6. Pogoda i zdrowie
Sztuka zapobiegania chorobom [fragment]
p. 65-68
Texte intégral
1W tym samym klimacie wystawieni jesteśmy nie tylko na zmiany pór roku, lecz jeszcze na zmiany gwałtowniejsze ciepła i zimna, zawisłe od wielu odmian atmosferycznych, skąd następuje, iż musimy koniecznie starać się poznawać skutki działań temperatury na ciało. Gorąco zbyteczne nadweręża siły muskularne: zatem, używając mocnego ruchu w czasie upału, następują poty tak obfite, iż się ciało uczuwa wnet osłabionym nad miarę. Dlatego postrzegamy w mieszkańcu południowym wielką skłonność do spoczynku i temu usposobieniu nie należy do pewnego się punktu opierać.
2W czasie zimy skutki przeciwne z niedostatku ciepła wynikają. Tkanka skóry w zetknięciu się z powietrzem zewnętrznym, ściskana działaniem zgęszczającym zimna, zmniejsza wyziewanie1 skórne, sprawuje oddychanie czynniejsze, już dla wsparcia wyziewów skóry, już dla przeistaczania krwi żylnej w krew artelialną. Za tym pierwszym skutkiem wrażenia zimna idzie koniecznie powtórny, bez którego różne wilgoci, odparte w próżności ciała, sprawiłyby na częściach stałych nabrzmienia; wydarłyby skórze i członkom życie, co też następuje, kiedy się zimno wzmoże. Tym skutkiem powtórnym jest oddziaływanie serca i innych organów wewnętrznych; te powinny pomnażać czynność i siłę dla dostarczania krwi członkom oddalonym oraz dla utrzymywania ciepła zwierzęcego2, którego się tyle traci. Taka walka organów przedniejszych z przyczyną ścieśniającą ich czynność okazuje z ich strony dzielność dostateczną do opierania się działaniu tej przyczyny; z drugiej strony, te organa, używając często całej ich mocy, nabywają sił nowych podług twierdzenia fizjologii, że ćwiczenie umiarkowane jakiej władzy czyni ją zdolniejszą, a tak zimno, kiedy niezbyteczne, stanie się bodźcem do wzmocnienia działalności człowieka.
3Z tego prawidła zasadniczego wypływają inne. Jeżeli zimno zbyt mocne albo, co na jedno wypada, jeżeli w człowieku siły zbyt słabe do oddziaływania na wrażenia szkodliwe, wtedy organa wewnętrzne staną się siedliskiem cierpień we krwi i niekiedy w nerwach, skąd zapalenia płuc często nastąpią. Jednakże w krajach północnych ludzie są mocni. Wiodąc ciągle wojnę z zimnem, siły ich nabywają codziennie nowej mocy; słabsi zaś między nimi psują tylko zdrowie przez wielkie w sposobie życia uchybienia. Zimno wzmacnia też działania żołądka; jakoż w tej porze roku potrzebny pokarm obfitszy, posilniejszy, właściwszy do wyrabiania ciepła zwierzęcego.
4Latem sposób życia zmierzać powinien do umiarkowania ruchu wewnętrznego, do wynagrodzenia strat przez wyziewanie poniesionych.
5Stan spoczynku albo ruchu wpływa w umiarkowanie działań zimna sposobem nader ważnym i snadnym do pojęcia. Ruch sprzyja oddziaływaniu, spoczynek usypia oddziaływanie, utrudnia; a tak, za pośrednictwem ruchu mocniejszego lub słabszego człowiek słaby oprze się zimnu większemu lub mniejszemu i uzna to za rzecz sobie użyteczną. Z takiej zasady można wywnioskować prawidła sposobu życia, przeznaczone do wzmocnienia składu ciała; atoli przez ciągłe tylko i stopniowane używanie tych środków można szczęśliwy odzierżyć3 skutek – wystawiać się bowiem nagle na zimno, nawet przyjemne, nie będąc do tego usposobionym stopniami4, jest to wzniecać w sobie dobrowolnie wstrząśnienie całej machiny, chorobę pospolicie zapalną lub inne boleści niebezpieczne, kiedy ruch, kierowany rozsądnie w czasie miernie zimnym, jest środek do utrzymania zdrowia najdzielniejszy.
