1391’de Ankara’da İlahiyat konulu bir Münazara: Hacı Bayram Veli ve II. Manuel Paleologos
p. 239-246
Résumé
On sait les luttes inexpiables qui opposèrent pendant 500 ans l’État byzantin aux Turcs seldjoukides puis ottomans.
Affrontements militaires, concurrence politique et religieuse entre un empire chrétien hellénophone et deux sultanats turcs et musulmans, l’État seldjoukide d’Anatolie du XIe au XIIIe et le sultanat ottoman des XIVe et XVe, mais à y regarder de plus près, la cohabitation forcée entre les deux adversaires en Anatolie puis dans les Balkans finit par transformer Turcs et Byzantins en « ennemis intimes », s’opposant mais se connaissant, animés d’un farouche esprit de concurrence mais aussi d’une familiarité ouverte qui permit bien des échanges institutionnels, culturels ou artistiques.
Je ne parlerai pas ici de cette interpénétration des sociétés turque et byzantine médiévales dont subsistent dans l’Istanbul actuelle bien des symboles : monuments à coupoles, agoras et meydan, ayazma et yalι et le caractère triple de la Ville : soit, en ignorant les immenses faubourgs modernes en perpétuelle expansion, 1/ la cité intra-muros, 2/ les faubourgs au-delà de Haliç ou Corne d’or, 3/ les faubourgs asiatiques.
Je vais perler seulement d’un domaine où les échanges et les contacts paraissent plus difficiles voire impossibles ; au Moyen Âge -comme à d’autres époques !- le domaine religieux où chaque groupe confessionnel campe sur ses positions doctrinales semble un domaine peu favorables aux contacts entre sociétés de religions différentes.
Or, sans prétendre bien sûr généraliser les deux cas particuliers que je présente ici, je vais évoquer deux exemples médiévaux où des représentants officiels de l’islam turc et du christianisme byzantin établirent des relations doctrinalement strictes mais humainement très ouvertes.
Le premier cas a pour cadre la ville de Nicée-Iznik quelques années après la conquête ottomane, soit en 1354. Cette rencontre met en présence un archevêque byzantin prisonnier des Turcs, et un savant ottoman (Danişmend).
Le second exemple rapporte une discussion théologique qui dura plusieurs jours à Ankara pendant l’hiver 1391, et qui eut pour protagonistes un empereur byzantin, également homme de lettres et théologien, et un müderris et soufi turc, probablement fondateur d’une célèbre tarikat.
Note de l’éditeur
Konferans tarihi: 20 Nisan 2005
Texte intégral
I. Latinler ve Türkler arasında kalan Bizans
1Balkanlara 1354’te ayak basan ve yavaş yavaş Konstantanopolis’in çevresini saran Türklere 14. yüzyılın ilk yarısında Küçük Asya’daki son topraklarını da veren Bizans yavaş yavaş Osmanlı toprakları içine hapsedildiğini fark ediyordu. Türkler 1354’te Avrupa kıtasındaki banlıyöye yerleşip Trakya ve Bulgaristan’i fethettikten sonra 1394’ten itibaren Konstantinopolis’i kuşatmaya başladılar.
2Bu dönemin Bizanslı hükümdarları Osmanlı yayılmasını kendi imkânlarıyla engelleyemediklerinden, Batılı Hıristiyanlardan yardım istemek veya Türklerle pragmatik ittifaklar kurmak dışında seçenekleri yoktu. Esasen bu iki politikayı aynı anda veya birbiri ardınca yürüttüler. Örneğin, VI. İoannes Kantakuzenos (1347-1354) bir yandan Müslüman emirlerle ittifak kurarken diğer yandan Türklere karşı bir Haçlı seferi düzenlenmesi için gizli pazarlıklar yürütüyordu. V. İoannes Paleologos (1341-1391) Papa’nın pek mümkün olmayan yardımını alabilmek için Katolik oldu ancak sonunda sultanın ordusuna yardım etmek zorunda kaldı. II. Manuel Paleologos da (1391-1425) çift taraflı bir tavır sergiledi. Sultan Bayezid’in vasalı ve müttefiki olarak onunla seferlere katıldıktan sonra Türklere karşı yardım istemek amacıyla İtalya, Fransa ve İngiltere’ye ziyaretlerde bulundu.
