Marcèla Delpastre: passat, present e avenir de tot çò que parla
p. 107-122
Texte intégral
... Ma paraula es paraula per tot çò que parla.
Tot çò que parla, tot çò que viu! Tot çò que voudriá viure,
e lo fum dau passat que se’n vai coma un riu.
«Lo Poèta», Saumes pagans,
Tolosa, I.E.O., 1974, 24-25.
1Los escrivans que bastiguèron lor òbra de creacion en lenga occitana dins la segonda mitat del sègle XX, foguèron confrontats a son atudament progressiu fins que venga una matèria de reminiscença alara que la lenga francesa se manifestava coma mai adaptada per acompanhar las mutacions de la vida vidanta. Cossí dire lo mond per Bernat Manciet, Max-Felip Delavouët, Joan Bodon, Robèrt Lafont, Pèire Bec, Fèlix Castan, Marcèla Delpastre nascuts a l’entorn de las annadas 1920,1 e per Max Rouquette, Carles Camprós e Renat Nelli?2 Destinats a far mestièr intellectualement, aurián pogut se donar a la sola lenga oficialament reconeguda, solament demorèron «captivats» per lor lenga viva encara que la segonda guèrra mondiala n’accelerava la disparicion pressentida. Ne foguèt aital per Delpastre coma o mòstran las linhas consacradas al grand-paire Leonard dins lo capítol 24 de Las Vias priondas de la Memòria (1996)3 e dins de poèmas ont Orador (Delpastre 1997a: I, 49), Hiroshima, Nagasaki (Delpastre 2002: 133) apareisson brutalament al mitan d’un lexic dominant de la natura. E la lenga francesa pòt tanben fòrça plan exprimir lo cambiament en cors: «l’immense linceul des civilisations / se lisse – missile-milice-milliers de lis...» (Delpastre 2002: 179). Per Delpastre, lo primièr contacte amb lo lemosin foguèt de familha e de vesinatge (ancians e camaradas). Coma son paire èra francofòn, la dròlla viviá dins un mond de doas lengas coma o joslinha dins Las Vias priondas… E i aguèt aquel moment ont la de la maire, dels ancians e dels camaradas se revelèt èsser per ela lo mejan privilegiat d’expression jornadièra:
Mon gran netiava lo bruau, juste delai lo chamin en facia de la charriera, e ieu m’amusave còsta se sus queu bruau, lai montave, lai davalave, lai fasia los redolons. Sai pas coma ni perque, si parlavam tots dos ni que, tot d’un còp me quilhei, e m’auve enquera dire :
- En partir d’aura, parlarai patois coma lo Paitau e los Petits.
Ne’s parier, sui pas segura d’aver dich ‘quò en’na lenga o be l’autra. A partir d’aujourd’hui je parlerai patois. Sai pas. Devia be aver quatre ans, que los Petits çai eran. Los Petits parlavan pas francés, lo comprenian gaire... Era-quò per jugar d’aise coma d’ilhs?... (Delpastre 1996: 246)
2Lo temps d’aquesta afirmacion es pas segur e la lenga de sa formulacion tanpauc, mas Delpastre situa sa determinacion a escambiar en lemosin al temps de la socializacion, de l’empatia transmesa pel lengatge e de l’espeliment a la motricitat fina. E coma testimòni, i a aquel grand-paire que li agradava mai que tot de se passejar dins los camins prigonds per i menar sas observacions de la natura. Parlar lemosin foguèt lo sesame per jogar amb los vesinòts e per resistir a una maire invasiva.
3Dins Las Vias priondas…, los eveniments de l’enfança contats son de sovenirs conscients d’activitats que l’escritura autobiografica permet de los metre a distança aital coma los recits que Delpastre se’n soven o tanben, los mites que li foguèron transmeses mai que mai dins la familha.4 Als trabalhaires ancians de la tèrra, adreiça un sol poèma «Sega de segre per un paísan – Suite à suivre pour un paysan» dedicat a sos parents, als ancians e a los que van «segre»: «A mon / pair – a / ma mair / – a / nòstres / paubres / vielhs / – a quilhs / qui van / segre / – a tu / paísan.» (Delpastre 200b: 131-209)5
4La tèrra que «lo» poèta ne parla es pas solament la borieta de Germont que Delpastre tornèt prene en 1945 e que transformèt en pradas a la fin de las annadas 60 après qu’aguèsse renonciat a la policultura e privilegiat l’elevatge. Delpastre paisana, aviá sas rasons per gardar la bòria alara que tres de sos vesins daissavan las lors tornar en ermàs.6 E dirà clarament que malgrat son gaire de gost per l’agricultura, èra simplament acostumada a aquel trabalh.
