7. Pogoda i księżyc
O wpływie księżyca na atmosferę ziemską
p. 69-72
Texte intégral
1Powszechnie znany jest wpływ księżyca na ocean ziemski, okazujący się widocznie w periodycznym podnoszeniu się i opadaniu wód morskich; skutek ten tak jest zawisłym od położenia i biegu naszego satellita, iż za pomocą rachunku, opartego na teorii biegu księżyca, naprzód oznaczyć można epokę1 i wielkość podniesienia wód morskich. Jeżeli takie działanie wywiera księżyc na ciała płynne, wątpliwości nie ma, iż podobnym sposobem, lubo mniej widocznym, wpływa na stałą masę ziemi, na rośliny, krążenie soków w drzewach, wzrost nasion itp., co wiadomym jest z doświadczenia naszym gospodarzom i ogrodnikom. Szczególnego rodzaju wpływ wywiera także księżyc na zwierzęta, na stan zdrowia i bieg chorób ludzkich; osoby w pewnych słabościach czują wyraźnie wpływ takowy. Ważną byłoby rzeczą, ażeby naturaliści zebrali wszystkie wypadki doświadczeń, wykazujące wpływ księżyca na królestwo roślinne i zwierzęce, oraz wskazali epoki i położenia naszego satellita względem ziemi. Wypadki takowe mogłyby z czasem naprowadzić na wiele użytecznych wniosków i wskazać, kiedy te położenia są najkorzystniejsze tak dla wegetacji roślin, jako też i dla stanu zdrowia ludzi i zwierząt. Że księżyc działa na ocean powietrzny ziemię otaczający2, to obserwacje rzeczywiście potwierdzają; jakim jednak prawom podlegają odmiany dostrzegane w atmosferze, tego przy dzisiejszym stanie meteorologii jeszcze oznaczyć nie możemy. Nie wiemy także epoki, w której można będzie zmiany powietrza naprzód tak przepowiadać, jak zjawiska niebieskie; nie jest jednak rzeczą niepodobną, iżby z wielkiej liczby obserwacyj ścisłych, równocześnie na całej ziemi przez wiele lat robionych, nie można przyjść do pewnych praw i związków między zmianami atmosfery a działaniem słońca i księżyca na ziemię zachodzących, tym bardziej, iż na oceanie i w krajach międzyzwrotnikowych zmiany powietrza zachowują stałe i wyraźne prawo. Na dowód tego, iż księżyc wpływa na naszą atmosferę, przytoczymy tu niektóre wypadki, które Mädler3 z dostrzeżeń meteorologicznych otrzymał. W dochodzeniach swoich wziął on pod uwagę dwa tylko położenia księżyca względem ziemi, to jest największe i najmniejsze jego oddalenie od tej ostatniej, czyli dwa punkta najważniejsze jego drogi, to jest: punkt przyziemny (perigeum) i odziemny (apogeum), i doszedł, iż księżyc, lubo niewiele, jednak wyraźnie wpływa na temperaturę powietrza. Wpływ ten nie pochodzi od działania bezpośredniego promieni światła księżycowego, ale od przyczyn nam nieznanych. Z dostrzeżeń przez dwadzieścia lat w Gdańsku i przez dziewiętnaście w Berlinie robionych wypada, iż w epoce, gdy księżyc jest najdalej od ziemi, czyli w punkcie odziemnym, temperatura powietrza jest wyższa o trzy dziesiętne stopnia z dostrzeżeń pierwszych, a o pół stopnia z dostrzeżeń drugich, od tej, jaka jest, gdy księżyc najbliżej ziemi się znajduje, z czego można by zrobić ten wniosek, iż księżyc im bliżej jest ziemi, tym bardziej ją ziębi. Z dostrzeżeń barometrycznych, w kilku miejscach przez wiele lat robionych, wypada, iż barometr wyżej stoi, im bardziej księżyc od ziemi jest oddalony. Różnica, czyli przewyżka średnia w wysokości barometrycznej, wynosi jedną czwartą linii paryskiej4 względem wysokości odpowiadającej w epoce, gdy księżyc jest najbliżej ziemi.
2Co do stanu pogody, także zachodzą różnice. Im bliżej księżyc znajduje się ziemi, tym częściej deszcze i śniegi padają; liczba dni słotnych i śnieżnych w epoce, gdy księżyc jest najbliżej ziemi, zawsze przewyższa liczbę takichże dni w epoce, gdy księżyc jest najdalej; tak iż na 114 dniach słotnych w pierwszym położeniu księżyca, jest tylko 100 dni słotnych w położeniu drugim.
