Version classiqueVersion mobile

Archéologies et espaces parcourus

 | 
Olivier Henry

Sulusaray / Sebastopolis’te Ziyaretçiler için bir Gezi Güzergahı oluşturulmasında ilk Adımlar

Markus Kohl

Résumé

Dans la vallée de la rivière Çekerek, l’antique Skylax, au croisement d’anciennes et importantes routes d’ouest en est et du nord au sud s’élève un höyük aujourd’hui occupé par Sulusaray. Investigations historiques et fouilles archéologiques ont montré que le lieu était occupé au moins depuis les temps hittites et correspond à l’antique Sebastopolis/Heracleopolis. Une occupation probablement permanente peut être déduite des sources textuelles et des vestiges archéologiques.
Le patrimoine culturel du site et de ses environs, autant du point de vue géologique et biologique, que du point de vue archéologique et architectural ainsi que urbanistique nous a inspiré le développement de quelques propositions d’aménagement touristique. Nous avons commencé la conception de tours de visites de différents types, selon la disponibilité et les intérêts des voyageurs, et une série de panneaux signalétiques et explicatifs en adéquation. Le but étant de produire un logo identitaire du lieu, une mise en page alléchante avec des couleurs en harmonie avec la nature du site, des textes concis et aisément assimilables, des illustrations complémentaires et surtout une frise avec une échelle chronologique sur chaque panneau afin de pouvoir cerner chaque élément dans son contexte historique.

Texte intégral

Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı’na, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne, Paris’teki Türk Büyükelçiliğine, Tokat Müzesi müdürü Sayın Güven Yetişkin’e ve arkeolog Sayın Mesude Matoğlu’na, Tokat İl kültür Turizm Müdürü Sayın Abdurrahman Akyüz’e, Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’dan arkeolog Sayın Ali Alkan’a, Sulusaray Kaymakam Sayın İbrahim Civelek’e, Belediye Başkanı Sayın Şahin Hasgül’e ve arkadaşım Aksel Tibet’e bu konuşmanın konusunu oluşturan kazılara katılmam için gerekli izni sağladıkları ve bu çalışmalar sırasında bana verdikleri sınırsız destek için tekrar çok teşekkür etmek istiyorum.

1Sulusaray İstanbul’un yaklaşık 900 km doğusunda ve Samsun’un 150 km güneyinde, Orta Karadeniz bölgesinde yer alan, 1990 4400 nüfuslu, 2010 3300 nüfuslu, Tokat iline bağlı bir ilçedir. Doğusunda Yeşilyurt, güneyinde Sivas, batısında Yozgat, kuzeyinde Zile ve Artova ilçeleri ile çevrilidir. Yerleşim ideal biçimde yaklaşık 1000 m rakımlı, antik dönemde batıdan doğuya yüz kilometre, güneyden kuzeye de yirmi kilometre kadar uzanan geniş bir alüvyon ovasının merkezinde konumlanmıştır. Ovayı kuzeyde 2000 m yüksekliğindeki Deveci Dağları, güneyde ise güneybatıdan doğuya doğru 2000 m’yi geçerek yükselen Akdağlar silsilesi, doğuda da Çamlıbel Dağları natürel sınırlar. Bölgenin su dağılım sınırlarını oluşturan bu dağlar Çekerek Irmağı (Antikçağ’daki Skylax) ve kollarının sistemini de belirler.

2Batı-güneybatıya doğru Sulusaray ovası Bozok Yaylasına açılır. Sulusaray topraklarının kuzey, doğu ve güney sınırları bu topografi yapı tarafından oldukça kesin bir biçimde belirlenmişken, batı sınırının saptanması için daha ayrıntılı bir araştırma gerekmektedir. Sulusaray bu ovada iki yolun birleştiği noktada yer alır. Bunlardan biri batı-doğu yönünde Yozgat ili sınırları içerisindeki Büyüknefes/Tavium’dan Sivas / Sebasteia’ya ve ötesine, diğeri ise kuzey-güney yönünde Karadeniz kıyısındaki Samsun / Amisos’tan Orta Anadolu’ya doğru uzanır. (Resim l ve 2)

3Kentin merkezi kuzey-güney doğrultusunda yaklaşık 500 m uzunluğunda, batı-doğu doğrultusunda 400 m genişliğinde olan ve günümüzde ova düzeyinin on metre kadar üzerine çıkan bir yükseltinin üzerinde yer alır (Resim 3). Yükselti bugünkü durumuyla, 1987-1990 arasında gerçekleştirilen arkeolojik kazılar ve sondajların da gösterdiği gibi tümüyle doğal değildir. Başlangıçtaki doğal tepe, yıkılan yapıların biriken molozları ile zamanla yavaş yavaş yükselmiştir. Yapılan arkeolojik çalışmalar yerleşimdeki kültür katları ve kronoloji üzerine bir fikir vermiştir.

