Wstęp
p. 41-42
Texte intégral
1Tematem pierwszej części książki będą zjawiska składające się na obraz zbrodni katyńskiej kształtowany we współczesnej kulturze polskiej. Zbrodnia katyńska jest według mojego założenia jednym z centralnych wydarzeń w polskiej pamięci zbiorowej. Pamięć o niej, przez długi czas ze względów politycznych (lecz niezbyt skutecznie) usuwana, po 1989 roku stała się, jak sądzę, jednym z fundamentów konstruowanej tradycji nowego państwa. W tej sytuacji zmieniły się warunki funkcjonowania tekstów kultury dotyczących zbrodni katyńskiej: wcześniej ograniczane instytucjonalnie, przede wszystkim przez cenzuralne zapisy, odtąd spełniały zadanie kształtowania obrazu przeszłości na szczególnie wyróżnionym odcinku. Pamięć katyńska jest, moim zdaniem, jednym z kluczowych znaczących obszarów najnowszej, dwudziestopierwszowiecznej polskiej kultury pamięci – jednak jej ogólne zasady, warunki, możliwości zaistnienia i funkcjonowania pojawiają się już w latach 90. i są w sporej mierze konsekwencją wcześniejszego okresu. Dlatego szczególnie ważne w tych rozdziałach będą teksty i praktyki pamięci pochodzące z końca XX wieku, umożliwiające umieszczenie obserwacji dotyczących pamięciowej teraźniejszości w wyjaśniającym kontekście. Przestrzeń polskiej kultury, którą określam jako pamięć katyńską, to skomplikowany splot różnego rodzaju praktyk pamięciowych, nawiązujących do siebie nawzajem, komentujących się, tworzących i dzielących pewne wzory pamiętania. Moim zadaniem jest więc wstępne nakreślenie swego rodzaju mapy tej przestrzeni: identyfikacja głównych trajektorii pamięci o zbrodni katyńskiej, wartości, względem których jest sytuowana, organizujących ją motywów – toposów, symboli – kierunków politykakie starają się ją kształtować, a także aktorów (zwłaszcza instytucji), które podejmują te aktywności. Tworzy to podłoże do sformułowania ogólniejszych wniosków dotyczących zarówno pracy mechanizmów pamięci kulturowej jako takiej, jak i jej polskiej specyfiki, a dalej – odniesienia jej do uporządkowań rzeczywistości proponowanych przez wzorce (zwłaszcza zbiorowej) tożsamości czy obrazów świata wyrażających ideologie.
2W moim zamierzeniu przegląd i analiza pamięci kulturowej o zbrodni katyńskiej pozwolą pokazać szczególne cechy funkcjonowania, rozumianego na nakreślony we wstępie sposób, gatunku pamięci – a więc pokaże łączność pomiędzy różnymi tekstami kultury (potencjalnie polegającą zarówno na podejmowaniu niektórych wątków, jak i na polemicznych sprzeciwach), kształtujące się wzorce pamiętania, wspólne motywy, znaczeniowe przekształcenia, a przede wszystkim – różnego rodzaju zapośredniczenia i uwarunkowania pamięci, także te, za które odpowiadają precyzyjnie zaplanowane polityki. Zarazem „katyńska” część tej książki służy mi za uzupełnienie i zilustrowanie powyższego teoretycznego wprowadzenia, pokazuje działanie wybranych kulturowych urządzeń do pamiętania poprzez szczególnie dokładne omówienie pierwszych przykładów, początkowo dość prostych, być może niemal samooczywistych 1.
Notes de bas de page
1 Pewne partie moich analiz składających się na tę część pracy były już w swoich wcześniejszych wersjach publikowane, tu zostały jednak poszerzone, przejrzane i stały się składnikami większej całości. Por. Poezja katyńska po 1989 roku. Literatura jako przedmiot i narzędzie polityk pamięci, [w:] Polityczność literatury, polityczność literaturoznawstwa. Gramatyka sprzeciwu, red. J. Olejniczak, R. Knapek, M. Szumna, Wyd. Para, Katowice 2012, s. 26–46; „Teatr wspomnień i opera łez!” (K. Jasztal). Poezja smoleńska – rozważania wstępne, „Polisemia” 2011, nr 1 (5), http://www.polisemia.com.pl/numer-12011–5/ numer-1–2011–5/teatr-wspomnie-i-opera-ez; Mit lub milczenie. Zbrodnia katyńska w polskiej pamięci kulturowej, „Polisemia” 2011, nr 2 (6), http://www.polisemia.com. pl/home/mit-lub-milczenie; a także angielska wersja tekstu podsumowującego moje całościowe wnioski na temat pamięci katyńskiej: Endless Aftershock. The Katyn massacre in contemporary Polish Culture, [in:] Traumatic Cultures of the Second World War and After, eds. J. Crouthamel, P. Leese, Palgrave Macmillan, 2016, s. 197–219).

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Maszynerie afektywne
Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet
Monika Glosowitz
2019