27. Lata 1861–1865 w Krakowie
Kronika domowa [fragmenty]
p. 165-185
Texte intégral
1Meteorologiczne.
D. 20 grudnia 1861 – zima dotąd łagodna, poprzednie kilka dni były słotne i stopiły cienką warstewkę śniegu, a trawniki okazały się zielone. – Wczoraj wieczór śnieg trochę świat obielił, a dzisiaj trochę większe zimno.
Wigilia Boż. Narodz. – Zimno małe, dzień piękny, słoneczny. Boże Narodz. – Pochmurno, drobny deszcz, odwilż.
Sty Szczepan – Pochmurno bez zimna – śniegu bardzo mało i brak sanny. Świat biały, w południe słońce świeciło.
Dni następne po świętach były lekko mroźne, ale za to ostatni dzień kończącego się roku 31 Xbra1 zima przypomniała się mrozem 16 stopni2. Pogoda słoneczna.
2Rok 1862
Nowy R o k. Wiatr mroźny, zadymiło śniegiem.
D. 6 stycznia, Trzech Królów – Dnie poprzednie lekko mroźne. Dziś rano zawieja śnieżna, potem śliczna pogoda z słońcem, po południu mroźno i śnieg pada.
D. 9, 10, 11 stycznia wilgoć i rozciecz śniegów.
D. 12. Zawieja śnieżna. Zimno st. 12. Wicher, potem pogoda.
D. 13. Zima się skrzepia. Zimno st. 18 z ostrym wiatrem.
17. Przybyła zima z całym taborem, mróz ostry, wiatr szczypiący od czterech dni, śniegu obficie.
Styczeń do końca był łagodniejszy niż dni poprzednie. Ostatnie dni zimno zelżało do 5–6 stopni. Pochmurno i śnieg stopniał, a nastąpiła słota.
3Luty.
Mies. Luty 1862.
1 lutego. Jak wczoraj, czas bezmroźny. Rozciecz, a nawet i drobny deszcz.
2‑gi lutego. W nocy śnieg poprószył. Rano mróz w wiatr ostry – zatem niedźwiedź będzie chatę swą burzył3. Później słońce i śnieg taje. Piękna pogoda. D. 3 lutego, dzień jasny. D. 4 lut. słota, wicher. D. 5 lut. pochmurno, potem słońce.
Przeszedł i miesiąc luty, a w ciągu jego zima nie okazała się zbyt srogą i ciężkie mrozy zaledwie dni kilka w pierwszej połowie tego miesiąca czuć się dały. Czas był niekiedy piękny, niekiedy odwilż i roztop śniegu – to znowu trochę ostrzejszy mróz, ale zima w ogóle niezbyt przykrą.
Przyjemna wiadomość. D. 14 marca.
Gęsi dzikie dzisiaj przeciągały z powrotem do kraju i donośnym radosnym krzykiem w powietrzu witały ziemię rodzinną. [...]
4D. 17 marca. Pierwszy raz słyszałem śpiew zięby, świergoczący na topoli na plantacjach4.
5Marzec do końca był ciepły i pogodny, co by nam zwiastowało wczesną wiosnę: przecież należy być w tym względzie ostrożnym i nie uwodzić się tym wczesnym uśmiechem, bo już nieraz po dniach ciepłych marca potrzeba było w kwietniu wrócić do opalania mieszkań, jak było w r. 1861. Timeo et Danaos dona ferentes5.
6D. 13 kwietnia. Niedziela palmowa.
Spełniły się moje przewidywania o wczesnej wiośnie. Dni kilka kwietniowych mieliśmy zimne wiatry, które nieprzyjemnie oziębiły powietrznię6, a od 4 dni czas bardzo przykry. Dziś mamy i drobny śnieg, i pochmurno, a nawet mamy to, o czym mówi Drużbacka:
Wiosno wesoła! toć się wdzięcznie śmiejesz, Wolnoć jak dziecku dla swojej zabawki, Dziś urodzone straszyć śniegiem trawki.7
7D. 14 kwietnia. W nocy spadł spory śnieg i obielił dachy. Rano drobny śnieg i ciągle pada i topnieje. Deszcz przepada.
D. 15 – 17 kwietnia. Czas mroźny, wiatr ostry, śnieg topnieje i pada.
D. 25–26 kwietnia. Wiosna w całej wspaniałości okazała się, słońce jaśnie świeci i dogrzewa drzewa, rozzieleniały trawniki młodej zielonej barwy, uśmiechają się i błyszczy radością cała Przyroda. O! cudneż to zjawisko, ta pierwsza chwila młodej wiosny.
8Maj. – Stosownie do życzeń rolników po suchym marcu był mokry maj, z tego też powodu zboża pięknie stoją, żyto wyrosłe i gęste, i jest nadzieja obfitego urodzaju, jeżeli jeszcze do zbioru piękna posłuży pora.
Od połowy czerwca do końca tegoż trwało powietrze oziębione, wiatr i co dzień deszcz, co wiele przerywało sprzęt siana. Musiano też wrócić do cieplejszego ubrania, jakby w jesieni.
9D. 16 paździer. R. 1862. Pierwszy siwy mróz osrebrzył dachy i trawniki. Wiatr mroźny.
10Uwaga zimowa
Po kilku nader ostrych mrozach w połowie stycznia Wisła potężnie zamarzła... Stoi ona i duma, rozważa i namyśla się, co ma zrobić z resztą lodów, których krakowscy cukiernicy8 nie potrzebują? Mniema ona, że może byłoby korzystnie spławić je do Gdańska, gdzie przypłyną okręty z południowych Włoch, których mieszkańcy może nie będą mieli czasu zwozić lody z Etny i Wezuwiusza, bo Garibaldi ogłasza, iż nadeszła chwila, w której każdy Włoch musi i powinien być żołnierzem, jeżeli to jest ogólnym życzeniem, aby całe Włochy zostały jednym wielkim narodem...
