Version classiqueVersion mobile

Yato' ramuesh : plantas medicinales yaneshas

 | 
Geneviève Bourdy
, 
Céline Valadeau
, 
Joaquina Albán Castillo

Plantas yaneshas

Corarnopan

Texte intégral

1Piper acutifolium
Piper aduncum
Piper aff Osterotrichum
Piper crassinervium
Piper hermannii
Piper hispidum
Piper lineatum
Piper obliquum
Piper peltatum
Piper sp.
Piper umbellatum

Image

Piper aduncum

Existen varias clases de corarnopan, cada una con su nombre y uso específico. Todos los corarnopan pertenecen ai género Piper. En el marco de este estudio se colectaron challacochnapan pasheñorrer(Piper sp., CV672); challacochnapan Imageopnor (Piper sp., CV791); corarnopan ayonapar(Piper sp., CV458); corarnopan pasheñorrer(Piper sp., CV659); corarnopan Imageopnor(Piper aduncum); huomencpar(Piper obliquum); mecha’teñtsopar, el más chiquito de los corarnopan (Piper sp., CV404); o’mueretspan Imageopnor (Piper peltatum y P. umbellatum); omaretspan pasheñorrer (Piper sp., CVI19); omarrñaImage par(Piper crassinervium); po’cyepar (Piper sp., CV457); po’señempan (Piper lineatum); ya’chpeñtsopar, el corarnopan legítimo (Piper sp., CV403); y yocrepar (Piper acutifolium).

2Otros nombres

Para corarnopan Imageopnor y po’señempan: matico*.

3Para huomencpar: matico de la altura*.

4Significado del nombre

5Corar: especie de sapito pequeño, de color blanco, comestible.

6O’muerets: sangre infectada después del parto.

7Yocre: camarón.

8Pasheñorrer: macho.

9Popnor: hembra.

USOS YANESHAS

Para challacochnapan Imageopnor (Piper sp., CV791) y challacochnapan pasheñorrer (Piper sp., CV672)

Dolor de estómago, diarrea de los niños

10Administrar en forma de baño de asiento; usar las hojas con agua tibia.

Torcedura, inflamación de las articulaciones

11Emplasto de hojas calientes.

12Para corarnopan ayonapar (Piper sp., CV458)

Mal aire*

13Para no ser atrapado por los espíritus del arco iris*, bañarse en forma preventiva.

Para corarnopan pasheñorrer (Piper sp., CV659) y corarnopan Imageopnor (Piper aduncum)

Infección, fiebre, reumatismo, escalofríos

14Vaporarse* sin piedras y bañarse. Es una planta muy buena para bajar la fiebre.

15Dieta: no comer ají, pescado salado ni conservas.

Inflamación, hinchazón, chupos (forúnculos)

16Sacar 5 hojas y colocarlas en agua tibia, luego dejar en reposo hasta que esté completamente fría. Después, sacar las hojas y emplastar sobre la parte afectada, hasta que la herida sane completamente.

Inflamación en los ovários

Baño de asiento caliente con las hojas (solo para corarnopan Imageopnor).

17Para huomencpar (Piper obliquum)

Cuidado de los niños

18Para que los niños sean fuertes y guerreros, bañarlos con esta planta.

19Para mecha’teñtsopar (Piper sp., CV404)

Nerviosidad, ansiedad, miedo

20Es como una protección para caminar por donde uno quiere, y además permite hablar sin timidez. Se vapora* o se baña a los niños, bebés, recién nacidos o adultos, en forma preventiva.

21Dieta: no salir al monte* durante cinco días para no escuchar ruidos que asustan.

Para o’mueretspan Imageopnor (Piper peltatum y Piper umbellatum)

Chupos (forúnculos)

22Hacer hervir las hojas y aplicarlas directamente en los forúnculos. Esto permite que la herida madure; posteriormente, reventarlo. Después se aplica otra planta para la cicatrización.

Heridas

23Se hace hervir agua con algunas hojas y se lava la herida con este líquido.

Infección después del parto

24Se sacan 5 hojas, se colocan en agua recién hervida y se dejan en reposo hasta que el preparado se enfríe; posteriormente, beber media taza cada 2-3 horas, hasta que la infección se cure.

