Wprowadzenie
p. 269-270
Texte intégral
1W tekstach prasowych opis świata sporządzany jest zazwyczaj z krótkiej perspektywy czasowej. Odzwierciedla on – do pewnego stopnia – świadomość zbiorową środowisk reprezentowanych przez autorów, ale i wsparte na wzorach kultury dominującej potoczne myślenie o omawianych zagadnieniach. Jednocześnie piszący przekonują odbiorcę do swojej wizji niejednokrotnie już przez dobór wiadomości. Dostarczając gotowych schematów rozumowania, modelują także postrzeganie kwestii nie tylko bieżących. Wypowiedzi prasowe publikowane – oficjalnie i w konspiracji – w czasie, kiedy dokonywała się Zagłada, tam i wtedy, traktuję zatem jako szczególnego rodzaju świadectwo.
2Charakterystyczną cechą dyskursu prasowego czasu wojny był jego zaangażowany stosunek do przedstawianej rzeczywistości. Decydującą rolę w kształtowaniu oblicza poszczególnych tytułów odgrywała cenzura: zinstytucjonalizowana, funkcjonująca według jasno określonych procedur, ale także nieformalna, w żaden sposób nieskodyfikowana, opierająca się na uwewnętrznionych przez autorów zasadach odpowiadających założeniom ideowym pisma. Zawsze ograniczająca. Rozumieniu treści publikacji musi zatem towarzyszyć świadomość ich wymiaru propagandowego. Wiedza, że mamy do czynienia z komunikatem wykraczającym poza dosłownie odczytany sens wypowiedzi, wypełniającym, w warunkach wojennych na sposób bojowy, misję pisma. Również milczenie należy traktować jako środek opowiadania o Zagładzie.
3Ramy czasowe tej części mojego opracowania stanowią lata 1939–1945. Zajmuję się tekstami, których druk uwarunkowany został specyfiką sytuacji wojennej. Pojęcie prasy polskojęzycznej w tym okresie odnosi się do czterech typów źródeł: konspiracyjnej prasy żydowskiej, konspiracyjnej prasy polskiej, polskiej prasy emigracyjnej oraz prasy niemieckiej wydawanej w języku polskim (tzw. gadzinowej). Wypowiedzi na temat losu Żydów w czasie wojny, zamieszczone w prasie konspiracyjnej wydawanej na terytorium okupowanej Polski, stanowią refleks bezpośredniego doświadczenia Zagłady, dostępnego (przynajmniej w wąskim zakresie) tam i wtedy zarówno autorom, jak i czytelnikom. Rejestrują wydarzenia i dostarczają wzorców, zgodnie z którymi należy je interpretować. Wypowiadający się na łamach „gadzinówek” odwracają ten porządek – wydarzenia są jedynie i nade wszystko pretekstem do przekazania gotowych klisz. „Rozumienie” wyprzedza tu zapis, a niekiedy całkowicie go eliminuje. Powstające poza granicami kraju teksty odwołują się do doświadczenia zapośredniczonego – zarówno przez autorów, jak i przez czytelników; rekonstruowanego na podstawie relacji, dostępnych przedruków z prasy, nasłuchów radiowych. Ze względu na dystans dzielący piszących od prezentowanych wydarzeń można zakładać, że będą oni stawiać pytania, odnotowywać wątpliwości nieobecne w tekstach krajowych tego okresu. Za swoje najważniejsze zadanie uznałam sporządzenie mapy kontekstów, w których pojawiały się zapisy prasowe o prześladowaniach i eksterminacji osób według niemieckiego prawodawstwa uznanych za Żydów. Podstawę podjętych rozważań stanowią przekazy zróżnicowane pod względem formalnym artykuły publicystyczne, enuncjacje programowe, reportaże, wywiady, listy do redakcji, ale także przekazy literackie. Przeprowadzając kwerendę, przyjęłam, że wszystkie wydrukowane w czasie wojny wypowiedzi na tematy związane z Żydami współtworzą dyskurs o Zagładzie – nie można ich bowiem rozpatrywać w oderwaniu od żydowskiego losu. Wobec ogromu zebranych materiałów źródłowych, ale także ze względu na oczywiste ograniczenia objętościowe, zaznaczam, że przedstawione poniżej przemyślenia mają charakter wstępnego rozeznania, domagającego się nie tylko rozwinięcia, ale i pogłębionej analizy, nierzadko także dodatkowej kwerendy. W przypadku polskiej prasy konspiracyjnej zdecydowałam się w tym miejscu poprzestać na rekapitulacji dotychczasowego stanu badań.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Przemoc filosemicka?
Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000
Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski (éd.)
2016
Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)
Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (dir.) Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (éd.)
2016
Pomniki pamięci
Miejsca niepamięci
Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (dir.) Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (éd.)
2017
Spory o Grossa
Polskie problemy z pamięcią o Żydach
Paweł Dobrosielski Paweł Dobrosielski (éd.)
2017
Nowoczesny Orfeusz
Interpretacje mitu w literaturze polskiej XX-XXI wieku
Maciej Jaworski Maciej Jaworski (éd.)
2017
Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym
Tymon Terlecki, Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński
Andrzej Karcz Andrzej Karcz (éd.)
2017