3Bizans’ta politik ve dini olarak kabul görmeyen Latin ve Müslüman muhataplarla ilişkiler mecburiyetten kaynaklanan zorlama ilişkilerdi. Ama şaşırtıcı ve paradoksal biçimde, resmi olarak nefret edilen rakiple kişisel dostlukların kurulmasına çoğunlukla izin veriliyordu. Bu açıdan II. Manuel Paleologos örneği ve bir Müslüman din adamı ile münazarası çok manidardir. Bu, basileos’un rakip dinin temsilcisine gösterdiği iyi niyetli merak kadar, Manuel’in Türk muhatabını Hıristiyanlarla ilişkilerindeki lütufkâr zihniyeti konusunda da bizi aydınlatmaktadır.
4İmparatorun İlahiyat Konulu Münazarası’nın çağdaş çevirmenleri E. Trapp ve T. Khoury sayesinde Münazara metni iyi incelenmiş ve J. Barker’ın Manuel üzerine yazılan monografisi sayesinde yazar-imparatorun kişiliği üzerinde titizlikle çalışılmıştır. Ama imparatorun münazaradaki muhatabı Türk din adamı hakkında Osmanlı kaynakları önemsiz sayılamayacak bilgiler verdiği halde Manuel’in Türk hükümdar ve ileri gelenleriyle politik ve dini ilişkileri henüz yeterince aydınlatılmamıştır.
II. Manuel’in Türk politikası
5Manuel birçok açıdan kuvvetli bir kişiliğe sahiptir ve 1355 yılında tahtı bırakmasından 1383 yılındaki ölümüne kadar (ki bu dönem Manuel’in eğitimi için çok önemlidir) çevresini politik ve diplomatik olarak etkilemeyi sürdüren dedesi VI. İoannes Kantakuzenos’a benzemektedir. Örneğin manastıra kapandıktan sonra keşiş İoseph adını alan Kantakuzenos’un Bizans ve Roma arasında 1367’de Manuel’in babası V. İoannes Paleologos tarafından yürütülen gizli antlaşmalar sırasında çok önemli bir rol oynadığını biliyoruz. Papalık elçileri tarafından Kiliselerin birleşmesi için teşvik edilmeye çalışılan V. İoannes babası imparator Kantakuzenos’a danışmadan böyle bir karar veremeyeceğini açıklamıştır. Kantakuzenos o sıralarda imparatorluk ailesinin ve haliyle genç Manuel’in katıldığı toplantıları yönetiyordu.
6VI. İoannes gibi Manuel de Latinlere yakınlaşma ve Bizanslılar ile Türkler arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi politikasını izliyordu. Manevra alanı 14. yüzyılın ortasında Kantakuzenos dönemine nazaran daha kısıtlıydı. Ancak hareket tarzları ve Müslüman muhataplarının saygı ve hatta sevgisini kazanmayı bilen kişisel ilişki kurma stilleri aynıydı. VI. İoannes, Aydın emiri Umur’u sadık bir müttefık ve fedakâr bir dost olarak, Osmanlı hükümdarı Orhan’ı da damadı ve en azından bir süreliğine politik destekçisi olarak kazanmayı bilmişti. Manuel de, I. Bayezid’in dışında, ilişkide olduğu birçok Türk idarecisinin sempati ve iyi niyetini kazanmayı başarmıştı.
7Manuel’in Türk hükümdarı I. Bayezid’i beğenmemesine ve onu kaba, çabuk sinirlenen ve bayağı zevklerin düşkünü olarak tanımlamasına rağmen, Bayezid tam tersine Manuel’in çekiminden etkilenmişti ve Sfrantzes’e göre “imparatoru tanımadığı halde Manuel’i ilk gördüğünde onun basileos olduğunu hemen tahmin etmişti.”
8Manuel çoğu kişinin fark ettiği, soyluluk ve yeteneğinden gelen bu çekiciliğini İtalya, Paris ve Londra gezilerinde (1399-1403) Batılılara ve Türklere karşı bir koz olarak kullanmaktan geri durmuyordu. Sfrantzes’in açıkça yazdığına göre, “Asya’daki Türkler diyorlar ki imparator heybetiyle Muhammed’i andırıyor.” Bir Müslüman için bundan daha üstün bir methiye olabilir mi? Dedesi Kantakuzenos gibi Manuel hassas durumlarda kişisel çekiciliğini kullanmayı biliyordu: Hatta 1387’de henüz veliaht iken bildiğini okumasından rahatsız olan Osmanlı sultanı I. Murad’a karşı tek kozu buydu.