  • 1 Bkz. Özsait 2000, 73-74.

4Ele geçen malzeme ve açığa çıkarılan kalıntılar, eski metinlerden elde edilen bilgilerle tamamlandığında burasının en az neolitik dönemden itibaren günümüze kadar binyıllar boyunca yerleşim gördüğünü söyleyebiliriz.1

  • 2 Le Quien 1740, 425-426 ve 437-438; Cuinet 1890-1895; Munro 1901; Anderson 1903; Cumont/Cumont 1906; (...)

5Tunç Çağı buluntuları Hitit, Demir Çağı buluntuları ise Frig uygarlığına aittir. Antik Yunan dönemi çok az temsil edilir. Helenistik döneme ait çok az sayıda buluntu ele geçmiştir. Ama M.Ö. 3/2 yıllarında yeni takvim kullanma ayrıcalığı ve kentlerine imparator Augustus’un adını verme hakkı tanınmış olan burada yaşayanlar Yunanca konuşmaktaydı. Sebastopolis sonra ikinci adı olarak eski Yunanlı kahraman Herakles’ten dolayı Herakleiopolis adını aldı. Sebastopolis-Herakleiopolis dönemde tümüyle helenleşmiş olmalıydı ve tarihleri Bizans dönemine kadar uzanan pek çok yazıtın da gösterdiği gibi halkı Yunanca konuşmaya devam etmişti. Hıristiyan ya da Yahudilere ait mezar stelleri burada çeşitli inançlardan insanların bir arada yaşamış olduğunu göstermektedir. Antik kentte 4. yüzyıldan itibaren bir başpiskopos bulunuyordu. Eski yazdı kaynaklarda Sulusaray’ın Arap, Moğol, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindeki tarihi hakkında veriler bulunmaktadır.2

  • 3 Kohl 2010; Le Guen/Rémy 2010; Kohl 2012; Kohl et al. 2012.

6Sulusaray’daki kültür varlıklarının saptanmasını ve değerlendirilmesini amaçlayan tarih ve arkeoloji araştırmaları, Tokat Müze müdürlüğü başkanlığında ve bizim bilimsel sorumluluğumuzda 2010 yeniden başlatılmıştır.3

7Sulusaray kültürel zenginlikleriyle müstesna bir yerdir. Buradaki kültür varlıkları yalnızca Tarihöncesi’nden Osmanlı dönemine kadar uzanmakla kalmaz, modern tarihe ve günümüzdeki hayata da tanıklık eder. Ayrıca bölge, hem jeolojik hem de biyolojik açıdan çok ilginç bir doğal mirasa da sahiptir. Sulusaray, Anadolu’nun bir özeti ya da küçük bir modeli niteliğini taşımaktadır. Bu nedenle, Sulusaray için hazırlanacak olan bir turistik düzenleme projesinde yalnızca antik kalıntıların dikkate alınması yeterli olmayacaktır. Aksine, böyle bir projede bu mirasın tümünü ele almak ve birlikte değerlendirmek gerekir.

8Sulusaray’ın çevresindeki peyzaj çok eski dönemlerden beri insanoğlu tarafından biçimlendirilmiştir ve hala daha bugün de biçimlendirilmeye devam etmektedir. Hazırlamakta olduğumuz çevre düzenlemesi bu olguyu dikkate almaktadır. Araştırma projemiz yönlendirme ve turistik düzenleme alanlarını da kapsamaktadır.

9Böylece Sulusaray’a gelecek ziyaretçilere kentin tarih ve çevre zenginliklerini tanıtacak bir gezi güzergahının hazırlıklarına başladık. Levhaların görsel özdeşliğine büyük önem verilmiştir. Bu özdeşlik renkler ve mizanpaj aracılığıyla sağlanacaktır: değişik levha türlerinde yinelenen benzer öğeler yer almaktadır.

  • 4 Levhaların dizayn ve mizanpaj müze ve kültür varlıkları dizayn yüksek lisans staj yaparken Myriam L (...)

10Ayrıca örenyerini simgeleyen bir logo hazırlanmıştır (Resim 4): Tarihi kent, doğal çevre, Sulusaray’da suyun taşıdığı önem bu logoda yansıtılmıştır. Logoda iki yerel motifler kullanılmıştır. Roma hamamından mimari bir detay, antik eser, su katılma, ılıca, sıcak ve soğuk sulu havuzlar, iyi olma, sağlık, dinlenme gibi kavramları yansıtmakta; geç antik dönem villasından gelen mozaikten alınma bitkisel bir öğe de tarihi eser, doğa, hayat, doğal çevre, eko turizm, gelecek gibi kavramları simgelemektedir. Dört değişik türde levha tasarlamayı düşündük.4