I w rzeczy samej, gazety ciągle donoszą, iż we Włoszech czynią się wielkie uzbrojenia celem wypędzenia z Włoch północnych Austriaków i odebrania im Wenecji, a może i co więcej.
11Wielkanoc, d. 20 kwietnia 1 862
Niedziela. Chmury zakrywały słońce. Czas był chłodny, lecz bez deszczu.
Poniedziałek, trochę podejrzany czas o pogodę, ale Emaus9, a nade wszystko Mogiła Kościuszki roiła się mnóstwem, gdyż było przy ostrożności i licznej straży10 wolne wejście na jej szczyt.
12Wiosna. – W początkowe dni maja już ta piękna pora zjawiła się nam w całej okazałości, w pełni swojego wdzięku... Trawniki i drzewa grają o lepszą z prawdziwymi szmaragdami. Gałązki bzu (Syringa) uginają się pod ciężarem bukietów, wylewających w powietrze strumienie zapachów... Piękne dnie młodej wiosny to przeczucie raju, to przedsmak rozkoszy przyszłego życia dusz naszych, temu, kto będzie szczęśliwy raj ten pozyskać.
Wiosna i miłość to prawdziwa poezja życia. Pierwsza napawa mnie nieokreśloną rozkoszą. drugiej tylko mi pozostało wspomnienie.
13D. 8 maja – w towarzystwie rodziny zrobiłem wycieczkę na Bielany, od mostu na Rudawie do Woli Josta11 na wiejskim wozie, a stąd przez las pieszo, mimo gniotącego mnie 80‑go roku życia. Tam Król Maj rozgościł się już z całym przepychem; podziwialiśmy jego wspaniałość, jakiej nie dorównają bogactwa żadnego króla ziemskiego.
Ku czci Wiosny w Maju
O! jakże dziś cudny ranek...
Niebo ma kolor niezapominajki,
I jakby weselny wianek
Ziemię otacza dokoła
A słońce to dziecięcia twarz wesoła
Uśmiechem niewinnym się śmieje:
Uśmiechem, z jakim zdrój toczy swe wody,
Jakim nas wabią ku sobie nadzieje
Lub z jakim kwiatek wita dzień pogody.
A ta trawka bardzo mała
Ledwie główkę pokazała,
Taka miła, jasnozielona,
Iż chęć bierze przycisnąć do łona
Tę miluchną pieszczoszkę.
Z radości ledwo serce mi nie pęknie:
O!... jakże w maju na świecie jest pięknie.12
14Boże Ciało. D. 19 czerwca. Procesja Katedralna nie udała się. Całą noc poprzednią padał deszcz, a rano wielka była ulewa. Po południu pogoda.
Niedziela podobnież 2‑ga procesja nie mogła się odbyć dla niepogody i tylko obchodzona była wewnątrz kościoła.
Oktawa Bożego Ciała d. 26 czerwca. Rano odbyła się procesja katedralna, zawsze pod obawą deszczu, a była nie liczną, jak to zwykle bywało w innych latach. Po południu była procesja Mariacka nadspodziewanie bardzo liczna, lecz ją deszcz zmoczył.
15Święta Bożego Narodzenia.
Wigilia. Mróz trzyma, wiatr ostry.
Narodzenie Pańskie. Czas mglisto‑wilgotny.
2‑gie święto. Rozciecz, śnieg topnieje. Słońce chwilowo świeci i kryje się. Wieczór straszna burza wietrzna, zdawało się, że domy przewracać będzie. W nocy ulewny deszcz.
D. 27 grudnia. Ciemno z rana, około godz. 9‑tej, cały dzień gwałtowny wiatr.
Mimo zakazu policji w święta Boż. Narodz. lud nie uznaje tej władzy w kościele i nie daje sobie wydzierać swobodnej modlitwy i prośby o zmiłowanie Boże. U Panny Maryi o godz. 11‑tej z setnych piersi zabrzmiała pieśń „Boże coś Polskę...”, pomimo iż w sądach krak. ciągle agitują13 się sprawy o śpiewanie tej pieśni i zapadają wyroki wskazujące przestępców na karę aresztu.
16Zapiski meteorologiczne
R o k 1 862
Ro k 1 863
Pierwsze palenie w piecu d. 4 listop. 1862. Dotąd ogrzewały świat ciepłe promienie jesiennego słońca.
D. 10 listopada. Prześliczna pogoda z słońcem, rano przymróz siwy.
Mies. listop. 1862 do połowy oktrojował14 nam jesień bardzo piękną, słoneczną. Później dał nam mrozy.
Pierwszy śnieg. D. 19 listop. Pierwszy śnieg pomalował ziemię i dachy na biało i malarka się udała. Wczoraj 2‑gie okna założone. Ostatni dzień listopada piękna, słoneczna pogoda. Śnieg pierwszy zniknął do odrobiny. Niewielkie przymrozki trwały do końca listopada.
D. 8 grudnia. Do d. dzisiejszego mrozy były silne, dochodząc do 12 stopni, lecz bez śniegu. Dziś w nocy spadł śnieg i okrył białą kołderką ziemię.
D. 10 Xbris. Zimna st. 19. D. 11 Xbris mróz ostry z wiatrem. D. 12 Xbris nagła zmiana stanu powietrza.
Do końca roku zima była mniej uciążliwą i były odwilże, śnieg topniał, sanna zginęła, i było znośnie na świecie, co do stanu atmosfery – ale co do czasu, ten zawsze coraz gorszym jest, i koniec r. 1862 przyczynił ciężaru dosyć już ogromnych podatków i przysporzył biedy.