9Halkokondiles’e inanacak olursak, çıkar söz konusu olsa da Manuel’in bazı Osmanlı ileri gelenleriyle kurduğu sağlam dostluklar, Serez’de Bayezid’in veziriazamı Çandarlı Ali tarafından hayatının kurtarılması gibi büyük tehlikeleri atlatmasına yardımcı oluyordu. Aynı şekilde Osmanlı vakanüvisi Oruç Bey’e göre Ankara Savaşı’ndan (1402) sonra taht kavgasına giren Bayezid’in oğluyla da arkadaştı. Tedbirli davranarak en büyük oğlu Süleyman’a destek vermeyi bilmiş ve onu imparatorluk ailesinden bir prensesle evlendirerek bağlamıştı. Daha sonra Bayezid’in diğer oğlu Mehmed’i kardeşi Musa’ya karşı destekledi. Manuel’in seçimleri yalnızca Türklerin iç sorunlarını iyi bildiğini göstermekle kalmayıp, Osmanlılarla olan kaçınılmaz ilişkilerini kişisel bağlara çevirerek bunu Bizans devletinin ayakta kalma politikaları için kullanabilme yetisini de göstermektedir.
10Manuel’in Asya’daki Türkler arasındaki olaylara gönülsüz biçimde katılımı konusu Bayezid’in Anadolu Beylikleri’ne karşı yaptığı seferler dönemi için Elizabeth Zachariadou tarafından incelenmiştir. Zachariadou ayrı ayrı bilinen ancak birbiriyle ilişkileri çok nadiren çalışılan Bizans ve Müslüman kaynaklarını kullanarak ne gibi sonuçlar elde edilebilineceğini göstermiştir. Aynı metodu kültür ve din alanlarına da uygulayabiliriz. İmparatorun hayatında ve yazdıklarında Türklerle ilgili bilgilerini ve Müslüman kültürü ve dini ile ilgili gözlemlerini devşirdiğimizde hızlı bir okumada atlanabilecek ve ancak satır aralarında ortaya çıkan, Türk kültürünün gerçekliğine daha açık ve çok daha az kabul gören değerlere bağlı bir kişilik ortaya çıkmaktadır. Şu halde yazarımızın tanıklığı inançsızları kolaylıkla karikatürize eden Bizans geleneğini tekrar etmekten ziyade çağdaşı olduğu Türk gerçekliğinin görece sadık bir yansımasıdır. İmparator bu gerçekliği tamamen yadsımaz ve politikada insanlarla meyve verecek bir ilişkinin kurulmasının her zaman mümkün olduğunun farkında olarak bir din adamı için kabul edilmesi imkânsız olan fîkirleri ayırt etmesini bilir.
III. Manuel ve Türklerle İlahiyat konulu münazaraları
11Manuel’in Bayezid’in 1391’deki seferi sırasında Ankara’da ilahiyat ve Müslüman hukuku profesörü (müderris) bir Müslüman alimle yaptığı din üzerine tartışma ve bununla ilgili yazdığı Münazaralar adlı iyi bilinen eser oldukça ilginçtir. Ancak Manuel’in verdiği bilgilerin doğruluğu Müslüman kaynakların tanıklığıyla sorgulandığında, örneğin Müslüman kaynaklardan öğrendiğimiz 14. yüzyılın sonunda Türk İslam kültürü ve dini çerçevesinde incelendiğinde daha çekici hale gelmektedir.
12Münazaralar adlı eserin editörleri için geleneği temsil eden bir kişi olan müderrisin kimliği ve edebi bir kurgu olduğunu düşündükleri imparatorun eseri konusunda da sorular sormamız gerekir. Eserde belirtildiği gibi müderris sultanın tanıdığı önemli bir kişilikse okumuş yazmış kişiler açısından halen çok zengin olmayan, büyümekte olan Osmanlı devletinin içinde, döneme ait biyografi sözlüklerine (Tabakat) ve özellikle Taşköprülüzâde’nin Şakayıkü’n Numâniyye’sine ve Bayezid döneminde kendini göstermiş birkaç ulemâ ve şeyhin monografisine bakarak bu kişiyi tespit edebiliriz. Ancak önce bu olayın geçtiği ortamı kısaca hatırlamamız ve sonra da Manuel’in muhatabı hakkında bize anlattığı şeylerin bir envanterini çıkarmamız gerekir.
