Ölümüne Kopya
Osmanlı Mezar Taşı Geleneğinde Metin Aktarımı Hakkında
p. 235-260
Texte intégral
1Bugün genellikle herhangi bir yaratıcılıktan yoksun olduğundan dolayı burun kıvrılan ve sadece aslın kullanılamadığı ortam veya miktarlarda onun sadık bir görüntüsünü vermekle mükellef görülen “kopya” ya da “suret” olgusu, geleneksel Osmanlı kültüründe bazen çok daha “asil” bir konumda, hatta kültürün vazgeçilmez bir unsuru ve araci olarak kullanılmaktaydı. Bunun herhalde en belirgin örneğini edebiyat metinlerinin istinsahı oluşturuyordu. Matbaanın yokluğunda –ve kullanılmaya başlamasından sonra bile uzun süren emekleme döneminde– yazı yoluyla bilginin aktarımının tek yolunu oluşturan istinsah, kökünden de anlaşılacağı gibi, nüsha çıkarmaktan, yani kopyalamaktan başka bir şey değildi. Ancak, günümüzde baskın bir şekilde kullanılan metin kopyalama tekniklerinin –matbaa, teksir, fotoğraf, fotokopi, tarama vs.– aksine, istinsah ister istemez daha “esnek” bir niteliğe sahipti. İstinsahın altında aslına sadakat ilkesi her ne kadar yatıyor idiyse de, müstensihin dikkati, kabiliyeti, hat becerisi, bilgisi, hatta keyfine göre kopyanın aslının şeklinden uzaklaşmasına, bazen de içeriğinin bile değişmesine neden olabiliyordu. Başka bir deyişle, istinsah türündeki geleneksel kopyalama yöntemleri, Batıda geliştirilen “modern” kopyalamanın katılığından uzak, değişiklik, sapma, tahrif, türetme, yorum gibi serbestilere çok daha açık yöntemler olarak gelişmişti.
2“Üst” kültürde üretilen özgün çalışmaların aktarımında sakıncalı olarak görülebilecek bu serbesti, “alt” kültürde çok daha dinamik, hatta üretken, bir nitelik kazanabilmekteydi.1 Alt kültürün başlıca dayanağı ve beslenme zemini olan halk geleneği ise, her ne kadar bazı yazılı kaynaklara dayanabilmekte ve bazı yazılı aktarım yöntemleri kullanabilmekte idiyse de, esas itibariyle baskın bir şekilde sözlü yöntemlere başvurmaktaydı. Dolayısıyla, üst kültürde nispeten katı bir aktarım ve çoğaltma yolu olan istinsahın yerini alt kültürde, çok daha esnek –ve sıkça sözlü yöntemlere dayanan– kopyalama yöntemleri almaktaydı. Bunun sonucunda ortaya çıkan ürünler ise, bu serbesti ve esnekliğin yardımıyla, asıl ve asıl modelin bir tekrarı olarak algılanabilse de, belirli ölçülerde yaratıcılık içeren bir üretim sürecini beraberinde getirmekteydi.2 Bu anlamda, genellikle geleneksel ve tekrarlayıcı olarak nitelenen alt kültürde aslında “yaratıcı tekrar” veya “tekrara dayanan yaratıcılık” türünden bir üretim tarzından bahsetmek mümkündür.3 Bütün mesele “geleneksel” sanatçının yaratıcılığının kabul edimiş geleneğin normlarının dahilinde kalıp, üst kültürden alınan unsurların belirli ihtiyaç ve âdetlere uyum gösterebilmesiydi.4
3Osmanlı kültüründe kopyalamaya dayalı yaratıcılık sürecinin çeşitliliğinin ve zenginliğinin en somut şekilde izlenebildiği alanlardan biri mezar taşı edebiyatıdır. Bu edebi türe biraz aşinalığı olanların pek iyi bildikleri gibi, ölmüş olan yakınlarının mezar taşına özgün bir şiiri kendileri yazabilen veya yazacak birinin emeğini satin alabilen bir azınlığın dışında kalan büyük çoğunluk, kısıtlı bir kitabe seçimiyle karşı karşıya bulunmaktaydı. Bu kısıtlı seçim yelpazesinin bir ucunu ölenin kimliğini veren basit bir künye oluşturuyor idiyse, diğer ucunda ölümle ilgili ve genellikle iki veya dört mısradan oluşan nispeten basit şiirler yer alabilmekteydi. Nadiren aruz vezninde, genellikle de hece veznindeki bu küçük şiirler birkaç işlevi yerine getirmekteydi. Her şeyden önce, edebi veya yarı edebi bir şekil sayesinde mezar taşına bir ölçüde zarafet ve asalet getirerek, öleni kuru bir künye ile bir duaya mahkûm olmaktan kurtarıyorlardı. Bunun ötesinde, söz konusu olan ölüme duygusal bir boyut getirmekteydiler, zira bu şiirlerin arasında yapılacak bir seçim sayesinde mezar taşı, ibret dersi, ölümün kaçınılmazlığı, ölenin gençliği, kalanların duyduğu acı vs. gibi çeşitli duygu ve düşünceleri dile getiren bir araç haline gelebilmekteydi.
4Daha önce de belirttiğimiz gibi, bu şiirler genellikle basit, kolay anlaşılır, akılda kalacak türden yapıtlardı. Bu özellikleri ise bu şiirlerin kolayca kopyalanarak aktarılmalarını, dolayısıyla da zaman ve mekân içinde rahatlıkla hareket edebilmelerini sağlıyordu. Yalın bir dile ve basit bir yapıya dayanmaları, bu aktarımın sözlü bir şekilde –ezber yoluyla– yapılmasını temin ediyordu. Bunun sonucunda ortaya çıkan “ölüm edebiyatı” halk külturünün yaşayan bir parçası olarak, neredeyse fıkra veya türkü gibi ağızdan kulağa dolaşan ve nispeten kısıtlı imkânlara sahip kişilerin bile yararlanabildiği bir kaynak haline gelebiliyordu.
5Sözü daha fazla uzatmadan, bu konudaki bazı tespitlerimize dayanarak,5 seçmiş olduğumuz bazı şiirler sayesinde bu kopyalama sürecinin somut örneklerini ortaya koyup incelemeye çalışacağız. Bu örneklerden maksadımız, bu kopyalama sürecinin bir taraftan tek bir modeli çoğaltma ve yayma işlevini yerine getirirken, diğer taraftan bu çoğaltmanın değişen ölçüdeki farklar ve varyasyonlar sayesinde “tekrar içinde özgünlük” olarak nitelendirebileceğimiz bir yaratıcılık sürecine açık olduğunu göstermektir. Vereceğimiz üç örneği ise özellikle basitten karmaşığa uzanan bir skala üzerinden seçmeye özen gösterdik.
