσαχθῆναι : ὅσιον πρὸς αὐτὸν ἐκέλευσεν ἀχθῆναι FD || φαιδρῶς P || ἔτη P || 4 τοῦ πραιτωρίου post ἐπιβάς add. FD || τὸν οὐρανὸν MFD || 5 τῶ ταπεινῶ δούλω σου τῆ ὥρα ταύτη post μοι add. FD || 6 πλήθει bis M || περιεσκόπη P ἀπεσκόπει MD ἀπεκόπησαν F || πολλὰ post πλήθη2 add. FD || συνηλεγμένα MFD || 7 κυκλώθεν C κύκλωθεν MFD || περιστιχιζόμενα C || 8 καὶ ἀσκαρδαμύκτως om. CPM || καὶ οἱ μὲν F καὶ τὰ μὲν D τὰ μὲν M || 9 οἰόμενα CMFD || δέη P || 10 παλιννοστῆσαι FD || θυσίαν καὶ ante θρησκείαν add. M || 12 χριστώνιτον C χριστόνιτον P || συνήγοντο M || 13 ὀχρώτητι C ὠχρώτητι P ὀχρώματι M || χρώματος MFD || 14 περιοθούμενοι P || 15 ἀναχαιτίσει codd. || περιπαρεῖ codd. || 16 παγαῖς P || ἔκπληκτον – καθιδέσθαι om. FD || ὁρᾶν post ἦν add. M || τὸ νεοφανὴ P || καθίδεσθαι CM || 17 γέγονεν ἀγαλλίασις FD γέγονεν ἀγαλλήασις P
19. 1 πανκάκιστε P || 2 ψυχοφθόρως F || πέποικε F πέπηκεν P πεποίηκε M || ἀπαραγῆναι C || 3 βάκχος post θεράπων add. FD || πάντι PM || 3-4 τὴν αὐτοῦ πεῦσιν ἀλλοτριούμενος : τῆ αὐτοῦ πνεύση μυσαττόμενος F τῆ αὐτοῦ πεύση μυσαττόμενος D || 4 φρενοβλαβῆ CPMF || ἀποκρινόμενος MFD || 5 ἀλληλούια ἀλληλούια ἀλληλούια M || ἡ τούτου δὲ πρὸς τὴν ἀπόκρισιν ἔμφασις post ὁ θεός add. FD || 5-6 τῶ θεῶ τὰς συνήθεις εὐχαριστίας καὶ ὑμνῳδίας FD || τὰς συνήθεις om. P || 6 ἀνέπεμψεν M || ἢ τούτῳ πεύσεις : τε καὶ FD || τούτο πεύσιν P || 7 ἀπεφθέγγετο M || παντελῶς post διὰ τὸ add. FD || αὐτὸν ante εἶναι add. MFD || 8 φησὶν βλασφημεῖ P || βλασφεῖ D
54…] demanda à d’autres de lui en expliquer le sens ; eux de dire : « Cet homme blasphème. » À nouveau, l’émir dit au noble martyr : « Abandonne l’erreur vaine des chrétiens pour revenir à la foi établie comme loi qui t’a été transmise par ton père, et tu obtiendras de nous beaucoup d’honneurs au lieu d’échanger ta vie contre une mort précoce. » Le soldat imperturbable du Christ dit calmement : « Alléluia, Alléluia, Gloire à Toi, Dieu ! » Une troisième fois, l’émir lui dit : « Pourquoi Satan a-t-il endurci les sens de ton âme, et par la tromperie t’a-t-il conduit dans l’abîme de la perdition ? » Bacchos employa les mêmes paroles que précédemment. Comme il voyait le caractère tenace et inébranlable de la confiance du martyr, le juge dit : « Puisque tu t’es endurci comme la pierre, et que tu ne cèdes pas à nos injonctions, dis seulement cette petite phrase : “Je ne crois pas comme croient les chrétiens” et tu seras libéré. » Le serviteur inébranlable de Dieu, en entendant le nom de « chrétien » qui lui était cher – afin que moi-même je transcrive exactement les paroles du saint –, tendit le bras et pointa le doigt en déclarant avec force : « Moi, je ne dirai pas comme tu dis, mais le contraire : je crois comme croient les chrétiens. » Lorsqu’ils virent le caractère ferme et inflexible du martyr, le juge et l’émir le livrèrent au bourreau (speculator) et aux autres serviteurs, en disant ceci : « Emmenez-le dans le lieu qui convient et, s’il ne se laisse pas convaincre par nos injonctions et s’il ne se soumet pas, coupez-lui la tête au fil de l’épée. »
5520. Alors la nation des Juifs déicides, bouchée et endurcie, ainsi que les Samaritains qui étaient avec eux et les autres, ne supportant pas la honte de la défaite, crièrent contre le saint en disant : « Cet homme n’est pas digne de passer de la vie d’ici-bas à trépas par le glaive, mais il mérite de mourir lentement par le feu, les fers et de plus grands supplices. » Quant à la foule des Agarènes, les uns cherchaient à l’amadouer par des paroles caressantes, le pressant de se dédire, les autres l’insultaient furieusement en s’emportant contre lui, le traitaient d’apostat et d’étranger envers la religion transmise par son père et essayaient d’entamer son ardeur par la menace. […
56…] μάρτυρι ἔφη· « καταλείψας τὴν ματαίαν τῶν χριστιανῶν πλάνην ἐπάνελθε τῇ πατρο- [10] παραδότῳ σοι νομοθετηθείσῃ πίστει καὶ τεύξῃ παρ’ ἡμῶν τιμὰς πλείους καὶ μὴ θανάτῳ ἀώρῳ τὴν ζωὴν διαμείψῃς. » Ὁ δὲ ἀκατάπληκτος τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης ἠρέμα φησίν· « ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα, δόξα σοι ὁ Θεός. » Ἔφη δὲ αὐτῷ ὁ ἀμηρᾶς ἐκ τρίτου· « ἵνα τί ἐπώρωσεν ὁ σατανᾶς τὰ τῆς ψυχῆς σου αἰσθητήρια καὶ φενακίσας εἰς βάραθρον ἀπωλείας σε κατήγαγεν ; » Ὁ δὲ τοῖς προτέροις ἐκέχρητο ῥήμασιν· γνοὺς δὲ τὸ ἐπίμονον καὶ [15] ἀμετάθετον τῆς τοῦ μάρτυρος παρρησίας, ὁ δικαστὴς ἔφη· « ἐπείπερ λίθου δίκην πεπώρωσαι καὶ τοῖς ἡμετέροις οὐχ ὑπείκεις θεσπίσμασιν, ψιλῷ λόγῳ μόνον φῆσον “οὐ πιστεύω ὡς πιστεύουσιν οἱ χριστιανοὶ” καὶ ἀπολυθήσῃ. » Ὁ δὲ ἀμετάθετος τοῦ Θεοῦ δοῦλος τὸ πεφιλημένον αὐτῷ τῶν χριστιανῶν ἀκουτισθεὶς ὄνομα, ἵνα αὐτολέκτως ἐξείποιμι ἔγωγε τὰ τοῦ ἁγίου ῥήματα, δακτυλοδεικτήσας καὶ τὴν χεῖρα προτεινάμενος [20] διαπρυσίως ἔφη· « οὐχ ὡς σὺ λέγεις ἐγὼ λέγω, ἀλλὰ τοὐναντίον πιστεύω ὡς πιστεύουσιν οἱ χριστιανοί. » Ἑωρακότες οὖν ὅ τε δικαστὴς καὶ ὁ ἀμηρᾶς τὸ τοῦ μάρτυρος σταθηρὸν καὶ ἀκαμπὲς παρέδοντο αὐτὸν τῷ σπεκουλάτορι ἅμα τοῖς λοιποῖς ὑπηρέταις φήσαντες οὕτως· « ἐξαγαγόντες τοῦτον ἐν ἐπιτηδείῳ τόπῳ, εἰ μὴ πεισθείη τοῖς ἡμετέροις θεσπίσμασιν καὶ ὑποκύψει, ἀφέλετε αὐτοῦ ξίφει τὴν κεφαλήν. »
5720. Τότε τὸ τῶν θεοκτόνων Ἰουδαίων ἔθνος τὸ βεβυσμένον καὶ πεπωρωμένον, ἅμα τοῖς συνοῦσιν Σαμαρείταις καὶ λοιποῖς, οὐ φέροντες τὴν αἰσχύνην τῆς ἥττης ἐπεβόων ἐπὶ τῷ ἁγίῳ λέγοντες ὅτι « οὐκ ἄξιος οὗτος τῷ διὰ ξίφους θανάτῳ μεταλλάξασθαι τὸν τῇδε βίον, ἀλλὰ πυρὶ καὶ σιδήροις καὶ μειζοτέραις αἰκίαις κατὰ βραχὺ τεθνάναι ». Τὸ δὲ [5] τῶν Ἀγαρηνῶν πλῆθος, οἱ μὲν θωπευτικοῖς ῥήμασιν ἐκολάκευον μεταπεισθῆναι αὐτὸν λιπαροῦντες, οἱ δὲ καὶ ἐπεμβαίνοντες μανικῶς κατ’ αὐτοῦ ἐθυμαίνοντο ἀποστάτην καὶ ἀλλότριον αὐτὸν τῆς πατροπαραδότου θρησκείας καθυβρίζοντες ἐγκόπτειν αὐτοῦ […
