Versión clásicaVersión móvil

Harp ve Sulh

 | 
Dejanirah Couto

Sunuş

Emilio Rui Vilar
Traductor: Şirin Tekeli

Texto completo

1Avrupa devletlerinin modern ve çağdaş dönemdeki tarihleri Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkilerine hak ettiği önemli yer verilmeden incelenemez. İstanbul’un fethinden sonra, Rusya dünyası ve Orta Asya, Balkanlar, Akdeniz havzası ve Arap Ortadoğu’su gibi birkaç farklı medeniyetin buluştuğu stratejik bir konumda yer alan Osmanlı İmparatorluğu, topraklarını en uç noktasına kadar genişlettiği dönemde Batı Avrupa için hesaplaşılması hayati bir önem taşıyan bir hedef olmuştur. Batı Avrupa ile diğer coğrafi ve kültürel bölgelerin ortasında yer alan imparatorluk, özellikle Basra Körfezi ve İran’a komşu eyaletleri sayesinde Avrupa, Hint Okyanusu, Güney Asya ve Güneydoğu Asya tacirleriyle ilişkiye girmiş, ticaretini geliştirebilmiş ve zenginleşmiştir. 16. yüzyilda Avrupa kendine, siyası ve askeri rekabet halinde olduğu ama bir yandan da savaş gücüne, idaresinin mükemmelliğine, maddi hayatının inceliğine, kendisininkinden değişik ve değerli bilgi birikimine hayranlık beslediği Osmanlı İmparatorluğu’nun aynasından bakmaktaydı.

217. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuda ve Batıda taraf olduğu çatişmalar (Macaristan savaşları, 1683’te Viyana Kuşatmasının hezimetle sonuçlanması, ki bu başansızlık 1699’un Ocak ayında Karlofça Anlaşması’nın imzalanmasına yol açacaktı, 1768-1774 yılları arasında yapılan Osmanlı-Rus savaşları, 1783’te Kırım’ın kaybedilmesi) ve Balkanlar’da, Anadolu’da ve Arap Yarımadası’nda meydana gelen huzur-suzluklar Batılılarm yararına oldu. Kapitülasyonlar sayesinde Osmanlıdan giderek daha fazla ayrıcalık elde ettiler ve Damat İbrahim Paşa’nın (1718-1730) sadrazamliği sırasında yürütülen ekonomik, diplomatik ve kültürel yönden Batıya açılma politikasından yararlandılar. Batılılarm bu, ticaret üsleri kurma, yeni pazarlar kazanma ve siyasi nüfuz elde etme sürecı bir kez başladıktan sonra, uzun vadede sonu İmparatorluğun dağılmasına varacaktı.

3Öte yandan, Osmanlı İmparatorluğu’nun “Aydınlanma Çaği”na Batıdan gecikmeli olarak girmesi, modernliğe ayak uydurma sürecini etkiledi ve onu siyasi, ekonomik ve ticari saldırılara daha dayamksız hale getirdi.

4Dolayısıyla, Batılı güçleri 19. yüzyılın sonunda harekete geğiren ya-yılmacılık hamlesinden Osmanlı İmparatorluğu da payını aldı. Kırım Savaşı (1856) ve Avusturya, Rusya ve Almanya arasında kurulan yeni ittifaklar uluslararası arenadaki siyasi dengeleri altüst etti ve Osmanlının toprak kaybetme sürecini hızlandırdı.

5Geri dönüşü olmayan bir süreç olmakla birlikte, bu gelişmenin sadece olumsuz yanlarına bakmak yanlış olur. Zira Osmanlı İmparatorluğu bu süreçte ulusların 19. yüzyıl sonunda yaşadıkları tarihe entegre oldu; derinlemesine dönüşümler gerçekleçtirdi ve uzun vadedeki yeni geleceğini şekillendirdi. İlişkileri geliştirmeye elverişli konumundan yararlanarak Batı dünyasına daha çok açıldı; diplomasisini geliştirdi; sosyal değişmenin itici gücü olan, İdeolojik, kültürel ve sanatsal yenilenmelere yol gösteren kültürel aracıların ortaya çikmasına zemin hazırladı. İmparatorluğun kendi geleneklerinden beslenen kültürel, sosyal, siyasi ve kurumsal yapıların çok ötesine giden Tanzimat (1839) reformları, yalnız azınlıkların (millet) statüsünü ileriye götürmekle kalmadı; muazzam bir entelektüel gelişmeyi de tetikledi. Burada Avrupa modernliği ile kurulan derin etkileşim hareketinin, diyalogun ve hesaplaşmanın etkisi göz ardı edilemez. 19. yüzyıl sonunda Batılı güçler, Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu arasındaki rekabetler, çıkar çatışmaları ve ittifak sistemlerindeki değişkenlik, karşılıklı güvensizlikler ve yanlış anlamalar, Batılıların ekonomik ve kültürel yönden baskın konumları, bazı yazarların Tanzimat reformlarını tartışmaya açmalarında ve bu gelişmelerin İmparatorluğun Müslüman kimliğine geri dönülmesine neden olduğunu ileri sürmelerinde mutlaka etkili olmuştur. Ancak, sosyal yapının pek çok kademesinde Avrupa’nın etkisi geri dönülmez izler brakmıştır. İdeolojik ve siyasal hareketler de kendilerini, Batılı düşünce ve değerlerin aynasından bakarak kurmuşlardır.