6İlk ve en basit örneğimiz, iki mısradan oluşan ve yalın bir dua veya temenniyi içeren bir şiir tipinin ikinci mısraıyla ilgilidir. Bu küçük şiirin ilk mısraı genellikle “fenādan beḳāya eyledi rıhlet” (ölümlü dünyadan ölümsüz dünyaya gitti) şeklini almaktadır. İkinci mısra ise temenni veya dua niteliğindeki “éde ḳabrini Ḥaḳ ravża-i cennet” (Tanrı onun mezarını cennet bahçesi etsin) sözünden ibarettir. İki mısra da gayet basittir: 11 heceden oluşan vezinleri ve vasat bir dini bilgiye sahip Türkçe konuşan herhangi bir Osmanlının rahatlıkla kavrayabileceği bir ifadeyle bu basmakalıp formüle İstanbul’da olduğu kadar Rumeli veya Anadolu’nun kent ve kasabalarında, hatta köylerinde sıkça rastlanmaktadır. Ancak, bu formülün bütün basitliğine rağmen, ikinci mısraın en az altı varyantını tespit etmek mümkündür (bkz. Ek I).
7Bu varyantların ilki (1a, “éde kabrini Ḥaḳ ravża-i cennet”) bir tür arketip vazifesi görmekte ve tespit edilebilen bütün benzer kitabelerin ezici çoğunluğunu oluşturmaktadır. Diğer dört varyant ise (1b, 1c, 1d, 1e) çok daha seyrek rastlansa da, olabilecek en basit yöntemle, yani mısraı oluşturan kelimelerin sırasının değiştirilmesiyle elde edilmektedir. Bir önceki mısraın sonunda yer alan “rıḥlet” kelimesiyle kafiye oluşturması için yerini değiştiremeyen “ravża-i cennet” kelimeleri dışındaki bütün diğer kelimeler bir çeşit permütasyon yoluyla aynı mısradan farklı türevler sağlamaktadır. 1f örneğindeki mısra ise arketipi oluşturan mısrada yer alan “ḳabrini” kelimesinin yerine aynı sayıda heceden oluşan ve aynı olmasa bile benzer manaya gelen “maḳāmın” kelimesinin getirilmesiyle elde edilmiştir.
8Kabul etmek gerekir ki, bu varyasyonların ne kadar yaratıcı olduğu tartışmaya açıktır. Moliere’in Kibarlık Budalası’nda M. Jourdain ile felsefe hocasının şairane (!) denemelerinin gülünçlüğünü hatırlatan bu kelime oyunlarının6 bilinçli bir farklılık yaratma arzusundan kaynaklanmaktan çok, sözlü aktarımın tabiatından menkul kaymalardan oluştuğunu düşünmek daha doğru olacaktır. Ancak daha çok tesadüfi nitelikte de olsalar, bu varyasyonlar, Osmanlı halk kültürünü besleyen kopyalama sürecinin ve bu sürecin esnekliğinin en basit bir ifadesini oluşturmaktadır.
9Daha bilinçli ve zengin bir örnek olarak, “ziyāretden murād bir du’ādır / bugün baña ise yarın sañadır” mısralarından oluşan beyti vermek mümkündür. Osmanlı ölüm edebiyatının belki de en popüler ürünü olan bu iki mısralık şiirin bu denli yaygın bir kabul ve kullanım gördüğünü anlamak zor değildir. Bu basit beytin, kafiyesi, lisanının basitliği, özetlediği ibret ağırlıklı mesajı ve belki de en önemlisi, ölüyle ziyaretçi arasında kurguladığı senli-benli ilişki sayesinde çok cazip bulunarak, bir tür best seller muamelesi görmüş olması şaşırtıcı değildir. Bu cazibenin ve yaygın kullanımın doğrudan neticesi olarak da, bu iki mısraın en az 22 değişik varyantını tespit etmek mümkündür (bkz. Ek II).
10Bu basit formülün verimliliğinin işareti olan bu yoğun kopyalama işleminin en ilginç özelliklerinden biri, zaman ve mekân açısından yaygınlığıdır. Sadece kendi tespitlerimize dayanarak bu formülün Hicrî 1148 (Miladî 1735) yılından bu tür formüllerin artık neredeyse ortadan kalktığı 1965 yılına kadar kullanılmış olduğu gerçeği zamana dayanıklılığının en bariz ispatıdır. Coğrafi dağılımına bakıldığında ise, İstanbul’un hemen hemen her mezarlığında rastlanan bu beytin, Sinop, Diyarbakır, Aydın, Koçarlı, Menemen, Babakale, Travnik, Mostar, Saraybosna gibi yerlerde de yaygın bir şekilde kullanılmış olması dikkat çekicidir. Ancak bunların da ötesinde “yarın sañadır” formülünün bazen dini ve kültürel sınırları bile aşmayı başarmıs olması belki de popülaritesinin en çarpıcı işareti olarak algılanmalıdır. İstanbul’da bulunan Acem mezarlığındaki bir taşta bu formülün Farsça tercümesiyle (2s) Balıklı Rum Ortodoks mezarlığında Karamanlıca (Yunan harflı Türkçe) transkripsiyonuna (2r) rastlanmış olması bu “transkültürel” boyutu en iyi ifade eden örneklerdir.
11Formülün kopyalanarak yayılma şekline bakıldığında, varyant oluşturma sürecinin “ravża-i cennet” formülündekinden daha zengin ve esnek olduğu göze çarpmaktadır. Varyantların bir tipolojisini oluşturmaya çalışacak olursak, birkaç ana kategorinin bulunduğundan bahsetmek mümkündür. Bunların ilki, formülün temel kelimeleri üzerinde yapılan oynamalarla ilgili olanıdır: baskın olarak kullanılan “murād” kelimesinin yerine “maksād” kelimesi veya türevleri, “ziyāret”in bazen rastlanan alternatifi “‘alāmet,” veya çok daha istisnai kelime ikameleri –“yarın” yerine “érte,” “baña” yerine “bize”– veya eklemeleri –“étmeden” fiili (2r) veya “hayır ” kelimesi (2h)– örneklerinde olduğu gibi. Bu tür oynamalarda esas olan –istisnalar hariç–, alternatif kelimenin mana ve vezin açısından yerine konduğu kelimeyle eşdeğer olmasıdır. Bu sayede, şiirin özü muhafaza edilmekle birlikte belirli ölçüde bir “yenilik” getirilmiş olmaktadır. Kelime ikamesi diye tanımladığımız bu yöntemin zaman ve mekân içinde bazı yoğunlaşmalar göstermesi ise, kopyalama işleminin bazı yöresel özellikler gösterdiğini, hatta belki modaya benzetilebilecek bazı akımlara bağlı geliştiğini düşündürmektedir. 20 tipindeki “ ‛alāmet”li versiyonun bütün örneklerinin 1176-1221 yılları arasında Babakale’de ve “maḳṣād”lı örneklerin neredeyse tamamının 1211-1232 tarihleri arasında Mostar’da bulunması, “baña” yerine “bize” kelimesinin kullanımının 1236 ve 1245 tarihlerinde sadece Travnik ve Saraybosna’da görülmesi, bu kümeleşmenin tipik örneklerindendir. Daha istisnai örneklerde ise “taşralılık” unsuru daha da belirgin bir hal almaktadır: Aydın’da görülen “érte” kullanımıyla Mostar’da rastlanan “ẖayır du‘ā” ifadesindeki gibi...