19. 11 τοῦ Χριστοῦ στρατιώτης : cf. II Tim. 2, 3 || 13 βάραθρον ἀπωλείας : cf. Is. 14, 23
20. 1 πεπωρωμένον : cf. Mc. 6, 52 ; 8, 17-18
19. 9 καταλήψας P || 9-10 τῆ πατροπαραδότω σοι νομοθετηθήσει πίστει P πρὸς τὴν πατροπαράδοτόν σοι νομοθεσίαν M εἰς τὴν πατροπαραδότω σοι νομοθετηθεῖσαν πίστιν F εἰς τὴν πατροπαράδοτον σοι νομοθετηθεῖσαν πίστιν D || 10 δῶρα πάμπολλα καὶ ante τιμὰς add. FD || πλείστους P μεγίστους F μεγίστας D || 11 ἀόρω CPMF ἀοράτω D || διαμείψις P διαμείψεις F διαμείψαις D || στρατιώτης : μάρτυς C || βάκχος ante ἠρέμα add. FD || 12 ἀλληλούια ἀλληλούια ἀλληλούια M || λέγει FD || δὲ om. FD || αὐτῷ om. M || ὁ ἀμηρᾶς om. P || 13 ἐπόρωσεν CF ἐπόρρωσεν PM || σατανᾶς : θεὸς CP || τὰ τῆς ψ. σου αἰσθ. : τὴν ψυχὴν σου M || 13-14 σε ante βάραθρον transp. FD || 14 λέγων ἀλληλούια ἀλληλούια δόξα σοι ὁ θεός post ῥήμασιν add. FD || 14-15 ὁ δικαστὴς post γνοὺς δὲ transp. FD || 15 δίκη F || πεπόρρωσαι CM πεπορρωσε P πεπόρρωται ἡ καρδίας σου F πεπώρωται ἡ καρδία σου D || 16 οὐχ : οὐδόλως FD || ὑπήκεις CPM || ψιλῷ λόγῳ μόνον φῆσον : ψ. λ. μόνω φῆσον M κὰν μόνον ψ. λ. εἰπὲ ὅτι FD || 17 πιστεύω ὧ C || ἀπολυθήση : εὐθέως ἀπολύω σε FD || τίμιος καὶ ante ἀμετάθετος add. FD || 18 ὁ ὅσιος μάρτυς βάκχος post δοῦλος add. FD || τὸ πάνυ αὐτῶ ποθητὸν καὶ πεφιλημένον FD || αὐτῷ : αὐτὸ P om. M || αὐτὸ λέκτως C αὐτολέκτος D || 20 διαπυρσίως PFD || ἔφη διαπρυσίως M || οὕτως πιστεύω ὡς M πιστεύω γὰρ ὡς FD || 21 ἑορακὼς P || σταθέρον F || 23 ἐξαγαγόντες om. F || αὐτὸν M || 24 ἀφέλεται F || ξίφη PM
20. 1 τὸ om. C || τῶν om. P || τὸ ἄνομον καὶ θεοκτόνον (-ων F) τῶν FD || πεπορωμένον CF πεπυρωμένον D πεπειρομένον P πεπειρωμένον M || 2 αὐτὸ post συνοῦσιν add. F αὐτῶ add. D || ἧττας M || ἐβόουν M || 3 τὸν … θάνατον P || μόνω post θανάτῳ add. FD || ἀνταλλάξασθαι M || 4 σιδήρω M || μειζοτέραις : μειζοτέροις M om. FD || χαλεπαῖς post αἰκίαις add. FD || 4-5 τῶ … ἀγαρινῶν P || 6 οἱ δὲ καὶ ἐπεμβαίνοντες om. FD || μανικῶς om. CP || 6-7 αὐτόν : αὐτῶν M post ἀποστάτην transp. FD || 7 τῆς πατροπ. θρησκείας om. CPM || ἐκκόπτην P -ειν M
58…] Le saint martyr du Christ, qui ne s’était en rien laissé captiver l’esprit, poursuivait sa dernière marche. Lorsqu’il eut atteint le lieu fixé pour le combat, il fit une prière, se signa et dit « Amen » ; il plia les genoux avec les bras en l’air et, courbant l’échine jusqu’à terre, il se livra aux bourreaux comme un agneau. Le champion du crime, pour tenter d’inspirer au saint la crainte du châtiment, le frappa sur la nuque du plat de la lance, sans causer aucune blessure. Le martyr de Dieu Bacchos, ferme et imperturbable, leva un peu la tête de terre et regarda le bourreau par en dessous à la manière d’un taureau et dit : « Tranche, trois fois maudit, acolyte du ténébreux commandeur. Le Seigneur tranchera ta droite de son glaive à deux tranchants. » En effet, l’athlète était pressé, pour parler comme l’Apôtre, de s’en aller et d’être avec le Christ et d’échanger ces (biens) périssables et terrestres contre ceux qui sont impérissables et immatériels. Le serviteur du crime leva son épée dans les airs et, la faisant tournoyer avec aisance de-ci de-là dans un souffle d’air, il captait la lumière pour illuminer le lieu du combat comme par des éclats de lumière, croyant encore et encore pouvoir réduire à la lâcheté la résolution adamantine du martyr. L’hoplite, impassible et imperturbable de patience, courbé en avant sur ses genoux, sans même altérer la couleur qui fleurissait sur ses joues, ne révélait aucun signe de lâcheté, mais il était tout entier hors de sens pour Dieu, pour parler comme David, étant changé par le divin changement de la droite du Très-Haut. Lorsqu’il comprit le caractère déterminé et immuable de l’amour du martyr pour Dieu, le garde leva l’épée à la verticale avec colère et dans un élan sanguinaire et bestial l’abattit jusqu’à terre : il trancha ainsi la tête réellement bienheureuse du martyr digne d’être chanté.
59…] τὴν προθυμίαν πειρώμενοι διὰ τῆς ἀπειλῆς. Ὁ δὲ ἅγιος τοῦ Χριστοῦ μάρτυς πρὸς μηδὲν τὸν νοῦν συλαγωγούμενος εἴχετο τῆς τελευταίας πορείας. Καὶ δὴ φθάσας τὸν τεταγμένον [10] τῆς ἀθλήσεως τόπον, εὐχὴν τετελεκώς, ἑαυτόν τε σφραγίσας καὶ τὸ « ἀμήν » ἐπειπών, μετεώροις χερσὶν ἔκλινεν τὸ γόνυ καὶ τὸν αὐχένα πρὸς γῆν καμπυλώσας ὡς πρόβατον ἐπέδωκεν ἑαυτὸν τοῖς δημίοις. Ὁ δὲ τῆς ἀνομίας ὑπασπιστὴς τῷ φόβῳ τῆς ποινῆς ἐκφοβεῖν τὸν ἅγιον πειρώμενος ἐπάταξεν αὐτὸν τῷ πλάτει τοῦ δόρατος κατὰ τοῦ σπονδύλου μηδόλως τομήν τινα πεποιηκώς. Ὁ δὲ στερρὸς καὶ ἀκατάπληκτος τοῦ Θεοῦ [15] μάρτυς Βάκχος γῆθεν μικρὸν ἀνανεύσας ταυρηδόν τε τὸν σπεκουλάτορα ὑποβλεψάμενος ἔφη· « τέμνε, τρισκατάρατε καὶ τῆς ζοφερᾶς στρατιαρχίας συμμύστα· τεμεῖ Κύριος τὴν δεξιάν σου τῇ διστόμῳ αὐτοῦ μαχαίρᾳ. » Ἔσπευδε γὰρ ὁ ἀθλητής, ἀποστολικῶς φάναι, ἀναλῦσαι καὶ σὺν Χριστῷ εἶναι καὶ τοῖς ἐπικήροις τοῖσδε καὶ χαμαιπετέσι τὰ ἀκήρατα καὶ ἄϋλα ἀντικαταλλάξασθαι· ὁ δὲ τῆς μιαιφονίας ὑπουργὸς τὸ ξίφος αἰθέριον μετεωρίσας [20] τῇδε κἀκεῖσε τοῖς ῥιπίσμασιν εὐπεριστρέπτως ἀντανακλῶν τὸ ἀγωνιστήριον ἀκτινοειδῶς κατηγλάϊζεν ἔτι καὶ ἔτι οἰόμενος τὴν ἀδαμάντινον τοῦ μάρτυρος μεταπεῖσαι τῇ δειλίᾳ γνώμην. Ὁ δὲ καρτερώτατος καὶ ἀκατάπληκτος τῆς ὑπομονῆς ὁπλίτης, πρηνὴς ἐπὶ γόνατα κεκαμμένος οὐδὲ ταῖς παρειαῖς τὴν ἐπανθοῦσαν χροιὰν ἀλλαξάμενος, ἐδήλου τι τῆς δειλίας τεκμήριον, ἀλλ’ ὅλως ἦν ἐξεστηκὼς τῷ Θεῷ τῆς τοῦ Ὑψίστου δεξιᾶς, [25] δαυϊτικῶς εἰπεῖν, ἀλλοιωθεὶς τὴν θείαν ἀλλοίωσιν. Διαγνοὺς δὲ τὸ ἔμμονον καὶ ἀμετάθετον τῆς πρὸς Θεὸν ἀγάπης τοῦ μάρτυρος ὁ δορυφόρος πρὸς τὸ ἄναντες τὸ ξίφος ὀργίλως μετεωρίσας φονίῳ τε καὶ θηριώδει ὁρμήματι τοῦτο πρὸς τὸ κάταντες καταβαλὼν τὴν μακαρίαν ὄντως τοῦ ἀοιδίμου μάρτυρος τέτμηκεν κάραν.