6Temperatura powietrza jest jeszcze władzą działającą na zdrowie, z przyczyny przechodzenia nagłego lub powolnego z ciepła do zimna, a przejście gwałtowne bywa do wielu chorób powodem. Ale tu obwiniajmy sami siebie o nieroztropność. Izby nasze mieszkalne, przemienione zimą w łaźnie, ochraniają nas od zimna, póki w nich zostajemy, lecz są niebezpieczne, a niekiedy i szkodliwe, kiedy się wystawiamy nagle na zimno zewnętrzne, jak na przykład wychodząc nagle z balów, sal koncertowych, teatralnych, itd. Co za dziw, że tyle osób widzimy zimą zakatarzonych, że tyle boleści piersiowych tak często postrzegamy? Rozważajmy dobrze, iż w takim razie wyziewanie skóry nieznaczne, najobfitsze z naszych exkrecyj5, wzbudzone przez ciepło, natychmiast się zawiesza i zwraca do płuc, które muszą wówczas dać mu przejście; nie zapominajmy i o tym, że ten organ, rażony powietrzem zimnym, musi wnet zmieniać tryb swój działania żywotnego, żeby się do tego nowego wrażenia zastosował. Jakoż wychodząc z miejsc tak rozegrzanych, kurcz ogólny marszczy skórę, dreszcz przejmuje, i tylko przez ruch mocny udaje się wtedy przywrócić równowagę. Dlatego też osoby słabe albo usposobione do cierpień piersiowych za zbliżeniem się zimy nie raz tego wpływu szkodliwego padają ofiarą.
7Jakichże używać ostrożności do złagodzenia tych ciężkich wrażeń? Starajmy się czynić ludzi mniej tkliwymi na mocne wrażenia zewnętrzne, zmniejszajmy, ile można, gwałtowność zmian temperatury, dla ochronienia osób słabych. A tak dobrze będzie wezwyczajać młodzież do znoszenia srogości zimna i ogólnie wszystkich zimowych nieprzyjemności: używanie ruchu, przechadzki w wolnym powietrzu, odzież niezbyt ciężka sprawią ten pierwszy skutek. Z drugiej strony czuwać nad tym troskliwie, aby nie rozpalano pieców w mieszkaniach; więc należałoby mieć termometra i nie podnosić ciepła w pokojach bawialnych nad 15° R, a w sypialniach nad 12°6. Obchodzić się nade wszystko ostrożnie z dziećmi chorowitymi, mającymi słabe piersi. Szkodliwie byłoby wystawiać ich na srogą temperaturę; trzeba przeciwnie ochraniać od jej wpływów i w takim stopniu temperatury utrzymywać, jaki znieść mogą wygodnie. Przeto odzież ich ma być cieplejsza, ciało okrywać lekką flanelą, w dni bardzo zimne nie pozwalać im biegać i bawić się pod gołym niebem; pokarm ich nie ma być tak obfity, jak ich zdrowych współtowarzyszów. Ale też unikać zbyt troskliwego pielęgnowania, które im więcej zaszkodzi, niżeli pomoże; niech więc wezwyczajają się powoli do znoszenia zimna, byleby nie wystawiać ich w początkach na walkę siły przewyższającą.
8PRZEDRUK ZA: Sztuka zapobiegania chorobom: rzecz krótka, ułożona przez lekarzy niemieckich, pomnożona wstępem, wskazaniem przesądów miejscowych względem zachowania zdrowia, pomysłami do hygieny religijnej i obszerniejszym wykładem przepisów higienicznych przez Józefa Bychowca, Wilno 1843, s. 228–234.
Notes de bas de page

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.