1‑sze nie palenie d. 6 marca15.
17Do połowy stycznia 1863 po kilku w grudniu uciążliwych mrozach, była dosyć łagodna zima, a niekiedy i słońce użyczało swoich ciepłych promieni. Śnieg zginął i pola są odkryte.
D. 19 stycz. Cały dzień wiatr silny.
D. 20 stycz. Wiatr jak wczoraj, wywracał topole na plantacjach. Wieczór wielka ulewa z błyskawicami.
D. 21 stycz. Przed południem jasna pogoda, po południu śnieg kłapciami16 sypie.
D. 24 stycznia. Dzień prześliczny, z słońcem, jakby w maju.
D. 25 stycz. Rano ulewny deszcz. Mokry śnieg.
D. 26, 27, 28. Wiośniana słoneczna pora.
D. 29. Czas pochmurno‑łagodny. Rano wicher.
D. 3 1 stycznia. Czas prześliczny, gdyby w maju. Ciepła na dworze st. 15. Słońce przygrzewa, styczeń pięknie się zakończa. Daj Boże, aby zima nie wróciła.
D. 1 –5 lutego. Czas piękny, wiośniany.
18D. 6 lutego. Śnieg rano, później stopniał.
Cały miesiąc luty powietrze było często zmienne, dni piękne, pogodne, przeplatane śniegiem, który zaraz topniał, deszczem, wichrem, ale zawsze zimno umiarkowane, tak jak cała zima, wyjąwszy kilka większych mrozów w grudniu. Całą też zimę z synem sypialiśmy w mieszkaniu nieopalanym.
Marzec rozpoczął się pięknym czasem, ale czy tak będzie do końca?... Obaczymy.
19Dzień 40 Męczenników. Rok 1863.
W Krakowie pomiędzy ludem klasy niższej utrzymuje się gadka, że stan powietrza, jaki jest w tym dniu, takim będzie przez dni następnych czterdzieści – co się nie sprawdza, jak zapis następujący.
20Ro k 1 863
Po półrocznym zaopatrzeniu okien przed zimą i jej zimnem kazałem zdjąć wewnętrzne okna w mieszkaniu moim d. 16 m. kwietnia, bo się zapowiada upragniona wiosna – bo przykro jest nie mieć zetknienia z czystym zewnętrznym powietrzem.
21Dzień 40 Męczenników. R. 1863.
Dnia 10 marca 40 Męczenników. Brzydko. Dnia 11 marca brzydko, deszcz pada.
” 12 ” Z rana pochmurno, po południu czas pogodny.
” 13 ” Czas pogodny.
” 14 ” Czas śliczny.
” 15 ” Rano pochmurno, po południu pogoda.
” 16 ” Dość pogodnie, wiatr.
” 17 ” Dość pogodnie.
” 18 ” Pochmurno, zimno, deszcz pokrapuje. Wieczór śnieg spadł.
” 19 ” Pochmurno, śnieg stopniał.
” 20 ” Pochmurny, chwilami ze słońcem.
” 21 ” Pochmurno.
” 22 ” Pochmurno.
” 23 ” Pochmurno, chwilami ze słońcem.
” 24 ” Pochmurno, deszcz padał.
” 25 ” Rano pochmurno, po południu pogoda.
” 26 ” Śliczna pogoda.
” 27 ” Śnieg, wiatr, dość brzydko.
” 28 ” Wiatr ogromny.
” 29 ” Wiatr ogromny, wieczór śnieg padał.
” 30 ” Wiatr się zmniejszył, czas bardzo zmienny, raz pogoda, to znów śnieg i deszcz.
” 31 ” Dość pogodnie.
Dnia 1 kwietnia. Dosyć pogodnie, lecz zimno.
Dnia 2 ” Deszcz, śnieg pokrapuje.
” 3 ” Pochmurno.
” 4 ” Dość pogodnie.
” 5 ” Pochmurno, deszcz pokrapywał.
” 6 ” Czas śliczny.
” 7 ” ” ”
” 8 ” ” ” po południu pochmurno.
” 9 ” Pochmurno.
” 10 ” Deszcz
” 11 ” Dość pogodnie.
” 12 ” Pochmurno.
” 13 ” Dość pogodnie.
” 14 ” Pogoda.
” 15 ” Pogoda.
” 16 ” Pogoda.
” 17 ” Pogoda, ale zimno.
” 18 ” Dość pogodnie, ale zimno.
” 20 ” Pogoda.
Dni pogodnych – 9. ”
półpogodnych – 3.
” dość pogodnych – 9.
” pochmurnych – 9.
” brzydkich – 7.
” wietrznych – 3.
Cały mies. maj r. 1863 nie można twierdzić, aby nam dał uznać piękną porę wiośnianą, był bowiem niestateczny, na przemian zimno‑wietrzny, słotny, a przynajmniej pochmurny i zawsze grożący deszczem. Nie można było puścić się na dalszą przechadzkę pod obawą deszczu.
22Rzecz nigdy nie bywała.
Zdarzają się w czasach naszych takie wypadki, o jakich się nigdy nie śniło filozofom naszym, ani francuskim i niemieckim Heglom, a nawet greckim i arabskim... Oto Wiedeń pożyczał nam wszystko i pieniądze nam wyciągał, a nic od nas nie prowadził i pieniędzy nam nie zwracał, a teraz, o dziwy!... Zgadnijcie, czego od nas zażądał?... Oto rzeczy niespodziewanej, której im brakło, a my jej mamy z łaski zimniejszego klimatu bardzo wiele, a nawet nad potrzebę, której niezmierną ilość posyłamy gratis Wisłą do Gdańska i Morza Bałtyckiego...