20. 11 ὡς πρόβατον : cf. Is. 53, 7 || 16-17 τεμεῖ Κύριος – μαχαίρᾳ : cf. Heb. 4, 12 || 18 ἀναλῦσαι – εἶναι : Phil. 1, 23 || 24 ἐξεστηκὼς τῷ Θεῷ : cf. II Cor. 5, 13 || 24-25 τῆς τοῦ Ὑψίστου δεξιᾶς … ἀλλοίωσιν : cf. Ps. 76 (77), 11
20. 8 τῶν ὕβρεων καὶ ante τῆς ἀπειλῆς add. FD || ἀπειλῆς : ἀκοῆς P || μάρτυς : ὁσιομάρτυς βάκχος FD || τούτων post μηδὲν add. FD || 9 συλλαγωγούμενος CMFD συλλαγογούμενος P || 9-10 φθάσας post ἀθλήσεως transp. D || 10 τετελευκώς C || καὶ ἑαυτὸν καθόλου τοῦ σώματος σφραγίσας FD καὶ ἑαυτὸν φραγίσας M || εἰπὼν P || 11 χείρεσιν FD || πρὸς τὴν γὴν M ὡς πρὸς γῆν FD || 12 αὐτὸν FD || καὶ δήμιος post ὑπασπιστὴς add. FD || 13 ἔπληξεν ἑαυτὸν τὸ M || πλάτη P || τοῦ δόρατος : τῆς πάθης F τῆς σπάθης D τοῦ δράκοντος M || 14 τινα om. F || 15 Βάκχος om. P || γῆ μὲν C γῆς μὲν P || ταυρηδόν : ταυριδὸν C καὶ ταυροειδῶν M αὐστηρότερον P || τε om. M || 16 ἀτίμου καὶ ante ζοφερᾶς add. FD || ζοφερὰς ταξιαρχίας M || τέμνη P || 17 φάναι : εἰπεῖν P || 18 χαμετέσι P χαμερπέσι MFD || 18-19 καὶ ἄϋλα om. M || 19 ἀνταλλάξασθαι M || μετεωρήσας MFD || 20 καὶ ante τῇδε add. MFD || ἐνπεριστρέπτως P εὐπεριτρέπτως M || τῶ ἀγωνιστῆ M || 21 ἔτει καὶ ἔτει P || στερρὰν καὶ ante ἀδαμάντινον add. FD || 22 καρτερίας καὶ ante ὑπομονῆς add. FD || ὁπλήτης πρινὴς PM || 23 γονάτων M || κεκλιμένος FD κεκμηκὼς M || συνήθως ante χροιὰν add. MFD || χρυὰν P χρόαν M || ἐδήλει C ἐδίλοι P ἐδείλοι F || 24 ἐξεστικὼς P ἐξεστηκῶς CMF || 25 ὁ δήμιος post δὲ add. FD || 26 πρὸς Θεὸν ἀγάπης τοῦ μάρτυρος : γνώμης αὐτοῦ καὶ τῆς πρὸς τὸν θεὸν ἀγάπης M || ὁ δορυφόρος om. FD || καὶ πρὸς FD || 27 μετεωρήσας FD || μετεώρως καὶ ὀργίλως ἀνενέγκας M || φονείω C φωνίω MF || θηριώδη C -ι P || τοῦτο : τὸ ξίφος πάλιν M || 28 τιμίαν ὄντως καὶ μακαρίαν FD || βάκχου post μάρτυρος add. F || μηνὶ δεκεμβρίω (δεκεβρίω D) ἓξ καὶ δεκάτη post κάραν add. FD
6021. Alors tout l’essaim des chrétiens qui se tenaient en cercle autour du lieu de combat du martyre, eux qui auparavant s’avançaient courbés, les yeux baissés pleins de larmes, laissant paraître leur découragement par le silence de la conversation, lorsqu’ils virent la pure victime qui dégouttait de sang, offerte en sacrifice à Dieu, tout à coup, ils poussèrent un grand cri comme un mugissement, formant une clameur désordonnée à partir des voix qui louaient Dieu. L’un embrassait joyeusement son voisin en disant : « Que les cieux se réjouissent et la terre exulte, que les montagnes fassent couler le vin doux et les collines l’exultation en Dieu. » Un autre : « Grand est notre Seigneur, grande sa force, et sa grandeur n’a pas de limite. » Un troisième se frappait de ses poings la poitrine et, pour ainsi dire, proclamait sa joie en se cognant avec ses propres membres et en criant à l’adresse de celui qui couronne le martyr : « Gloire à Dieu au plus haut des cieux ! ». Un autre encore, par la rougeur du visage, comme s’il s’était rassasié de quelque mets relevé tout à fait délicieux, exprimait l’exultation de l’âme et portait sur sa figure les traces de la joie qui avait été déposée en son for intérieur. Ensuite, ils entonnèrent d’autres chants collectionnés de la même sorte pour le Dieu de l’univers ; eux qui peu avant étaient morts, ou peu s’en fallait, dans le court instant d’un battement de paupière, on pouvait les voir bondir dans le pré comme des daims.
6122. Lorsque ce chant de louanges fut arrivé à son terme, se précipitant sur le corps du martyr comme des fauves amis de Dieu sur une proie offerte en sacrifice à Dieu, chacun s’emparait de ce qu’il pouvait arracher des vêtements. L’un déchirait un petit morceau du scapulaire (épômis), un autre arrachait la cuculle de l’habit angélique, un autre encore s’emparait comme un voleur de la ceinture (nouée) autour des reins ; mais ceux pour qui un plus parfait trésor avait été désigné par avance par Dieu furent jugés dignes d’en recevoir une part et d’en être les réceptacles : grattant avec leurs ongles le sang qui avait coulé de la vénérable blessure, ils le conservaient mêlé à de la terre comme un phylactère. D’autres qui n’avaient pas eu cette chance creusaient la terre à l’endroit où le martyr avait fléchi le genou et l’emportaient comme un viatique de salut. D’autres encore se jetaient sur ceux qui s’étaient servis avant eux et s’emparaient par la violence et le combat de ce qu’ils pouvaient. Et celui qui, à leurs yeux, était le plus grand voleur, celui-là, aux yeux de Dieu et pour nous, c’est celui qui aimait le plus le Christ. Car c’est à une bataille pieuse et à une […
6221. Τότε ἅπας ὁ τῷ μαρτυρικῷ ἀγῶνι περιστoιχιζόμενος τῶν χριστιανῶν ἐσμός, ὁ πρὶν ἐπίδακρυς καὶ κατηφὴς κυρτοβατῶν, ὁ τῷ σιγηλῷ τῆς ὁμιλίας ἐμφαίνων τὴν ἀθυμίαν, τὸ θεόθυτον καὶ ἀκίβδηλον ἑωρακότες αἱμοσταγὲς θῦμα βρυγμηδὸν αἰφνιδίως ἠλάλαξαν ἦχον ταραχώδη ἐκ τῆς τῶν φωνῶν θεηγορίας τετελεκότες καὶ ἕτερος ἑτέρῳ χαριεντῶς [5] περιπτυσσόμενος ἔλεγεν· « εὐφραινέσθωσαν οἱ οὐρανοὶ καὶ ἀγαλλιάσθω ἡ γῆ, σταλαξάτω τὰ ὄρη γλυκασμὸν καὶ οἱ βουνοὶ τῷ Θεῷ ἀγαλλίασιν ». Ἄλλος, « μέγας ὁ Κύριος ἡμῶν καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ καὶ τῆς μεγαλωσύνης αὐτοῦ οὐκ ἔστιν πέρας. » Ἕτερος τὸ στέρνον πυγμαῖς μαστίζων καὶ οἷα δὴ τοῖς οἰκείοις προσκνώμενος μέλεσιν τὴν εὐφροσύνην ἐκήρυττεν « δόξα » ἐκβοῶν « ἐν ὑψίστοις Θεῷ » τῷ στεφανίτῃ τοῦ μάρτυρος. Ἄλλος τῷ [10] τοῦ προσώπου ἐρυθήματι, καθάπερ τινὸς ἡδίστου καρυκείας ἐμφορηθείς, ὑπεζωγράφει τὴν ψυχικὴν ἀγαλλίασιν καὶ τῆς ἔνδον ταμιευθείσης αὐτῷ χαρᾶς τὰ ἴχνη ἐπὶ τῆς ὄψεως ἔφερεν. Εἶτά τε ἕτερα τοιουτότροπα ἠρανισμένα μελῳδήματα τῷ τῶν ἁπάντων Θεῷ προσευφήμησαν καὶ τοὺς πρὸ βραχέος, μικροῦ δεῖν, τεθνεῶτας ἦν ἐν ἀκαριαίᾳ καιροῦ ῥοπῇ ἰδέσθαι ὡς δορκάδας ἐν ἀγρῷ ἁλλομένους.