13Olay 1391-92 yılının kışında, Ankara’da, Bayezid’in Sivas emiri Kadi Burhaneddin’e karşı düzenlediği askeri seferin sonunda gerçekleşiyor. Amasya’yı almaya çalışan iki hükümdarın çıkar çatışması sonucunda Osmanlılar rakiplerine karşı, sultanın vasalı olan Manuel’in de katılmak zorunda kaldığı askeri operasyonlar düzenledi. “Çok da kısa sürmeyen” bir kış molasında imparator müderris (Mouterizis) olduğunu söylediği bir Türk ileri geleninin evinde misafir edilmişti. Bayağı ve kaba olarak gördüğü Türk hükümdarının vasalı olarak aşağılayıcı bir konumda olan Manuel askeri hayatın dertlerini unutmak için Hıristiyanlık üzerine bildiği bölük pörçük bilgilerini zenginleştirmek isteyen Müslüman ev sahibi ile ilahiyat üzerine bir tartışmaya girer. Yirmi altı münazara bu iki adamın iki dinin arasındaki temel farklılıkları incelemesine olanak sağlar.
14Manuel’in İslam’la ilişkilerindeki çift taraflı tutumu eserinin ithaf bölümünde açıkça ifade edilmektedir: “Müslüman budalalıklarını iğrenerek” ilettiğini belirtmekle birlikte “bu yaşlı adamla (müderris) ilgili şeylerin çok güzel tecrübeler olduğunu” söyler. Bu eseri, eseri yolladığı “kardeşini eğlendirmek” için yazdığını söylese de, yirmi altı münazaradan oluşan bir metin için bu hafif kaçan bir bahanedir. Manuel de, döneminin tüm okumuş Bizanslılarında olduğu gibi, tehlike altında olan Bizans’taki Ortodoks inancına ters düşmemek ve iyi edebiyat yapmak için Türklerle her ilişkisini bir şekilde aklamak gerekliliğini hissediyordu. İmparator, yalnızca “sevgili dedesi” Kantakuzenos’un değil, Bayezid’in babası I. Murad’la da din konularını tartışmaktan kaçınmayan babası V. İoannes’in izinden giderek Müslümanlarla konuşmaktan ve İslam’la ilgili bilgisini göstermekten büyük zevk alır.
15Bu konuşmalar çok canlı ve kuşku götürmez biçimde yaşanmış etkisi verecek şekilde tarif edilmiştir. Toplantılar bir “ateşin karşısında” iki konuşmacının şöhretinden cezbolan Ankara sakinleri ve şehirden geçmekte olan yabancıların önünde yapılır. Bazı sıradan meraklılar bile gece yarısına kadar uzayan münazaralara dahil olurlar ve sonunda uyuklamaya başlarlar. Bir tercüman aracılığıyla ele alınan konuların zorluğu işi kolaylaştırmamasına rağmen dinlerarası tartışmalar meraklı Anadolu halkını bezdirmişe benzemiyordu.
IV. Manuel’in muhatabının kimliği ve tasviri
16Bizanslılar ve Müslümanlar arasındaki dinlerarası tartışmaların tarihinde genellikle rastlandığı gibi tartışmalar sıkı ve doktrinel açıdan tavizsiz geçiyor olsa da tartışmanın tonunun yumuşaklığı ve konuşulan konularda gösterilen objektivite şaşırtıcıdır. İmparator münazaranın nasıl sürdüğünü detayları ile yazmak isteği dışında, muhatabını en doğru gözlemlediği biçimde, yani saygı ve sempati duyduğu biri olarak tasvir etme kaygısını taşımaktadır. Bu hasmın abartılarak veya isteyerek sistematik olarak karalandığı bir portre değildir. Yazarın bize bildirdiği dini tartışmalarda taraf olan ancak gerçek bir kişi olabilir. Metnin müderris ile ilgili bize sagladığı bilgiler çok daha güvenilirdir. İmparator, “doğruluk kaygısı” ile Müslümanın tüm dediklerini aktardığını söylemektedir.