12Kelime ikamesinin arkasındaki dinamikleri kesin bir şekilde anlamak güçtür. Bu yöntemi doğrudan doğruya bir yaratıcılık olarak görmek herhalde abartılı olacaktır. Ancak belirli türdeki bir varyantın yaratıldığı noktada, bilinçli bir seçimin –“érte” gibi yöresel bir ifade şekline uyum uğruna bile olsa– devreye girdiğini, sonra da alternatif bir model olarak kopyalanageldiğini tahmin etmek mümkündür. Formüllere büyük esneklik getirse de aynı türden bir yaratıcılığı pek içermeyen ikinci türetme yöntemi, özellikle birinci mısradaki cümle yapısının bazı ikincil unsurları üzerinde yapılan oynamalardan ibarettir. En sık rastlanan “murād bir du‘ādır” şekli yerine “murād du‘ādır,” “murād olan du‘ādır,” “murād olan bir du‘ādır,” “murād hemān du‘ādır,” “murād hemān bir du‘ādır,” “murād her dem du‘ādır” veya “murād ancaḳ du‘ādır” gibi varyantlar ve bu varyantların “ ‘alāmet” veya “maksād” varyantlarına uygulanması formülün çok farklı şekiller almasına neden olmuştur. Bunların birçoğunun aslında mısraın hece adedini azaltarak veya çoğaltarak veznini bozduğu bile söylenebilir. İşin ilginci, bu beytin asıl vezninin büyük bir ihtimalle‧ – – – / ‧ – – – / ‧ – – şeklindeki aruz vezni olduğu ve dolayısıyla en doğru şeklinin “ziyāretden murād olan du‘ādır / bugün baña ise yarın sañadır” olması gerekirken, en çok kullanılan şeklinin 10’luk hece veznine uyarlanmış “ziyāretden murād bir du‘ādır / bugün baña ise (bañaysa okunarak) yarın sañadır” olmuş olması, sözlü bir kültüre uyumun en bariz işaretidir. Yaratıcılıktan oldukça uzak olarak görebileceğimiz bu çeşitlemelerin aslında özgünlük içermediklerini söylemek yanlış olacaktır. Örnek vermek gerekirse, tespit ettiğimiz bütün “murād du‘ādır” şeklindeki bitişlerin Babakale’de, bütün “ancaḳ” kullanımlarının Travnik ve Saraybosna’da, bütün “her dem” kullanımlarının Mostar’da yer alıyor olması, bu tür varyasyonların bile yerellik/yöresellik olgusuna dayanan bir özgünlükten kaynaklandığını göstermeye yeterlidir.
13Nihayet, aynı formülün en karmaşık türevlerine bakacak olursak, buradaki olgunun gerçek manada bir yaratıcılık ve özgünlük kaygusuna dayandığı rahatlıkla göze çarpacaktır. 2t, 2u ve 2v’de örneklerini verdiğimiz bu sistemde temel formül sadece bir nüve veya ilham kaynağı olarak kullanılmakta, formülün ana fikrinin ve kısmen de başlıca terimlerinin etrafında inşa edilen tamamen özgün bir şiire dönüştürülmektedir. Bu anlamda, formülün ne kadar değiştirilse de baskın kalan anonim özelliğinin yerini, şiiri yazan kişinin yaratıcılığı ve dolayısıyla da mezar taşının adına dikildiği kişinin kimliği almaktadır.
14İnceleyeceğimiz son örnek, kopyalama-çoğaltma-türetme yöntemleri açısından en gelişmişidir. Bu gelişmişliğin bariz işaretleri olarak, söz konusu şiirin uzunluğunu, aruz veznine (genellikle) dayanmasını, nispeten daha sofistike bir lisan kullanımını ve türetme şekillerinin zenginliğini saymak mümkündür. Aslında, daha önceki örneklerde olduğu gibi, bu kalıbın da dayandığı ve en sık rastlanan şeklini oluşturan bir arketip bulunmaktadır . Failatün / failatün / failatün / failün (– ‧ – – / – ‧ – – / – ‧ – – / – ‧ –) vezni üzerine inşa edilmiş bir dörtlüden oluşan bu arketip, Osmanlı ölüm edebiyatının özellikle genç yaşta ölen kişiler için revaçta olan gençlik, ağlama, hayata doymamışlık, murada ermemişlik, kısa ömür gibi temalarını ecel, hasret, ayrılık ve fani dünyanin gegiciliği gibi daha genel temalarla birleştiren ve ölünün ağzından söylenmiş bir şiir halini almaktadır:
āh ile zār ḳılaraḳ tāzeligime ṭoymadım
اه ايله زار قيله رق تازه لكمه طويمدم
çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım
چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم
hasretā fānī cihānda ṭūl-i ‘ömr sürmedim
حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم
fırḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim
فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم
15Şiirin en yalın halini oluşturan bu dörtlünün türetilme şekli, mevcut dört mısraın veya aynı kalıptan üretilmiş alternatif mısraların bir araya getirilmesiyle elde ediliyordu. Ek III’te verdiğimiz elliden fazla mısra bu yöntemin temelini oluşturmaktaydı. Aslında bu mısraların arasında altı başlıca tip (1-6) ve en azından dört tipin altında da çeşitli varyantlar olduğu göze çarpmaktadır (1a-1d; 2a-2c; 3a-3c; 4a-4c). Her varyantın, daha önceki örneklerde gördüğümüz gibi, kelime veya yapı değişiklikleriyle elde edilebilen türevlerine rastlamak mümkündür. Bazı uç ömeklerde ise, yeri itibariyle belirli tipteki mısraların işlevini gören, ama tamamen farklı bir şekilde kaleme alınmış (x harfıyle belirttiğimiz) “serbest” mısralar da yer alabilmekteydi.
16Bundan sonrası, bir tür yap-boz oyunundaki gibi, eldeki alternatif mısraların az veya çok adedini, az veya çok farklılıklarla dizerek bir şiir oluşturmaktan ibaretti. Daha önce de belirttiğimiz gibi, en sık rastlanan şekil 1a2a3a4a dizisinden oluşan dörtlüydü. Ancak alternatif diziler oluşturmak gayet kolaydı: bunlar 1b2b3b4b türünden bir şekil alabilecekleri gibi, 1-2-1-2 gibi tekrarlardan, veya 1-2-4-3 gibi düzeni değiştirilmiş dizilerden de oluşabilmekteydi. Kitabeyi daha kısa tutmak isteyenler 1-2’den oluşan bir beyit, daha iddialılar ise 5, 6, 7, hatta 8 mısra kullanmaya kadar gidebiliyorlardı. Bu tür uzatılmış şiirlerde 1-2-3-4-1-2-3-4 gibi bir düzen aranabileceği gibi, çok daha serbest yapılar, hatta kitabeyi yazan kişi tarafından ölenin özel durumuna uydurulan “özgün” mısraların araya girdiği şiirler oluşturulabiliyordu (bkz. Ek IV ve V).
