Version classiqueVersion mobile

Camondolar

 | 
Nora Şeni
, 
Sophie Le Tarnec

Beşinci Bölüm

Çatlak

Texte intégral

14 Nisan akşamı (1885)

  • 1 NCMA, Alfassa meselesi

Torunlarınıza acıyın. Bu satırları okuduğunuzda muhtemelen artık aranızda olmayacağım! Sizi gözlerinizin önünde cereyan edecek bir drama seyirci olmaya, bu zulmü yaşatmaya mecbur etmek istemiyorum. Başımıza gelen dehşet verici bir şey. Acılarıma son verecek olan korkunç kararı alarak şeref mevhumunun timsali olan sizlere şerefi için yapılması gereken fedakârlıkların bilincinde olduğumu ispatlayacağım. Lütfen, bu mektubumu Clarisse’e göstermeyin, eger öğrenirse aklını kaçırır, hiç olmazsa birkaç gün daha gerçeği bilmeden yaşasın. Sanırım ona yazdığım mektupta şüphelenmesine mahal verecek bir açığım olmadı. Beni affetmenizi istemiyorum, sizden tek ricam kızınıza, torunlarınıza karşı alicenaplık göstermeniz. Ona vereceğiniz ümit son günlerimin acısını hafifletecektir. Burada anlatması çok uzun sürecek hadiseler ve sebepler neticesinde Paris ve Londra borsalarında Mısır, Süveyş ve harici fonlardan muhteşem pozisyonlar elde ettim. Bir sürü macera, zorluk ve buhrandan sonra, bundan altı hafta evvel nihayet, üç senedir içinden sıyrılmaya çalıştığım bu girift ve karmaşık zorlukların üstesinden geleceğim anın geldiğini hisseder gibi oldum ki, son olarak cereyan eden hadiseler piyasalarda ani bir buhrana ve kıymetlerin düşmesine sebep olarak, hayatımla ödeyeceğim ve sizi sonsuz sıkıntılara sokacak, başınıza binbir bela açacak, keder ve acılara gark edecek felâket vuku buldu. Sizden bunlar için af dilemeye bile cüret edemiyorum (...) bu son anlarımda çekeceğiniz acıları, dünyanın en saygın en şerefli şirketleri arasına soktuğunuz bankanızı tehdit edebilecek tehlikeleri düşündükçe kahroluyorum (...) Allah size kuvvet versin, lütfen kızınıza bu mektubun muhteviyatından bahsetmeyin, kahrından ölür.
Léon1

  • 2 Le Gaulois, 10 Eylül 1884.

1Damadının kendine yolladığı bu anlaşılmaz, bir o kadar da karışık mektubu okuduğunda Abraham ne hissetmiştir acaba? Şüphe mi? Öfke mi? Kızgınlığını dizginleyebilecek, aczini sessizliğe boğabilecek midir yoksa hiddetini gizleyemeyecek, yumruklarını sıkıp bu “mavi gözlü san bıyıklı centilmenin”2 aileye girdiği güne lanetler mi yağdıracaktır? Ona nasıl güvenebilmiştir? Léon daha bankadaki ilk günlerinde bilançoyu çıkarırken “sorunlarla” karşılaşır. Abraham ve Nissim, malî sene sonu belgesindeki yanlışlar konusunda uzun uzadıya konuşmuşlar, neticede her şeyi delikanlının tecrübesizliğine yormuşlardır. Buna rağmen içlerinde hâlâ bir şüphe kalmıştır. Kayınpederin içine bir kurt düşmüş ancak delikanlı canayakınlığı ve zekâsı ile bu hissi çabuk bertaraf etmesini bilmiştir. Duyduğu güvensizlik körelmiştir. Isaac’ın aile işlerine ilgisizliği sebebiyle hayal kırıklığına uğrayan Abraham, Léon Alfassa’nın konumunu güçlendirmesine göz yummuştur. Léon’un, I. Camondo ve Şürekası’nın murahhas azası olması uzun sürmemiş, birkaç seneden beri de kendi başına buyruk hareket eder olmuştur. Borsa muhitinde, rizikosu yüksek operasyonlara merakıyla tanınmaya başlamış, ancak güleryüzü ve canayakın davranışlarının yanısıra, temsil ettiği Camondo müessesesinin ciddiyeti sayesinde edindiği şöhret de, Léon’u her türlü şüphenin üstünde bir adam haline getirmiştir. Kendilerini hayır işlerine kaptıran, ekâbir alemine dalan Abraham ve Nissim ise gidişatın farkına varamamışlardır... Ta ki o meşum 15 Nisan 1885 tarihi gelip çatana ve Léon’un yazıhanesini basan ve elleri boş dönen kambiyocular endişe dolu notlar bırakıncaya kadar:

  • 3 NCMA, Alfassa meselesi, P. Raveneau’nun L. Alfassa’ya mektubu, 15 Nisan 1885.

Paris, 15 Nisan 1885
Mösyö Alfassa,
Yarınki tasfiyeyle ilgili bugün elime hâlâ bir talimat geçmemiş olmasi sebebiyle yazıhanenize ve evinize gittiğimde, iki yerde de bana verilen cevap yok olduğunuz ve ne zaman döneceğinizin bilinmediği şeklinde olmuştur.
Oysa 15 Nisan tasfiyesinin büyük bir kısmı için nezdimde talip durumdasınız ve hal-i hazırda, tarafınızdan bana ne teslimatın yapılması için gerekli fonlar, ne de herhangi bir talimat ulaştırılmıs değil.
Böyle bir muameleyi, özellikle de piyasanın günümüz şartlarında ileri bir tarihe ertelemem mümkün değildir.
Dolayısıyla maalesef sizden talimatlarınızı talep etmek durumunda kalmış bulunuyorum, aksi takdirde, bugün öğlenleyin, borsanın açılışından önce, hesabınızı, tüm mesuliyeti size ait olmak üzere, tafviye etmek mecburiyetinde kalacağım (...).
P. Raveneau
3

  • 4 NCMA, Alfassa meselesi, P. Raveneau’nun L. Alfassa’ya mektubu, 16 Nisan 1885.

Mösyö Alfassa,
(...) Romanya satışından 9.750 frank, Gaz pour l’etranger’den beşyüz hisse ve Crédit foncier hongrois’dan binikiyüzyetmişbeş hissenin tasfiyesi gerekmektedir, bu kağıtların hal-i hazırda borsada hiçbir piyasası yoktur ve dolayısıyla, bilahare bu kağıtları, fıyatlarda bir çöküşe sebebiyet vermeden satmam mümkün olamayacaktır. Tasfiye için bütün fonlarıma ihtiyacım olduğundan ve bu kağıtları almak için gerekli olan yüksek meblağdaki avansı veremeyecek olmam sebebiyle, tarafınızdan bana hesabınızın kompansasyonu için gerekli fonlar ya da talimatlar ulaştırılmadığı takdirde, bu kağıtları hangi fiyattan olursa olsun elimden çıkarmak zorunda kalacağımı ve bu durumun gerçek anlamda bir felâkete sebebiyet vereceğini ifade etmek zorundayım.
Saygılarının kabulünü rica ederim Mösyö.
4

2Peki bu korkak, bu intihar tehditleri savuran salak nerededir? Ne yapmıştır acaba? Banka’nın merkezinin bulunduğu Lafayette sokağı 31 numaranın sakinleri, bütün bir geceyi ve ertesi 15 Nisan gününü yine gecenin ikisine kadar, tedirginlik içinde geçirirler. Artık sözkonusu olan, felâketin boyutlarını belirlemek, nasıl faka bastırıldıklarını keşfetmektir... Kaçağın bıraktığı evrakta tüm alım talimatları incelemeye alınır, ihtilaslar açığa çıkarılır, ortaya çıkan rakamlar dudak ucuklatır düzeydedir. Dehşet verici netice ertesi günkü gazetelere manşet olur...