3Położenie księżyca względem równika niebieskiego5 jest także w związku ze zmianami atmosfery; uważano bowiem, iż przy jednostajnym stanie powietrza, w epoce, w której księżyc przechodzi przez równik, następuje zmiana co do kierunku wiatru, za którą idzie i zmiana stanu nieba: osobliwie6 też, gdy księżyc jest najbliżej ziemi i razem, gdy się zbliża do linii łącznej, czyli do nowiu7. Również widoczny wpływ księżyca objawia się w zjawiskach magnetycznych. Doświadczenia z igłą magnesową w kilku miejscach robione okazują, iż księżyc ma wpływ na igłę magnesową, i to nie tylko na jej położenie, ale i na natężenie siły magnetycznej ziemi. Hansteen8 w Chrystianii po wielu doświadczeniach doszedł, iż natężenie siły magnetycznej podlega zmianie periodycznej, zależącej od położenia węzła drogi księżycowej na ekliptyce, czyli, że zachodzi pewny związek między długością węzła wstępującego księżyca a zjawiskami magnetycznymi. Kupfer9 w Petersburgu, z porównania obserwacyj tamże robionych, postrzegł, że w trwaniu oscylacyj igły zachodzą różnice odpowiadające największej i najmniejszej odległości księżyca od ziemi. Na koniec Kreil10, z licznych doświadczeń najprzód w Mediolanie, a później w Pradze robionych, doszedł, że księżyc ma wpływ podwójny na igłę magnesową, a ten wpływ zależy od lunacji i od odległości księżyca od ziemi. Największe natężenie siły magnetycznej w kierunku poziomym przypada w nowiu i ostatniej kwadrze, najmniejsze w czasie pełni księżyca.
4Rozbiór obserwacyj wykonanych w Pradze doprowadził go nadto do następujących wypadków:
Zboczenie igły magnesowej, czyli kąt, jaki czyni jej kierunek z linią południową, jest większe, gdy księżyc znajduje się na wschód względem południka.
Gdy księżyc jest blisko przejścia dolnego przez południk, zboczenie igły jest większe niż blisko przejścia górnego; największe zaś w chwili, gdy księżyc przechodzi przez południk pod poziomem11.
Zboczenie igły powiększa się, gdy księżyc przechodzi przez południk górny12; daleko jednak mniej niż przy dolnym przejściu13.
5Co do natężenia siły magnetycznej, dostrzegł on różnic następujących:
Natężenie siły magnetycznej większe jest od stanu średniego, gdy księżyc znajduje się na zachód względem południka magnetycznego.
Gdy księżyc jest blisko dolnego południka, natężenie bywa nierównie mocniejszym, niż gdy jest blisko górnego przejścia.
6Z czego wypada, iż księżyc najmocniej działa na igłę magnesową wtenczas, gdy przechodzi przez południk pod poziomem.
7J. Baranowski.
8PRZEDRUK ZA: Jan Baranowski, O wpływie księżyca na atmosferę ziemską, „Biblioteka Warszawska” 1844, t. 1, s. 632–635.
Notes de bas de page
1 Tj. czas.
2 Tj. atmosferę ziemską.
3 Johann Heinrich von Mädler (1794–1874) – niemiecki astronom i badacz Księżyca, autor pierwszej kompletnej jego mapy.
4 Linia paryska – jednostka miary długości wynosząca 2,256 mm. Linia polska była równa 1/12 cala polskiego, czyli 2 mm.
5 Równik niebieski – koło, którego płaszczyzna jest prostopadła do osi obrotu kuli ziemskiej.
6 Tj. zwłaszcza, szczególnie.
7 Że księżyc wpływa na atmosferę ziemską, okazali to: Schübler w piśmie: Untersuchungen über den Einfluss des Mondes auf die Veränderungen in unsrer Athmosphäre, Leipzig 1830, i Mädler w dziele Der Mond nach seinen kosmischen und individuellen Verhältnissen, Berlin, 1837, str. 154–168 i w roczniku Schumachera na r. 1840: Untersuchungen über den Einfluss des Mondes auf die Witterung, str. 252–261 [przypis autora].
8 Christopher Hansteen (1784–1873) – norweski fizyk i astronom, badacz ziemskiego magnetyzmu.
9 Adolph‑Theodor Kupffer (1799–1865) – pochodzący z Niemców bałtyckich rosyjski
fizyk, chemik, twórca rosyjskiego Urzędu Miar i Wag oraz Głównego Geofizycznego Obserwatorium.
10 Karl Kreil (1798–1862), austriacki meteorolog i astronom.
11 Tj. horyzontem.
12 Tj. nad horyzontem.
13 Tj. pod horyzontem.
Auteur
1800–1879

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.