17Çeşitli kaynaklardan elde ettiğimiz 3.000’in üzerinde mezar taşı kitabesinin arasından seçerek burada sunduğumuz birkaç örnek,7 yüzyıllar boyunca süregelmiş karmaşık ve çok boyutlu bir olgu hakkında ancak çok sınırlı ve yüzeysel bir fikir vermektedir. Ancak amacımız sadece bu olgunun bir boyutunu oluşturan “kopyalama” işlemini ortaya koyarak, bu işlemin geleneksel bir kültürde belirli klişelerin tekrarlanarak yayılmasında ne denli önemli bir rol oynadığını vurgulamaktı. İşin bizce ilginç yani, bu kopyalama işleminin, aslında bugün anladığımızdan çok farklı olarak, gayet esnek nitelikte olduğu ve dolayısıyla sapmalara, türevlere, hatta bazı durumlarda gerçek bir yaratıcılığa ne denli açık olduğudur. İlk bakışta basit bir çoğaltma olarak algılanabilecek bu süreç, daha yakından bakıldığında birçok varyasyona, çeşitlemeye ve hatta özgünlüğe dönüşebilen bir üretim tarzına dönüşebilmekteydi. Bir nevi ölüm prêt à porter’si olarak nitelendirebileceğimiz ana şablonlar, mezarlıktan mezarlığa, yöreden yöreye, dönemden döneme nakledilirken, kişilerin kendi tercihleri veya eğilimlerine göre az veya çok farklı görünümlere ve şekillere bürünebiliyordu.8 Kitabeler üzerinde yaptığımız bu çalışma mezar taşlarının diğer temel unsuru olan şekil üzerinde de gerçekleştirilebilirdi. Zaman ve mekân içinde mezar taşlarının genel görünümünde görülen değişimler, bu değişimlere neden olan modalar ve taş modellerinin yayılması gibi olgular incelenecek olsaydı, kitabelerde vurguladığımız türden bir “yaratıcı kopyalama” olgusunun ortaya çıkacağı muhakkaktır.
18Dikkati çekmek istediğimiz son nokta, kopyalama işleminin ürünü olarak ortaya çıkan kopyalara nispeten rahat bir şekilde ulaşılırken, bu işlemi gerçekleştiren “kopyacılar” a ne denli uzak kaldığımızdır. Sözlü bir kültürün yazılı ürünleri olan mezar taşlarına bakarak varsaydığımız bütün bu işlemlerin, tercihlerin, ilhamların gerçekte nasıl ortaya çıktıklarına ve yayıldıklarına dair elimizde elle tutulur hemen hemen hiçbir belge ve bilgi bulunmamaktadır. Komşunun mezar taşına imrenen baba, müşterilerine ezberden onlarca şiir teklif edebilen taş ustası, İstanbul veya başka bir kente yaptığı bir seyahatte gözüne çarpan bir kitabeyi ezberleyen kişi, yarım yamalak eğitimi sayesinde bilinen şiirleri hafifçe değiştirerek uyarlamaya cesaret eden kasabalı, uygun düşen bir kitabeyi tavsiye eden köy veya mahalle imamı... gibi insanlar, kopyalama sayesinde imparatorluğun bir ucundan diğer ucuna uzanabilen ve mütemadiyen yenilenen bir kültürün aracıları ve yaratıcıları konumundaydılar. Günümüzde Türkiye mezarlıklarını kaplayan ve ölenlerin isimleriyle doğum ve ölüm tarihlerini biteviye tekrarlayan tekdüze mermer taşlar, modernitenin katı kopyalama anlayışının asırlardır süregelen sözlü gelenekten kopuşunun belki de en açık ifadesidir.
Ek I – “Ede kabrini Hakk ravża-i cennet” türetmeleri
1a | éde ḳabrini Ḥaḳ ravża-i cennet | ايده قبرنى حقّ روضهٔ جنّت |
1b | éde Ḥaḳ ḳabrini ravża-i cennet | ايده حقّ قبرنى روضهٔ جنّت |
1c | Ḥaḳ éde ḳabrini ravża-i cennet | حقّ ايده قبرنى روضهٔ جنّت |
1d | ḳabrini Ḥaḳ éde ravża-i cennet | قبرنى حقّ ايده روضهٔ جنّت |
1e | ḳabrini éde Ḥaḳ ravża-i cennet | قبرنى ايده حقّ روضهٔ جنّت |
1f | éde maḳāmın Ḥaḳ ravża-i cennet | ايده مقامن حقّ روضهٔ جنّت |
Ek II – “Bugün bana ise yarın sanadır” türetmeleri
2a | ziyāretden murād du‘ādır | زيارتدن مراد دعادر |
2b | ziyāretden murād bir du‘ādır | زيارتدن مراد بر دعادر |
2c | ziyāretden murād olan du‘ādır | زيارتدن مراد اولان دعادر |
2d | ziyāretden murād olan du‘ādır | زيارتدن مراد اولان دعادر |
2e | ziyāretden murād olan bir du‘ādır | زيارتدن مراد اولان بر دعادر |
2f | ziyāretden murād hemān du‘ādır | زيارتدن مراد همان دعادر |
2g | ziyāretden murād hemān bir du‘ādır | زيارتدن مراد همان بر دعادر |
2h | ziyāretden murād ẖayır du‘ādır | زيارجدن مراد خير دعادر |
2i | ziyāretden murād ancaḳ du‘ā | زيارتدن مراد ابحق دعا |
2j | ziyāretden murād ancaḳ du‘ādır | زيارتدن مراد انجق دعادر |
2k | ziyāretden maḳṣad du‘ādır | زياربدن مقصد دعادر |
2l | ZİYARETTEN MAKSAT BİR DUA | (Latin harfleriyle yazılmıştır.) |
2m | ziyāret maḳṣadı her dem du‘ādır | زيارت مقمدى هر دم دعادر |
2n | maḳṣad-ı ziyāret bir du‘ādır | مقصد زيارت بر دعادر |
2o | ‘alāmetden murād du‘ādır | علامتدن مراد دعادر |
2p | ‘alāmetden murād bir du‘ādır | علامتدن مراد بر دعادر |
2q | ‘alāmetden murād olan du‘ādır | علامتدن مراد اولان دعادر |
2r | ziyāret étmeden murād bir du‘ādır | ZIAPET ETMETEN MIPAT ΠΙΡ ΤΟΑΤΙΡ ΠΟΥΓΚΟΥΝ ΠΑΝΑ ΙΣΕ ΓΙΑΡΙΝ ΣΑΝΑΤΙΡ |
2s | maḳṣūd ez ziyāret ki yek du‘ā-st | مقصود از زيارت كه يک دعاست |
2t | ey zā’ir mevtāyı ziyāretden murād bir du‘ādır | اى زائر موتايى ريارتدن مراد بر دعادر |
2u | üçyüz altı şehr-i Şa‘bānıñ onunda bu ḳabre defnim ‘ibret-nümādır | اوچيوز التى شهر ثعبانكن اوننده بو قبره دفنم عبرتنمادر |
2v | zā’ir burası maḳber-i merdān-ı Ḫudādır | زائر بوره سى مقبر مردان خنادر |
Ek III – “Ah ile zar kılarak” misra tipleri
1a | āh ile zār ḳılaraḳ tāzeligime ṭoymadım | اه ايله زار قيله رق تازه لكمه طويمدم |
āh ile zār ḳılaraḳ gencligime ṭoymadım | اه ايله زار قيله رق كنجلكمه طويمدم | |
āh ü zār kılaraḳ tāzeligime ṭoymadım | اه و زار قيله رق تازه لكمه طويمدم | |
āh ile zār ḳılarım gencligime ṭoymadım | اه ايله زار قيله رم كنجلكمه طويمدم | |
pāre pāre olaraḳ vāh gencligime ṭoymadım | ياره ياره اولهرق واه كنجلكمه طويمدم | |
āh ne yazıḳ oldı baña genclige ṭoymadım | اه نه يازق اولدى بكا كنجلكه طويمدم | |
āh ġurbet elde ḳaldım tāzeligime ṭoymadım | اه غربت الده قالدم تازه لكمه طويمدم | |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şādān olmadım | اه كيم بو عالم ايچره بن ده شادان المدم |