Oto w końcu lutego zażądał od nas Wiedeń lod u... bo tam zima nagle ubiegła i zaniedbano wcześniej się weń opatrzyć. W ostatnich zatem [dniach] lutego 17 wagonów, dico17 siedemnaście, wyprawiono stąd do Wiednia koleją żelazną naładowanych lodem, który brano w ogrodzie śp. Macewicza na stawie, zapewne za małą jaką nagrodą teraźniejszemu posiadaczowi za pozwolenie. Wiozą ten towar w nocy, bo ocieplone dzienne powietrze ilość tę mocno by zmniejszyło. Lód ten zamówiony jest przez cukierników i zapewne drogo ich kosztować będzie.
23Wielkanoc d. 5 kwietnia r. 1863.
Niedziela. Ranek chłodny, trochę pochmurny. W południe deszcz drobny i po południu. Reszta dnia pochmurna, zasępiona.
Poniedziałek. Przymróz siwy rano. Mgła. Od południa czas piękny, słoneczny. Emaus liczny, a zgromadzonym tłumom krakowian przygrywała na Sikorniku18 muzyka wojskowa austriacka.
Wtorek. Dzień prześliczny, ciepło, w słońcu stopni 20. Cały też Kraków wyruszył na Rękawkę19 i tłumy zaległy wzgórze Lasotynu (Krzemionki) około mogiły Krakusa.
24Wiośniane. D. 9 czerwca. A przed oknami mojego domu stoi wiosna w najbogatszym ubraniu. Dwie akacje, te mieszkanki cieplejszej strefy, które przyjęły nasze obywatelstwo, okryły się tak bogato białym kwiatem, iż prawie zasłoniły zieloność. A przez otwarte okna ślą do mojego mieszkania przyjemny zapach, woń milszą od wszelkich sztucznych kadzideł.
25Koniec czerwca, zatem i koniec wiosny. Słowik, ten mieszkaniec naszych cienistych ogrodów i zarośli, ten mistrz śpiewu, zaprzestaje dawać gratisowe koncerta, w których udziela razem naukę innym ptakom, jakby śpiewać powinny.
26Po przewlokłej zimie, kiedym pierwszy raz wyszedł za obręb miasta i owiało mię wiośniane powietrze, gdym się znalazł otoczony szmaragdową zielenią pól i rozwijających się liści drzew, serce moje dotąd przygniecione przykrościami przeciągłej zimy, żywiej bić zaczęło. Podniosłem wzrok pod błękit nieba i tam oczami duszy ujrzałem Stwórcę na tronie wiekuistej potęgi, Pana światów i wylała się z piersi mojej rzewna modlitwa z podzięką za darowane mi zdrowie i późne lata, że jeszcze mogę oglądać cuda 80‑tej wiosny, obok błogosławieństwa Boskiego w opatrzeniu potrzeb mojego życia i pociechy z rodziny mojej.
27Przechadzka do lasu na Bielanach
Dnia 13 lipca. Tęskny za dawno niewidzianym lasem przedsięwziąłem dzisiaj zwiedzić tę miłą ustroń w pobliżu Krakowa, jakoż w towarzystwie trzech wnuków, Stanisława, Henryka i Józefa, opatrzeni w pożywienie, rano po godz. 8‑ej ruszyliśmy przez błonie do Woli, a następnie do Skał Panieńskich, gdzie spoczęliśmy blisko przez godzinę, po upływie której dążyliśmy zaroślami, bo posiadacze obecni20 tej pięknej włości niemiłosiernie drzewa wycięli, tylko zostawując chrost21 i małe krzaki... Sławne to małżeństwo z marnotrawstwa, oboje na wyścigi robili długi zarywając, kogo im się udało, a teraz kryją się przed wierzycielami i tułają się, wycierając obce kąty poza granicą. Mąż i żona dobrani w jednym smaku, a zatem: wart Pac pałaca, a pałac Paca.
Dzień był wielce upalny, jak bywa w porę lata, przeto mocnego doznaliśmy utrudzenia, lecz to wkrótce przeminęło, gdy spoczęliśmy w cieniu jedynego ogromnego dębu, który tam jeszcze dotąd pozostał, w otoczeniu młodych brzóz, których zwać się może prapradziadem... Padli już koledzy i rówiennicy jego, za którymi on ogląda się i cichym szelestem liści mówi: Fratres mei evanescunt et non sunt22.
Cisza była w lesie bielańskim, nikt nie przechadzał się, ani ludzi nie było widzieć. Ucichło ptactwo tu na wiosnę koncerta wyśpiewujące... Po czterogodzinnym spoczynku ruszyliśmy gościńcem ku domowi, lecz powrót był mocno utrudzający z powodu gorąca, które nam mocno dokuczyło.
Stare moje osiemdziesięcioletnie nogi jeszcze posługę swoją należycie spełniły i młodym wnukom jeszcze dotrzymały kroku... Ale daj Panie Boże! aby to już nie była ostatnia próba użyteczności tych narzędzi chodzenia.
28Zmienność powietrzni (atmosfery).
