Version classiqueVersion mobile

Camondolar

 | 
Nora Şeni
, 
Sophie Le Tarnec

Dokuzuncu Bölüm

Béatrice

Texte intégral

1Nissim-de-Camondo Müzesi 21 Aralık 1936 günü açılır. Açılılştan sonra ilk ziyaretçisi Cumhurbaşkanı Albert Lebrun olur. Şeref avlusuna giden tonozun üstüne, Nissim’in hatırasını yad eden ve müzeyi ona itaf eden bir de plaket çakılır.

2Ziyaretçiler nadir mobilyaların güzelliği karşısında hayranlıklarını gizleyemezler, cazibesine kapıldıkları bu mekânda yaşamış olanların bıraktığı izlerden etkilenerek ayrılırlar.

3Yüzmilyonun üzerinde olduğu tahmin edilen bu hibe, mirasın mirasçılara kalan kısmını katbekat aşmaktadır. Moïse’in kızı Béatrice de bunun farkındadır. Ama babasının vasiyetinin uygulanmasına muhalefet etmez. Aksine, babasının son arzusuna saygı gösterilmesi konusunda taviz kabul etmez. Konağın ve koleksiyonların Fransa’ya verilmiş olmasından gurur duymaktadır. Cömertlik Camondoların nesilden nesile aktardıkları bir özelliktir.

  • 1 G. Boldin, (1842-1931), Zervudachi Vevey koleksiyonu, Mademoiselle Béatrice de Camondo, kağıt üzeri (...)

4Béatrice... Boldini’nin1 yüz hatlarını ölümsüzleştirdiği o küçük süslü, zarif kız şimdi vakur, ciddi hatta asık yüzlü bir kadındır artık. Çekingen karakterini babasından almıştır. Derin ve sadık dostluğunu keşfedebilmek için önce, bazen sert ve itici olabilen ilk karşılaşmayı atlatmak gerekmektedir. Léon Reinach’la evliliğinden iki çocuğu olacaktır. Kızı Fanny, onaltı yaşında civil civil bir gençkızdır. Bertrand ise onüç yaşında, muzip, afacan bir çocuk.

5Béatrice’in hayatı sade, sosyeteden uzakta, Pyla’daki Patara villasıyla, Neuilly ve Aumont’daki evi arasında geçmektedir. Yaşamına hakim bir de tutkusu vardır: binicilik. Kendini bildi bileli çok iyi bir binici olmuştur. Bir sürek avı esnasında çekilen fotoğraflarında, amazon tarzı bindiği at üstünde, bütün zerafetiyle dimdiktir. En zor barikatları başarıyla aştığı önemli at yarışlarında da ilk sıralardadır. Disiplin isteyen bu tutku bütün zamanını almakta, ruhunu beslemektedir.

  • 2 E. Cille, Le Mirador, s. 241.

61936 senesi hareketli geçer. Hitler ordularını Raynland’a sokmuş, İspanya’da iç savaş başlamış, Fransa’da Halk Cephesi iktidara gelmiştir. Léon Blum ilk sosyalist hükümeti kurar. Yahudi İşleri müstakbel komiseri, Xavier Vallat, “İktidara gelişinizin, tarihi bir an olduğu şüphe götürmez, muhterem başbakan, Galyalılar’dan ve Romalılar’dan miras kalan bu ülkeyi ilk defa bir Yahudi idare edecek.” diye yazacaktır.2

7Acaba Béatrice’in kulağına gelmiş midir bu sözler? Her halükârda, uzaktan da olsa daha anlamlı başka işaretler aldığına şüphe yoktur. Almanya’da, Yahudiler’i sosyal hayattan dışlayan, arî ırktan birisiyle evlenmelerini yasaklayan ve sorumluluk taşıyan mevkiilere gelmekten men eden Nurenberg kanunlarının çıkmasının üzerinden bir sene geçmiştir bile. Bu kanunların sebep olduğu saldırıların, eziyetlerin yankıları kulağına ulaşmaktadır. Birçok Yahudi’nin Nazi zulmünden kurtulduklarını sanarak Fransa’ya sığındığını da bilmektedir.