6322. Ταύτης τῆς ᾠδικῆς διαδραμούσης ὑμνολογίας τῷ σώματι τοῦ μάρτυρος ἐπιπηδήσαντες οἷα θῆρες φιλόθεοι πρὸς θεόθυτον θήραμα ἀφήρπαζον ἕκαστος τὸ παρατυχὸν τῆς ἐσθῆτος ἀποτεμνόμενος, ὁ μὲν τῆς ἐπωμίδος βραχύ τι διαρρηγνύων, ὁ δὲ τὸ κουκούλιον τοῦ ἀγγελοπρεποῦς σχήματος ἀποτέμνων, ἕτερος δὲ τὴν ἐπ’ ὀσφύι ζώνην λῃστρικῶς [5] ἀφήρπασεν· οἷς δὲ ὁ τελεώτερος παρὰ Θεοῦ προώριστο θησαυρὸς καὶ τούτου ἔμμοροι καὶ δοχεῖς κατηξιώθησαν γενέσθαι· τὸ ἐκχυθὲν τῆς τιμίας τομῆς αἷμα τῷ χοῒ πεφυρμένον τοῖς ὄνυξιν ἐξάξαντες ἑαυτοῖς φυλακτήριον ἐταμιεύσαντο, ἄλλοι τε τούτων ἠμοιρηκότες τὴν γῆν ἔνθα τὸ γόνυ ὁ μάρτυς ἐκεκλίκει ἀνασκάψαντες εἰς σωτηρίας ἐφόδιον μετειλήφασιν, ἕτεροι δὲ τοῖς προαρπάξασιν ἐπιβάντες βίᾳ καὶ πάλῃ τὸ παρατυχὸν ᾔραντο· καὶ [10] ὃς παρ’ αὐτοῖς ἑωρᾶτο λῃστρικώτατος, οὗτος ὁ παρὰ Θεῷ καὶ ἡμῖν φιλοχριστώτατος. […
21. 5 εὐφραινέσθωσαν – ἡ γῆ : Is. 49, 13 ; Ps. 95 (96), 11 || 5-6 σταλαξάτω – βουνοί : Am. 9, 13 ; Ioel 4, 18 || 6-7 μέγας – πέρας : Ps. 144 (145), 3 || 9 δόξα … ἐν ὑψίστοις Θεῷ : Lc. 2, 14 || 14 ὡς δορκάδας ἐν ἀγρῷ : cf. II Regn. 2, 18
22. 5 τούτου ἔμμοροι : cf. Od. 8, 480
21. 1 περιστειχιζόμενος CFD -ηχιζόμενος P -υχιζόμενος M || 2 τῆς ἀθυμίας ἐμφαίνων τὴν ὁμιλίαν FD || 3 θεόφυτον M || ὁμοσταγὲς M || βρυγμιδὼν CP βρυγμιδὸν M om. FD || 4 καὶ μέγιστον post ταραχώδη add. FD || ἀπὸ τῆς M || χαριεντὸς F χαριέντως D || 6 ἔλεγεν post ἄλλος add. M || 6-7 καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ om. MFD || 7 μεγαλοσύνης M συνέσεως P || πέρας : ἀριθμὸς P || στέρνος PF || 8 αὐτοῦ ante πυγμαῖς add. FD || καὶ οἷα δὴ – μέλεσιν om. FD || 9 δόξα ἐν ὑψίστοις ἐκβοῶν τῶι θεῶι M || καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη post θεῷ add. P || στεφανήτη C || 9-10 τὸ … ἐρυθήματι CPMD || 10 ἡδίστης M || οἴνου καὶ ante καρυκείας add. FD || ὑπεζωγράφη C || 12 τε : δὲ καὶ FD || τοιούτω τρόπω FD || 12-13 τὸ … θεῶ P || 13 πρὸς M || βραχέως CPMF || 14 ῥοπὴ P || ἀγαλλομένοις M
22. 1 τοίνυν post ταύτης add. FD || σωματίω M || τῶ τιμίω σώματι τοῦ ἁγίου μάρτυρος FD || 2 παρατυχὼν P || 3 καὶ ὁ μὲν FD || ἐπωνυμίδος M || κουκούλλιον PFD || 4 ἁγίου καὶ ante ἀγγελοπρεποῦς add. FD || δὲ om. M || 5 ἀφήρπαζων M || τελειώτερος M || τοῦτο M || ἔμοροι M αιμοροὶ C αἱμόρροι P || 5-6 οἷς δὲ – γενέσθαι om. FD || 6 ἄλλοι δὲ ante τὸ ἐκχυθὲν add. FD || τιμίας τιμῆς C || το χοῒ PM || πεφυνηγμένον M || 7 τε : δὲ FD || τοῦτον M || ἡμυρικότες PF ηὐμυρηκότες M || 8 ἐκεκλήκει F ἐκεκλήκι P ἐκεκλίκη CM || σωτηρίαν C || 9 ἕτεροι – ᾔραντο om. FD || προάρπαξιν C προαρπάζουσιν M || καὶ πάλῃ : πολλῆι M || 10 ὅς παρ’ : ὥσπερ M || αὐτοῖς post ληστρικώτατος transp. M || ἑωράτω P ἑώρατo M || οὗτος – φιλοχριστώτατος om. FD || οὕτως P || ὁ om. P || θεοῦ P
64…] guerre pour l’amour de Dieu qu’on pouvait les voir se livrer, ô auditoire avisé et divin, ô chœur ami du martyre, ô assemblée fervente par l’amour des athlètes, ô rejetons très chrétiens de Jérusalem ! Lors donc qu’ils eurent complètement dénudé le martyr de tout voile corporel, bien plus, lorsqu’ils eurent aussi creusé une fosse là où avait pénétré dans la terre tout le sang très saint de l’athlète, ils restèrent assis tout autour, désirant déposer le saint dans une sépulture. Quant à l’odieuse assemblée tout entière, je veux dire les Juifs, les Samaritains et les Agarènes, ils s’en étaient allés, déshonorés, ayant obtenu la honte pour récompense de leur propre ivresse.
6523. Pendant que les hommes amis du martyr sont assis auprès de la sainte dépouille, on apprend par une rumeur que les Agarènes qui habitent le désert en seraient sortis pour faire une incursion de brigandage. C’est qu’il y a des Agarènes vivant dans l’extrémité la plus reculée du désert qui n’ont pas dans leur pays ce qui est nécessaire et qui suffit à leur alimentation ; c’est pourquoi, lorsqu’ils sont pressés par le besoin du strict nécessaire, ils se ruent sur les bourgades voisines dans un assaut de brigandage, s’emparant de tout ce qu’ils peuvent de manière criminelle. Cette rumeur – qui n’était pas vraie – s’étant répandue, le stratège sortit, armé de son épée, pour s’opposer militairement aux ennemis. Comme il était sur son cheval et s’apprêtait à se mettre en route, ils fléchirent le genou et courbèrent la tête jusqu’au sol devant lui et, se roulant par terre, ils lui demandèrent de leur accorder l’autorisation de donner une sépulture au saint. Comme il avait consenti à la requête, ils rassemblèrent une grande quantité de lin et de parfums, en enveloppèrent complètement le martyr et partirent l’enterrer. Ils ne le couchèrent pas sur une litière en bois, mais, s’étant mis en rang par deux, l’un suivant l’autre dans une parfaite union, ils constituaient une litière raisonnable pour le saint ; chacun suppliait son voisin d’échanger sa place afin seulement de se glisser auprès de la dépouille ; un autre qui avait devancé la foule par la rapidité de sa marche s’efforçait uniquement de jouir du spectacle de plus près. Et ainsi, tout le monde, faisant cortège en grande foule, arriva à l’église des Saints-Côme-et-Damien. Ils illuminèrent libéralement de lampes l’église toute entière et veillèrent debout toute la nuit jusqu’à l’aube en chantant des hymnes de louange. Après l’avoir tous salué du chant funèbre et l’avoir prié d’intercéder pour tous, ils déposèrent le corps du martyr dans une tombe souterraine, le cachant sous un voile qui le recouvrait comme l’étoile qui se couche sous la terre.
66…] Θεοφιλῆ γὰρ μάχην καὶ πόλεμον θεοπόθητον ἦν ἐν αὐτοῖς καθιδέσθαι, ὦ συνετὸν καὶ θεῖον ἀκροατήριον, ὦ χορὸς φιλόμαρτυς, ὦ σύστημα ζέον τῷ πόθῳ τῶν ἀθλητῶν, ὦ θρέμματα τῆς Ἱερουσαλὴμ χριστιανικώτατα· γεγυμνωμένον τοίνυν τὸν μάρτυρα πεποιηκότες παντὸς σωματικοῦ καλύμματος, προσέτι γε μὴν καὶ βόθυνον ἐκχοΐσαντες ἔνθα [15] τοῦ ἀθλητοῦ ἐπεπήγει τὸ πανάγιον αἷμα, ἀνέμενον κυκλόθεν ἐφεζόμενοι πρὸς ταφὴν τὸν ἅγιον ἀποθέσθαι γλιχόμενοι. Τὸ δὲ ἅπαν στυγηρὸν σύστημα, φημὶ δὴ τὸ τῶν Ἰουδαίων, Σαμαρειτῶν τε καὶ Ἀγαρηνῶν, ἀπεληλύθησαν κατῃσχυμμένοι τῆς οἰκείας παροινίας ἐπ’ ἀξίαν κομισάμενοι τὴν αἰδῶ.
6723. Καὶ δὴ τῶν φιλομαρτύρων ἀνδρῶν παρακαθεζομένων τῷ ἁγίῳ λειψάνῳ, φήμη τις ἀγγέλλεται ὅτιπερ οἱ ἐνοικοῦντες τῇ ἐρήμῳ Ἀγαρηνοὶ πρὸς ἔνεδραν λῃστρικὴν ἐξῄεσαν· καὶ εἰσίν τινες ἐν ἐσχατιᾷ τινι καὶ ἐνδοτέρᾳ ἐρήμῳ οἰκοῦντες Ἀγαρηνοί, οἷς τὰ ἐπιτήδεια καὶ ἐδώδιμα τῆς ἀναγκαίας τροφῆς οὐκ εὐθηνεῖ ἐν τῇ ἰδίᾳ χώρᾳ· οὗτοι [5] τοίνυν ἐν ἐνδείᾳ τῶν ἀναγκαίων στενούμενοι λῃστρικῷ τινι ὁρμήματι ἐπὶ τὰς πέριξ κωμοπόλεις ἐφοδεύοντες φονίως πᾶν ὁτιοῦν διαρπάζουσιν. Ταύτης οὖν τῆς μὴ ἀληθοῦς φήμης διαγγελθείσης, ἐξῄει ὁ στρατηγὸς ξιφήρης στρατιωτικῶς ἀντιπαρατάξασθαι τοῖς πολεμίοις. Καὶ δὴ ἐφίππῳ ὄντι καὶ πρὸς πορείαν ὁρμῶντι, γονυκλινεῖς τὰς κάρας χαμᾶζε κάμψαντες καὶ πρὸς γῆν καλινδούμενοι, ᾔτουν ἐξουσίας τυχεῖν ταφῇ τὸν [10] ἅγιον παραδοῦναι. Ὡς δὲ πρὸς τὴν αἴτησιν ἐπένευσεν, πλείστην ὀθόνην καὶ ἀρώματα συναθροίσαντες ἄμφιά τε τῷ μάρτυρι περιθέντες πρὸς ταφὴν ἀπῄεσαν, οὐκ ἐπὶ ξυλικοῦ σκίμποδος τοῦτον ἀνακεκλικότες ἀλλ’ ἑαυτοὺς στιχηδὸν κατὰ συζυγίαν ἑνώσαντες, ἕτερος τῷ ἑτέρῳ ἑνωτικῶς ἐφεπόμενος λογικὸς σκίμπους τῷ ἁγίῳ γεγόνασιν, ἕκαστος αὐτῶν ὑπαλλάττειν δυσωπῶν τὸν πέλας καὶ μόνον εἴσω τοῦ λειψάνου παρεισδύναι, [15] ἄλλος τῷ ὠκυπόρῳ βαδίσματι τοὺς πλείστους ἀπολιμπάνων ἐγγύθεν ἀπολαύειν καὶ μόνης τῆς θέας ἐσπούδαζεν. Καὶ οὕτως ἅπαντες παμπληθεὶ συνοδεύοντες τὸν ναὸν τῶν ἁγίων Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ κατειλήφασιν λαμπάσι τε τὸ τῆς ἐκκλησίας δαψιλῶς καταφωτίσαντες πρόσωπον καὶ πάννυχον ᾠδικοῖς μελῳδήμασιν ἐξορθρίσαντες στάσιν, πάντες τε ἐπιτάφιον κατασπασάμενοι καὶ πρεσβεύειν ὑπὲρ ἁπάντων ἐξαιτήσαντες, [20] ὑπογαίῳ τάφῳ κατέθεντο τὸ τοῦ μάρτυρος σῶμα ὡς ἀστέρα ὑπὸ γῆν δύσαντα τῷ ἐπιπροσθοῦντι καλύμματι κατακρύψαντες.
