«E nadi contra suberna». Essere “trovatori” oggi
| ,Darnaudguilhem. Un Montalbano occitan?
Texte intégral
1Fau pas s’i trompar, ai pas, io, pitit autor occitan, la pretencion de me comparar coma Andrea Camilleri. Quo es desjà èsser plan gloriós que de voler far un parallela entre lo comissari Darnaudguilhem e son prestigiós collega Montalbanò. Que i a de comun entre lo suau policier occitan e lo ratjós sicilian? Benleu pas la lechotariá quand lo prumier fai son pro daus estecs tròp cuechs, tròp durs, tròp chars dau Cafe dau Miegjorn, e per lors jorns de festa daus entrepans de l’Augstà dau Bon Viatge, e que Montalbanò se perlecha las babinhas e s’olha daus pitits plats que Adelina, sa chambariera bien aimada li laissa dins lo refregidor o los sopars de prumiera de las auberjas dau bòrd de mar. Darnaudguilhem, pasmens, se podra conortar de temps en temps dins sa familha emb la bona vielha cosina perigòrda facha de fetge gras, de confit de riton, de fromatge de chabra e de «millasson». Segurament pas mai lo caractari pus leu embarrat e introvertit chas l’occitan, plutôt aisadament esmalit per Montalbanò que esparnha degun quand a mestier de «se passar los nervs». Benleu pas lo contexte politic, qué a Maraval, la Mafia a pas enquera pausat lo pè, mai si los arcandiers d’Euròpa centrala o dau Levant i son venguts botar lor nas. Benleu un pauc la relacion coma las femnas, qué Darnaudguilhem, divorçat amar, au còp traversós e eternau amorós deçaubut se pòt benleu comparar coma Montalbanò e sa malaisada mas Diu mercès londanha companha Livià. Tots dos auran a sufrir, i tornarem, de la fin tragica d’amors impossibles. Benleu pas mai, la pareissença fisica. Ai pas trobat dins Camilleri de descripcion de Montalbanò, mas lo vese pas lonh de la seissantena, brave òme, mai si ditz que presa pas son rebat dins lo miralh, un pauc alordesit per la cosina siciliana, trapat a se tombar los piaus per contrapica, lo personatge televisat interpretat per Luca Zingaretti m’a un pauc deçaubut. Pense Montalbanò mens len, mai marcat per la vita… Lo meu, de comissari, dins sas prumieras aparicions a pas enquera cinquanta ans, es naut de talha, una glena ‘bondosa tota blancha, e boitica de la chamba mança per seguida d’un accident de rugbi. Lo demorant es laissat a l’imaginacion dau legeire. Au fiau de l’aiga, saurai que Montalbanò, parier coma Darnaudguilhem venen vielhs coma lors autors e passan l’un de 45 ans (Il ladro di merendine) a 56 (L’Età del Dubbio), l’autre de quaranta a cinquanta entre Sorne Trasluc e La Mòrt vai mai regde que lo Vent. Salvò Montalbanò perdet sa mair quand era nonmàs un drollichon e fuguet abarit per un pair solitari, que sembla pus tard se’n èsser eslunhat. Alexandre Darnaudguilhem, dich Sandron, eu, fuguet confiat tot pitit a la familha Faidit, braves paisans de Nauta-Dordonha, coconat emb amor en despiech de la jalosia dau filh de la maison. ‘Vancès queu pòrt de patz, que l’acuelha totjorn, sera estat maumenat, borrat, brimat dins quauquas familhas que eissaiara d’obludar, mas que li laissaran un prigond desgost per la violéncia e l’injusticiá.