Koniec lipca. Od połowy t. miesiąca nastąpiło niepraktykowane oziębienie powietrza, a były nawet i takie poranki, że trawniki były obielone szronem. Czas najczęściej pochmurny, brak słońca, wiatr ostry, dokuczliwy, a każdy deszcz sprowadza oziębienie. Nie ma nic dziwnego, że ludzie powyciągali watowe jesienne ubrania, a lud wiejski przywdział kożuchy baranie. Pospólstwo utrzymuje, że te chłody przyciągły ku nam za Moskalami, którzy Krakowskie zalewają. Szlachetna krew młodzieży naszej płynie strumieniami, która przy złym uzbrojeniu i braku wszelkich potrzeb wojennych walczy z rozbestwioną dziczą potworną i nieszczęśliwe stacza boje, jak są porażki w Miechowie, Pieskowej Skale i w wielu innych potyczkach na ziemi krakowskiej, o czym bolesne są doniesienia w piśmie krak[owskim] „Czas”.
Wszechmocny Panie!. Zlituj się miłościwie nad nędzą i niedolą naszą, daj koniec nieszczęściu i zniszczeniu, pod jakimi cały obszar ziemi polskiej upada.
29Trzy początkowe dnie sierpnia takie, jak końcowe lipca. Czas ponury, słońce schowane za ołowianą kurtynę, chłód niemiły.
30Jesień r. 1863 ...
D. 24 października.
Dzisiaj przy oziębionym powietrzu i przykrym wietrze piec rozpoczął swe urzędowanie i element ognia wszedł do swego Biura, w którym przez 6 lub 7 miesięcy obowiązki swe pełnić będzie. Pierwsze palenie samym drzewem nastąpiło dzisiaj jak wyżej.
Pierwszy śnieg spadł d. 7 listopada wieczór – lecz w nocy rozpłynął się w błoto. D. 8 listop. Czas brzydki, wiatr.
Jesień. – Mies. Październik aż do d. 22‑go był stale pogodny, ciepły, a nawet były niekiedy dnie upalne, lecz od tego dnia czas nagle się zmienił, a po małym deszczu powietrze tak się oziębiło, iż dokuczliwe nastało zimno przy ostrym wietrze.
Tak więc zbliża się ku nam niemiła zima, a jedzie ta Pani w koronie z lodu, a paludament23 ma z śniegu... Mroźny wiatr, niby kurier poprzedza ją, urządzający jej stanowiska, czyli miejsca odpoczynku, otrząsa on liście z drzew, niby kwiatami posypując jej drogę...
D. 26 paźdź. Przybył też i marszałek jej dworu, siwy przymroz, który obielił trawniki i dachy... Tuż za jej rydwanem postępują dworzanie tej północnej monarchini, a są to następni: katar, chrypka, kaszel, fluksja i inni. Jest też i poborca jej dworu, który nałoży na nas podatek z węgla i drzewa, który koniecznie płacić będzie trzeba. A jest to podatek dosyć uciążliwy przy wysokiej cenie opału, gdy siąga24 drzewa twardego kosztuje ryńskich25 11–12, a siąga węgla kamiennego ryń. przeszło 20, którego będą zaledwie dwa niezbyt naładowane wozy.
31D. 20–21 liści opada26. Po dwu tygodniach bardzo łagodnego zimna czas najpiękniejszy, ciepły, spokojny, zgoła nadzwyczajny. Śniegu ani na lekarstwo (wyrażenie ludowe). W polach zielono i bydło chodzi po pastwiskach, dogryzając resztki traw. Można widzieć chłopców i dziewczęta boso biegające... Stan taki powietrzni (atmosfery) jest bardzo pożądany, bo dla klasy ubogiej, a najliczniejszej, jest wielka oszczędność opału – a przy braku karmy bydlęcej, gdyż z powodu wielkiej latowej27 posuchy prawie nie było drugiego siana, potrawu28, i jest wielki niedostatek artykułu tego niezbędnego w gospodarstwie. Daj miłościwy Stwórco! jak najdłużej takiej pogody. Pamiętam z r. 182[1] całą taką zimę, jak te dwa dni, o czym jest zapis u mnie w Voluminie29.
32Zapiski meteorologiczne
Listopad d. 22–23. Bardzo piękne.
D. 24‑ty pochmurny, lecz nie zimny. D. 25 takiż. 26 takiż. D. 26 wieczór z deszczem. D. 28 pochmurny, zimny.
D. 29. Rano ostre zimno. D. 30. Skończył się listopad, a cały ten miesiąc nie był uciążliwy zimnem, nie było też dni słotnych, pod nogami sucho, a zupełnie bez śniegu. Dziś czas pochmurny, mglisty.
Grudzi e ń – d. 1–2 pochmurne.
D. 3 bardzo piękna słoneczna pogoda. – d. 4–5‑ty posępne. D. 7. W nocy spadł śnieg. – d. 8 śnieg stajał. D. 9. Prześliczna słoneczna pogoda. D. 10. Czas pochmurny. D. 11. Wicher gwałtowny. D. 12. W nocy spadł śnieg. Czas wilgotny. D. 13. Słota, wicher, czas pochmurny. D. 14. W nocy spadł śnieg obficie. D. 15. Słota. D. 16. Czas wilgotny, pochmurny. D. 17. Pogoda słoneczna. D. 18, 19. Pochmurno, wiatr. D. 20. Takiż. D. 21. Jesień jakoby w zemście za to, że się jej trwanie dzisiaj kończy, wywarła całą złość, dając, co ma najbrzydszego: słotę, wiatr, mgły, powietrze pochmurne – zgoła taki stan powietrza, jaki bywa najbrzydszy w Londynie. d. 22 jak poprzednio. D. 23. Prawdziwa zima zaczęła się mroźnym wiatrem i śniegiem. D. 24. Wczoraj wieczór wicher gwałtowny. – Wili a pochmurno.
Zima w święt. Bożego Narodz., a bardziej jeszcze od nowego roku zgromadziła swoje rządy. Początek stycznia dnie mroźne, wiatry ostre. D. 4‑go stycznia przy pogodnym stanie powietrza mrozu st. 13.