5Femna dels camps e de l’ostal o de l’estable, sa reflexion se virava cap a l’interioritat e a la question de la memòria. E aquela reflexion l’aprigondiguèt amb Jan dau Melhau e los collègas de Lemouzi o del Leberaubre tot en abordant l’escritura de novèlas, de dramas poëtics e tot en trobant puèi sa votz amb de poèmas-psaumes en lemosin (Saumes Pagans et Paraulas per Questa Terra), en francés o bilingües dusca a l’espeliment dels tres volums de La Poésie modale (2000).7
1. Marcèla Delpastre confrontada a sa memòria
1.1 Delpastre etnològa
6Lo conte auriá pogut menar Delpastre a perseguir dins la dralha del dessenh o de l’illustracion coma èra estada embelinada, quand èra encara una escolana pensionària (Delpastre 1994: 183), per un conte de Nadal qu’una ensenhanta aviá presentat acompanhat de la fotografia «du parfum d’une rose» - «del perfum d’una ròsa»... Maites paramètres inconscients o conscients (formacion a las Arts decorativas de Lemòtges e retorn a la bòria) la butèron pr’aquò dins la direccion de l’escritura poëtica, amb un trabalh de rememorizacion de contes en lemosin que qualifiquèt «de jos la chaminada» perque li èran estats diches per sa Mairina, la sòrre del grand-paire o perque los aviá entenduts contats a l’ostal. Los reculhiguèt, los tornèt metre en forma, los escriguèt dins una bona grafia aprèp un pacient aprendissatge amb Joseph Migot e los revirèt e classèt per que siaguèssen publicats amb un sentiment de malcontentament perque lo trabalh d’estudi de far per comprene lor ròtle dins la naissença d’una civilizacion èra talament enòrme que auriá pogut durar tota la vida (Delpastre 1988: 7-9).8 Tre lo començament de la primièra fabla «Los Bajangés que mingeron lo cocut» dels Contes dau Pueg Gerjan, Delpastre se manifèsta alara non pas coma una etnografa mas coma una contaira:
Laidonc, come uei, los Bajangés que, lo bon Dieu zo sap, m’an res fach! passavan pas per los pus fins de la terra. E a la chaça, quo era coma per aurés. ‘Na annada, pertant, - quo era a la fin de l’ivern, au mes de març, que desjà lo solelh es chaud e que a noisilhiera esbòlha – los Bajangés tueron ‘n ausel. Quo era un ausel curiós a veire. (Delpastre 1970a: 10)
7Actualiza los contes per los embarrar pas dins una tradicion passada de contes de vièlhs. S’atissa a se los apropriar abans de los transmetre per ne far de contes literaris delpastrians. Se’n pòt far repròchi a l’etnològa vist que faguèt pas la transcripcion fisèla de las formulacions de la Mairina o dels autres. Son imaginari los completava. Mas, a son vejaire, l’imaginari, en compensant los oblits del contraire, fa completament partida de la transmission. Per consequent, Michel Chapduèlh, dins son article «Marcela Delpastre, etnografa e etnològa»² vei pas Delpastre coma una informatriç mas plan coma una «transmeteire de vestigis, de sòbras de memòria». Captivada per l’etnologia, Delpastre reconeis de tot biais modestament los limits de sas ipotèsis dins «Pour servir d’introduction» del Tombeau des Ancêtres sens, malgrat tot, renonciar a sa dralha de cercaira:
C’est un essai, qui a ma connaissance, n’a jamais été réalisé, et ne serait-ce que pour inciter à de plus minutieuses recherches, je crois qu’il vaut la peine de le tenter. (Delpastre 1997b: 10)
1.2 Delpastre autobiografa
8Dins sa poësia abondosa e rica d’estructuras e d’images complèxes e evolutius, Delpastre pòt cambiar de lenga e adoptar de ròtles amb la volontat d’investir un domèni ont sap que i se pòt aprene quicòm d’inedit. Dins Las Vias priondas…, se lança dins la redaccion de sos primièrs sovenirs en començant «in media res»:
Lo Meme es vengut, aüei. [...] Après, avem batalhat, e lo Meme m’a dich un conte. Un conte que li disia sa reir-mir-granda, quand era petit, un pauc davant guerra. Que lo Meme a quauquas annadas de mens que ieu,... (Delpastre 1996: 9)
9Lo primièr paragraf de Las Vias priondas… – que ne compta trenta dos, totes sens títol – se bastís a partir de l’experiença del conte al biais del jove amic, lo Meme e una mena de doble, que contava en s’apiejant sus las paraulas transmesas per sa rèire-grand-maire mòrta en 1940. La paraula del «ieu» es a prene coma la del Meme que, lo matin ont la venguèt veire, «batalha» amb ela. Delpastre va donar la data de l’acabament d’aquel recit de recòrds que rajan dins lo present de l’escritura e que ela, n’es plan conscienta, ne podrà donar qu’una partida. L’escritura s’acabèt a Germont, lo 11 de junh de 1992: Delpastre aviá 67 ans. Les Chemins creux: une enfance limousine, l’autobiografia en francés editada a cò de Payot prepausa tot primièr una mapa de la region de Germont. Germont, lo centre ont lo «ieu» viu. Totes los toponims evocats son estats menimosament notats e orientats a rapòrt als axes nòrd-sud e èst-oèst: es la meteissa mapa que trobam en dubertura del Tombeau des Ancêtre, mai etnologic. En barradura, Les Chemins creux… comprenon un glossari amb una paja mostrant l’escritura manuscricha originala del tèxte en occitan lemosin. E Delpastre explica que lo lemosin es sa lenga mairala e lo francés sa lenga pairugala abans d’ajustar que conservèt unes mots en lemosin perque, en faguent la traduccion en francés, pensava «devoir conserver certains mots, certaines expressions d’usage habituel» (que li caliá servar unes mots, unas expressions costumièras). Lo legeire dels Chemins creux… es prevengut, l’esperit d’aquel recit memorial es dins la continuacion del biais del contar-parlar que li foguèt transmés de votz viva en lemosin. Dins Les Chemins creux…, pas d’estatut de poèta pausat a priori: lo legeire pòt oblidar Delpastre poèta e veire sonque Delpastre contaira o etnològa o memoralista. Lo public occitan legiguèt Las Vias priondas… amb la consciéncia que Delpastre èra poèta, mas pas lo public francés ignorent dels Saumes pagans pr’aquò pareguts un vintenant d’annadas per abans.