Bir Finans Felâketi

  • 5 Le Figaro, 16 Nisan 1885.

Kont Abraham de Camondo’nun damadı Mösyö Léon Alfassa, altmışbeşbin birleşik Mısır hissesi üzerinden mevcut bakiyeyi ödeyememesi neticesinde dün Borsa’da batmıştır. Akşama doğru Mösyö Alfassa’nın intihar ettiğine dair söylentiler duyulmuş, ancak haber yalanlanmıştır. Ardından, Mösyö Alfassa’nın Londra’ya, oradan da mülk sahibi olduğu Cannes’a geçtiği haberi gelmiştir. Dostları kendisinin fırtına dininceye kadar evine kapandığı görüşünü paylaşmaktadırlar.
Kirk yaşına yeni basan Mösyö Alfassa, gayet iyi bir eğitime sahip, kibar bir Konstantiniyeli’dir. Viyana’da eğitim görmüş olan Mösyö Alfassa, şahsî bir servet sahibi değilken, izdivacından sonra I. Camondo ve Şürekası’nın başına geçmiştir. Nitekim kayınpederinin bankasında her şeyden sorumlu olan Alfassa, şahsı adına da spekülasyonlara karışmıştır. Alfassa, Lepelletier sokağı 51 numarada ikâmet etmektedir...
Mösyö Alfassa’nın 15 Nisan tasfiyesinde Paris’te altı milyon, Londra’da dört milyon kaybettiği öğrenilmiştir. Bazı kaynaklara göre ise ödemesi yapılmayan toplam meblağ onaltı-onyedi milyon civarındadır. Bu felâket piyasalarda bir afet etkisi yapmıştır (...).
Borsa çevreleri hâlâ Camondoların damatlarını ve yeğenlerini yalnız bırakamayacakları görüşündedir. Piyasanın içinde bulundugu vahim durum gözönüne alındığında, damatlarının yardımına koşmaları çok daha yerinde bir hareket olacağı gibi kendi kredi müesseselerinin de lehine olacaktır.
5

  • 6 Le Matin, 16 Nisan 1885.

3Felâket ne kelime, Camondo müessesesinin saygınlığını, itibarını silip süpüren bir tayfun olacaktır bu. Tabiî kimsenin şüphesi yoktur “kayınpederi öder.”6 Nitekim suçlu ortaya çıkar ve yumuşayan Abraham borçlarını ödemesinde Léon’a yardımcı olur:

  • 7 NCMA, Alfassa meselesi.

Paris, 2 Mart 1886
Paris Borsası nezdindeki ajanlara olan borcum için bir kez daha müdahalede bulunma nezaketini göstermekle kalmadınız, ayrıca
bana bu tür alacaklılara olan borcumu ödeyebilmem için beşyüzbin franklık bir avans da verdiniz. Öte yan dan, üstelik de bankanızdaki muhtelif hesaplarımdaki borcumun toplam tutarı altımilyonaltıyüzbin frank civarında olduğu halde, Londra borsacılarına olan borcumun ödenmesi konusunda da yardımlarınızı esirgemiyorsunuz. Bu Efendilere 30 Mart 1886 tarihine kadar ödemeyi taahhüt ettiğim meblağ 450.000 franktır (...) bu mektubum vesilesiyle (...) bana yaptığınız bu son lütuf için de size minnettarlığımı ifade etmek isterim.
Léon Alfassa
7

4Isaac açılan gediğin doldurulması için babasına yardımcı olmaktadır. Asil ruhlu bir çocuktur ve bu olayda da alicenaplığını gösterir. Minnet duygularıyla kıvranan Léon Alfassa avukatına halet-i ruhiyesini şöyle açmaktadır:

  • 8 NCMA, Alfassa meselesi, 30 Ocak 1886.