33Rok 1864
W styczniu, około połowy, mrozy dochodziły do 15–17 stop., lecz takich tylko było kilka.
34Niedźwiedź architekt.
Pospólstwo nasze ma tę dykteryjkę, iż gdy w święto Oczyszczenia N. P. Maryi, tj. d. 2 lutego mróz będzie dobry, to niedźwiedź rozburzy swój zimowy szałas, czyli budę, jako już mu niepotrzebną, gdyż wiosna niedaleka. W przeciwnym razie, gdyby zimno zwolniało, to ją naprawi dla dłuższego zachowania jej, bo zima się przeciągnie.
Dzisiaj d. 2 lutego mamy około 10 st. mrozu, a zatem miś zwali swoją siedzibę. I może to zrobić bez przeszkody – bo gdyby chciał rozpocząć jaką reparacją, to musiałby podać prośbę do urzędu budowniczego w Krakowie i załączyć plan reparacji, a co jeszcze trudniejsza, to wyrobienie sobie na to pozwolenia z Komisji Fortyfikacyjnej Krakowskiej, która z łona swego wydelegowałaby znawców ad hoc, czy reparacja ta nie byłaby przeszkodą systemowi fortec otaczających Kraków. A zanim by Urząd wojskowy pozwolenia udzielił – to i zima by się skończyła i buda stałaby się niepotrzebną.
35Boże Narodzenie – Piątek. Rano mały przym[rozek], reszta dnia pochmurna, ciemno jak w rogu.
Drugie święto. Chłodno i czas wilgotny, mglisty, ciemno jak wczoraj, słowem brzydkie święta.
D. 27 grudnia. Poranek piękny. Przy małym przymrozku pogoda, słońce świeci. Śniegu wciąż prawie nie ma – wiatr się uciszył. Po południu czas się zmienił. Pochmurno, ciemno.
Już po świętach Bożego Narodzenia pojawiła się prawdziwa zima i zaczęła swoje panowanie obfitym śniegiem, sanną, mocniejszym mrozem, ale dalej była ona łaskawą i oszczędziła nam słoty, błota itp. Ale ta grzeczność jesieni jest mi wielce podejrzaną i może za zbliżeniem się wiosny, tj.w kwietniu, a nawet maju, dokuczy nam za to zimnem, ostrym wiatrem, tak jak to było przed dwoma laty, że w maju ludzie wydobyli z schowania futra i kożuchy, watowane odzienie.
36Wiosna r. 1864 – Kapryśna ta kokieta, po zimie niezbyt uciążliwej, o wiele się spóźniła, gdyż dopiero d. 24 kwietnia zaczęły się cieplejsze dni i dotąd piece musiały być opalane, gdyż były dnie wielce przykre i zimne.
Jaskółki także przylot swój spóźniły i pierwsze dopiero d. 24 kwietnia widzieć dały się.
37Wielkanoc r. 1864. – Pascha w t. r. bardzo wcześnie wypadła, bo już 28 marca. Stąd też święta były zimne, wietrzne i niepogodne. Nie było ani owego zebrania ludzi na Zwierzyńcu, znanego pod nazwą Emaus, czyli, jak go zwie prostactwo – Hamens.
Rękawka u mogiły Krakusa była dosyć liczną jak [na] chłodny czas, ale nie tyle, jak zwykle bywa w porę piękniejszą. Atoli nie brakło gawiedzi pauprów30, których stan powietrzni nie ustraszał, ale nie było takich, którzy by obficie rzucali bułkami, a uliczniki dotrzymywali placu, aby nie zaszło przedawnienie i zwyczaj nie został zapomniany.
38Zawiedziona nadzieja. Po lekkiej, a wcale nie uciążliwej zimie, bo tylko w grudniu i styczniu było kilka większych mrozów, tak że ja z wyjątkiem tylko 5–6 dni przysypiałem zimę w nieopalonej izbie – po kilkunastu dniach cieplejszych zdawało się, że już wiosna tuż stoi u progu. Ależ ten niestatek, ta kapryśna dziewczyna wiosna wyrządziła nam psikusa i okropnie nas oszukała. Przewidywałem z obawą, że zima sfolgowawszy nam w zimie, wytrąci nam na wiosnę i nieprędko się od nas oddali i tak się też stało. Pierwsze dni kwietnia często zasypywał nas śnieg i prędko roztapiał się. ale panowały przymrozki, ostre wiatry i nieprzyjemne powietrze, a d. 8 kwietnia zwalił się śnieg tak wielki, jakby w samym środku zimy D. 10 tegoż, mrozu st. 8. a biedne sierotki Bellus peremnis i Crocus31 w ogrodach pochowały się pod białą płachtę śniegu w nadziei przyjaźniejszego czasu.
D. 11 kwietnia. Wilgotne zimno, wiatr, śnieg pada i zaraz topnieje. D. 12 kwietnia. Krzywdzą i gniotą nas mściwą dłonią rządy, które rozdarły Polskę, więżą i prześladują za chęć przywrócenia bytu Ojczyzny, ale nawet niebo pogniewało się na nas i zabroniło słońcu, aby nas ogrzewało swoimi promieniami. Dzisiaj zimno, ponuro, ciemno, aż przykro żyć w takim czasie. Około południa błysnęło słońce bladymi promieniami. Lud ma przysłowie: lepszy rydz niż nic.
D. 13, 14, 15. Czas ciągle nieznośny, rano przymrozki siwe, zimno, bez słońca, pochmurno i opalanie pieców trwa ciągle... Użal się Boże nad nami.