23. 10 ὀθόνην καὶ ἀρώματα : cf. Ioh. 19, 40
22. 11 θεοφιλεῖ P || συνεκρότουν post μάχην add. D || θεῶ ποθητὸν F θεῶ ποθητὸν τοῦτον D || ἦν : ἡμῖν P || καθίδεσθαι M || 12-13 ὦ χορός – χριστιανικώτατα om. FD || 12 ζέων codd. || 13 θρεμμάτων P || χριστιανικοτάτων P || τὸν μάρτυρα : τὸ σῶμα τοῦ μάρτυρος M || 14 ἐκχοήσαντες CFD || 15 ἐπεπίγει P ἐπεπήγη M || κυκλῶθεν MF || 16 ἀποθέσθαι om. M || 17 ἀπελύθησαν M || κατισχυμένοι P || 18 κομισάμενοι om. M
23. 1 δεῖ P || εὐγνωμόνων καὶ ante φιλομαρτύρων add. FD || 2 ἀναγγέλλεται MFD || ἐνέδραν CF || 3 ἐξίεσαν CPMF || οἰκοῦντες om. P || 4 ἐδώδημα codd. || εὐθήνη P || 5 ἐνδία CPM || 6 φονείως C || πᾶν ὅτι φονίως M || 7 ἐξίει PFD || ξιφήρεις P || ἀντιτάξασθαι D || 8 δεῖ P || αὐτῷ post ἐφίππῳ add. M || δι’ ἐκείνου τοῦ τόπου ante γονυκλινεῖς add. FD || 9 χαμαίζε C χαμάζαι P || κυλινδούμενοι P || 10 ἐπαίνευσεν M || ὁ στρατηγὸς post ἐπένευσεν add. FD || καὶ om. M || μύρα διάφορα καὶ ante ἀρώματα add. FD || 11 τε ante συναθροίσαντες add. MFD || μοναχοῦ post ἄμφιά (ἄμφειά D) τε add. FD || ἄμφιά τι : τε supra lin. C || ἀπίεσαν CPMF || 12 ἀνακεκληκότες PF || στιχιδὸν CM στηχιδῶν P || 13 ἐφεζόμενος P || λογικῶς P || 14 ἑαυτὸν P || ἴσω M || παρισδύναι P παρεισδύστους FD || 15 ἄλλος – πλείστους om. FD || ἄλλος iter. M || 16 μετὰ λαμπάδων καὶ ὕμνων καὶ θυμιαμάτων post οὕτως add. FD || παμπληθεῖ CPMF || 17 δαψιλῶς om. M || 19 ἅπαντες MFD || πάντων P || 20 ὑπογέω MFD || τὸ τρισμακάριον post τοῦ μάρτυρος add. FD || 21 ἐπιπροσθοῦν F || καλύψαντες CP
6824. Mais, ô rejeton des ascètes, sceau des athlètes, joyau de notre génération, en tant que membre du chœur d’en haut et participant d’une intimité égale auprès de Dieu, n’oublie pas de nous redresser par tes prières d’intercession vigoureuses et de nous guider vers le mieux dans nos moments difficiles, afin que nous menions une vie calme et sereine. Celui qui préside à la cérémonie de ta sainte mémoire et qui par prédilection est ton compagnon de combat, ceux qui participent à la panégyrie et à la chorégie, rends-les dignes de prendre part à ta part. Après eux, reçois de moi aussi, le misérable Étienne, ce qui procède d’un esprit plein d’épines et producteur de chardons, une rose à laquelle on a ôté les épines et sur laquelle on a fait deuil, le présent de ce discours. Et nous tous, comme des oisillons, embrasse-nous de tes ailes d’intercesseur en Jésus Christ, notre Seigneur, auquel appartient la gloire dans les siècles des siècles, amen.
6924. Ἀλλ’ ὦ ἀσκητῶν βλάστημα, ἀθλητῶν ἐπισφράγισμα καὶ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς ἐγκαλλώπισμα, ὡς τῆς ἄνω συνθιασώτης χοροστασίας καὶ τῆς ἴσης πρὸς Θεὸν συμμέτοχος παρρησίας, μὴ λήσῃ εὐεκτικαῖς σου πρεσβείαις ἰθύνων καὶ διακυβερνῶν τὰ καθ’ ἡμᾶς δυσχερῆ πρὸς τὰ βελτίω, ὅπως ἤρεμον καὶ ἡσύχιον βίον διάγωμεν. Τὸν τελετάρχην [5] τῆς ἁγίας μνήμης σου καὶ κατὰ προαίρεσιν συναθλητήν, τούς τε συμπανηγυριστὰς καὶ συγχορευτὰς ἐν αὐτῇ συμμετασχεῖν σου τῆς μερίδος ἀξίωσον· μεθ’ ὧν δέδεξο κἀμοῦ τοῦ εὐτελοῦς Στεφάνου, οἷόν τι ἐκ τῆς ἀκανθηφόρου καὶ τριβολοποιοῦ διανοίας προανακύψαν ἐξηκανθωμένον καὶ ἐπιστυγνασμένον ῥόδον τὸ τοῦ λόγου δῶρον, καὶ πάντας ἡμᾶς, ὡς νεοσσοὺς ὄρνις, πρεσβευτικαῖς ἐναγκάλισαι πτέρυξιν ἐν Χριστῷ [10] Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν.
24. 7 ἐκ τῆς ἀκανθηφόρου καὶ τριβολοποιοῦ διανοίας : cf. Gen. 3, 18 ; Os. 10, 8 || 9 ὡς νεοσσοὺς – πτέρυξιν : cf. Mt. 23, 37 ; Lc. 13, 34
24. 1-2 καὶ – ἐγκαλλώπισμα : ὁσίων τε ἐγκαλλώπισμα καὶ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς εὐωδέστατον ἄνθος FD || 3 λίσση P λείση M || εὐκτικαῖς MFD || κυβερνῶν MFD || 4 βελτία M || διάγομεν P || τόν τε P || 5 ἁγίας σου μνήμης FD || 6 συγχορευτάς : συναθλητὰς M || μεθ’ ὃν C μεθῶν PM || δέδεξω PM || 7 τοῦ ταπεινοῦ καὶ ante εὐτελοῦς add. FD || στεφάνου om. CPM || οἷον τε F || 8 προανακύμψαν F || ἐπιγυμνασμένον CP || 9 νεοττοὺς FD || ὄρνεις F || πρεσβευτικοῖς M || ἐναγκάλισε P || 9-10 ἐν Χριστῷ – ἀμήν : ὡς ἂν διὰ σοῦ καὶ σὺν σοὶ· τῶν αἰωνίων τοῦ Χριστοῦ ἐπιτύχωμεν ἀγαθῶν· ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν FD || 10 εἰς τοὺς – ἀμήν : καὶ τὸ κράτος σὺν τῶ πατρὶ καὶ τῶ ἁγίω πνεύματι νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ἀμήν M || μεγαλομάρτυς Βάκχε· μνήσθητι κἀμοῦ τοῦ ἁμαρτωλοῦ καὶ ἀναξίου δούλου τοῦ ταπεινοῦ γραφέου (sic)· τὰ κύματα τοῦ παρόντος βίου ἥς γαλήνην με βα λε τά ( = μετάβαλε) + λιταῖς σου πανὁσίαις + in marg. dextero add. F || ἔνδοξε ὁσιομάρτυς βάκχε μέμνησε κἀμοῦ τοῦ τλήμονος γράφθου ἰωάννου τοῦ τλήμονος ἱερέως in parte inferiore add. F
Épitomé de la Vie et Passion de Bacchos (BHG 209b)
70Tῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ [Δεκεμβρίου ιϛ΄]· τοῦ ἁγίου μάρτυρος Βάκχου τοῦ μαρτυρήσαντος ἐν τοῖς χρόνοις ἡμῶν ἐν Παλαιστίνῃ ἐπὶ Εἰρήνης καὶ Κωνσταντίνου τῶν φιλοχρίστων καὶ ὀρθοδόξων βασιλέων
711. [cf. VPB § 2] Οὗτος ὁ μακάριος Βάκχος ὥρμητο ἐκ τῆς Παλαιστινῶν χώρας, ἐκ πόλεως τοῦ Μαϊουμᾶ, ἥτις ἐστὶ πλησίον Γάζης, ἀφεστῶσα ἀπὸ Ἱεροσολύμων μονὰς δύο. Ἐν τοῖς χρόνοις τῶν ὀρθοδόξων καὶ φιλοχρίστων βασιλέων Εἰρήνης καὶ Κωνσταντίνου τοῦ υἱοῦ αὐτῆς κρατούντων τὴν μεγίστην βασιλείαν τῶν Ῥωμαίων, ἐν ἔτει ͵ϛσϟ΄, ἀρχι- [5] ερατεύοντος Ἱεροσολύμων Ἠλία καὶ ἐν τῷ τῆς ἀρχιερωσύνης θρόνῳ ἐγκαθιδρυμένου, τούτου τοῦ ἀοιδίμου Βάκχου ὁ πατὴρ χριστιανὸς ἐκ προγόνων ὑπάρχων χριστιανικωτάτῃ καὶ γυναικὶ συνεζεύχθη. Σατανικοῖς δὲ οὗτος δελεάσμασιν παγιδευθεὶς καὶ συνελκυσθείς, τῆς ἱερᾶς τῶν χριστιανῶν ἀποστὰς λατρείας, τῇ μυσαρᾷ τῶν Ἀγαρηνῶν προσῆλθε λατρείᾳ. Oὗτος τοίνυν τῇ οἰκείᾳ γυναικὶ συνοικῶν ἔτεκεν υἱοὺς ἑπτά, ἐκτρέφων καὶ παιδεύων [10] αὐτοὺς τῷ οἰκείῳ τῆς παρανομίας ἔθει. Ἡ δὲ τούτου γυνή, θεοσεβὴς οὖσα, τὴν μυσαρότητα τοῦ παρανόμου ἀνδρὸς θεωροῦσα ἠνιᾶτο καὶ λαθραίως ταῖς ἐκκλησίαις τῶν χριστιανῶν προσεδρεύουσα, ἱκέτευε τὸν Θεὸν τῆς μυσαρᾶς χωρισθῆναι τοῦ ἀνδρὸς ἐπιμιξίας καὶ τῇ τῶν χριστιανῶν συναφθῆναι ἐκκλησίᾳ σὺν τοῖς τέκνοις αὐτῆς.