āh kim bu ’ālem içre ben de şād olmadım | اه كيم بو عالم ايچره بن ده شاد المدم | |
āh kim bu ‘ālem içre rāḥat-i can bulmadım | اه كيم بو عالم ايچره راحت جان بولمدم | |
1c | bu cihān bāġina geldim bir mürüvvet görmedim | بو جهان باغنه كلدم بر مروّت كورمدم |
şu cihān bāġina geldim bir mürüvvet görmedim | شو جهان باغنه كلدم بر مروّت كورمدم | |
şu cihān bāġına girdim bir leẕẕetin tuymadım | ثو جهان باغنه كيردم بر لنّتن طويمدم | |
bu cihān bāġina geldim Ḥaḳḳa çok tażarruՙ eyledim | بو جهان باغنه كلدم حقّه چوق تضرّع ايلدم | |
1d | bāġ-ı gülistānda tāzeligime toymadım | باغ كلستانده تازه لكمه طويمدم |
bu bāġ-ı gülşende tāzeligime ṭoymadım | بو باغ كلشده تازه لكمه طويمدم | |
1x | ḳurretü’l-ՙayn nihālimle efendime ḳoymadım | قرّة العين نهالمله افندمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
çün ecel peymānesi ṭolmuş murād almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مراد المدم | |
2b | çāresiz bir derde düşdüm defՙe imkān bulmadım | چارهسز بر درده دوشدم دفعه امكان بولمدم |
çāresiz bir derde düşdüm def‘ine imkān bulmadım | چارهسز بر درده دوشدم دفعنه امكان بولمدم | |
çāresiz derde düşdüm def‘ine imkān bulmadım | چارهسز درده دوشدم دفعنه امكان بولمدم | |
çāresiz bir derde düşdüm bir ‘ilācın bulmadım | چارهسز بر درده دوشدم بر علاجن بولمدم | |
çāresiz bir derde düşüb dünyā murādı almadım | چارهسز بر درده دوثوب دنيا مرادى الدم | |
nā-gehān bir derde düşdüm def‘e imkān bulmadım | ناكهان بر درده دوثدم دفعه امكان بولمدم | |
çāre olmaz derde düşdüm def‘e imkān bulmadım | چاره اولماز درده دوشدم دفعه امكان بولمدم | |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
derdime dermān çoḳ aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان جوق اردم بر علاجن بولمدم | |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
vāh ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | واه حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم | |
3b | geçdi ‘ömrüm şu cihānda görmedim ṣıḥḥat yüzin | كچدى عمرم ثو جهانده كورمدم صحّت يوزين |
geçdi ‘ömrüm görmedim ṣıḥḥat yüzin | كچدى عمرم كورمدم صحّت يوزين | |
geçdi ‘ömrüm görmedim ṣıḥḥat yüzin dünyāda ben | كچدى عمرم كورمدم صحّت يوزين دنياده بن | |
ḥāṣıl-ı ‘ömrüm ġam ile geçdi bir an gülmedim | حاصل عمرم غم ايله كچدى بر ان كولمدم | |
3c | yaḳdı yandırdı vücūdum şehrini ḳahr-ı elem | ياقدى ياندردى وجودم شهرنى قهو ا لم |
yaḳdı yandırdı vücūdum şehrini derd-i verem | ياقدى ياندردى وجودم شهرنى درد ورم | |
3x | emr-i Bārī böyle imiş ecel érişdi baña | امر بارى بويله ايمش اجل ايرشدى بكا |
dār-ı dünyāda bırakdım bir evlādım yādigār | دار دنياده براقدم بر اولادم يادكار | |
dürlü derdler ile bu dehr-i fānīden rıḥlet eyledim | دورلو دردلر ايله بو دهر فانيدن رحلت ايلدم | |
yigirmi yedi yaşında ḥayfā érişdi va‘dem | يكرمى يدى ياشنده حيفا ايرشدى وءدهم | |
yigirmi altı yaşında iken tekmīl-i enfās eyledim | يكرمى التى ياشنده ايكن تكميل انفاس ايلدم | |
da‘vet-i Ḥaḳ érişecek bu misāfır-ẖānede | دعوت حقّ ايريشهجكى بو مسفرخانهده | |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير خدا بو ايمش تا انلدن بيلمدم |
firḳatā taḳdīr-i Ḫudā bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير خدا بو ايمش تا ازلدن بيلمدم | |
firḳatā taḳdīr-i İláhī bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير الهى بو ايمش تا ازلدن بيلمدم | |
4b | bir misāfir gibi geldim ben de mihmān olmadım | بر مسافر كبى كلدم بن ده مهمان اولمدم |
terk édüb māl ü emlāki ġayri mihmān olmadım | ترک ايدوب مال و املاكى غيرى مهمان اولمدم | |
4c | gül gibi ṣoldum cihānda ne oldıġım bilmedim | كل كبى صولدم جهانده نه اولديغم بيلمدم |
gül gibi ṣoldum cihānda ne oldum deyü bilmedim | كل كبى صولدم جهانده نه اولدم ديو ييلمدم | |
gül gibi ṣoldum gurbetde ne oldıġım bilmedim | كل كبى صولدم غربتده نه اولديغم بيلمدم | |
ḳardaşa ḥasret ḳalub n’oldıġım bilmedim | قرداشه حسرت قالون نولديغم بيلمدم | |
4x | vaż‘-ı ḥaml oldı mevtime sebeb buymuş bilmedim | وضع حمل اولدى موتمه سبب بويمش بيلمدم |
on iki yıldır nikāḥlı idim murāda érmedim | اون ايكى يلدر نكاحلى ايدم مراده ايرمدم | |
5a | yā İláhī sen bilirsün ġayri sendendir meded | يا الهى سن بيلرسون غيرى سندندر مدد |
yā İláhī ben bu ḥālimi‘arż sendendir meded | يا الهى بن بو حالمى عرض سندندر مدد | |
6a | yüzimi dergāhiña sürmekden a‘lā bulmadım | يوزمى دركاهكه سورمكدن اعلا بولمدم |
yüzimi dergāha sürmekden a‘lā bulmadım | يوزمى دبكاهه سورمكدن اعلا بولمدم |
Ek IV – “Ah ile zar kilarak” türetmeleri dağılım tablosu
2 mısra | 3 mısra | 4 mısra | 5 mısra | 6 mısra | 7 mısra | 8 mısra |
lb2b | 1a3a4a | 1b2c1a2a | 1c2c2a3a4a | 1c2cla2a3a4a | 1b2c3x1xa2a3a4a | 1a2a3a4alb2b3b4b |
1c2c1a2a | 1b2b2b4ala4c | 1c2c3a4ala2a | 1b2b3b4b3x4c5a6a | |||
1a2a3a4a | 1a2b3c4c3x4a | |||||
1a2b3c4c | 1a2a4a3b4b4x | |||||
1b2c3b4b | 1b2b3x4a5a6a | |||||
1c2c3b4b | ||||||
1d2a3a4a | ||||||
1a2a4x3a | ||||||
1b2b5a6a | ||||||
1b3b3x4b | ||||||
2bla3x4c |
Ek V – “Ah ile zar kılarak” türetmeleri
1a | āh ile zār ḳılaraḳ tāzeligime ṭoymadım | اه ايله زارقيلهرق تازه لكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i’ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1a | āh ile zār ḳılaraḳ tāzeligime toymadım | اه ايله زار قيلهرق تازه لكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murād almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مراد المدم |
4x | vaż‘-ı haml oldı mevtime sebeb buymuş bilmedim | وضع حمل اولدى موتمه سبب بويمش بيلمدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سرمدم |
1a | āh ile zār ḳılaraḳ tāzeligime toymadım | اه ايله زار قلهرق تازه لكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيماذهسى طولمش مردم المدم |