8Cendere gittikçe daralır. Savaş, bozgun, ardından işgal. Artık Hitler Almanyası’nın çizmeleine bulaşan Nazizm’e engel yoktur.

9Vichy hükümeti istilacıların arzularını daha talep gelmeden yerine getirir: “Üç büyük ebeveyni Yahudi ırkından olanlar ya da eger eşi Yahudi ise, iki büyük ebeveyni bu ırktan olanlar işbu kanunun uygulama kapsamına girerler.”

10Söylenecek bir şey kalmamıştır. Tabiî muafiyetler vardır ama yetersizdir. Béatrice’in tepkisine şaşmak mi lazım? Koruma altında olduğunu sanmaktadır: Kardeşi vatan için ölmemiş midir, ölümünden sonra kendisine Légion d’honneur nişanı verilmemiş midir? Amcası Isaac ve babası Fransa’yı cömertliğe gark etmemişler midir? Bir kere her şeyden önce Béatrice Fransız vatandaşıdır. Bu aymazlığı, ona Camondo trajedisinin son perdesinde başrol oynatacaktır.

11Béatrice artık kendini Yahudi hissetmemektedir. 1942’nin başında Katoliklik’e geçer ve Vanves’da Benediktin manastırında vaftiz olur. Ferasetten tümüyle yoksun olması bu kararın bir hesap neticesinde alındığı ihtimalini ortadan kaldırmaktadır. Yakınları yeni imanına samimi bağlılığını teyid etmektedir. Bu kararla Camondoların kimliklerinin son zerresi de yitirilmiş olur. Bu trajik hikâyede, Shoa, zaten gelmiş olan bir sonun somutlaşması görevini görecektir.

Nisan 1923, Béatrice Reinach (1894-1945). Nissim-De-Camondo Müzesi

  • 3 Resmen 26 Ekim 1942’de boşanmışlardır.
  • 4 Şubat 1942.

12Yakınları endişelidir. Ayrıldığı eşi Léon Reinach, Hür Fransa’ya, Pau’ya gitmiştir.3 Tehlikenin farkına varmıştır, İspanya’ya kaçmak niyetindedir. Yahudiler toplanmaktadır, ikamet değiştirmeleri, geceleri dışarı çıkmaları yasaklanmıştır.4 Gerçek hayattan bihaber, inatçı Béatrice hâlâ Neuilly’de, Maurice-Barrès bulvarındaki dubleksinde kalmaktadır. Boulogne Ormanı’nda at binmekten vazgeçmez, üstelik de bir Alman subayın eşliğinde.... Ölümcül bir ihtiyatsızlıktır bu.

  • 5 Béatrice, Bertrand ve Fanny’nin Drancy’ye giriş numaraları sırasıyla 413, 414 ve 415’tir.

13Haziran 1942. Onsekiz numaralı talimatnameyle Naziler san yıldız taşıma mecburiyetini getirir. Béatrice alenen yıldızı takmakta beis görmez. Takip eden yaz, çocuklarıyla birlikte evinden alınır.5 Kuzini Irène Anspach’ın elinden, acz ve korku içinde olaylara tanık olmaktan başka bir şey gelmez. Irène oradan bağrına bastığı birkaç fotoğraf albümü ve kendisini Alman subayın ihbar ettiğine inanan Béatrice’in vedalasmaları esnasında eline sıkıştırdığı bir künyeyle ayrılır.

  • 6 A. Rayski, Le Choix des juifs sous Vichy, entre soumission et résistance.

14Drancy, “cehennemden önceki son durak6”tır. Dört katlı, U şeklinde bir yapı, ortasında büyük bir avlu, her bir köşede gözetleme kuleleri ve tamamını çevreleyen dikenli teller. İnşası daha bitmemiş olan binanın sıvası bile yapılmamıştır. 1941’den beri faaliyette olan kamp direk olarak Almanlar’ın yetki alanında olmakla birlikte, Fransızlar tarafindan korunmakta ve idare edilmektedir. 1942 yazında Béatrice ve çocukları getirildiklerinde kamp hıncahınç doludur. Toplanan Yahudiler –ezici çoğunluğunu yabancılar oluşturmaktadır– binlerle ifade edilmekte, kadın, erkek, ihtiyar, ailelerinden ayrılan çocuk ayrımı yapılmamaktadır. Kurbanlar önce istif edilirler ardından kısa bir tasniften sonra yeniden yola koyulurlar. Fransız Yahudileri sürgünden muaf tutulurlar.