25Dieta: no comer ají, pescado salado, conservas ni animales que muerden.

Picadura de raya*

26Se calienta la hoja en agua, luego se aplica como emplasto y se toma una infusión en forma de té, preparado con algunas hojas. Esto alivia el dolor.

27Para omaretspan pasheñorrer (Piper sp., CV119)

Hemorragia nasal, cortadura que sangra mucho

28Se exprime el jugo de la hoja y se aplica sobre la herida con un pequeño mechón de cabello.

Golpes interiores, cortaduras con cuchillo

29Calentar la hoja chipanada* y posteriormente aplicar como emplasto. También se toman unas hojas preparadas como té.

Para omarrñaImagepar (Piper crassinervium)

Golpes, hinchazones

30Hervir las hojas y aplicarlas como cataplasma.

31Para po’cyepar (Piper sp., CV457)

Escalofríos con dolor de estómago y fiebre

32En las mujeres, es una enfermedad que proviene de bañarse en el río cuando están menstruando: se dice que el padre del río chupa su sangre. Para evitarlo se prepara una decocción de la planta para vaporarse* (sin piedras), seguida de un baño, y se toma medio vaso de la preparación que queda.

33Para po’señempan (Piper lineatum)

Falta de apetito

34Comer algunas hojas.

Fiebre

35Administrar en forma de baño.

Para teñir

36Poner a hervir las hojas machacadas y sumergir la tela. Hacer hervir otra vez. Si se agrega hierro, el color se vuelve azul oscuro.

Para alimentarse

37Se agregan unas hojas al pescado chipanado*, como condimento.

38Para ya’chpeñtsopar (Piper sp., CV403)

Niños llorones

39Se baña a los niños recién nacidos y a los adultos que no tienen fuerza y que lloran fácilmente.

40Para yocrepar (Piper acutifolium)

Chupos (forúnculos)

41Las hojas se aplican como cataplasma.

Para teñir

42Se ponen a hervir las hojas machacadas, luego se sumerge la tela y se vuelve a hervir. Si se agrega hierro, el color se vuelve azul oscuro.

Intoxicación alimenticia

43A veces, cuando se consume animal del río (como barbón, caracoles, cangrejo) y estos no están bien cocinados, la gente se enferma. Para evitar esto se recomienda cocinarlos agregando a la olla algunas hojas de esta planta.

44Para las demás plantas de corarnopan

45Piper sp. (JAC16974, JAC16999) y Piper hermannii,

46Piper aff. asterotrichum

Malestar general, falta de apetito y para revitalizar el cuerpo

47Se usan las hojas y ramas en vaporación*. Después se da un baño.

48Piper hispidum

Mal aire*

49Si el enfermo está muy mal, no se recupera, no tiene hambre y se siente muy cansado, se hace una vaporación* con las hojas.

Números de herbario
Piper acutifolium Ruiz & Pav. (Piperaceae)
CV121*, Tsachopen
Piper aduncum L. (Piperaceae)
CB3233, CV887*, Azulis
Piper aff. asterotrichum C. DC. (Piperaceae)
JAC16982, Azulis
Piper crassinervium Kunth (Piperaceae)
CV50**, Tsachopen
Piper hermannii Trel. & Yunck. (Piperaceae)
JAC16977, Azulis
Piper hispidum Sw. (Piperaceae)
JAC16380, CB3234, Azulis
Piper lineatum Ruiz & Pav. (Piperaceae)
CV120*, Tsachopen
Piper obliquum Ruiz & Pav. (Piperaceae)
CV153*, Tsachopen
Piper peltatum L. (Piperaceae)
JAC16363, Azulis
Piper sp. (Piperaceae)
JAC16974, JAC16999, Azulis
CV119*, Tsachopen
CV403*, CV404*, CV457*, CV458*, CV659*, CV672*, CV791*,
Loma Linda
Piper umbellatum L. (Piperaceae)
JAC16362, Azulis
CV888*, Loma Linda

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Cette publication numérique est issue d’un traitement automatique par reconnaissance optique de caractères.

Acheter

Volume papier

IRD Éditions
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search