17İmparatorun müderrisin kişiliğine olan sempatisi münazaralarda ortaya çıkmaktadır. İthaf bölümünden itibaren Manuel muhatabı için övgü dolu bir tablo çizmektedir. Karakter olarak, “Tiksinç satraptan (Bayezid) çok farklıydı.” Açık görüşlü biriydi ve “hile yapmayı sevmiyor ve ikna edilmeye açık gözüküyordu.” Hıristiyan doktrinini öğrenmekten büyük bir haz duyuyordu ve bu doktrine saygı gösteriyordu. Hıristiyanlık üzerine Farslar, Araplar ve Türkler yerine ilk elden bilgi almak onu memnun ediyordu.
18Manuel muhatabını sosyal konumu ve görevinden bahsederken onun önemli bir kişi olduğunun farkındadır: Müderris “dinin uzmanı, sözü dinlenen ve saygı duyulan” bir kişiydi. Yaşlıca birisiydi. Manuel yaşını vermese de ondan “yaşlı” (geron) olarak bahsetmekte. Bu kelime Ortodoks dini çevrelerinde yaşın yanı sıra belli bir ruhani olgunluğa ermiş ve hiyerarşik pozisyona gelmiş kişiler için kullanılır. Ancak tartışmaya katılan ve babaları gibi açık fikirli, “bilge ve duyarlı” iki oğlu olduğu düşünüldüğünde çok genç olmasa gerek. Oğullarından biri büyük ihtimalle kadıydı. Müderris bir imparatoru ve maiyetini uzun süre ağırlayabilecek kadar zengin ve saygıdeğer bir kişiydi. Bayezid’in saray erkânına aşina olmasına rağmen sultana karşı Manuel kadar eleştirel yaklaşıyordu. Yakın bir zamanda “Babil”den gelmişti. Yalnızca Türkçe değil Farsça ve Arapça da konuşuyordu. Bu dilleri yalnızca Türkçe ve Yunanca bilen tercümanın kendisini anlamasını istemediğinde kullanıyordu.
19Manuel’e inanacak olursak müderrisin inancı İslam dinine göre oldukça esnekti zira imparatorun delillerinden ikna olursa Hıristiyan olacağını söylüyordu. Modern okur burada daha çok müderrisin Manuel’in tartışmasını teşvik edici yaklaşımını görüyor. Basileos müderrisin “İslam’daki, din tartışmalarında çok donanımlı olan Hıristiyanlarla tartışma yasağından kendini azat ettiğinin” altını çizmekte. Tüm münazara boyunca iki adam arasında, dini ayrılıklara rağmen karakterlerin benzerliğinden dolayı bir nevi yakınlık doğuyor. İkisinin de sultana karşı negatif düşünceler var. Manuel sultandan nefret ederken, müderris hükümdarın aşırılıklarından şikâyetçi. Zaten müderris hiç yoktan sultanla kavga ettiği için görevinden alınmış. Manuel müderrise karşı dostluk hisleri duyduğunu söylüyor. Aralarında şakalaşıyorlar: Müderris tartışmaya geç gelmenin bedeli olarak Manuel’den avladığı hayvandan bir parça istiyor. Manuel de vereceğini ancak hayvanın bir yaban domuzu olduğunu söylüyor!
20Özetle münazaralar müderris hakkında bize birkaç fikir veriyor: Yaşı ilerlemiş bir adam, İslam hukuku alimi, çevresi tarafından saygı duyulan, okumuş, zengin ve rütbeli biri. Sultana yakın olmasına rağmen eleştirel tavrı görevden uzaklaştırılmasına sebeb olmuş olabilir. Biri kadı olan iki oğlu var. Münazaranın yapıldığı 1391 yılının sonunda daha yeni “Babil”den Ankara’ya gelmiş. Bir imparatoru evinde ağırladığı düşünülürse Ankara’da bir medresede yaşıyor olabilir. Gayet kişilikli bir insan. Şimdi bu bilgileri dönemin Müslüman kaynakları ile karşılaştırmak kalıyor.