10Es jorn aprèp jorn, dempuèi que l’escritura ganhèt la batalha contra lo dessenh dins l’esperit de Delpastre, que trobèt sa votz, una estapa aprèp l’autra, amb de pausas ont se consacrava a maites tipes d’escritura. Jan dau Melhau a fach una sintèsi d’aquela escritura evolutiva dins son article «Daus saumes a la poësia modala» publicat dins Lenga e País d’Òc (Melhau 2012: 45-50).
2. Lo poèta Delpastre e las figuras del Temps e de la Memòria
11Mnemosina, filha del Cèl e de la Tèrra, auriá inventat los mots e lo lengatge de la Tèrra tota e auriá donat un nom a tota causa. «Memoria» es lo títol de poèmas de Paraulas per questa terra ont es personificada e presentada per Delpastre poèta que s’acapriça, «oblide pas». Lo temps pòt èsser al plural coma dins «Los Temps» de Paraulas per questa terra II: lo temps d’abans se materializèt en temps viscut per l’òme e l’arribada del poèma es lo recòrd d’aquel temps misteriós que l’òme n’es lo fruch sens l’aver conegut:
Un jorn – e’n autre jorn – i aguèt lo temps d’avant lo temps. Lo temps de far.
Que l’esser venguessa poussiera – fuec – peira – còrs e lutz. Fòrma dessus, fòrma dedins, trama e tiala.
I aguèt lo temps de nàisser, e la fòrma viventa per la sautar de l’aiga-sau! (Delpastre 1997a: II, 99-101)
2.1. Images del temps
12L’escritura de Delpastre se caracteriza per un lexic abondós del mineral, del vegetal d’ont grelhan los motius de l’esperit e de l’arma. Lo legeire es regularament confrontat a l’oposicion màger de la vida e de la mòrt («l’amour dessus», «la mort dessous»); es interpelat per las expressions paradoxalas coma «doça dolor», «cadena de libertat», «tèrra maire indiferenta», etc. E dins l’encadenat e descencadenat dels poèmas-psaumes, nos pertòca de longa la solesa del poèta. Aquestes poèmas de quelques menutas a detzenats, èran memorizats e transcriches, titolats (unes títols son recurrents) e lo legeire los percors aital coma «lo» poèta (la part de Delpastre que la disiá al masculin per manca probabla d’un pronom neutre) los transcriviá dins sos quasernets sens los tornar brucar. Los tèmas de la poësia de Delpastre passèron tot primièr dins lo monde occitan quand reçaupèt lo prèmi Jaufre Rudèl en 19679 per La Vinha dins l’Ort, un recuèlh publicat l’annada seguenta, abans los Saumes pagans de 1974.
13Lo legeire se pausa de questions quand seguís aquela paraula dels poèmas-psaumes enonciada per la votz de la primièra persona «ieu», per las voses del «tu», del «vos» e dels «autres» e de «el» o de «eles». Lo legeire, li cal seguir Delpastre dins de Vias Priondas… ont los vèrs germenan e «fotjan» per desaparéisser e tornar nàisser.