722. [cf. VPB § 3-4] Οὗτος δὲ ὁ ἅγιος Βάκχος εἷς ἦν τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἑπτὰ παίδων αὐτῆς, τρίτος ἐν τῷ τῆς γεννήσεως ἀριθμῷ, Δαχὰκ ὀνομαζόμενος, ὅπερ ἑρμηνεύεται ἑλληνιστὶ Γελάσιος· οὗτος ἄζυγα ἑαυτὸν ἐτήρει μὴ ἀνεχόμενος /126v/ γάμῳ προσομιλῆσαι, μᾶλλον βουλόμενος χριστιανὸς γενέσθαι καὶ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ νυμφεύ- [5] σασθαι διὰ τοῦ μοναδικοῦ σχήματος. Οὗτος τοῦ ἀσεβοῦς πατρὸς τελευτήσαντος καὶ τοῦ φόβου αὐτοῦ ἀπαλλαγείς, εἰδὼς τῆς τιμιωτάτης μητρὸς τὴν πίστιν εἶπεν αὐτῇ· « ὦ μῆτερ, βούλομαι γενέσθαι χριστιανὸς καὶ τῇ τῶν χριστιανῶν ἑαυτὸν ἐμπολιτογραφῆσαι ἐκκλησίᾳ ». Ἡ δὲ ὄντως φιλόθεος καὶ φιλόπαις καὶ τιμία μήτηρ ταῦτα ἀκούσασα ἐχάρη σφόδρα καὶ εἶπεν αὐτῷ· « μακάριος εἶ, τέκνον, ὅτιπερ ἐν τοιαύτῃ δόξῃ σαυτὸν ἐγκατα- [10] στῆσαι διενοήθης ». Καὶ στηρίξασα αὐτὸν καὶ πλεῖστα νουθετήσασα ἀπέλυσεν.
733. [cf. VPB § 5-8] Ὁ δὲ τῆς ἐνεγκαμένης ἀπάρας καὶ γενόμενος ἐν Ἱεροσολύμοις, μήπω τυχὼν τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, ἐντὸς τῆς ἁγίας Ἀναστάσεως γέγονεν, οὐ περιφρονῶν τὸ πανάγιον ἐκεῖνο τέμενος, ἄπαγε, ἀλλὰ πόθῳ καὶ διακαεῖ ἔρωτι προσῆλθεν πρὸς τὸ ποθούμενον. Καὶ πλησίον τοῦ ζωηροῦ μνήματος στάς, μετὰ δακρύων τῷ Θεῷ προσηύ- [5] χετο, κατασπαζόμενος τοῦς σεβασμίους τόπους καὶ δάκρυσιν βρέχων τὸ ἔδαφος. Ὃν θεασάμενος μοναχός τις πρεσβύτης ἐκ τῆς λαύρας τοῦ ἁγίου Σάβα θρηνοῦντα καὶ αἰτούμενον τὴν τοῦ ποθουμένου σκοποῦ πληρῶσαι ἐπιθυμίαν, πυθόμενος καὶ μαθὼν τὰ περὶ αὐτοῦ καὶ ἰδὼν ἀκόρεστον τὴν πίστιν καὶ τὸν πόθον αὐτοῦ, παραλαβὼν ἤγαγεν αὐτὸν εἰς τὴν λαύραν. Καὶ εἰσελθὼν ὁ μοναχὸς καὶ τῷ ἡγουμένῳ κατ’ ἰδίαν περιτυχών, [...
1. 4 ͵ϛϹϚ ΄ A || 10 μυσαρώτητα A || 11 λαθρέως A || 13 αὐτοῖς Dem
2. 3 ἑλληνιστῆ A || 6 μῆρ A || 8 δὲ om. Dem
3. 1-2 μὴ ἀποτυχὼν A Dem || 3 διακάω A
74...] [10] ἅπαντα αὐτῷ διεσάφησεν τὰ κατὰ τὸν τίμιον Δαχάκ· καὶ εἰσελθεῖν αὐτὸν τῷ ἡγουμένῳ προστάξαντος, ἅπαντα τὰ καθ’ ἑαυτὸν διηγήσατο, ὅθεν τε ἔφυ καὶ ὧν ἐφίεται τυχεῖν, ἐξαιτῶν καὶ δεόμενος χρῖσαι αὐτὸν τῷ ἁγίῳ βαπτίσματι. Ἐπικαμφθεὶς οὖν τῷ τῶν δακρύων ἑσμῷ ὁ θεοσεβέστατος ἡγούμενος, καίτοι δε/127/διὼς τῶν ἀσεβῶν τὴν ἀπειλήν, θαρσήσας τῇ πίστει καὶ τῷ πόθῳ τοῦ δεομένου τῆς χάριτος, ἄπεισιν ἅμα αὐτῷ καὶ [15] τῷ συνόντι αὐτοῖς μοναχῷ ἐν ἐπιτηδείῳ τῆς μονῆς κρυφαίῳ τόπῳ· καὶ τὸ τῆς ὀσφύος περίζωμα τοῦ νεανίσκου ἀφελόμενος κατηχήσας ἐβάπτισεν, ὀνομάσας αὐτὸν Βάκχον.
754. [cf. VPB § 9] Καὶ τῶν τεταγμένων ἡμερῶν τῆς ἑβδομάδος διελθουσῶν καὶ τῆς φωτιστικῆς ἀφαιρεθείσης ἐσθῆτος, ἠξίου τὸν ἡγούμενον σχήματι σχῆμα ἀντικαταλλάξαι καὶ φωτὶ φῶς προσλαβέσθαι καὶ τὸ τῶν μοναχῶν ἐπενδύσασθαι ἀγγελοπρεπὲς ἐδυσώπει ἔνδυμα καὶ τῷ τῶν μοναχῶν ἐγκαταλεχθῆναι κλήρῳ. Ὁ δὲ θεοσεβὴς ἡγούμενος, καίπερ [5] περὶ τὰ ἄλλα εὐπειθὴς ὤν, ἐδεδίει καὶ πρὸς τὸ ἐγχείρημα ἀνεδύετο, μάλιστά γε τὸ νέον τῆς ἡλικίας αὐτοῦ καθορῶν καὶ τὸ πρὸς ἀπάτην ἐπιρρεπὲς καὶ ὀλισθηρὸν τῆς ἀστάτου νεότητος εἰδώς, πᾶν τι πρὸς τὴν ἐγχείρησιν ἀνεβάλλετο. Ὑπῆρχεν γὰρ οὗτος ὁ τίμιος Βάκχος ἔτι ἀκμάζων καὶ σφριγῶν τῇ ἡλικίᾳ ὡς ἐτῶν ιηʹ, μήπω ταῖς παρειαῖς τὰ τῶν ἰούλων ἐπανθήσας βλαστήματα, τὰ τῆς τελείας καὶ ἀνδρικῆς αὐξήσεως τεκμήρια [10] τυγχάνοντα. Πρέσβεις δ’ οὖν κεκινηκὼς τῷ πανοσίῳ ἀνδρὶ τοὺς τῆς αὐτῆς μονῆς προὔχοντας, τῇ αὐτῶν ἱκεσίᾳ καὶ παραινέσει πρὸς οἶκτον αὐτὸν ἐπικάμψας, ἐνδιδύσκεται τὸ ἀγγελοπρεπὲς καὶ πανάγιον σχῆμα, θᾶττον φωτὶ φῶς προσλαβόμενος.