21Biyografık bir Osmanlı sözlüğü olan Taşköprülüzâde’nin Şakâyikü’n-Nu’mânîyye’sine bakarsak, müderris olabilecek ilk şahıs olarak Molla Şemseddin Fenarî’yi (1350-1431) görürüz. Mısır’daki eğitimini tamamladıktan sonra 1368 yılında Manastır medresesinde çok genç yaşta müderris olan Fenarî, Bayezid ve halefleri döneminde çok parlak bir alim kariyeri yapmıştı. Manuel ile aynı yaşlarda yani kırklarında olsa gerek. Ancak genç yaşta kariyerine başladığı için o zamana kadar çok önemli görevlerde bulunmuştu. Biri Mehmed Şah olmak üzere kendisi gibi müderris olan birçok oğlu vardı. Fenarî hayatının bir döneminde, Münazaralar’daki müderris gibi, Bayezid’le zıtlaşmış ve Karaman’a kaçmıştı. Daha sonra sultan onu geri çağırmıştı. Manuel tarafından “Babil”e ziyaret olarak belirtilen şey Fenâri’nin Kahire’deki eğitimi olabilir. Bunun dışında Fenâri’nin Bizans imparatoru ile ilişkileri hakkında Bursa’da bazı söylentiler vardır. Ancak bir nokta uymamaktadır, o da Fenarî hiçbir zaman Ankara’da yaşamamıştır.
22Diğer bir aday Türk derviş tarikatlarının kurucusu, Ankara ile yakından bağları olan Hacı Bayram Veli’dir. Hacı Bayram 1339/40 veya 1352 yılında Ankara bölgesinde doğmuştur. Taşköprülüzade’ye göre kariyerinin bir döneminde Melike Hatun tarafından Ankara’da kurulan Kara Medrese’de geçirmiştir. Münazaralardaki müderris gibi Bayezid’e yakınlığı ile bilinen Hacı Bayram’ın birden fazla unvanı vardır. Sarı Abdullah Efendi’ye göre Hacı Bayram müderrislik görevini sürdürürken aynı zamanda Bayezid’in sarayında kapıcıbaşı, yani saray kapıları nöbetçilerinin başı, görevini de sürdürmekteydi. Bunun dışında Bayezid’in damadı Emir Sultan’ın arkadaşı idi. Manuel’in Bayezid’e yakıştırdığı içki ve yemek düşkünlüğünün yankılarını Türk kaynaklarında da bulmak mümkün. Hacı Bayram’ın hayatını anlatan hajiyografık kaynakta (Menâkıb-ı Hacı Bayram), Bayram Bursa’ya gelmiş ve sultan tarafından yaptırılan yeni camiyi görmüştür: “Burada birşey eksik. Sultanın ziyaretini teşvik için caminin dört bir yanına meyhane yaptırmak gerekirdi” der. Sultan mesajı alır ve şarabı bırakır.
23Bu hikâye, çarptırılmış dahi olsa, bu konuda Bayezid ve etrafındakiler arasındaki, Manuel’in ve Türk yazarların da kulağına giden, anlaşmazlıkların bir yankısı olabilir. Hacı Bayram, biyograflarına göre, bir gün aniden, hiçbir özür sunmadan ve izin istemeden Bayezid’in huzurundan ayrılır. Bazılarına göre bu tasavvufta çok rastlanan ruhani sebeplerden dolayıdır. Hacı Bayram, Şeyh Hamidüddin tarafından Kayseri’ye davet edilmiş ve Şeyh’in huzurunda on yıl kadar kalmıştır. Bu esnada Yakındoğu’ya seyahatlerde bulunmuştur. Bu ayrılığı 1393 ve 1397 yılları arasına tarihlendirilebilinir. Son olarak Hacı Bayram’ın, Manuel’in muhatabı gibi, birçok çocuğu vardır ve iki büyük oğlunun adı Ahmed Baba ve Baba Sultan’dır.
V. Sufi ve Basileos
24Buna göre üç Anadolu tarikatının en Türk ve en resmi olanının kurucusu, prestijli mutasavvıf, gelecekte kurulacak Bayrami tarikatının ana şehri olacak Ankara’da, 1391 yılında II. Manuel’e ev sahipliği yapan müderris olabilir. Dönemin bir kaynağına göre, “Edirne sultanın, Ankara Hacı Bayram’ın mekânıdır.” Durum böyle ise sönmekte olan Bizans’ın son en büyük ilahiyatçı ve politikacılarından biri ile mistik Türk Anadolu İslamı’nın en tipik temsilcisi olan bir tarikatın kurucusunun karşılaşması, 1453 yılında Konstantinopolis’in alınması ile Bizans’ın halefi olan ve birçok inancı barındıran Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Türk-Rum ilişkileri için bilhassa anlamlı bir şekle girecektir.
Auteur
Osmanlı Uygarlığı Profesörü, Aix-en-Provence Üniversitesi
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Bir allame-i cihan
Stefanos Yerasimos (1942-2005)
Edhem Eldem, Aksel Tibet, Ersu Pekin et al. (dir.)
2012