14Pr’aquò, aquelas voses èran de personatges distincts dins lo drama en francés de La Terre douce publicat dins Traces, cahiers trimestriels de lettres et d’arts al mes de julhet 1970, que ne mandèt un exemplari a Ismaël Girard lo 8 de décembre 1971. E mai per abans, dins La Vinha dins l’Ort ont Delpastre metèt en scena un nòvi vinhairon e sa nòvia, la vinha. Dins aquel recuèlh, totes dos son acompanhats per un còr de joventas que ritman lors metamorfòsas successivas dels amants dusca que vengan un sol arbre al darrièr e 24en cant. Se remarca que lo nòvi e la nòvia, malgrat la marca temporala de «aura», contunhan de se servir d’un futur marcaire de volontat. Dins La Vinha dins l’Ort e dins la màger part dels poèmas-psaumes, lo poèta evita los futurs de començament de l’accion coma «a mand de + infinitiu» o «anar + infinitiu». Lo present de «aura» es comol de promessas a venir que la fe de Delpastre entreten, mas i legissèm plan mens de realizacions en cors. L’«espèra» rosiga alara que l’«esper» nais al present, al dintre de se, de la fòrça dels mots, en ersadas:
24. La novi e lo nòvi
Lo nòvi. –
Aura, aura serem, per d’aiciant’a quoras? Serem quilhs dos aubres, de tant près embraçats qu’an flurit lo grand vent e calculat lo jorn.
Serem quilhs dos aubres coijats que tiran de laterra aprestada e de la terra nueva ensembs la grana que demòra e se tòrna semenar.
La nòvia. –
Serem l’aubre quilhat, crubit de flors mai de frucha, e de fuelha au pus priond de l’ivern,
L’aubre eternalament, la vinha de l’òrt, que passe la vita e que passe la mòrt,
L’aubre eternalament que pòrta dau fons de la terra a tots los vents de l’aire, las estialas dau ciau e los fuecs de l’enfern. (Delpastre 1968: 54-55)
15L’influéncia de las Nourritures terrestres (1897) d’André Gide sus l’escritura de Delpastre es mai que probabla per çò qu’es de la disponibilitat de l’escrivan al monde e a l’ara meteis:
Quelle absurde conception du monde et de la vie parvient à causer les trois quarts de notre misère, et par attachement au passé se refuse à comprendre que la joie de demain n’est possible que si celle d’aujourd’hui cède la place, que chaque vague ne doit la beauté de sa courbe qu’au retrait de celle qui la précède, que chaque fleur se doit de faner pour son fruit, que celui-ci, s’il ne tombe et meurt, ne saurait assurer des floraisons nouvelles, de sorte que le printemps même prend appui sur le seuil de l’hiver. (Gide: 1972, 208)
16Las voses son donc multiplas dins los vèrs dels poèmas-psaumes de Delpastre, unes còps lo «ieu» es sol sens una autra votz per la contradiccion o far resson. Alara les represas, sovent en anafòra tòrnan dire fermament la determinacion, le refús de plegar l’esquina o l’acceptacion de las «cadenas de la libertat» que Delpastre s’impausèt al fial dels jorns dins un país de mai en mai desèrt evocat dins «Lo País mòrt» dels Saumes pagans:
Parle d’un país mòrt que ne sap pas si viu d’enguera. D’un país mòrt dins sas romecs; dins la rulha de sas levadas. D’un país que s’oblida se-mesme.
Sui naissut d’un país que morís tots los jorns dins son arma e sa charn,
que morís de sos vielhs abracats de trabalh lo nas contra la terra;
e de sos filhs sejats en la saba e la flor coma l’erba de junh;
sas filhas que se’n van, que lo vent las n’empòrta. (Delpastre 1974: 16-20)
17E lo legeire dels Saumes pagans de 1974 es estat pertocat pel ritme impausat per las represas moduladas, anaforicas coma dins aquel quite poèma del «País mòrt»:
D’un país que morís en sa forest esmarranhada [...],
D’un país que morís dins sas terras frejas [...] (ibid.)
18e dins lo còr del poèma:
Lo chantarai dins sos aubres [...],
Lo chantarai coma l’aimave [...],
Lo chantarai dins sas peiras [...] (ibid.)
19D’una linha a l’autra, lo vèrs se perlonga que Delpastre voliá que siaguèsse legit d’un sol buf en respectant escrupulosament la punctuacion e la pausa del retorn a la linha coma se legís una particion: «Sui naissut d’un país estranglat dins sas fonts onte degun pren l’aiga [...]» (ibid.)
20Acumulacions en gradacion anant crescendo permeton l’exaltacion, l’imprecacion e empachan l’amudiment: «Lo chantarai dins la memòria e dins l’arma daus mòrts. E dins l’arma daus mòrts, mon malaür. Dins lo resson de la memòria. » (ibid.)