765. [cf. VPB § 10-11] Καὶ δὴ τῷ τῶν ἀσκητῶν ἑσμῷ ἑαυτὸν συναγείρας, εἴχετο τῆς σωτηρίου καὶ ἀγγελικῆς ἐργασίας, γυμνάζων ἑαυτὸν πρὸς πᾶν ὁτιοῦν τῶν ψυχωφελῶν μαθημάτων. Νηστείας γὰρ καὶ ἀγρυπνίας εἰς τοσοῦτον ἐφάνη ἐληλακώς, ὡς ἄσαρκος μικροῦ δεῖν καὶ ἄναιμος τοῖς πολλοῖς λογίζεσθαι, ἡσυχίας δὲ καὶ ἀοργησίας τοσοῦτον [5] αὐτῷ τὸ περιόν, ὡς ψαλμικῶς εἰπεῖν, κωφὸς οὐκ ἀκούων /127v/ καὶ ἄλαλος οὐκ ἀνοίγων τὸ στόμα αὐτοῦ, τοῖς συνδιαιτωμένοις ἐνομίζετο. Πλουσίαν δὲ ἐν τῷ τῆς ψυχῆς ταμείῳ τὴν ταπείνωσιν θησαυρίσας, οἰκιστὴν ἑαυτὸν καὶ πολιοῦχον τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας ἀνέδειξεν. Τὸ δὲ τῆς προσευχῆς ἀκόρεστον καὶ ἀπλήστως ἐπιτελούμενον τίς ἆρα ἀξίως λογογραφήσοι ; Oὐκ ἦν γὰρ ὥρας καιρὸς τῷ ὁσίῳ ἀνδρὶ πρὸς τὴν τοιαύτην ἐργασίαν [10] τετυπωμένος, ἀλλὰ πᾶν τὸ τῆς ἡμέρας διάστημα εἰς τὸ τῆς προσευχῆς αὐτῷ κατηνάλωτο γεώργιον, τοὺς μαργαρώδεις τῶν δακρύων ἐν θλίψει σπείρων πόνους, ἐν ἀγαλλιάσει δὲ θεριούμενος καιρῷ ἰδίῳ ἀποστολικῶς εἰπεῖν. Ὁ δὲ τῆς τοιαύτης μονῆς ποιμὴν δεδιὼς τοῦ θεοστυγοῦς ἔθνους τὰς κρυφιοπνεύστους ἀναζητήσεις, μήπως φωραθῇ ὡς Ἀγαρηνὸν βεβαπτικὼς καὶ κίνδυνον θανατηφόρον ἐπενέγκῃ τῇ αὐτοῦ μονῇ, ἐντολὴν [15] αὐτῷ δέδωκεν ὅπως μὴ ἐν ἑνὶ τόπῳ τὴν ἐργασίαν καὶ διαγωγὴν τοῦ μοναδικοῦ βίου τελείτω. Οὕτω τοιγαροῦν τοὺς ἁγίους τόπους καὶ τὰ μοναστήρια διερχόμενος καὶ ἑκάστου τὴν ἀρετὴν καταμανθάνων καὶ τῷ οἰκείῳ νῷ ἐντιθέμενος, ἀρετῶν οἰκητήριον ἑαυτὸν κατεσκεύασεν.
5. 11 τῶν δακρύων … πόνους : cf. Ps. 125 (126), 5-6 || 12 θεριούμενος καιρῷ ἰδίῳ : cf. Gal. 6, 9
3. 11 ἔφοι A || 13 δεδιός A || 14 θαρσίσας A || 15 κρυφέω A
4. 2 ἠξίοι A || 5 ἐδεδέει A || ἐνεδύετο A ἐξεδύετο Dem || 7 εἶδος A Dem || 8 σφρίγων A
5. 2 ψυχοφελῶν A || 4 δῆν A || ἄναιμον A || 8 ἀπλείστως A || 9 λογογραφεῖ σοι A λογογραφήσει Dem || 13 κρυφιοπεύστους A || φοραθῆ A || 14 ἀγαρινόν A
776. [cf. VPB § 12-13] Ἐν τούτοις τοῖς κατορθώμασι τοῦ ὁσίου βιοῦντος, ἡ τούτου μήτηρ εἰς Ἱεροσόλυμα ἀφίκετο τῆς ὑψώσεως ἕνεκεν τοῦ τιμίου σταυροῦ καὶ τὴν τοῦ τέκνου μονίαν ἰδέσθαι ποθοῦσα. Καὶ δὴ τοῦ ζητουμένου ἔτυχε· θεασαμένη γὰρ τὸν αὐτῆς υἱόν, τὰς χεῖρας εἰς ὕψος ἄρασα τῷ Θεῷ εὐχαρίστησε καὶ τοῦτον ἀγκαλισαμένη [5] ἀμέτρως κατησπάσατο, χαρμονικὰ δάκρυα ῥαίνουσα. Πυθομένη δὲ ἔμαθεν παρ’ αὐτοῦ τήν τε ἀναστροφὴν καὶ διαγωγὴν καὶ τῆς τοῦ βαπτίσματος χρίσεως καὶ τοῦ μοναδικοῦ σχήματος τὴν ἀμφίασιν καὶ πῶς καὶ παρὰ τίνος καὶ πότε ταῦτα εἴληφεν, εἰπόντος « ἐπὶ τέλους », φησίν, « εὐχαῖς σου, /128/ ὦ μῆτερ, ὁδηγούμενος πάντα τὰ ἐμοὶ ἐράσμια ἀνεμποδίστως »· ἔτι δὲ ῥήματα στηριγμοῦ παρὰ τῆς μητρὸς δεξάμενος καὶ πλεῖστα [10] διαλεχθεὶς αὐτῇ περὶ τῶν κατὰ σάρκα ἀδελφῶν αὐτοῦ ὑπεχώρησεν. Καταλαβοῦσα δὲ ἡ αὐτοῦ μήτηρ τὸν Μαϊουμᾶν, ἅπαντα δῆλα πεποίηκε τοῖς ἰδίοις τέκνοις τὰ εἰς τὸν ὅσιον ὁραθέντα αὐτῇ καὶ ὅτι « λίαν ἀλγεῖ καὶ ἀνιᾶται περὶ τῆς ὑμῶν κακοδοξίας ». Οἱ δὲ ὡς ἐκ τοιαύτης μητρὸς τυγχάνοντες νεοθαλεῖς ὄρπηκες τὰς τοῦ ἁγίου δηλώσεις ἐνηχηθέντες καὶ τῇ φιλοθεΐᾳ ὑπερζέσαντες, τὰ ἐνόντα αὐτοῖς κτήματα ἐν τῷ Μαϊουμᾷ [15] πεπρακότες καὶ μετανάσται τῆς ἐνεγκαμένης γεγονότες, ὁμαδὸν εἰς ἀλλοδαπῆ χώραν ἀπάραντες, τῷ παναγίῳ προσῆλθον βαπτίσματι σὺν γυναιξὶν καὶ τέκνοις.
787. [cf. VPB § 14] Εἷς δέ τις τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἑπτὰ συνεζευγμένος γυναικὶ ἀκάμπτῳ καὶ θηριώδει, μὴ συναιρούσης αὐτῷ ἀνδρὶ ἐπὶ τῇ τοῦ χριστιανισμοῦ πίστει, ἀπελθοῦσα δῆλα τοῖς ἀπίστοις πάντα πεποίηκεν. Οἱ δὲ μεμαθηκότες καὶ εἰς ἄμετρον ἐξαφθέντες θυμόν, σκευωρίαν δρῶσιν τοιάνδε· εἰσκαλεσάμενοι γὰρ ἕνα ἄνδρα πονηρότατον καὶ [5] ἀποστάτην πεπόμφασιν αὐτόν, ὡς δῆθεν χριστιανὸν νομιζόμενον, ἀναστρέφεσθαι ἐν τοῖς μοναστηρίοις καὶ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις καὶ ἀνερευνᾶν εἴ πως εὕροι τὸν ὁσιώτατον Βάκχον, τὸν παρ’ αὐτοῖς Δαχὰκ ὀνομαζόμενον, δεδωκότες αὐτῷ ἀργύρια ἱκανὰ εἰς μισθὸν μιαιφονίας. Οὗτος οὖν ὁ πονηρὸς ἀνὴρ καὶ διάβολος ἐν Ἱεροσολύμοις γενόμενος καὶ τὰς πλατείας ἀναπατῶν περιεσκόπει ὑπούλως καὶ δολίως. Καὶ δὴ ὁ τοῦ Θεοῦ [10] ἀνὴρ Βάκχος εἰσῄει εὐξόμενος εἰς τὴν ἁγίαν Ἀνάστασιν· ὁ δὲ κακεντρεχὴς καὶ σκολιὸς ἀνὴρ τὴν τοῦ ὁσίου θεασάμενος παρουσίαν, ὡς θὴρ ἀνήμερος εἰσπηδήσας ἐδράξατο τῆς ἐπωμίδος αὐτοῦ καὶ τοῖς ὄπισθεν ἀναποδίσας, ἤρξα/128v/το βοᾶν μεγαλοφώνως τοῖς συμπαροῦσιν Ἀγαρηνοῖς ὡς ὅτι « ὁμόφυλος ἡμῖν ὤν, βδελυξάμενος τὴν καθ’ ἡμᾶς πίστιν χριστιανὸς γέγονεν καὶ ἰδοὺ καὶ μοναδικὸν ἐνδιδύσκεται ἔνδυμα ».
798. [cf. VPB § 15-17] Τότε κρατήσαντες αὐτὸν ἀπήγαγον πρὸς τὸν ἀμηρᾶν τῆς ἁγίας πόλεως· ὁ δὲ τὰ περὶ τοῦ δικαίου γνούς, καθείρξας αὐτὸν ἐν ἀσφαλεστέρᾳ φρουρᾷ. Καὶ τῇ ἑξῆς ἐξαγαγὼν τῆς φρουρᾶς, τὰς χεῖράς τε σὺν τῷ τραχήλῳ τῷ ξύλῳ ἀσφαλισάμενος ἀπέστειλεν αὐτὸν τῷ παρ’ αὐτοῖς ὀνομαζομένῳ στρατηγῷ, δηλώσας αὐτῷ δι’ ἐπιστολῆς [5] τὰ κατ’ αὐτόν. Καὶ δὴ ὁ τοῦ Χριστοῦ μάρτυς ἅμα τοῖς ἀπάγουσιν αὐτὸν ἀπήρξατο τῆς ὁδοῦ· καὶ δὴ πλησίον τῆς Ἱερουσαλὴμ τὴν πάροδον ποιούμενος, δέσμιος ὤν, ἐπιστραφεὶς [...