11İlk olarak değişik yön levhaları hazırlanacaktır. Bunlar üç farklı gezinti biçimi için tasarlanmıştır: Kısa süreli ziyaretçiler için kent içinde küçük bir tur; uzun süreli ziyaretçiler için: kent içinde ve çevresinde gezintiler. Gezi güzergahının niteliği yön levhasında kullanılan renkle belirtilmiştir: Kent içinde ve müzede bordo rengi; çevrede, doğa ve sağlık turları için yeşil; taş ocağı, tümülüsler gibi çevrede yer alan tarihi varlıklar için bej rengi kullanılmıştır. (Resim 5) Bu renkler çevredeki taş türlerinden, yeşil örtüden esinlenebileceği gibi müzedeki sergilenen mozaikten ya da Sulusaray evlerinde ağırlıkla kullanılan renklerden alınmış olabilir.

12İkinci olarak, şehir merkezinde ve müze önünde genel bilgi levhaları konulacaktır. Büyük boy bu levhalarda (160 x 120 cm) bir giriş yazısı ve kısa bir tarihçe yer almaktadır. (Resim 6) Ayrıca orta boy (80 x 120 cm) bir harita üzerinde doğa ve kültür zenginliklerinin yeri gösterilecektir. (Resim 7)

13Üçüncü olarak, kent içindeki ve çevresindeki mimari birimler, ilgi çekici doğal ve tarihi varlıklar için orta boy (80 x 120 cm) tanıtım levhaları tasarlanmıştır. (Resim 8) Dördüncü olarak müzede ve kent içindeki ya da çevredeki yazıtlar, mimari parçalar, etnografik objeler, doğal ve biyolojik ilginç öğeleri açıklayan küçük boy (40 x 47 cm) levhalar öngörülmüştür. (Resim 9)

14Levhaların iç düzenlemesi (mizanpaj) de büyük önem verilmiştir. Amaç, göze çarpmak ve çok kolay ve hızlı okunaklılıktır. Üstte, logo ve levhada anlatılan yapı ya da objenin adı; merkezde ise, metin ve resimler yer alacaktır. Levhalarda Türkçe ve İngilizce metinler bulunacaktır. Türkçe için mavi, İngilizce için siyah renk kullanılacaktır. Başlıkta genel içerik kısaca verilecek, esas metinde ise daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Konuyla ilgili anekdotlar, yazılı kaynaklar, yazıtlar çerçeve içinde verilecektir. Levhalarda görsel olarak planlar, eski ve yeni fotoğraflar, çizimler, krokiler, taslaklar kullanılacaktır.

15Son olarak, her bir levhanın alt bölümüne zaman ölçeğini gösteren kronolojik bir friz yerleştirilmiştir. Bu frizde genel dönemler, çağlar, yapı ya da eserle ilişkili tarihsel olaylar belirtilecektir. Bu tür frizler, ziyaretçinin dönemleri algılayabilmesi için büyük önem taşımalarına karşın örenyerlerine dikilen levhalarda çok ender olarak görülür. Levhadan levhaya yinelemeler ve göndermeler de olabilecektir.

16Gelecek yıllarda bu kazı çalışmalarını genişletmeyi, levhaların sayısını arttırmayı ve çevre düzenlemesini sürdürmeyi umut ediyoruz. Hepinizi Sulusaray’ı ziyaret etmeye davet ediyorum.

Bibliographie

Amandry M. / Rémy, B. (1998), Les monnaies de l’atelier de Sebastopolis du Pont. Pontica II, Varia Anatolica X, İstanbul. URL: http://www.persee.fr/doc/anatv_1013-9559_1998_arc_10_1.

Anderson, J.G.C. (1903), “A Journey of Exploration in Pontus”, Studia Pontica I, Bruxelles. URL: https://archive.org/details/journeyofexplora00ande.

Bazin, M. (1994), « L’urbanisation des campagnes en Turquie: l’exemple de Sulusaray (département de Tokat) », Annales de Géographie 103, 41-56.

Cuinet, V. (1890-1895), La Turquie d’Asie : géographie administrative, statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l’Asie-Mineure, 4 vols., Paris. URL T1 : http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k415003j ; T2 : http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k415001s ; T3 : http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4150025 ; T4 : http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k415004x.

Cumont, F. / Cumont, E. (1906), « Voyage d’Exploration Archéologique dans le Pont et la Petite Arménie », Studia Pontica II, Bruxelles.

French, D.H. (1988), Roman Roads and Milestones of Asia Minor, fasc. 2: An Interim Catalogue of Milestones, part 1 (BAR International Series, 392/1), Oxford.

M. Kohl (2010), « Sulusaray/Sebastopolis-Heracleiopolis : pour une reprise des recherches », Anatolia Antiqua XVIII, 89-96. DOI : 10.3406/anata.2010.1303.