21N’es aital segon lo cort «Art poëtic» paregut dins Le Chasseur d’Ombres et autres psaumes I (1960-1969) que Delpastre datèt de julhet-2 agost 1968:
Que ton vers soit la chose dure et flexible pourtant, qui marque et que s’imprime, le sceau, le souvenir;
qu’il devienne la phrase redite, bouche après bouche, un temps après un temps;
l’outil que je retrouve dans le champ, au bout de cent et de mille ans; neuf d’avoir tant servi. (Delpastre 2002: 206)
2.2. Lo lexic de las sasons: un temps se renovelant ciclicament
22Pel poèta Delpastre, e d’un biais convengut, lo temps «passa» coma lo solelh se lèva e se jai al ritme jornadièr e sasonièr segon la percepcion umana. Delpastre demanda d’o regretar pas, «Rencuretz pas lo temps que passa» (Delpastre 1997a: I, 45) e d’aver pas paur de l’endeman que pòrte siá lo malur siá la gràcia. Mas se las sasons passan, quand «lo poèta» ditz «passarai» es tot probable per avertir: «trespassarai» e quitament «Chau que passe!» dins La Trauchada (Delpastre 1999: 2-3), çò que motivèt l’article «La Trauchada, Babel inverse et symphonie parturiente» de Christian Bonnet dins lo numèro de Plein Chant de 2000 ont lo critic remarca que i es question, a travèrs la mesa en forma de l’èsser sortit de la nuèch prigonda, de la naissença d’una votz transformant la matèria. En evocant Lo Cocotin de l’Argfuèlh en versets franceses e occitans de 1991 publicat dins D’una lenga l’Autra, Bonnet nòta la natura foncièrament tragica del crit de Delpastre : «Mais tout à coup, l’intolérable.» (Bonnet 2000: 53-60)
23Delpastre poèta se reconeis en faudal ròse, en faudal blau, es a dire gràcia a de «pichons sovenirs» que la mòstran en dròlla amorosa de la vida dusca que: «Qui?/Mais qui me perce de ce cri – qui me transperce ainsi, qui me vide/de cette substance à cette heure inconnue?» (Delpastre 2001b: 232)
24En mai de las quatre sasons de La Trauchada, Delpastre n’en revèla una cinquena que los calendrièrs oblidan. A la prima (temps de la montada de la sèva), a l’estiu (temps de las meissons), a l’auton (sason del rasin que sa fermentacion es promessa d’enebriment), ajusta «la darrièra» anonciant l’ivèrn (protector de la germenacion a venir). «La darrièra», es la rèire-sason, quand cal que lo paisan fume sos camps dins lo freg e lo gèl, dins lo vent e la pluèja (Delpastre 1998: III, 33):
D’un ciau qu’es pus lo ciau, mas ‘na aiga, un fum, ‘na lusor d’aiga – a! quo es be lo temps de la darriera,
quo es be lo temps de ne’n ‘chabar... e ieu m’enduerme en mas pelhas. Que me’n disetz, que me’n diriatz?
d’aqueu fum de vita que lo vent trabalha. (Delpastre 1997a: I. 113)
25Lo temps «monta» e «davala» amb la sèva blanca e la sèva rotja. Delpastre poèta a renonciat al desir de la maternitat (Testament de l’eau douce), tanben la pèrdia de la sèva rotja es venguda la sang que raja a causa de las guèrras e la pèrdia de la sèva blanca mena a la mòrt de l’arbre talhat en crotz que va venir promessa d’una resurreccion. Perque Delpastre i crei o i vòl creire. Dins los fums aigoses e dins l’infòrme de la darrièra, la grana pòt nàisser o morir a l’imatge de tota vida umana e a l’imatge del quite poèma.
3. Lo temps orientat cap a çò novèl
26Lo passat exprimit a l’imperfach, amb sas valors de durada e d’iteracion es pauc present dins l’escritura poëtica de Delpastre. Servís per l’evocacion d’aquel temps londanh que l’òme coneguèt pas e que motiva pr’aquò sos questionaments, lo temps del titans dins un dels poèmas titolat «Memòria»: «Memòria d’aquel temps que craunhava la tèrra. E d’aqueu fuec divenc qu’engeniava l’espaci e semenava lo temps.» (Delpastre 1998: III, 55)
27Las sequéncias al passat simple son principalament reservadas a la narracion e plan pauc als poèmas ont la fabricacion de l’univèrs es mesa en relacion amb la fabricacion presenta de la tela: cada poèma sembla un punt d’aquesta brodariá que Delpastre, la manuala, presava coma dins «Lo Mèstre de la tiala»:
E tu que fialas lo ciau, qu’urdisses la tiala
mestre de la pouvera e rei de l’alenada, zo sabes pas?
Coma zo sabrias pas! Que som la tiala. (Delpastre 1998: III, 65-67)
28Los temps de l’imperfach e del passat simple son pas generators del «nòu» que Delpastre entend que se bastiga «sur le chemin de l’ombre et des constellations» (Delpastre 2002a: 209-210).10 E dins «Lo Temps» de Paraulas per questa tèrra III, ajusta:
Un temps fuguèt – que ne’n dire dau temps que fuguet? – Ta man en se dubrir me florissia lo jorn. [...]
Onte a passat lo temps?
