50. Rok 1831. Wisła i Moskale
Dziennik rewolucji [fragmenty]
p. 245-251
Texte intégral
1Dn. 13 lutego . Ustawna słota, obawa, by nie puściły rzeki, przymuszają Moskali do cofania się nazad, tak że opuścili Siedlce, Węgrów, a nawet Łomżę; gdziekolwiek pokażą się nasze podjazdy, choć w nierównie większej liczbie, cofają się Moskale. [...]
2Nie na długo cofnęli się Moskale; dziś przyszły wieści, że ich w masach pod Wyszkowem widziano; w wieczór, że już od Kałuszyna, sześć mil stąd, słyszano strzelanie: skutki szczupłości kraju naszego i granic, o 20 tylko mil oddalonych od stolicy. Jakoż, jak zapamiętam, wojny nasze od stolicy zaczynały się i kończyły. Co za stan dla jej mieszkańców! Moskale, wysypawszy ze wszech stron przednie straże swoje, w nadziei, że i my oddzielnie za nimi uganiać się będziem, ufni w zamarzłej Wiśle, masą wojska całego chcieli przejść pod Jabłonną i od Powązek na Warszawę uderzyć. Widząc, że im to się nie udało, długo rozmaitymi obrotami nużąc nas i siebie, postanowili na koniec na całą linię naszą uderzyć; podług wszelkiego podobieństwa, dziś, 14‑go lutego, krwawy i uparty bój zacznie się. Boże, czuwaj nad nami! Jeśli przewaga sił ustąpić każe, wnijdzie wojsko do Warszawy i tam wraz z mieszkańcami do ostatka bronić się będzie, lecz ufajmy odwadze naszych. [...]
3Na nieszczęście Wisła, już dużo słabiejąca, znów się mrozami pokrzepia; Boże; odwróć, lecz lękam się, że jeżeli cudem nie zwalczymy sił moskiewskich tak, by uchodzić przymuszone były, lękam się, mówię, by znaczna kolumna nie przeszła przez Wisłę na lewy brzeg jej i nie otoczyła stolicy wokoło. [...]
419 lutego. W nocy i z rana puścił się śnieg gęsty, wypogodziło się atoli koło dziesiątej; słońce silnie dogrzewać zaczęło tak, iż w wielu miejscach Wisła pękać zaczęła. Z tą pogodą zaczęło i wojsko moskiewskie od Miłosny uderzać na całą linię naszą; jeszcze nie mamy o skutkach urzędowego doniesienia, to tylko głośno jest, że bitwa1 ta trwała do późnego wieczora, że nasi zdobyli jeden sztandar moskiewski, który sam na Radzie Najwyższej widziałem. Moskale stanęli pod lasami, a raczej pochowali się w las. [...]
520 lutego. Dzień nader pogodny; o ósmej z rana znów, jak wczoraj, zaczął się morderczy z dział moskiewskich ogień, znowu, jak wczoraj, wojsko ich w lesie stało ukryte. [...]
6Dn. 21 lutego. [...] Dzień, acz na pół pochmurny, dość łagodny. Spokojność między walczącymi; mówią, że Moskale cofnęli się w tył; wieść, że Dybicz raniony w nogę, coraz się bardziej przez jeńców potwierdza. [...] Dziś, 21 lutego, jako w pierwszy dzień postu ruskiego, cichość na linii moskiewskiej; kozacy tylko przez dość mocny jeszcze w niektórych miejscach lód przeprawiają się i rabują z rozbojem i okrucieństwem. Posłano przeciw nim znaczne oddziały. [...]
7Dziś 22 lutego. Jutro, pojutrze krwawe boje nastąpią, boje decydujące o losie naszym. Boże, nie opuszczaj nieszczęśliwego ludu twego! W Warszawie i okolicach pełno jest włóczęgów, uchodzących od biedy nowo zaciężnych. Jakoż biedny żołnierz nasz całą aż dotąd zimę pod gołym niebem przepędził. [...]