3a | hasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا انلدن بيلمدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şādān olmadım | اه كيم بو عالم ايچره بن ده شادان المدم |
2b | çāresiz bir derde düşdüm def‘ ine imkān bulmadım | چارهسز بر درده دوشدم دفعهن امكان بولمدم |
3b | geçdi ‘ömrüm şu cihānda görmedim ṣıḥḥat yüzin | كچدى عمرم شو جهانده كورمدم صحّت يوزين |
4b | bir misāfir gibi geldim ben de mihmān olmadım | بر مسافر كبى كلدم بن ده مهمان اولمدم |
1a | āh ile zār ḳılaraḳ tāzeligime ṭoymadım | اه ايله زار قيلهرق تازه لكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
3b | geçdi ‘ömrüm su cihānda görmedim ṣıḥḥat yüzin | كچدى عمرم شو جهانده كورمدم صحّت يوزين |
4b | bir misāfir gibi geldim ben de mihmān olmadım | بر مسافر كبى كلدم بن ده مهمان اولمدم |
4x | on iki yıldır nikāḥlı idim murāda érmedim | اون ايكى يلدر نكاحلى ايدم مراده ايرمدم |
1a | āh ile zār ḳılarım gencligime ṭoymadım | اه ايله زار قيلهرم كذجلكمه طويمدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | fırḳatā takdīr-i Ḫudā bu imiş ta ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير خدا يو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1a | āh ile zār ḳılarım gencligime ṭoymadım | اه ايله زار قيلهرم كنجلكمه طويمدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṭūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr-i İláhī bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير الهى بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre rāḥat-i cān bulmadım | اه كيم بو عالم ايچره راحت جان بولمدم |
3b | ḥāṣıl-ı ‘ömrüm ġam ile geçdi bir an gülmedim | حاصل عمرم غم ايله كچدى بر ان كولمدم |
3x | da‘vet-i Ḥaḳ érişecek bu misāfır-ẖānede | دعوت حقّ ايريثهجگ بو مسافرخانهده |
4b | terk édüb māl ü emlāki ġayri mihmān olmadım | يرگ ايدوب مال و املاكى غيرى مهمان اولمدم |
1b | āh kim gene yaşımda ben de şādān olmadım | اه كيم كنج ياشمده بن ده شادان اولمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
3x | yigirmi altı yaşında iken tekmīl-i enfās eyledim | يكرمى التى ياشنده ايكن تكميل انفاس ايلدم |
1x | ḳurretü’l- ‘ayn nihālimle efendime ṭoymadım | قرّتة العين نهالمله افندمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṭūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş ta ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şādān olmadım | اه كيم بو عالم ايچره بن ده شادان اولمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
3b | geçdi ‘ömrüm görmedim ṣıḥḥat yüzin | كچدى ءمرم كورمدم سحّت يوزين |
4b | bir misāfir gibi geldim ben de mihmān olmadım | بر مسافر كبى كلدم بن ده مهمان اولمدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şādān olmadım | اه كيم بو عالم ايچره بن ده شادان اولمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
1a | āh ile zār ḳılaraḳ tāzeligime ṭoymadım | اه ايله زار قيلهرق تازلكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şādān bulamadım | اه كيم يو عالم ايچره بن ده شادان اولمدم |
2b | çāresiz derde düşdüm def‘ ine imkān bulmadım | چارهسز درده دوشدم دفعنه امكان بولمدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şādān bulamadım | اه كيم بو عالم ايچره بن ده شادان بولمدم |
2b | çāresiz bir derde düşdüm def‘ ine imkān bulmadım | چارهسز بر درده دوشدم دفعنه امكان بولمدم |
5a | yā İláhī sen bilirsün ġayri sendendir meded | يا الهى سن بيلرسون غيرى سندندر مدد |
6a | yüzimi dergāhiña sürmekden a‘lā bulmadım | يوزمى دركاهكه سورمكدن اعلا بولمدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şādān bulmadım | اه كيم بو عالم ايچره بن ده شادان بولمدم |
2b | çāresiz bir derde düşdüm bir ‘ilācın bulmadım | چارهسز بر درده دوثدم بر علاجن بولمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1a | āh ne yazıḳ oldı baña genclige ṭoymadım | اه نه يازق اولدى بكا كنجلكه طويمدم |
4c | gül gibi ṣoldum cihānda ne oldıġım bilmedim | كل كبى صولدم جهانده نه اولديغم بيلمدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şādān bulmadım | اه كم بو عالم ايچره بن ده شادان بولمدم |
2b | çāresiz bir derde düşdüm def‘e imkān bulmadım | چارهسز بر درده دوشدم دفعه امكان بولمدم |
3b | geçdi ‘ömrüm görmedim ṣıḥḥat yüzin dünyāda ben | كچدى عمرم كورمدم صحّت يوزين دنياده بن |
4b | bir misāfir gibi geldim ben de mihmān olmadım | بر مسافر كبى كلدم بن ده مهمان اولمدم |
3x | emr-i Bārī böyle imiş ecel érişdi baña | امر بارى بويله ايمش اجل ايرثدى بكا |
4c | ḳardaşa ḥasret ḳalub n’oldıġım bilmedim | قرداثه حسرت قالوب نولديغم بيلمدم |
5a | yā İláhī ben bu ḥālimi ‘arż sendendir meded | يا الهى بن بو حالمى عرض سندندر مدد |
6a | yüzimi dergāhiña sürmekden a ‘lā bulmadım | يوزمى دركهكه سورمكدن اعلا بولمدم |
1b | āh kim bu ‘ālem içre ben de şād bulmadım | اه كيم بو عالم ايچره بن ده شاد بولمدم |
2b | nā-gehān bir derde düşdüm def‘e imkān bulmadım | ناكهان بر درده دوشدم دفعه امكان بولمدم |
3x | dürlü derdler ile bu dehr-i fānīden rıḥlet eyledim | دورلو دردلر ايله بو دهر فانيدن رحلت ايلدم |
4a | firḳatā taḳdīr-i İláhī bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير الهى بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
5a | yā İláhī sen bilirsün ġayri sendendir meded | يا الهى سن بيلرسون غيوي سندندر مدد |
6a | yüzimi dergāha sürmekden a ‘lā bulmadım | يوزمى دركاهه سورمكدن اعلا بولمدم |
1a | āh ne yazık oldı baña gencligime ṭoymadım | اه نه يازق اولدى بكا كنجلكمه طويمدم |
2b | çāresiz bir derde düşdüm bir ‘ilācın bulmadım | چارهسز بر درده دوشدم بر علاجن بولمدم |
3c | yaḳdı yandırdı vücūdum şehrini derd-i verem | ياقدى ياندردى وجودم شهرنى دود ورم |
4c | gül gibi ṣoldum cihānda ne oldıġım bilmedim | كل كبى صولدم جهانده نه اولديغم بيلمدم |
3x | dār-ı dünyāda bıraḳdım bir evlādım yādigār | دار دنياده براقدم بر اولادم يادكار |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن ييلمدم |