Podes venir, podes te’n ‘nar. (Delpastre 1998: III, 85-87)
29Es al present que lo ritme egal del balancièr engrunava lo temps amb son anar e venir que ditz «totjorn – jamai» dins «Le manège» de L’Araignée... o dins lo poèma «La Pendula d’en infern» dels Contes… Dins «Le temps des pendules» de Paraulas per questa terra III, l’imatge d’esclòps fretant la pèira se fa ausir. Alara, lo ritme egal que fa grelhar l’imatge e lo bruch d’un pas familhièr (benlèu del grand?) alucan la beluga creatriça e liberatriça:
Lo temps de las pendulas se’n vai tot bestia trinca-traca, coma un parelh de socs sus las peiras,
ferre contra peira. E per moment ne’n vòla, quò t’esblauja, ‘na estindòla, flamba roja e raior blueia.
Lo temps de las pendulas se’n vai a petits pas, segonda per segonda esgrana un temps que dura pas, esbocina sa grana. (Delpastre 1998: III, 107)
30Plan sovent utilizat, lo passat compausat exprimís tot çò que perdura del passat, qu’es complit dins lo present e que pòt pas i èsser mes de costat. Dins los vèrs seguents, malgrat la fe de Delpastre, es question de l’angoissa de trobar pas la clartat de Dieu o un jorn aprèp l’autre de marcar pas res de nòu sus la paja blanca:
Aura m’a prés la granda paur, que jamai pus vos lascha.
Onte es, saber onte es, per la trobar, la viá que mena a la clardat de Dieu?
- E si la sabe, la segue-ieu?11 (Delpastre 2002a: 216-217)
31Delpastre poèta es tota a son observacion dins son camin prigond ont caldriá que sa paraula daissèsse de «piadas», quitament leugièras: «E trevarai mon sendaròl, e trobarai ma via per ieu, lo chamin de ma sava, e marcarai ma piada.» (Delpastre 1997a: I, 21-23)
32E quand se vira per agachar en rè sus sa produccion, passa d’un temps a l’autre e ditz que los poèmas son estats sa vida vidanta a ela. Puèi acaba amb un futur perque l’escritura poëtica es tot primièr un agach en avant de longa renovelat. Los vèrses seguents son extraches de «Lo Poèma» publicat dins Paraulas per questa tèrra IV:
Quant be n’ai escrich, ni me’n sovene ni zo sabe – segur que me’n sovene pas.
Chadun, chadun pertant lo reconeisse, chadun que me siguet un jorn. [...]
Mas lo poema, l’autre, a! queu qu’ai pas dich d’enguera, e que se levara coma ‘na flamba,
33e que s’espetara coma ‘na estiala, ‘na flamba, un solelh! –’na estindòla... (Delpastre 1998: IV, 120)
34Lo ton dels poèmas-psaumes de Delpastre son tan variables coma lo ton dels psaumes biblics: laus, planhs, gràcias, imprecacions per un desir de libertat e lo passat compausat i fa un ligam entre lo present alara que sa valor de compliment jòga lo ròtle del principi de realitat (aquela realitat del còs retengut sus tèrra pel malur mas tanben pel bonur del poèta) e lo futur i es laus creator cap a una tèrra promesa ont deuriá florir lo cant de jòia del trimfle sus l’oblit. Se trabalhèt per ensajar de comprene l’entreligament de la temporalitat amb la consciença umana, faguèt mistèri del «temps de l’univers» que li es inconegut fins a ne far un questionament-motor dins la quista de se. Sedentària dins sa bòria, se liurèt a una meditacion, benlèu pas completament causida (Stenta 2016: 61) mas que volguèt seuna e solament seuna.
35L’advèrbe «longuement» tornava d’un biais obsessional dins lo Testament de l’eau douce per desaparéisser quasiment dins la poësia dels poèmas-psaumes. Puèi dins «En Començar» de Paraulas per questa terra IV, Delpastre tòrna sul fuòc, un element qu’estudièt e sus l’aiga qu’auriá volguda tanben estudiar. Quand los sòna, utiliza primièr l’imperfach per evocar la creacion de la tèrra, puèi «dau temps» (per significar «longament», «de longa») paréis. Alara passa al present coma se la natura fonsa de l’accion conjunta dels elements èra viscuda «aura» e a cada còp dins l’acte creator: «Dau temps. Dau temps. La flamba tomba en aiga, en peira, en terra. La fonda se glacia. / La fonda se calha. La brasa fregis. E la mar, en virar, en bramar, en dançar, tròba sa plaça. » (Delpastre 1998: IV, 125-127)
Conclusion
36Entre lo començament de 1992 e la mitat de l’annada 1997, la memorialista Delpastre se lancèt dins lo pretzfach autobiografic coma per amaisar la tension de la creacion viscuda cada jorn amb intensitat. Un vintenant d’annadas per abans, lo poèta, l’etnografa e la cronicaira avián daissat un temps lo vèrs per que Delpastre venguèsse la redactriç del Bestiari Limousin12. Coma per Max Roqueta o Ives Roqueta, la compreneson de l’uman passa tanben per un Bestiari. «Çò que n’en ditz l’autor» expausa la passion quora estrambordanta, quora dolorosa de Delpastre pels mots:
En la vita se ritz, se parla, se plora, se fai, se crei, se minja, s’endura, se moris mai se chanta, tot mai a tota ora, a chade moment i a los mots per zo dire. Aitau qu’es facha nòstra cultura, vielha, prionda, segura, coma’na tiala que tots los fiaus se’n podan veire, e se destriar, mai que chadun esclara l’autre – mas que lo ten, e degun pòt los sompartir sens desfar la tiala. (Delpastre 2003: 9)
37L’objectiu revendicat datat d’«En Germont, lo 15 dau mes-mòrt de 1988» afortís la concepcion d’un «viure» que repausa sus la continuitat. Aquela vision li foguèt transmesa per sa «granda» e ajusta dins «Ma granda o be la vòstra?» del Bestiari en enonciant la question paradoxala de l’individualitat-collectivitat: «Çò qu’auriá pogut escriure la vòstra, segur seriá pas gaire diferent – segur seria tot autre – la mesma chausa.» (ibid.)