Kont Isaac’ın, karşı karşıya bulunduğum tehlikeleri bertaraf etmek için gösterdiği muhteşem gayretleri sizden öğrendiğimde hissetiklerime birçok vesileyle şahit oldunuz. Bunun için ne gibi feragatlerde bulunduğunu herhalde kimse benden daha iyi takdir edemez. Dolayısıyla mesulu olmadığım, üstelik de iğrenç olduğu kadar aptalca ve beceriksiz bulduğum hareketler sebebiyle töhmet ya da şüphe altında kalmamanın benim için ne kadar önemli olduğunu gayet iyi anlayacaksınız.8

5Isaac, dramı tahammül edilebilir hale sokmak için elinden geleni yapmaktan imtina etmediği halde, Alfassa’ya karşı derin bir kin beslemektedir. Ailesinde sebep olduğu kederi, döktürdüğü gözyaşlarını ve ailenin temellerini kökünden sarsmasını hiçbir zaman affetmeyecektir.

  • 9 Le Matin, 16 Nisan 1885.

6Dramatik ayrıntı peşindeki gazeteciler, Clarisse’in Abraham’ın dizlerine kapanıp, kocasının şerefsiz damgası yememesi için şahsî servetini damadını kurtarmaya vakfetmesi için yalvardığını yazmakta beis duymazlar9... Clarisse, günlerce babasının sessiz hiddetine göğüs germek, borçlarını istemeye gelen ve ısrarla konaklarının kapısını aşındıran simsarların endişe verici asık yüzlerini sineye çekmek; bir an evvel borçlarını tahsil etmek derdindeki borsa ajanlarının yapmacık saygılarının ardında gizlenen baskılara, şantaj mektuplarına tahammül etmek zorunda kalacaktır...

7Yaşanan şok tahayyülün fevkindedir ve yıkıcı dalgalarının sonu gelmez. Bu olaylar Clarisse’i içten içe yiyecek, asabi dengesini bozacak ve nihayet genç kadını dönüşü olmayan kaygılı ve sıkıntılı bir ruh haline sokacaktır. Durumu Clarisse’in “vesayet” altına alınmasını gerektirecek raddeye gelir ve aile ilişkileri iyice kararır, veraset meselesi iyiden iyiye içinden çıkılmaz bir hal alır.

8Yaşanılan bu deprem, aileyi saran masumiyet ve saflık halesini de tuzla buz etmiştir. Hayatlarına bir kâbus gibi çöken bu trajediyle Isaac ne kadar korumasız olduklarının farkına varır. Bu his onu hayatının sonuna kadar takip edecektir. Artık Camondolar eskisi kadar güçlü değildir.

9Sessizlik ve kedere gömülen konakları, hiçbir zaman eskisi gibi şatafatlı baloların mekânı olamayacaktır. Artık ne davet verilecektir, ne de av partileri tertip edilecektir... ve etraflarındaki kem dilliler, tarihte bir yapragın çevrildiğinden bihaber “Ah! Olmaz olsun böyle damat!” diye hayıflanacaklardır.

Notes

1 NCMA, Alfassa meselesi

2 Le Gaulois, 10 Eylül 1884.

3 NCMA, Alfassa meselesi, P. Raveneau’nun L. Alfassa’ya mektubu, 15 Nisan 1885.

4 NCMA, Alfassa meselesi, P. Raveneau’nun L. Alfassa’ya mektubu, 16 Nisan 1885.

5 Le Figaro, 16 Nisan 1885.

6 Le Matin, 16 Nisan 1885.

7 NCMA, Alfassa meselesi.

8 NCMA, Alfassa meselesi, 30 Ocak 1886.

9 Le Matin, 16 Nisan 1885.

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Cette publication numérique est issue d’un traitement automatique par reconnaissance optique de caractères.

Acheter

Volume papier

amazon.fr
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search