39Cały kwiecień, z wyjątkiem zaledwie kilku dni ciepłych, pogodnych, był arcynieprzyjemny, zimny, pochmurny, z ostrym wiatrem, aż do samego końca, i opóźniła się wegetacja, trawniki i drzewa mało zielone.
Zdaje się, że słońce zawiesiło swe wypłaty i przed wierzycielem ziemią zasłania i kryje się za parawanem z chmur... Wkrótce zapewne ogłosi konkurs i rozpocznie się likwidacja.
D. 1 maja... Śnieg rano okrył białą płachtą świat. Zimno dokuczliwe. Wiatr ostry, czas pochmurny. Śnieg co chwila pada i topnieje. Słońce się pokazuje i wnet kryją go chmury. Wiatr zimny aż do uprzykrzenia.
D. 2. maja. Śnieg pada kłapciami i taje. Zgoła czas nieznośny. W piecu się pali, bo zimno.
D. 6 maja. Desperacja bierze na taki czas, jaki mamy. Zimno przeraźliwe. Wiatr nieznośny. Śnieg pada kłapciami, jakby wśród zimy. Gdyby tu żył jaki Anglik, to byłby sobie niezawodnie w łeb palnął. W piecach wciąż pali się. Czas klasyczno‑brzydki.
40Wiosna. Najbrzydsza, jaka tylko być może. Cały maj zimno, wiatry ostre, przenikliwe. Zielone świątki, ranek słoneczny. Ludność podążyła jak zwykle na Bielany, a po południu deszcz ulewny i wrócili przemokli.
Boże Ciało d. 26 maja. Zimno, wietrzno, cały dzień deszcz i nie było procesji zamkowej. Procesja Katedralna odbyła się w niedzielę rano, była bardzo świetna. Tegoż dnia po poł. była procesja dominikańska. W oktawę procesję od Panny Maryi deszcz przerwał i po pierwszej Ewangelii wróciła do kościoła.
Jest nadzieja w tym roku obfitości owoców. Drzewa ogrodowe tak są okwitnione, że prawie zielonych listków nie widzieć. – W małym ogródku moim wielka grusza cała oblana kwiatem, która przez dwa poprzednie lata nie miała wcale owocu, w r. t. obiecuje obfity dać plon darów Pomony i Vertumna. Dabit se violare32.
D. 27 maja. Rano zimno dotkliwe. Po południu słońce nieśmiało świeci, ale nie grzeje. Lud wiejski chodzi w kożuchach, tylko wstyd wstrzymuje od palenia w piecu. Na trawnikach był mróz siwy.
D. 28. maja. Rano przymróz siwy.
Do d. 31 maja dotrwały zimne poranki z ostrym wiatrem. Żegnamy cię, zimny maju. Idź, a nie wracaj do naszego kraju.
41Obfitość owoców. W r. b. drzewa ogrodowe obficie obrodziły, za to, że w dwóch latach poprzednich prawie żadnego plonu nie dała nam Pomona i Wertumnus, tylko mieliśmy owoce przywoźne z Wiednia i Węgier. Teraz mamy ilość wielką gruszek i jabłek, ale że jak wiosna, tak i lato były słotne i chłodne, owoce te nie mają zwykłego smaku i psują się.
42Pierwszy śnieg obielił w nocy ziemię d. 4 8bris33, co było nie bardzo przyjemną niespodzianką.
43Rok 1864 cały prawie był arcy niepogodny. Wiosna zimna, lato chłodne i niepogodne, a jesień nieznośna zimnem, wilgocią, wiatrem przejmującym, grozi nam wczesną nieznośną zimą.
44Meteorologiczne. Zima długa się w t. r. przeciągnęła, tak że bardzo mało mieliśmy wiośnianego czasu, i dni były tak zimne w miesiącach wiosny, iż bez cieplejszego okrycia trudno się było obejść. Lato mieliśmy słotne i wielka była bieda ze sprzętem zboża i siana, bo słoty wielkie były przeszkodą. Urodzaje w ogóle małe, ledwo do połowy przeszłorocznych dochodzące. Ziemniaki, kapusta równie się nie zrodziły. I drożyzna żywności do nas zagląda. Owoców pestkowych, śliwek, bardzo zbiór lichy, i te, co się zebrały, są liche, kwaśne i niedojrzałe z braku ciepła. Tylko owoców jądrowych, jabłek i gruszek obfitość wielka, ale i tym brak dobrego smaku, bo słońce i pogody wcale im nie sprzyjały.
Dopiero w końcu października zjawiło się nam kilka dni pięknych, ciepłych pogody jesiennej, ale już 30 d. m. nastąpiła słota, zimny deszcz przyprawiony wichrem i osłodzony śniegiem.
D. 31 8bris. Śnieg bieli dachy.
45Liściopad r. 1864. Listy nie spadają, tylko liście.
D.1. Rano ostry mróz. Cały dzień słoneczny, pogodny, przy chłodnym wietrze.
D. 2. Dzień zaduszn y. Powietrze jak wyżej.
Okna wewnętrzne założone d. 9 listopada, co znaczy, że wczesna zima nastąpiła.
46Rok 1864. Nie godzien jest, abym tu o nim wzmiankę wpisał. Był to plugawiec zimny, słotny, bez wiosny i lata, i zasłużył na to, aby został zapomniany. Rok to był klęsk nie tylko elementarnych, ale najsmutniejszy, jaki kiedykolwiek był na ziemi naszej.
47D. 1 stycznia, r. 1865. Z tym dniem zaczynam rok 83‑ci życia. Czy dosnuję go do końca?... Wszechmocnemu tylko wiadomo.