6Fundação Calouste Gulbenkian (Calouste Gulbenkian Vakfı, Lizbon) ve École Pratique des Hautes Études (Uygulamalı Yüksek Araştırmalar Okulu, Paris) işbirliğiyle 24-25 Kasım 2009’da, aynı yıl Fransa’da düzenlenen “Türkiye Mevsimi” (Saison de la Turquie en France) çerçevesinde gerçekleştirilen L’Empire ottoman et l’Europe : interactions politiques et translations culturelles, xvie-xixe siècle (Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa: Siyasal ve Kültürel Alışverişler, 16.-19. yüzyıl) adlı uluslararası kolokyuma sunulan bildirileri içeren bu kitap Harp ve Sulh; Avrupa ve Osmanlılar adıyla okurlarla buluşuyor. Kitabın amacı bir yandan eski bilgilerimizi yeni bir gözle okumak, bir yandan da, Osmanlı İmparatorluğu ile Avrupalı güçler arasında modern ve çağdaş dönemde kurulan çok özel ilişkilerin tarihine ışık tutan yeni araştırmaları bir araya getirmektir. Daha dar anlamda, farklı disiplinlerden uluslararası bir bilim topluluğunu bir araya getirerek, iki dünya arasındaki ilişkilerin kuruluş biçimlerini, araçlarını ve aktörlerini inceleyen araştirmalara ayrıcalıklı bir yer vermek istedik. Diplomatik inisiyatiflerin, entelektüel hayatın veçhelerinin, sanat biçimlerinin, yabancı toplulukların tarihinin, elçilerin, seyyahların, yazarların, koleksiyoncuların, sanatçıların ve askeri uzmanların rollerinin mercek altına alındıği bu çalışma, iki dünya arasındaki diyaloglara, nüanslara olabildiğince geniş biçimde yer vererek yaklaşmaktadir.

7Calouste Gulbenkian, İstanbul’un Anadolu yakasında, Üsküdar’da doğmuştur ve Osmanlı İmparatorluğu’nun petrol kaynaklarının kullanılmasında hayati bir roi oynamıştır. Gulbenkian Vakfi 1956’daki kuruluşunun ardından, insani, bilimsel ve kültürel nitelikte pek çok önemli girişime maddi destek sağladı. Bu çabaların en sonuncusu da, İstanbul’un “Avrupa Kültür Başkenti” unvanını üstlendiği –ki bu sadece sembolik bir unvan değildir– 2010 yılında bu kitabın yayınlanmasına verdiği destektir.

8Gulbenkian Vakfı, Uygulamalı Yüksek Araştırmalar Okulu’nun Tarih ve Filoloji Araştırmaları bölümünde araştırma yöneticisi ve öğretim üyesi olan Dejanirah Couto’ya, kolokyumun düzenlenmesi için olduğu kadar, bu kitabın yayına hazırlanmasında gösterdiği olağandışı çabalar nedeniyle şükran borçludur.

9Son olarak, İstanbul Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü (IFEA) direktörü Nora Şeni’ye, kolokyuma gösterdiği ilgi ve bu kitabın hazirlanmasina ortak-yayıncı olarak katkıda bulunarak verdiği destek için teşekkür ediyorum. Sayesinde Kitap Yayınevi tarafından yayınlanan bu kitap, enstitünün yeni yayın dizisinde yer almakta ve okurların ilgisine sunulmaktadır.

Autor

Calouste Gulbenkian Vakfı Başkanı

Salvo indicación contraria, el texto y otros elementos (ilustraciones, archivos adicionales importados) se puede utilizar bajo licencia OpenEdition Books License.

Esta publicación digital es el resultado de un proceso automático de reconocimiento óptico de caracteres.

Comprar

Volumen papel

amazon.fr
Buscar en OpenEdition Search

Se le redirigirá a OpenEdition Search