3. Grad we Francji
Postrzeżenia nad gradem, spadłym w Bacconière1
p. 48-51
Texte intégral
1Od dawna obserwowałem kształt i budowę bryłek gradu w czasie burzy spadającego i widziałem je zawsze i statecznie takie, jakimi są na figurze β i γ. Nie wiem, czy się już nad tym kto zastanawiał, i dlatego to właśnie postanowiłem opisać moje postrzeżenia.
2Ziarna te gradu, którem obserwował, wszystkie były ostrosłupami z wypukłą podstawą w rozmaitych wymiarach. Wierzchołek ich n niekiedy ostry, czasem przez stopienie zokrąglony jak n’, był częścią jądra, zawierającego ślady warstw spółśrodkowych2 z warstwami podstawy ostrosłupa. Część bryły m zdaje się być ułożoną z promieni od środka ku obwodowi, a podstawa kulista p i p’ pokryta kątowatymi wypukłościami. Takowy układ cząstek lodu szczególniej mię zastanowił, ile że w przeciągu lat 10 w jego bryłkach zawsze toż samo postrzegałem. Wniosłem na koniec, że te wszystkie ostrosłupy muszą być ułomkami brył kulistych gradu początkowego. Tu znowu natrafiłem na formację orbikularną3 (formation orbiculaire) tak często postrzegać się dającą w przyrodzeniu4, na którą dotąd jeszcze mało dawano uwagi. Nadto siła krusząca te kule zdaje się od eksplozji pochodzić: inaczej bowiem i pojąć nie można, dlaczego by płaszczyzny ograniczające ułomki wszystkie się w punkcie środkowym kuli przecinały. Układ ten części promienisty nigdy środka kuli nie sięga, lecz zawsze się w nim znajduje jądro, złożone z warstw spółśrodkowych bez żadnych promieni. Z tych postrzeżeń zdaje się wypadać: 1) że grad formuje się w kształcie kulek, których warstwy są spółśrodkowe; 2) te jądra pokrywają się grubą warstwą ułożoną z promieni; 3) że na koniec kule uformowane tym sposobem wszystkie razem pękają, a ułomki ich natychmiast spadają na powierzchnią ziemi.
3Od dawna już chciałem obserwować te całkowite kule, ale czy to dlatego, że one bardzo rzadko na ziemię spadają, czy że w dogodnych nie znajdowałem się okolicznościach, badania moje były daremne. Dziękowałem często niewidomej ręce, która krusząc tak ogromne kule, przed ich spadnieniem na ziemię, od tylu klęsk okropnych nas ochrania. Lecz burza, która 4 lipca 1819 roku spustoszyła zachodnią krainę, wywiodła mię z tego mniemania.
4Nie będę opisywał tej burzy, która się niczym od innych nie różniła, jak tylko swą gwałtownością i nieustanną błyskawicą, wydającą bez przerwy światło wśród najciemniejszej nocy.
5Jakież było moje zadziwienie, kiedy wśród tak okropnego zamieszania w naturze usłyszałem i wkrótce spostrzegłem na polu te ogromne bryły, które tak bardzo oglądać żądałem. Zadrżałem na klęskę, którą zadać miały. Dachy pokryte łupkiem glinianym, twardym i mocnym w spojeniu, podziurawione zostały, jak gdyby od kul ręcznej broni, co koniecznie musiało być skutkiem niezmiernie wielkiej siły. Zwierzęta były zabite lub ranione, po wsiach dachy i okna wszędy potłuczone, gałęzie na drzewach połamane, a zboża zupełnie zniszczone. Szczęściem, że burza w nocy przypadła.
6Przypatrywałem się tym ogromnym bryłom gradu, porozbijałem ich wiele przez sam środek dla poznania układu cząstek wewnętrznych na głównym przecięciu. Prosiłem mojego pomocnika p. Pondia, aby to przecięcie odrysował; widzieć je można na figurach β i γ w wielkości naturalnej. Upewniano mię, że obwód niektórych kulek w linii prostej wynosił do 15 cali5 długości.
7Na figurze o znajduje się małe jądro, b jest drugie jądro, bielsze i mniej przeźroczyste aniżeli reszta masy, na którym widać ślady warstw spółśrodkowych. Miejsca n i n’ na fig. β i γ wyrażają części jądra b; miejsca zaś m i m’ oznaczają przecięcia masy ccc pokrywającej jądro, a okazującej się być złożoną z promieni, rozchodzących się od środka ku powierzchni kuli. Masa ta jest przeźroczystsza niż jądro b, przy świetle okazuje się mniej białą i błękitnawego koloru, na kształt lodu zbitego. Różność tę koloru wydać starano się na rysunku.
8Ale najbardziej mię zastanowiła powierzchnia tego ziarna ddd, która w ułomkach jest tylko chropawa, na kuli zaś najeżona wielkimi ostrosłupami, których wierzchołki ostre z początku, coraz się potem stawały tępszymi przez stopienie. Małe rzeczy do wielkich częstokroć prowadzą. Zostawuję to wszystko dla fizyków. Zamilknę, abym się nie omylił. Imaginacja moja, błąkając się od tej zmarzłej bryłki lodu, zaszła aż do epoki formowania się kuli ziemskiej; i zdawało mi się, żem widział rozbijające się przede mną całe obszerne systema formacji orbikularnej.
Rycina dołączona do artykułu.

9PRZEDRUK ZA: Postrzeżenia nad gradem, spadłym w Bacconière, departamencie mogunckim we Francji w czasie burzy, zdarzonej 4 czerwca 1819 wieczorem o godzinie 9, z opisaniem ziarna gradu, posłanego prof. Pictet przez p. Delcross kapit. król. korp. inżynierów jeografów, (z ryciną), „Dziennik Wileński” 1820, t. 2, nr 7, s. 355–359. Tekst jest przekładem artykułu: Considérations sur la grêle et description d’un grêlon, par le cap. Delcross, avec fig XIII „Bibliothèque Universelle des sciences, belles-lettres et arts”, t. 13, Genève 1820, s. 154.
Notes de bas de page

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.