8Dnia 24 lutego. Już czwarty dzień, jak nieprzyjaciel, odsunąwszy się nieco i okopawszy w lasach, trzyma się spokojnie. Nam, z słabszymi siłami, trudno go w lasach i okopach dobywać. Jeśliśmy więc wolni od huku dział, nie jesteśmy wolni od niespokojnościów. Słoty i niepogody nie oziębiają w niczym zapału i ochoty w naszych: wrą do boju, lecz długo w takich trudach wytrwać nie mogą. Moskale mają wielką pomoc i wygodę z kozaków; ci trzymają przednie straże, a wojsko regularne spoczywa; u nas nie schodzi siodło z konia, ni hełm z żołnierza, któremu wszystko dowozić z miasta potrzeba, drzewo nawet rąbane, by miał przy czym ogrzać się i ugotować strawę. Fałszywe trwogi za każdym wkoło Warszawy pokazaniem się kilku kozaków nużą będących w mieście żołnierzy, wysyłanych naprzeciw nim. Trudno jest zgadnąć, jaki jest zamiar ich: czy zbyt znużać, czy odkąd inąd uderzyć na nas zamyślają, czekając tylko, aż Wisła puści, czy na koniec, co najpodobniejsza, spodziewają się posiłków. W stolicy coraz większa drożyzna, chleb bardzo podrożał, gdyż wojsko całe z Warszawy karmić trzeba. Po tak nieurodzajnym roku, po zabranych nam magazynach, na wiosnę głodu spodziewać się należy; bydło nawet chłopi rzną, bojąc się, by nie poszło na pastwę nieprzyjacielowi. [...] Wisła sprawuje się wybornie: ani puszcza, ani dość mocna, by Moskale przez nią z działami przejść mogli.
925 lutego. Dziś lub jutro walnej i krwawej bitwy2 spodziewać się trzeba. [...] Dybicz, chcąc zapewne wziąć Warszawę w aniwersarz3 ogłoszonej 25‑go stycznia detronizacji, wszystkich sił, wszystkich dział swoich użył dzisiaj. Jakoż walczono od ósmej z rana do 6 wieczór. Na lewym skrzydle naszym, od Białołęki, jakem już powiedział, ustał ogień koło południa; lecz na prawym zaczął się gęsty i ciągły. Nieprzyjaciel i piechotę i jazdę swoją trzymał zawsze w lesie, wystawując tylko działa, z których, jak z plutonów, strzelano bez przestanku. Około 4‑tej pokazały się na prawem skrzydle naszym niewidziane jeszcze kirysjery, z Petersburga nadeszłe, i posunęły się aż pod kolumnę żelazną4 na szosie, o małe ćwierć mili od okopów praskich. Na widok ten robotnicy, kończący na Pradze przedmost, zdjęci strachem, uciekać do Warszawy zaczęli; kosyniery od Kępy Saskiej uciekali lodem gęsiego. Kilku potrwożonych nowo zaciągłych przyleciało do Warszawy, wołając, że już Moskale na moście. Trzeba było widzieć, jak ten popłoch prędko rozszedł się po mieście; zamykano sklepy, kobiety przelęknione ku Nowemu Światu uciekać zaczęły. Z wielką biedą uśmierzono ten popłoch. [...]
1026 lutego. Drobny i gęsty śnieg zaczął padać w nocy, i jeszcze pada. Nieprzyjaciel i nasi cicho się trzymają; zresztą gęsta mgła nie daje nic dobrze rozeznać. [...]
1127 lutego. Przymrozek w nocy, z rana śnieg gęsty. [...] Jakoż położenie nasze nie jest jeszcze rozpaczającym5. Kiedy nieprzyjaciel topnieje wśród słot i śniegu, nasze wojsko, cofnięte do miasta, odpoczywa pod dachem. [...]
1228 lutego. Pochmurno i śnieg gęsty; byłem wcześnie u ks. Czartoryskiego dla wywiedzenia się, co się dzieje. Jakżem się zmartwił, dowiedziawszy się o szczegółach morderczej bitwy piątkowej. [...]
131 marca. Słota i rozciecz6. [...]
142 marca. Pogoda i odwilż. Moskale majaczą na Pradze, wysławszy tam strzelców swoich, którzy się tam z naszymi ucierają. Jest to zapewne majak Dybicza, który gdzie indziej myśli o przeprawie. Skrzynecki odprawił przegląd wojska, zachęcał mową, odznaczającym się rozdawał krzyże. Wisła lada godzina puści: nie ciężko będzie wtenczas nie wojsku, ale paruset kozakom przeprawić się, napadać na jadących, rabować i kryć się w lasy. [...]
153 marca. [...] Dziś pogoda i ciepło. Wisła, acz nie puszcza, taje jednak. Mówią, że Moskale, chcąc przeprowadzić 4 działa na Kępę Saską, stracili je przez załamanie się lodu. [...]
164 marca. [...] Śnieg, słota i zimno.