7. 7 ἀργύρια ἱκανά : cf. Mt. 28, 12 || 10-11 σκολιὸς ἀνήρ : cf. Prov. 16, 28
6. 13 ὄρπικες A
7. 2 θηριώδη A || 4 σκεωρίαν Α σκαιωρίαν Dem || πονηρώτατον A || 6 ἐκκλησίας Dem || 7 εἰ A || 9 πλατίας A || 12 ἐπομῖδος A || 13 ἀγαρινοῖς A
8. 3 ἀσφαλησάμενος A
80...] καὶ ἐπισχὼν θεασάμενος τὴν Ἱερουσαλὴμ ὧδέ πως ἔφη· « Ἱερουσαλήμ, Ἱερουσαλήμ, ἡ πόλις τοῦ βασιλέως τοῦ μεγάλου, ἧς ὄρη κύκλῳ καὶ Κύριος κύκλῳ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ, στηριχθείη καὶ διαφυλαχθείη ἀταράχως ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος, χειρὶ Θεοῦ [10] παναλκεστάτῃ, σκεπομένη εἰς αἰῶνα καὶ ἐπ’ αἰῶνα καὶ ἔτι. Ἐγγραφείη τὰ τέκνα τῆς σῆς λοχείας εἰς τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ἧς τεχνίτης καὶ δημιουργὸς ὁ Θεός. Ἄνοιξον κἀμοί, ὦ δέσποτα, τὰς τοῦ ἐλέους σου πύλας καὶ ἐν τῇ ἄνω Ἱερουσαλὴμ εἰσάγαγε, τελειῶν μου τὸν δρόμον ἐν τῷδε τῷ ἐγχειρήματι ». Καὶ ταῦτα εἰπὼν εἴχετο τῆς ὁδοῦ· οἱ δὲ τοῦ μύσους ὑπηρέται φθάσαντες ἐν τῇ πόλει κατέκλεισαν αὐτὸν ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ [15] σὺν ἀκαθάρτοις καὶ φονικοῖς ἀνδράσιν αὐτὸν παρενείραντες, οἳ καὶ ἀνενδότως ἐχλεύαζον αὐτὸν πτυέλῳ τὸ σεβάσμιον ἐκεῖνο καταρραίνοντες πρόσωπον, ἀποστάτην αὐτὸν δημηγοροῦντες τῆς φευκταίας αὐτῶν αἱρέσεως. Ὁ δὲ τὸν ἑαυτοῦ διδάσκαλον μιμητικῶς ἐξομοιούμενος ἐσιώπα.
819. [cf. VPB § 18-19] Μετὰ δέ τινας ἡμέρας ὁ στρατηγὸς ὁ παρ’ αὐτοῖς ὀνομαζόμενος, τὸν δικα/129/στὴν προσκαλεσάμενος ἐν τῷ πραιτωρίῳ, τῆς συνήθους τάξεως παρεστώσης τὸν πανάγιον προσαχθῆναι ἐκέλευσεν· καὶ δὴ προσήχθη ὁ ἅγιος φαιδρῷ τῷ προσώπῳ. Καὶ ἔτι τοῦ προαυλίου ἐπιβάς, τὰς χεῖρας εἰς οὐρανὸν ἀνατείνας ἐβόησε λέγων « ὁ Θεὸς [5] τῶν χριστιανῶν βοήθει μοι ». Καὶ στὰς ἔμπροσθεν τῶν δικαστῶν ὁ ἅγιος, ἔφησαν αὐτῷ· « λέγε ἡμῖν, ὦ παγκάκιστε, τίς σε ἐξαπατήσας πέπεικεν τῆς πατρῴας ἀπορραγῆναι πίστεως καὶ τῇ τῶν χριστιανῶν μεταβῆναι ἀπάτῃ ». Ὁ δὲ τοῦ Θεοῦ θεράπων πάντῃ πρὸς τὴν αὐτοῦ πεῦσιν ἀλλοτριούμενος, ἀπόκρισιν αὐτῷ οὐκ ἔδωκεν, Θεῷ δὲ τὰς συνήθεις ὑμνῳδίας ἀνέπεμπεν καὶ φησίν, « ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα, δόξα σοι ὁ Θεός ». [10] Πάλιν τε ὁ ἀμηρᾶς τῷ γενναίῳ μάρτυρι ἔφη· « καταλείψας τὴν ματαίαν τῶν χριστιανῶν πλάνην, ἐπάνελθε ἐπὶ τὴν πατροπαράδοτόν σοι θεσμοθετηθεῖσαν πίστιν καὶ τεύξῃ παρ’ ἡμῶν τιμὰς πλείστας, καὶ μὴ θανάτῳ ἀώρῳ τὸ ζῆν διαμείψῃς ». Ὁ δὲ ἀκατάπληκτος τοῦ Θεοῦ στρατιώτης ἠρέμα τοῖς προτέροις ἐκέχρητο ῥήμασιν καὶ φησίν· « ἀλληλούϊα, ἀλληλούϊα, δόξα σοι ὁ Θεός ». Γνοὺς δὲ τὸ ἐπίμονον καὶ ἀμετάθετον τοῦ μάρτυρος [15] ὁ δικαστὴς ἔφη· « ἐπείπερ λίθου δίκην πεπώρωσαι καὶ τοῖς ἡμετέροις οὐχ ὑπείκεις θεσπίσμασι, κἂν ψιλῷ λόγῳ μόνον φῆσον, οὐ πιστεύω ὡς πιστεύουσιν οἱ χριστιανοί, καὶ ἀπολυθήσει ». Ὁ δὲ ἀμετάθετος τοῦ Θεοῦ δοῦλος τὸ πεφιλημένον αὐτῷ τῶν χριστιανῶν ἀκούσας ὄνομα, διαπρυσίως ἔφη· « οὐχ ὡς σὺ λέγεις ἐγὼ λέγω, ἀλλὰ τοὐναντίον ὡς πιστεύουσιν οἱ χριστιανοὶ κἀγὼ πιστεύω ». Ἑωρακὼς οὖν ὅ τε δικαστὴς καὶ ὁ ἀμηρᾶς τοῦ [20] μάρτυρος τὸ σταθηρὸν καὶ ἀκαμπές, παρέδωκαν αὐτὸν τῷ σπεκουλάτορι ἅμα τοῖς λοιποῖς ὑπηρέταις, φήσαντες οὕτως· « ἐξαγαγόντες αὐτὸν ἐν ἐπιτηδείῳ τόπω, εἰ μὴ πεισθείη ἔτι τοῖς ἡμε/129v/τέροις θεσπίσμασι καὶ ὑποκύψει, ἀφέλετε ξίφει τὴν κεφαλήν ».
8. 7 Ἱερουσαλὴμ – Ἱερουσαλήμ : Mt. 23, 37 || 8 ἡ πόλις – μεγάλου : Ps. 47 (48), 3 || 8-9 ὄρη κύκλῳ – αἰῶνος : Ps. 124 (125), 2 || 10-11 τὰ τέκνα – Ἱερουσαλήμ : cf. Gal. 4, 25-26 || 11 τεχνίτης – Θεός : Heb. 11, 10 || 13 τελειῶν μου τὸν δρόμον : cf. Act. 20, 24 ; II Tim. 4, 7
8. 7 θεσάμενος A || 15 φωνίσκοις A || παρενήραντες A || 16 πτυελῶ A || καταραίνοντες A || 17 φευκτέας A Dem
9. 2 πραιτορίω A || 8 πρὸς τὴν correximus : πρώτην A || 10 καταλίψας A || 12 ἀόρω τὸ ζεῖν A || 15 ὑπήκεις A || 16 ψηλῶ A || 17 ἀπολυθείση A || 20 σπεκουλάτωρι
8210. [cf. VPB § 20] Ὁ δὲ ἅγιος μάρτυς λαβὼν τὴν ἀπόφασιν εἴχετο τῆς τελευταίας πορείας· καὶ δὴ φθάσας τὸν τεταγμένον τῆς ἀθλήσεως τόπον, εὐχὴν τετελεκὼς ἑαυτόν τε σφραγίσας καὶ τὸ ἀμὴν εἰπών, ἔκλινεν τὸ γόνυ καὶ τὸν αὐχένα πρὸς γῆν καμπυλώσας, ὡς πρόβατον ἐπέδωκεν ἑαυτὸν τοῖς δημίοις. Πλεῖστα δὲ ἔτι ἀναγκάσαντες αὐτὸν [5] μετελθεῖν, οὐκ ἔπεισαν, ἀλλὰ καὶ τὸν δήμιον κατηράσατο μὴ τέμνοντα τὸ τάχος. Ὅστις ὀργίλως μετεωρίσας τὸ ξίφος καὶ καταγαγών, τὴν μακαρίαν τοῦ ἀοιδίμου μάρτυρος τέτμηκεν κάραν, μηνὶ ἀπελλαίῳ ιϛʹ.
8311. [cf. VPB § 23] Οὗτινος τὸ λείψανον αἰτήσαντες οἱ χριστιανοὶ παρὰ τοῦ στρατηγοῦ καὶ λαβόντες τὴν ὀθόνην συναθροίσαντες καὶ ἀρώματα ἄμφιά τε καὶ τῷ μάρτυρι περιθέντες, τιμαλφεστάτῃ ταφῇ παρέδωκαν, καταθέμενοι εἰς τὸν ναὸν τῶν ἁγίων Κοσμᾶ καὶ Δαμιανοῦ, ὑμνοῦντες Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν, ὅτι αὐτῷ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ [5] καὶ προσκύνησις νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.
10. 4 ὡς πρόβατον : cf. Is. 53, 7
10. 7 ἀπιλλέως A
11. 3 τῆ μαλφεστάτη A
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Byzance et le monde extérieur
Contacts, relations, échanges
Michel Balard, Élisabeth Malamut, Jean-Michel Spieser et al. (dir.)
2005
La Cappadoce (ive-vie siècle)
Une histoire provinciale de l’Empire romain d’Orient
Sophie Métivier
2005
Évêques, pouvoir et société à Byzance (viiie-xie siècle)
Territoires, communautés et individus dans la société provinciale byzantine
Benjamin Moulet
2011
Grégoire Antiochos. Éloge du patriarche Basile Kamatèros
Texte, traduction, commentaire suivis d’une analyse des œuvres de Grégoire Antiochos
Marina Loukaki
1996