51. Rok 1849. Na Węgrzech od zimy do lata
Od kolebki przez życie [fragmenty]
p. 252-255
Texte intégral
1Wyprawa z Czibakhazy uskuteczniła się w warunkach fatalnych. Przeprawiliśmy się przez rzekę po nowo zbudowanym moście, maszerowaliśmy dzień cały, na noc stanęliśmy obozem. Dzień był chłodny; z południa padać począł deszczyk, który nas przemoczył na wskroś; wieczorem wziął mróz. Przy ogniskach sposobu nie było ani się odegrzać, ani osuszyć. Spędziliśmy noc, próbując się zagrzać za pomocą cieplika, jaki wydzielają ciała ludzkie. W celu tym kładliśmy się jeden obok drugiego i okrywali płaszczami, kładzionymi jeden na drugi. Nazywa się to „spać w maszynkę”. Sposób ten dostarczył nam spoczynku trochę. W dniu następnym, gdyśmy w kierunku odwrotnym maszerowali, powtórzyła się pogoda dnia poprzedniego, ale w spotęgowaniu: z rana odwilż, następnie deszczyk drobny i gęsty, nad wieczorem mróz, ale tęgi, taki, że zlodowaciały na nas poły od płaszczów. Zatrzymano nas w obozie na błoniu, naprzeciwko Czibakhazy, i kazano biwakować. Zabraliśmy się do rozpalania ognisk. Drzewo mokre palić się nie chciało. Rozpacz ogarniała. Po drugiej stronie rzeki leżała wieś, na moście stała warta i odpychała każdego, co się z obozu wymykał. Gdy ściemniało się, żołnierstwo tłumnie do mostu się rzuciło, wartę strąciło i wieś zalało, cisnąc się do chałup, w których miejsca nie było. Około godziny dziesiątej odezwały się bębny. Kazano nam w pochód iść. Woleliśmy to, aniżeli pozostawanie w obozie. Ruszyliśmy w marsz, śnieg gęsty padać począł. Wykomenderowano mnie na kwatermistrza kompanii. Ruszyłem razem z kwatermistrzami od ułanów i oni konno, ja piechotą, zaszedłem z nimi do Török Sz. Miklosz, gdzie zakwaterowałem się z sekcją w domu, w którym na katafalku, w otoczeniu światła spoczywał nieboszczyk. On spoczywał na katafalku, my zaś, gdzie który przyległ. Spaliśmy tak twardo, żeśmy nie słyszeli eksportacji zwłok, co się bez księdza, służby kościelnej, śpiewów i ruchu nie obyło zapewne. W Török Sz. Miklosz wypoczęliśmy należycie. Nastąpiły potem marsze i kontrmarsze. Wspomnienia moje przedstawiają mi je mętnie z powodu, żeśmy odbywali pochody przy niepogodzie ustawicznej i myśleliśmy nie o czym innym, jeno o spoczynku. [. ]
*
2Po zwycięstwie pod Solnokiem1 spodziewaliśmy się drugiej w dniu tym samym bitwy. W Czegledzie, w odległości dwóch stacyj koleją żelazną, stała brygada austriacka. Widzieliśmy, jak równocześnie ze strzałami sygnałowymi do Czegledu pomknęła lokomotywa. Uszykowano nas przeto na drodze żelaznej, wysłano podjazdy, dowódcy szkłami horyzont badali; gdy słońce przygrzało, pokazywały się nam miraże, nieprzyjaciel atoli nie pokazał się. Bitwa skończyła się około dziewiątej rano. Przestaliśmy na pozycji do pierwszej zapewne. Słońce dogrzewało, pragnienie paliło; gasiłem je w kałuży, w której zwłoki psa mokły; wreszcie poprowadzono nas do miasta na kwatery. [. ]
*
3Pod Isaszegh pozostawaliśmy dni dwa czy trzy, zażywając dobrze zasłużonego spoczynku. Staliśmy obozem, który upamiętnił się mi Świętami Wielkanocnymi, obchodzonymi bez bab i placków, ale za to z pieczenią sarnią. [...] Słońce i piasek, na którym staliśmy, sprawiły, jak się zdaje, to, że mi się wygoiły pokaleczone w bitwie nogi. Dostałem trzewiki jakieś przechodzone; w marszu więc dalszym nie figurowałem już boso. [...]
*
4We dwa dni później, przy zmienionej pogodzie, stanęliśmy o południu we wsi jakiejś i rozłożyliśmy się tak, jakbyśmy nocować mieli. Postawiono nas na kwaterach ciasnych; wieczorem jednak wystąpić kazano i w pochód poprowadzono. Powietrze nasiąknięte było wilgocią chłodną. Po godzinie marszu zatrzymano nas; nadjechał Wysocki i przemówił do nas w te słowa:
5– Idziemy do Komorna, przechodzić mamy pod doniosłością2 bateryj austriackich; zostawiam jednak do woli waszej: iść w nocy, albo też czekać dnia...
– Idźmy! idźmy!... – odezwały się głosy.
– Uprzedzam was – ciągnął dalej – że na drodze do przechodzenia będziecie mieli trzy wody.
– Głębokie? – ktoś zapytał.
– Po kolana.
– Idźmy! idźmy! – wołano.
– To dobrze, żeście się na marsz nocny zgodzili – rzekł Wysocki. Węgrzy zapytywani zgodzili się także. W Komornie osuszycie się na kwaterach wygodnych...
6Ruszyliśmy i niebawem brnąć nam przyszło przez wodę, nie po kolana wszakże, ale po pas. Po pierwszej nastąpiła druga, po drugiej trzecia, czwarta, piąta, szósta, siódma. Rozpacz nas ogarniała. Klapaliśmy się noc całą; nad ranem zaledwie wybrnęliśmy z wylewów rzeki Neutry czy Wagi, zdarzających się zazwyczaj na wiosnę na nizinach, otaczających Komorn od północy. O dnia świtaniu przemokli i zziębli stanęliśmy na stoku twierdzy, przed jedną z bram do środka prowadzących. Poranek był mglisty i chłodny.
7Stanęliśmy i stali w oczekiwaniu na kwatery, dzwoniąc zębami i przypatrując się chodzącym po wałach szyldwachom, których płaszcze całe i wyglądanie dobre irytację w nas wzbudzały. Zazdrościliśmy im. Minęła godzina jedna, druga, o kwaterach słychać nie było. Cierpliwość nasza z granic wychodziła, objawiając się w głośnych na Węgrów i na Wysockiego narzekaniach. Pierwszych pomawiano o niewdzięczność, drugiego o niedbalstwo. Wreszcie nadchodzi oficer jakiś i oznajmia nam nie kwatery, ale biwaki, i zapowiada, że dostawią nam niebawem drzewa i jadła. Powściągane do tego momentu oburzenie nagle z siłą wielką wybuchło. [...]
*
8W dni parę później ruszyliśmy z korpusem całym w pochód. Droga, którąśmy przechodzili, prowadziła nizinami podmokłymi. Brodziliśmy po trzęsawiskach, na których wodę miejscami okrywała śniedź czerwona. Dnie były upalne, lipcowe. Na trzęsawiskach tych pozbyłem się nagniotków, alem się za to nabawił febry, napastującej mnie co dzień trzeci.
9PRZEDRUK ZA: Teodor Tomasz Jeż [Zygmunt Miłkowski], Od kolebki przez życie. Wspomnienia, do druku przygotował Adam Lewak, wstęp Aleksander Brückner, Kraków 1936, t. 1, s. 292–340.
Auteur
1824–1915

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.