175 marca. Jeszcze słota i zimno; jutro zapewne puści już Wisła, lecz potrzeba będzie ze sześciu dni, nim wolną od lodów zostanie. Tymczasem Moskale gotują się do przejścia jej już to na pontonach, już na mostach w Zawadach, Zastowie, Karczewie; porozbierali wszystkie domy dworskie, całe wsie na drzewo do tychże mostów robienia. Burzenia ich i niszczenia wszędy, gdzie tylko są i byli, okazują prawdziwie azjatyckie barbarzyństwo. [...]
186 marca. [...] Moskale, zdaje się, zapewne, że suną się ku Puławom, by tam siły swoje przez Wisłę przeprawić; lecz Wisła ta, jedyny nasz sprzymierzeniec, nie puszczając, ni trwając, zabierze im czasu przynajmniej dni dziesięć. [...]
19Dnia 7 marca. Deszcz od wczoraj wieczór trwa dotąd i jeśli potrwa, Wisła puści; 5 lub 6 dni potrzeba będzie najmniej do oczyszczenia jej i uczynienia dogodną do przeprawy. Moskale wprawni są do rzucania pontonów. [...]
209 marca. Z zadziwieniem postrzeżono dziś rano, że Moskale, którzy byli się kryli na podwalach naszych i ku Grochowu, znikli zupełnie, zostawiwszy chorych i cokolwiek żywności, kaszę i baryłki z wódką; zniknęli także spod Grochowa. Wysłany patrol spotkał tylną ich straż Geismara. Ten mu powiedział: „Nie dziw się odwrotowi naszemu; feldmarszałek Dybicz, nie mogąc jeszcze przeprawić się przez Wisłę, cofnął się na lepsze kwatery, by dać wytchnąć wojsku swemu”. – Jakoż to, podług zeznania ustawicznych do nas zbiegów, w najnędzniejszym znajduje się stanie. [...]
2110 marca. [...] Wisła już prawie puszcza. [...]
2211 marca. [...] Wisła puściła i most nieco uszkodzony: to może przeszkodzi drugiemu rozpoznaniu, o którym wódz najwyższy zamyślał. [...] Niespodzianie mróz 10 stopni chwycił tej nocy; w obozach cicho, gdyż lód zerwał cztery łyżwy i wojsko z Pragi przeprawiać się nie może. [...] Moskale gotują się do przeprawy na Wiśle: zbudowali most na Wieprzu i wodą chcą go spuścić do Wisły. [...] Pułkownik Błędowski bez żadnej zamiany odesłany na Pragę, ale dla zerwanego mostu dostać się tu nie może.
2313 marca. Mróz równie tęgi z pogodą. [...]
2414 marca. Odwilż i śnieg; droga się psuje, a gorzej stargane zdrowie moje; dzień i noc ogarniają mię niespokojności o losy ojczyzny mojej. [...]
2515 marca. [...] Deszcz i słota niezmienna. [...]
2616 marca. Zawsze przykra marcowa słota. [...] Podług wieści przednich straż naszych, ciągiem Wisły stojących, zdaje się, iż Moskale w bliskości Sieciechowa i Bobrownik przeprawić się usiłują. [...] Wisła coraz się bardziej roztapia. Ma być wysłany za Wisłę dziś, jutro może, generał Umiński z mocnym oddziałem piechoty, jazdy i kilku działami. Wyprawa ta partyzancka często się udaje, jest jednak bardzo hazardowna. [...]
2717 marca. Marcowe słoty, coraz większe rozcieki między walczącymi naturalny sprawiły rozejm: ciężko się przeprawić, ciężko działa prowadzić; Moskale trudnią się przygotowaniami mostów, my opatrywaniem się w co można – och, ile nam potrzeba! [...]
2818 marca. Dziś wieczór nie ma słoty; wyszły dwa pułki ułanów i drugi mazowiecki za Wisłę dla zachwycenia, jeśli się uda, armat moskiewskich, po rozkisłej ziemi ku Bobrownikom nad Wisłą ciągnących. O Boże, pobłogosław im.
29PRZEDRUK ZA: Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki z 1830–1831 roku, wyd. Marian Antoni Kurpiel, Kraków 1909, s. 61–97.
Notes de bas de page
1 Była to bitwa pod Wawrem (19–20 II 1831).
2 25 II 1831 miała miejsce bitwa o Olszynkę Grochowską.
3 Aniwersarz (z fr.) – rocznica; tu chodzi o miesięcznicę detronizacji cara Mikołaja przez sejm polski.
4 Mowa o pomniku Budowy Szosy Brzeskiej, odsłoniętym w roku 1825; obecnie przy ul. Grochowskiej 262.
5 Tj. rozpaczliwym.
6 Tj. odwilż.
Auteur
-
Julian Ursyn Niemcewicz
1757–1841

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.