1a | āh ne yazık oldı baña gencligime ṭoymadım | اه نه يازق اولدى بكا كنجلكمه طويمدم |
2b | çāresiz bir derde düşdüm def‘e imkān bulmadım | چارهسز بر درده دوشدم دفعه امكان بولمدم |
3c | yaḳdı yandırdı vücūdum şehrini ḳahr-ı elem | ياقدى ياندردى وجودم شهرنى قهر الم |
4c | gül gibi ṣoldum cihānda ne oldıġım bilmedim | كل كبى صولدم جهانده نه اولديغم بيلمدم |
1a | āh ne yazık oldı baña gencligime ṭoymadım | اه نه يازق اولدى بكا كنجلكمه طويمدم |
2b | çāre olmaz derde düşdüm def‘e imkān bulmadım | چاره اولماز درده دوثدم دفعه امكان بولدم |
3c | yaḳdı yandırdı vücūdum şehrini ḳahr-ı elem | ياقدى ياندردى وجودم شهرنى قهر الم |
4c | gül gibi ṣoldum cihānda ne oldum deyü bilmedim | كا كبى صولدم جهانده نه اولدم ديو بيلمدم |
1c | bu cihān bāġina geldim bir mürüvvet görmedim | بو جهان باغنه كلدم بر مروّت كورمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
3b | geçdi ‘ömrüm görmedim ṣıḥḥat yüzin | كچدى عمرم كوردم صحّت يوزين |
4b | bir misāfir gibi geldim ben de mihmān olmadım | بر مسافر كبى كلدم بن ده مهمان اولمدم |
1c | bu cihān bāġina geldim bir mürüvvet görmedim | بو جهان باغنه كلدم بر مروّت كورمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير نو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1a | āh ile zār ḳılaraḳ tāzeligime ṭoymadım | اه ايله زار قيلهرق تازه لكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
1c | bu cihān bāġina geldim Ḥaḳḳa çok tażarru‘ eyledim | بو جهان باغنه كلدم حقّه چوق تضرّع ايلدم |
2c | derdime dermān çoḳ aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان چوق ارادم بر علاجن بولمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş gencligime ṭoymadım | چون اجل پيمانه سى طولمش كنجلكمه طويمدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر صورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1c | bu cihān bāġina geldim bir mürüvvet görmedim | بو جهان باغنه كلدم بر مروّت كورمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
1a | āh ġurbet elde ḳaldım tāzeligime ṭoymadım | اه غربت الده قالدم تازه لكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
3a | vāh ḥasretā fānī cihānda ṭūl-i ‘ömr sürmedim | واه حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | fırḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1c | bu cihān bāġına geldim bir mürüvvet görmedim | بو جهان باغنه كلدم بر مروّت كورمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
1a | āh ile zār ḳılaraḳ gencligime ṭoymadım | اه ايله زار قيلهرق كنجلكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murād almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مراد المدم |
3a | ḥasretā fanī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1c | şu cihān bāġina geldim bir mürüvvet görmedim | شو جهان باغنه كلدم بر مروّت كورمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
1a | āh ile zār ḳılaraḳ gencligime ṭoymadım | اه ايله زار قيلهرق كنجلكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرلدم المدم |
1c | su cihān bāġina girdim bir leẕẕetin tuymadım | شو جهان باغنه كيردم بر لذّتن طويمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
1a | pāre pāre olarak vah gencligime ṭoymadım | پاره پاره اولهرق واه كنجلكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım érmedim | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم ايرمدم |
1c | şu cihān bāġina geldim bir mürüvvet görmedim | شو جهان باغنه كلدم بر مروّت كورمدم |
2c | derdime dermān aradım bir ‘ilācın bulmadım | دردمه درمان ارادم بر علاجن بولمدم |
1a | āh ile zār ḳılaraḳ gencligime ṭoymadım | اه ايله زار قيلهرق كنجلكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş ta ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1d | bāġ-ı gülistānda tāzeligime toymadım | باغ كلستانده تازه لكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولش مرادم المدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فرقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
1d | bu bāġ-ı gülşende tāzeligime ṭoymadım | بو باغ كلشده تازه لكمه طويمدم |
2a | çün ecel peymānesi ṭolmuş murādım almadım | چون اجل پيمانه سى طولمش مرادم المدم |
3a | ḥasretā fānī cihānda ṫūl-i ‘ömr sürmedim | حسرتا فانى جهانده طول عمر سورمدم |
4a | firḳatā taḳdīr bu imiş tā ezelden bilmedim | فمقتا تقدِير بو ايمش تا ازلدن بيلمدم |
2b | çāresiz bir derde düşüb dünyā murādı almadım | چارهسز بر درده دوشوب دنيا مرادى المدم |
1a | āh ü zār kılaraḳ tāzeligime ṭoymadım | اه و زار قيلهرق تارهلكمه طويمدم |
3x | yigirmi yedi yaşında ḥayfā irişdi va‘dem | يكرمى يدى ياشنده حيفا ايرشدى وعدهم |
4c | gül gibi ṣoldum ġurbetde ne oldıġım bilmedim | كل كبى صولدم غربتده نه اولديغم بيلمدم |
Notes de bas de page
1 “Ust” ve “alt” kültür tabirlerini kullanırken ikisi arasında herhangi bir üstünlük veya uzlaşmazlık varsayımından bağımsız olarak, premodern veya erken modern toplumlarda elit ve halk tarafından çoğunlukla farklı yöntemlerle üretilen ve aktarılan ve belirli alanlarda örtüşebilen “büyük” ve “küçük” gelenekleri kastediyoruz: “Her medeniyette düşünen azınlığa bağlı büyük bir gelenek ve ağırlıklı olarak düşünmeyen çoğunluğa ait küçük bir gelenek vardır. Büyük gelenek, okul ve tapınaklarda gelişir; küçük gelenek ise kendi kendine beslenir ve köy topluluklarındaki eğitimsiz kişilerin hayatında devam eder. Felsefecinin, ilahiyatçının ve edebiyat adamının geleneği, bilinçli bir şekilde geliştirilen ve aktarılan bir gelenektir; küçük insanlarınki ise büyük ölçüde peşinen kabul edilir ve pek de sorgulanmayıp zarafet veya iyilieştirme olarak algılanmaz” (Robert Redfield, Peasant Society and Culture, Chicago, 1956, s. 70).