2Diriatz qu’au prumier còp d’uelh, ‘laidonc, i a pas grand chausa a ‘pruesmar quilhs dos policiers tant eslunhats dins l’espaci. E pertant! Lo comissari Darnaudguilhem ne’n era a sa tresena aventura (Vautres que m’avetz tuada, 2013), quante faguí coneissença de Montalbanò. Dise quò per èsser pas acusat de plagiat! Tanleu ma prumiera rencontra, sentii ‘na comunautat d’esperit entre quilhs dos òmes, quela mesma espiada plena d’indulgéncia e d’umanitat sus lors contemporans, que sián victimas, o simplament collaborators, amics, vesins, o quites assassins, queu mesme besonh d’umor, daus uns còs de burlesque, de belas espofidadas per temptar d’eschapar a l’orror que ne’n son tròp sovent los temonhs. E puei i a lo quadre que i evoluan dedins. Segur, Maraval es pas Vigatà, mai suausa, enquera qué… mas tanben vila imaginariá, dins un país imaginari, dins una Occitania creada per l’enchaison. Vigatà exista pas mai que lo país de Montelusa, chara a Pirandello, mas los exegetas de Camilleri y vegueren l’evocacion de Porto Empedòcle, vila nadiva de l’autor. Maraval retira un pauc lo suau Perigüers, plan lonh de la mar, plan coneguda per son fetge gras, sa sauça de trufas, sa catedrala bizantina e tot parier lo passatge a la Cort de las Ajudas d’un dich Micheu de Montanha a la fin dau segle XV... Mas qué se tiressan de lor plaça bien aimada e intima, veilos-quí cloncats dins la realitat, l’un a Palerma, l’autre a Bordeu. E la còla de Montalbanò, quala còla! E la de Darnaudguilhem, pas mau pas mai. Qué dire de Mimí Augellò, fumelaire, vau plan Ange Le Goff enchabitrat entre sas doas identitats còrsa e bretona mas totjorn l’uelh a la gaita, dau Fideu Fazio, quasi replica dau discret e totjorn present Tahar Ben Ahmrane, e l’agent Jarjeta que sap nonmàs far lo cafè fai-t-eu pas pensar au pas de creire Catarella, maladrech, dau parlar que se pòt a penas comprener e que es un daus atrachs de las enquestas de Montalbanò. I a tanben dau costat sicilian lo «jalinier» Gallò e Galluzò, dau costat occitan lo gròs Peironin, ancian catchaire, violent, racista, lo magre e buraud Barbancès, grand amator de corsa de pè, que tot lo monde prend per un arpelut…sicilian, e l’aparicion fina e blonda dins la vita de Darnaudguilhem de Guita Beringuier, que s’avalira en laissar una nafra prigonda au còr dau comissari. Sera remplaçada per lo sorne Diagana Traòre que a menat de son Mali natau un don de garissaire tradicionau… Seran aidats per lo pitit Riublandon, mens bafelha que Jaccomuzzi e per lo legista Masdelbòsc, benleu mai amistós que Pasquanò, mas que se complatz dins la companhia daus cadabres e que son mai grand plaser es de desgotar son amic Darnaudguilhem per la descripcion puntilhosa de sos descopadís e de las orrors rencontradas dins son estranha besonha. Obludem pas tanben lo jornalista Tardiu, tot plen mens amistós que Nicolà Zitò e la plasenta jutja d’instruccion Rosalina Lavernha, vagament amoretada de son brave comissari. Fau marcar que nòstres dos policiers an pas paur de se far ajudar per dau monde pas vertadierament dins la lei, Gegè, amic de totjorn de Montalbanò, macareu de naut niveu, e Marcelon-Det-de-Fada que vendra chasque còp que faudra au secors de son ami Darnaudguilhem per botar a dispausicion sos dons de sarralhier pas ordinaris.
3E, nòu libres de temps, per l’ora, quela fina còla, jos la conducha benvolenta e clarvesenta de lor comissari, vai enfaciar emb maitot bona umor los misteris que secoden Maraval e sos ranvers. Aquí, i a presque de qué far concuréncia a la vintena (mai mai!) d’enquestas de Montalbanò.
4Per ‘complir queu pitit trabalh, ai de segur tornat legir mai d’un titres e legit d’autres que m’eran inconeguts. E lai enquera, de las semblanças me son aparegudas: los esqueletas de Las Tòrnas de Giraudós farián-t-ilhs pas resson à los de Il Cane di Terracotta, l’enquista de Darnaudguilhem dempuei son liech de dolor fariá-t-ela pas pensar a la resolucion per Montalbanò, que es vertadierament doat, d’un crime per telefòne? Lo nejat de Maraval que passa au fiau de l’aiga es lo frair de lo que floteja dins lo pòrt de Vigatà, e subretot las mòrts violentas de l’inspectritz Guita Beringuier (La Mòrt Vai mai Regde que lo Vent) e la de la luòctenenta Laura Belladonna (L’Età del Dubbio) laissen de las plaias badantas dins los còrs de nòstres comissaris tan pariers dins lors sentiments...