Z końcem roku przyniosłem [w] następny jego znużenie, zmniejszone siły wzroku i osłabienie słuchu. I tylko jeszcze wniosłem mu nieostatnie narzędzia chodu, tj. nogi.
D. 13 stycznia. Sobota. Bije godzina 9‑ta. Niebo zsyła śliczną pogodę zimową. Słońce jasno przyświeca i miłe roni ciepłe promienie. Wychodzę z domu z zamiarem dalszej przechadzki i dążę do Bielan. Przechadzka ta trwała blisko dwie godziny. Nie udaję się na górę, bo śnieg roztapia się i droga błotna i śliska. Usiadam na wielkim kamieniu u wrót stajni karczemnej naprzeciwko studni, i tam spocząłem przez pół godziny, a uważając, że coraz śnieg bardziej roztaja, puściłem się z powrotem do domu, gdzie stanąłem przed godziną 2‑gą.
Prześliczny był to dzionek, aż się żyć pragnęło w nadziei zbliżającej się wiosny Poznały się na piękności jego stadka gęsi, i chodząc przed karczmą z podniesioną głową, śpiewały swoim sposobem jego pochwały.
48PODSTAWA DRUKU: Ambroży Grabowski, „Kronika domowa”, tom 3‑ci (1862, 1863, 1864). in 4‑o., rkp. Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 1 (dawna E. 4).
49„Kronika domowa” Grabowskiego jest rodzajem albumu, gdzie autor wklejał prasowe wycinki, kwity, niewielkie broszury, rękopisy listów od rodziny, litografie oraz karty i karteczki z własnymi tekstami, komentarzami i refleksjami na różne tematy. Informacje o pogodzie mają tam dwojaki charakter. Część figuruje pod tytułami: „Zapiski meteorologiczne” i zawiera syntetyczne dane dotyczące określonego okresu, pozostałe są szerszymi opisami o charakterze notatek dziennikowych. Grabowski często dopisywał kolejne uwagi na wcześniej wklejonych i częściowo zapełnionych kartach, toteż chronologia obserwacji meteorologicznych w księdze nie zawsze pokrywa się z kolejnością kart w albumie, zgodnie z którą przedstawiono zapiski w niniejszej edycji.
Notes de bas de page
1 Xbra (łac.) – skrót od decembra.
2 Grabowski podaje temperatury w skali Réaumura, gdzie 1 stopień = 1,25 stopnia Celsjusza.
3 Z powodu bliskiej wiosny; zob. niżej fragment pt. „Niedźwiedź architekt”.
4 Tak przez długi czas krakowianie nazywali Planty.
5 Niedokładny cytat z Eneidy, II, 49 (Timeo Danaos et dona ferentes – łac. Obawiam się Greków, nawet gdy niosą dary).
6 Powietrznia – przestrzeń nad ziemią wypełniona powietrzem, atmosfera.
7 Z wiersza Elżbiety Drużbackiej Wiosna.
8 Lód zbierany z rzek i stawów zakopywano w specjalnych lodowniach (ocembrowanych piwniczkach w ziemi), by mógł służyć i latem.
9 Odpust odbywający się w poniedziałek Wielkanocny przy klasztorze Norbertanek na Zwierzyńcu, u zbiegu ulic Emaus, św. Bronisławy i T. Kościuszki.
10 W okresie poprzedzającym powstanie styczniowe w Krakowie miały miejsce liczne demonstracje patriotyczne, stąd działania władz austriackich.
11 Tj. Wola Justowska.
12 Wiersz autorstwa Grabowskiego, pisującego okolicznościowe poezje.
13 Tj. toczą.
14 Tj. przydzielił.
15 Zapis wzdłuż prawego marginesu.
16 Kłapeć – strzęp, kłak.
17 Dico (łac.) – powiadam.
18 Sikornik – dwuwierzchołkowe wzgórze, gdzie znajduje się kapliczka św. Bronisławy i kopiec Kościuszki.
19 Rękawka – obchód ludowy odprawiany we wtorek po Wielkanocy na mogile Krakusa, polegający na rzucaniu z niej jaj gotowanych, bułek, orzechów itd. ubogim żakom u dołu stojącym.
20 Wola Justowska należała wówczas do Henrietty z Ankwiczów i Kazimierza Kuczkowskich. Po śmierci Kuczkowskiego w 1863 została zlicytowana.
21 Chrost, chróst – zarośla.
22 Fratres mei evanescunt et non sunt (łac.) – bracia moi znikają i nie ma ich.
23 Paludament (z łac. – paludamentum) – płaszcz żołnierzy rzymskich, spinany na prawym ramieniu.
24 Siąg – sześcienna miara objętości, stos drzewa o wymiarach 3 łokcie × 3 łokcie × 1,25 łokcia (ok. 4 m3).
25 Tj. złotych reńskich, czyli austriackich guldenów.
26 Grabowski używał niekiedy takiego neologizmu.
27 Tj. letniej.
28 Potraw – siano z drugiego i trzeciego koszenia trawy.
29 Zob. tekst nr 23.
30 Pauper (z łac.) – ubogi.
31 Bellus peremnis, właśc. Bellis perennis (łac.) – stokrotka pospolita; crocus (łac.) – krokus.
32 Pomona – rzymska bogini sadów, Wertumnus (łac. Vertumnus, Vortumnus, Voltumnus) – w rzymskiej mitologii bóg wegetacji. Dabit se violare (łac.) – daj się złamać, skusić – nawiązanie do księgi XIV Metamorfoz Owidiusza, opisującej historię Pomony i Wertumnusa.
33 4 8bris (octobris – łac.) – 4 października.
Auteur
1782–1868

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.