Kohl, M. (2012), “Sulusaray (Tokat)/ Sebastopolis-Heracleopolis. Mapping life and relationship of man with its environment. Studies of a site and its territory from prehistory to present. Society, economy, history”, in : L’Anatolie des peuples, cités et cultures (IIe millénaire av.J.-C. - Ve siècle ap. J.-C.), Besançon (sous presse).

Kohl, M. / Matoğlu, M. / Alkan, A. (2012), “Tokat-Sulusaray/Sebastopolis: Temizlik Çalışmaları ve Ziyaretçiler İçin Bir Gezi Güzergahı Oluşturulmasında İlk Adımlar”, Kazı Sonuçları Toplantısı XXXIII 4, 559-568. URL : http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Eklenti/4654,33kazi4.pdf?0.

Le Guen-Pollet, B. (1989), « Sebastopolis du Pont (Sulusaray), Documents littéraires et inscriptions déjà publiées de la cité », Epigraphica Anatolica 13, 51-86.

Le Guen-Pollet, B. (1991), « Documents numismatiques et épigraphiques du Musée de Tokat (rapport de mission, juillet 1988) », Anatolia Antiqua I , 55-57. DOI : 10.3406/anata.1991.1142.

Le Guen B. / Rémy, B. (2010), « La cité de Sebastopolis du Pont », Anatolia Antiqua XVIII, 97-107. DOI : 10.3406/anata.2010.1304.

Le Guen-Pollet, B. / Rémy, B. (1990), « Prospections épigraphiques franco-turques dans la cité de Sebastopolis du Pont », in : Anatolie antique. Fouilles françaises en Turquie, Catalogue de l’exposition, İstanbul, 41-46.

Le Quien, M. (1740), Oriens Christianus, In Quatuor Patriarchatus Digestus I, Paris.

Mitford, T.B. (1991), “Inscriptiones Ponticae-Sebastopolis”, ZPE 87, 181-243. URL : http://www.uni-koeln.de/phil-fak/ifa/zpe/downloads/1991/087pdf/087181.pdf.

Munro, J.A.R. (1901), “Roads in Pontus, Royal and Roman”, JHS 21, 1901, 52-66. URL : http://www.jstor.org/stable/623865.

Özsait, M. (2000), “1997 ve 1998 Yılı Tokat-Zile ve Çevresi Yüzey Araştırmaları”, Araştırma Sonuçları Toplantısı XVII 2, 73-74. URL : http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/kazilar/17_kazi_2.pdf.

Rémy, B. (1991), Recherches sur l’histoire du Pont dans l’Antiquité, Pontica I, Varia Anatolica V, 3-6. URL : http://www.persee.fr/issue/anatv_1013-9559_1991_arc_5_1.

Notes

1 Bkz. Özsait 2000, 73-74.

2 Le Quien 1740, 425-426 ve 437-438; Cuinet 1890-1895; Munro 1901; Anderson 1903; Cumont/Cumont 1906; French 1988; Le Guen-Pollet 1989; Le Guen-Pollet/Rémy 1990, 45-46; Rémy et al. 1990; Mitford 1991; Rémy 1991; Bazin 1994; Amandry/Rémy 1998.

3 Kohl 2010; Le Guen/Rémy 2010; Kohl 2012; Kohl et al. 2012.

4 Levhaların dizayn ve mizanpaj müze ve kültür varlıkları dizayn yüksek lisans staj yaparken Myriam Lesko ile hazırlıyorduk. Belge ve canlandırıcı tartışma için Sayın Şennur Şentürk İstanbul Yapı Kredi Kültür Merkezi Sergi Koordinatörü ve Sayın Mercedes Urteaga Artiges, Museo Romano Oiasso’nun Müdürü, Irun, İspanya yardım için çok teşekkür ederiz.

Table des illustrations

Titre Figure 3
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-1.jpg
Fichier image/jpeg, 296k
Titre Figure 1
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-2.jpg
Fichier image/jpeg, 140k
Titre Figure 2
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-3.jpg
Fichier image/jpeg, 60k
Titre Figure 4
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-4.jpg
Fichier image/jpeg, 52k
Titre Figure 5
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-5.jpg
Fichier image/jpeg, 64k
Titre Figure 6
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-6.jpg
Fichier image/jpeg, 512k
Titre Figure 7
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-7.jpg
Fichier image/jpeg, 156k
Titre Figure 8
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-8.jpg
Fichier image/jpeg, 232k
Titre Figure 9
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/2077/img-9.jpg
Fichier image/jpeg, 143k

Auteur

UFR des Sciences Historiques, Artistiques et Politiques, Domaine universitaire du Pont de Bois, Rue du Barreau - BP 60149, 59653 Villeneuve d’Ascq Cedex
markus.kohl@univ-lille3.fr
kohl.sulusaray@laposte.net

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Lire

Open access

Acheter

Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search