5E puei, i a la lenga, lo parlar lemosin respond mot per mot au parlar sicilian, en crear queu despaïsament que pòrta una sabor especiala a las situacions, a las enquestas, a las descripcions, au biais de dire daus actors. Chas Darnaudguilhem, tot se passa en occitan, revenja de l’autor per far viure quela lenga maudicha, mostrant sa vitalitat e sa capacitat de tot dire. Montalbanò se sierv de son dialecte nonmàs per moments, coma dau monde simple o sos amics d’enfància, mas espebra tot son texte de «sicilianismas» d’un biais un pauc provocaire e subversiu a l’endrech de legeires ‘bituats a ‘na lenga mai classica. Segur, la revirada dau lemosin sera mens malaisada de far que la dau sicilian, mas per l’ora, en respect a la difusion daus romans que Darnaudguilhem ne’n es l’eròi, la question se pausa pas enquera! Lo dialecte sicilian que nautres occitans coneissem, ailas, nonmàs par las reviradas plan plasentas de Maruzza Loria e Serge Quadruppani, presenta, si ne’n cresem los reviraires e los quauques bocinons de queu parlar que nos laissen saborar, de las semblanças per la frequença de l’aferesa, tan chara aus lemosins, l’emplec sens retenguda dau preterit que es tanben una marca de fabrica occitana e l’usatge dau pronom reflexiu, en occitania tanben un se minja de las chausas, un se prend un manteu... Daus linguistas saberuts trobarián benleu d’autras semblanças entre los dos parlars. Los reviraires ilhs mesma, avoen-t-ilhs pas usar dins los cas malaisats de mots de la lenga occitane que lor semblan mielhs revirar los de Montalbanò?
6Veiquí, dins queu vai e ven un pauc en desboira entre Vigatà e Maraval, espere aver montrat que quela temptativa de comparason era pas tan faròia que quò. Per ‘chabar de vos convencer, i a pus nonmàs per vos legir los romans ente se montra Darnaudguilhem dins quel occitan que ne’n sabetz tot, mercès a vòstra estimada professor Monica Longobardi. E benleu, jos tendretz vos ma demarcha (fictiva…) per bessonar Vigatà e Maraval!
Bibliographie
Romans de Joan Ganhaire mettant en scène le commissaire Darnaudguilhem dans la ville de Maraval
Sorne Trasluc, IEO, 2004: Meurtre du gourou de la secte des Frères des Étoiles.
Las Tòrnas de Giraudós, IEO, 2010: Découverte d’un squelette de trop dans la fosse où ont été jetés les corps de soldats allemands tués par le maquis lors de la dernière guerre.
Vautres que m’avetz tuada, IEO, 2013: Assassinat de deux médecins de Maraval.
Chamin de Copa-gòrja, IEO, 2015: Résolution d’un vieux crime et d’une disparition pour lesquels un innocent a fait dix ans de prison.
Sevdjie, IEO, 2016: Assassinat de deux employés de préfecture chargés de l’immigration et mélés à de troubles trafics.
Un tan doç fogier, IEO, 2017: Mort d’une handicapée mentale dans son foyer.
La Mòrt vai mai regde que lo vent, IEO, 2018: Malédiction qui s’abat sur les Gens du Voyage.
S’y ajoutent trois romans inédits: l’un sur le retour sanglant de l’histoire coloniale de l’Occitanie, une enquête sur le trésor caché d’un malfrat juste sorti de prison, une enquête sur un noyé mystérieux quelques nouvelles publiées dans «Novelum», bulletin de L’Institut d’Études Occitanes/ Cherchatz la femna, Un libre pòt ne’n escondre un autre...
Le texte seul est utilisable sous licence CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.