38L’òbra de Delpastre es adreiçada a un «tu, l’òme de deman. L’òme barrat darrier tos murs, que n’as pus mas un pauc de ciau a veire», per que se contente pas de la particion dels domènis de recèrca e per que se concentre sus la transmission de l’esperit creator delà son existença passadissa. E tanben per que tòrne evaluar l’impacte d’una lenga sus la percepcion de la realitat e que n’arribe a travèrs la poësia, a tornar considerar son rapòrt al mond ont viu.
Bibliographie
Literatura primària
Delpastre 1968 = Marcèla Delpastre, La vinha dins l’ort, poème limousin avec trad. française, Bordeaux, Escole Jaufré-Rudel, 1968.
Delpastre 1970a = Marcèla Delpastre, Los contes dau Pueg Gerjan / Les contes du Gargan : contes populaires limousins, préf. de Robert Joudoux, Tulle, Lemouzi, 1970.
Delpastre 1970b = Marcèla Delpastre, La Terre douce, in Traces, cahiers trimestriels de lettres et d’arts, julhet 1970.
Delpastre 1974 = Marcèla Delpastre, Saumes pagans, Périgueux, Novelum, 1974; [Meuzac], Las Edicions dau Chamin de Sent Jaume, 1999.
Delpastre 1988a = Marcèla Delpastre, «Sega de segre per un paísan – suite à suivre pour un paysan», Lemouzi, abriu 1988.
Delpastre 1988b = Marcèla Delpastre, «Per maniera de presentacion», Contes populaires du Limousin, mai 1988, pp. 7-9.
Delpastre 1989 = Marcèla Delpastre, Le passage / La trauchada, Meuzac, las Ed. dau Chamin de Sent Jaume, 1989.
Delpastre 1993 = Marcèla Delpastre, Les C
hemins creux, une enfance limousine, Paris, Payot, 1993 [rééd. 1998].Delpastre 1994 = Marcèla Delpastre, Derrière les murs : les années de pension, Paris, Payot, 1994.
Delpastre 1996 = Marcèla Delpastre, Las V
ias priondas de la memoria, Aurillac, Ostal del libre, 1996.Delpastre 1997a = Marcèla Delpastre, Paraulas per questa terra I-II, Meuzac, las Ed. dau Chamin de Sent Jaume, 1997.
Delpastre 1997b = Marcèla Delpastre, Le Tombeau des ancêtres: coutumes et croyances autour des fêtes chrétiennes et des cultes locaux, Paris, Payot, 1997.
Delpastre 1998 = Marcèla Delpastre, Paraulas per questa terra III-IV-V, Meuzac, las Ed. dau Chamin de Sent Jaume, 1998.
Delpastre 2001a = Marcèla Delpastre, «Cheminements», in Plein Chant, Automne 2000-Hiver 2001:11-25.
Delpastre 2001b = Marcèla Delpastre, D’una Lenga l’Autra, Meuzac, Edicions dau Chamin de Sent-Jaume, 2001.
Delpastre 2001c = Marcèla Delpastre, Le Testament de l’eau douce, Gardonne, fédérop, 2001.
Delpastre 2002a = Marcèla Delpastre, L’Araignée et la rose et autres psaumes (1969-1986), Édicions dau Chamin de Sent-Jaume, 2002.
Delpastre 2002b = Marcèla Delpastre, Le Chasseur d’Ombres et autres psaumes I (1960-1969), Meuzac, Las Edicions dau Chade Sent-Jaume, 2002.
Delpastre 2003 = Marcèla Delpastre, Bestiari Lemosin, Meuzac, Edicions dau Chamin de Sent-Jaume, 2003.