2 Folklor biliminin esasında olan, folklorun dışındaki kaynakların kökeni ya da varlığı değil, edinme işleviyle edinilen malzemenin seçimi ve dönüşümüdür. Bu açıdan bakıldığında “halk yaratmaz, taklit eder” yönündeki meşhur sav gücünü kaybeder, zira yaratma ile taklit etme arasında aşılamaz bir engel görmek doğru değildir” (P. Bogatyrëv ve R. Jacobson, “Folklore as a Special Form of Creativity”, P. Steiner (derl.), The Prague School: Selected Writings, 1929-1946, Austin, 1982, s. 40).
3 “Sözde yüksek sanata ait olan bir eserin sözde ilkel sanata dönüşümü de aynı şekilde yaratıcı bir sanattır. Yaratıcılık burada kendini sadece edinilen eserin seçiminde değil, bu eserin farklı adet ve ihtiyaçlara uyarlanmasında gösterir. Sabit edebi formlar folklora aktarıldıktan sonra dönüşebilen bir malzeme haline gelmektedir” (Bogatyrëv ve Jacobson, a.g.m., s. 40).
4 Gelenek ne kadar topluluğun kuralıysa, yaratıcılık tekil halk sanatçısının işidir. [...] Gelenek, yaratıcı halk sanatçısının içinde hareket edebildiği fakat dışına taşmaması gereken çerçevedir” (D. Ben-Amos, “The Seven Strands of Tradition: Varieties in its Meaning in American Folklore Studies”, Journal of Folklore Research, 21 (1984), s. 113).
5 E. Eldem, “L’ecrit funéraire ottoman: création, reproduction, transmission,” Revue du Monde Musulman et de la Méditerranée. Oral et écrit dans le monde turco-ottoman, 75-76 (1995/1-2), s. 65-78.
6 Felsefe hocasi
İlk önce sizin dediğiniz gibi sıralamak mümkün: Güzel Markiz, güzel gözleriniz beni aşkla mahvediyor. Ya da: Aşkla mahv ediyor beni, güzel Markiz, güzel gözleriniz. Ya da: Güzel gözleriniz aşklabeni, güzel Markiz, mahv ediyor. Ya da: Mahv ediyor güzel gözleriniz, güzel Markiz, aşkla beni. Ya da: Beni güzel gözleriniz ediyor mahv, güzel Markiz, aşkla.
Bay Jourdain
Pekiyi bütün bu şekillerin hangisi en iyisidir?
Felsefe Hocasi
Sizin söylediğiniz: Güzel Markiz, güzel gözleriniz beni aşkla mahv ediyor.
Bay Jourdain
Görüyor musunuz, okumadığım halde ilk denemede tutturmuşum. Bütün kalbimle size teşekkür ederim; lutfen yarın erkenden geliniz.
Felsefe hocasi
Muhakkak geleceğim.
(“Le Bourgeois gentilhomme. Comédie-ballet en cinq actes. 1670,” Jean-Baptiste Poquelin de Molière, Œuvres de Jean-Baptiste Poquelin de Molière, Paris, A. Pougin, 1837, c. VII, s. 39).
7 Kullanmış olduğumuz kitabeler şu kaynaklardan alınmıştır: Jean-Louis Bacqué-Grammont, Hans-Peter Laqueur ve Nicolas Vatin, “StelœTurcicœ, I. Küçük Aya Sofya,” Istanbuler Mitteilungen, 34 (1984), s. 441-539; Jean-Louis Bacqué-Grammont, Hans-Peter Laqueur ve Nicolas Vatin, Stelœ Turcicœ, II. Cimetières de la mosquée de Ṣoḳollu Meḥmed Paşa à Kadırga Limanı, de Bostancı Ali et dutürbe de Ṣoḳollu Meḥmed Paşa à Eyüb, avec la collaboration du Prof. Dr. Mustafa Cezar, Istanbuler Mitteilungen, Beiheft 36, Tübingen, Ernst Wasmuth Verlag, 1990; Jean-Louis Bacqué-Grammont ve Nicolas Vatin, “Stelœ Turcicœ, VI. Les stèles funéraires de Sinop,” Anatolia Moderna. Yeni Anadolu, III (1992), s. 105-207; Jean-Louis Bacqué-Grammont, Semavi Eyice, Nathalie Clayer ve Thierry Zarcone, “Stelœ Turcicœ, VII. Deux cimetières du quartier de Fındıkzade à Istanbul,” Anatolia Moderna. Yeni Anadolu, V (1994), s. 233-318; Jean-Louis Bacqué-Grammont, Paul Dumont, Edhem Eldem, Hans-Peter Laqueur, Béatrice Saint-Laurent, Nicolas Vatin ve Thierry Zarcone, “Stelœ Turcicœ, V. Le tekke bektachi de Merdivenköy,” Anatolia Moderna - Yeni Anadolu, II, 1991, s. 29-135; Hans-Peter Laqueur, Osmanische Friedhöfe und Grabsteine in Istanbul. Istanbuler Mitteilungen. Beiheft 38, Tübingen, Ernst Wasmuth Verlag, 1993; Aksel Tibet, Ekrem Işın ve Dilek Yelkenci, “Stelœ Turcicœ VIII. Yenikapı Mevlevîhânesi Haziresi,” Jean-Louis Bacqué-Grammont ve Aksel Tibet (derl.), Cimetières et traditions funéraires dans le monde islamique. İslâm Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1996, c. I, s. 223-281; Gül Tunçel, Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezartaşları, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1989. Bu kaynaklara ilaveten, yazarın Günay Kut ile yayınlamış oldukları Rumelihisan Şehitlik Dergâhı Mezar Taşları, (İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2010) ve yazar tarafından incelenmekte olan Yahya Efendi-mezarlığında bulunan taşlar da kullanılmıştır.
8 Nicolas Vatin ile birlikte tespit edebildiğimiz formüller için bkz. Edhem Eldem ve Nicolas Vatin, L’épitaphe ottomane musulmane xvie-xxe siècles. Contribution à une histoire de la culture ottomane, Paris-Leuwen-Dudley, Peeters, 2007.
Auteur
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Bir allame-i cihan
Stefanos Yerasimos (1942-2005)
Edhem Eldem, Aksel Tibet, Ersu Pekin et al. (dir.)
2012