  • 7 G. Wellers, L’Étoile jaune à l’heure de Vichy, s. 116.

Sürülen Yahudi sayısı kadar Yahudi toplanıyordu. 16 Temmuz’dan 1 Ekim’e her hafta üçbin kişi sürüldü ve yine her hafta Drancy’ye üçbin kişi getirildi. Bir takvim bile oluşturulmuştu: uzun süre, pazar, salı ve perşembe günleri sürgüne yollama günleri, pazartesi, çarşamba ve cumartesi günleri toplanan Yahudileri kampa getirme günleri idi.7

15Kalabalık, şaşkınlık, bastırılan hıçkırıklar, korkudan ağlayan, yalvaran çocuklar, yaşanan intiharların dehşeti. Léon Reinach da tutuklanmıştır. Bütün aile Drancy’de buluşur. Her odada, sedirler üzerine serilmiş pis yataklar üzerinde elli kişilik yerde yetmişbeş kişi tıkış tıkış sığışmaya çalışmaktadır. Tahtakuruları, bitler, ne en ufak bir sağlık önlemi, ne bir sabun parçası. Verilen yemek ne idüğü belirsiz, her zaman yetersizdir. Revir insan taşmaktadır. İdare ufak bir şehrin nüfusuna sahip bu kampı yönetmekten acizdir.

16Bununla birlikte dışarıyla temas mümkündür, yeter ki bedeli ödenebilsin. Béatrice ve ailesinin bu kaçak temaslar için imkânları vardır. Şüphesiz para verilir. Béatrice, Irène’le yazışır. Aracılık yapan bir adam vardır.

  • 8 G. Wellers, age., s. 129.

17Önce yanlışlıkla tutuklandıklarını sanarken, yavaş yavaş şüpheye düşmeye başlarlar. Günler geçtikçe, yeniden hürriyete kavuşma ümitleri sönmektedir. Bu ümidin yerini hayatta kalma azmi, mümkün mertebe uzun müddet yaşama iradesi alır. Şimdi, öncelik “Piçipoi”ya sürülmekten kurtulmaktır. “Piçipoi lafını 1942 Eylülü’nde çοcuklar revirde buldular. (...) Çocuk dilinde bu kelimenin anlamı sürgünün son durağı, bilinmeyen, esrarengiz ve korkunç yerdir: “Piçipoi”ya gidilir, “Piçipoi”ya sürülmekten kurtulmaya çalışılır, “Piçipoi” için yiyecek depolanır.”8 Kampta hiç kimse sürgünlerin başına gelenler hakkında somut bir fikir sahibi değildir. Herkes kendilerini zor bir hayatın beklediğini düşünmekte, katliam akıllarına bile gelmemektedir. Kimileri bir katliam projesinin varlığından bahsedildiğini duymuş olsalar bile, inanmayı reddetmektedirler.

Bertrand (1923-1943) ve Fanny (1920-1943) Reinach. Nissim-De-Camondo Müzesi

18Sürgüne yollanmamayı ümit edebilmek için yararlı olmak, çalışmak gerekmektedir. Kampın Yahudi idaresine katılmak bu fırsatı vermektedir. Temmuz 1943’te kamp idaresi değişir. Başa SS yüzbaşı Brunner geçer. Fransız jandarmalarını ve memurlarını kamptan kovarak, onların yerine toplananların idareyle işbirliği yapmalarını talep eder. Béatrice resmen bebeklerin bakımından sorumludur.