Delpastre 2010 = Marcèla Delpastre, Lo Libre de l’erba e daus aubres, Meuzac, Édicions dau Chamin de Sent-Jaume, 2010.
Gide André, Les Nourritures terrestres suivi de Les Nouvelles nourritures, Paris, Gallimard, Folio 117, 1972.
Literatura segondària
Bonnet 2000 = Bonnet Christian «La Trauchada, Babel inverse et symphonie parturiente», in Marcelle Delpastre, Dossier rassemblé & présenté par Jan dau Melhau, Plein chant N° 71-72, oct. 2000: 53-60.
Cavaillé 2008 = Cavaillé Jean-Pierre, «Marcelle Delpastre (1925-1998). Relégation au local et aspiration à l’universel», Les Dossiers du Grihl, 2008 [http://journals.openedition.org/dossiersgrihl/2403].
Gardy 2004 = Gardy Philippe, Figuras dau poèta e dau poèma dins l’escritura occitana contemporanèa. Marcela Delpastre, Bernat Manciet, Mas-Felipe Delavouët, Renat Nelli, Montpeyroux, Jorn, Bordeaux, Tèxtes occitans, 2004.
Melhau 2012 = Melhau Jan dau, «Daus saumes a la poesia modala», Lenga e País d’Òc, 2012, n° 52-53: 45-50.
Stenta Miquèla 2012 = Stenta Miquèla (dir.), «Marcela Delpastre, una cosmogonia del vivent», Montpellier, Lenga e País d’òc, n° 52-53, 2012. [https://cdn.reseau-canope.fr/archivage/valid/161729/161729-25906-33016.pdf]
Stenta Miquèla 2016 = Stenta Miquèla, Marcelle Delpastre à fleur de l’âme, photographies de Charles Camberoque, Valence d’Albigeois, Vent Terral, 2016: 16-19.
Notes de bas de page
1 Datas respectivas de naissença: B. Manciet en 1923, M-F. Delavouët en 1920, J. Bodon en 1920, R. Lafont en 1923, P. Bec en 1921, F. Castan en 1920, M. Delpastre, en 1925.
2 Max Roqueta e Carles Camprós son nascuts en 1908 e Renat Nelli en 1906.
3 Las V
ias priondas de la memoria: lo tèxte occitan original foguèt publicat a Orlhac a l’Ostal del libre en 1996, tres ans aprèp Les Chemins creux, une enfance limousine (1993) e dos ans aprèp Derrière les murs : les années de pension (1994).4 Èra una vertadièra ostalada ont èra la sola dròlla amb lo grand-paire, la grand-maire, la sòrre del grand-paire e la maire, totes occitanofòns alara que lo paire èra francofòn. Marcèla Delpastre confessa dins Las Vias Priondas..., que coma drolleta soleta dins la familha, destriava pas plan la foncion de l’un o de l’autre.
5 La Sega èra ja estada publicada dins la revista Lemouzi en 1988.
6 Autobiografia redigida en 1987 per un omenatge que li foguèt rendut pel Centre Culture Jean Lurçat d’Aubusson. (Delpastre 2001a: 11-25)
7 Al fial de sos articles Jan dau Melhau destria de periòdes dins la constitucion de l’òbra de Delpastre : un trentenat de novèlas entre 1954-59; unes poèmas-psaumes tre 1960; la majoritat dels poèmas-psaumes entre 1968 e 1972; Saumes pagans en 1966-67 e 68-69; los poèmas dramatics en 1971-1972; lo trabalh cap a la poësia modala en 1972, 1977, 1981-1982; un periòde de silenci poëtic entre 1982 e 1985; lo tot darrièr psaume en 1986; sas memòrias tre 1992. (Melhau 2012: 45-50)
8 «Per maniera de presentacion» es un tèxte signat a Germont de Chamberet, lo 10 de genièr de 1968.
9 Lo Prèmi de l’Escolo Jaufre Rudel de Bordèu es atribuit dempuèi 1951.
10 Lo poèma «L’araignée et la rose», foguèt escrich lo 24 d’agost de 1984.
11 «La Page blanche» es datat del 24 de junh 1985.
12 Lo Bestiari es estat publicat en 2003. En 1975, Delpastre aviá tanben acabat Lo Libre de l’erba e daus aubres que tornèt prene abans sa mòrt e que foguèt publicat en 2010.
Auteur
ELH-PLH Universitat Tolosa-Joan Jaurés

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Amore e follia nella narrativa breve dal Medioevo a Cervantes
Anna Maria Cabrini et Alfonso D’Agostino (dir.)
2019
Tra precettistica religiosa e didattica mondana
Il Libret de bos ensenhamens di Raimon de Cornet
Giulio Cura Curà (dir.)
2020
«E nadi contra suberna». Essere “trovatori” oggi
Atti di convegno (Ferrara, 20-21 novembre 2018)
Monica Longobardi et Estelle Ceccarini (dir.)
2021