19Cı sınıfınd, yönetici olarak tasnif edilir ve nispeten daha rahat olan III. Blok’ta kalmaya başlar. Geçici bir rahatlık, çabuk kaybolan bir ümittir bu. Bu görevi onu sürülmekten korumaktadır, ama buna mukabil Fransız vatandaşlığının korumasını kaybeder. Zaten Brunner geldiğinden beri kamptakilerin maneviyatı biraz daha iyidir, nakiller ve eski vahşet azalmıştır. Almanlar aileleri birleştirmek istediklerini, Yahudiler’i Nazi eğitimi vermek için topladıklarını, güçlerinden, mesleki bilgilerinden faydalanmak istediklerini öne sürerler. Sinsilik ve riyanın sahikasındadırlar.

  • 9 Bu kafιle 1200 kişiden oluşmaktaydı, aralarından 914’ü gelir gelmez gaz odalarına yollandı. Kamplar (...)

2020 Kasım 1943’te Béatrice kocasının ve çocuklarının 62 no’lu konvoy ile götürüldüğüne şahit olur.9 Alman yetkililer nezdinde Léon’un sıhhati kötüye gittiği için yapılan girişimler neticesiz kaldı.

  • 10 Bkz. G. Kohen, Retour d’Auschwitz: souvenir du déporté 174 949, s. 58. Guy Kohen Béatrice’le aynı k (...)

217 Mart 1944: sira ondadır. Konvoy 69. 4 Mart’ta, diğer 1.501 kişiyle kampın sürgünlere ayrılan bölümünde toplanırlar. Aralarında 178 de çocuk vardır. Yanlarında üç günlük yiyecek, birkaç çantayla yola çıkarlar. Altmış kişilik gruplar halinde hayvan vagonlarının içinde kaybolurlar. 10 Mart sabaha karşı Auschwitz’e vasıl olurlar. Peronda kendilerini birkaç SS subayı, üzerlerinde çizgili üniformalar taşıyan insan gölgeleri beklemektedir. Kendilerini iki yol beklemektedir. Ayaküstü yapılan bir tasnifle ikiyüz kişi yavaş ölüm için seçilir. Diğerlerinin akıbeti hemen ölüm olacaktır.10 Béatrice, Léon, Fany ve Bertrand geri dönmezler.

22Camondo ailesi sönmüştür.

23Sadece, yaşanılan bu çağdaş trajedinin müstesna pırıltısı, hatıralar durağı, Nissim-de-Camondo Müzesi, bir tutkunun, zamana direnen bir eserin ışıklarını saçmaya devam etmektedir.

Notes

1 G. Boldin, (1842-1931), Zervudachi Vevey koleksiyonu, Mademoiselle Béatrice de Camondo, kağıt üzerine pastel boya, sağ alt köşe imzalı ve 1900 tarihli.

2 E. Cille, Le Mirador, s. 241.

3 Resmen 26 Ekim 1942’de boşanmışlardır.

4 Şubat 1942.

5 Béatrice, Bertrand ve Fanny’nin Drancy’ye giriş numaraları sırasıyla 413, 414 ve 415’tir.

6 A. Rayski, Le Choix des juifs sous Vichy, entre soumission et résistance.

7 G. Wellers, L’Étoile jaune à l’heure de Vichy, s. 116.

8 G. Wellers, age., s. 129.

9 Bu kafιle 1200 kişiden oluşmaktaydı, aralarından 914’ü gelir gelmez gaz odalarına yollandı. Kamplar kurtarıldığında 29 kişi sağ kalmıştı. Bkz. S. Klarsfeld, Le mémorial de la déportation des juifs de France.

10 Bkz. G. Kohen, Retour d’Auschwitz: souvenir du déporté 174 949, s. 58. Guy Kohen Béatrice’le aynı kafiledeydi. 1945’te beşi kadın olmak üzere geriye yirmi kişi kalmıştır.

Table des illustrations

Légende Nisan 1923, Béatrice Reinach (1894-1945). Nissim-De-Camondo Müzesi
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/1617/img-1.jpg
Fichier image/jpeg, 72k
Légende Bertrand (1923-1943) ve Fanny (1920-1943) Reinach. Nissim-De-Camondo Müzesi
URL http://books.openedition.org/ifeagd/docannexe/image/1617/img-2.jpg
Fichier image/jpeg, 78k

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Cette publication numérique est issue d’un traitement automatique par reconnaissance optique de caractères.

Acheter

Volume papier

amazon.fr
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search