5. Ćwiczenie czwarte. Praktyka tekstualna (projektowanie a pisanie)
p. 85-87
Texte intégral
1W projektach, nie tylko badawczych, jednym z ważnych etapów jest umiejętność zakomunikowania ich założeń – przeważnie w postaci tekstu. Niezależnie od tego, jak odnosimy się do „tekstualizmu” w badaniach humanistycznych, ich praktyka zawsze powiązana jest z umiejętnością nadania naszym poszukiwaniom postaci dyskursywnej. Uzasadniając sposób argumentacji stosowanej w Późnym wnuku filozofii (i do pewnego stopnia także styl pisarski tej książki), Jerzy Kmita zwracał uwagę, że w humanistyce przemieszczać możemy się między różnymi poziomami języka: od języka naturalnego uczestników komunikacji społecznej po kolejne i niekończące się w górę konstrukcje metajęzykowe1. Ze względu na edukacyjny, podręcznikowy cel tej publikacji Kmita wybrał strategię jak najsilniejszego zbliżania się do codziennego języka czytelników. Był to niezwykle twórczy zwrot w jego pisarstwie naukowym, znanym z analityczno-logicznej aparatury, ale też z hermetyczności. Pokazuje to jednocześnie, jak trudnym przedsięwzięciem w refleksji humanistycznej jest zdyscyplinowane pojęciowo i logicznie teoretyzowanie, jeśli chcemy je powiązać z konkretnym doświadczeniem – swoim i cudzym. Choć autor Późnego wnuka filozofii nie byłby prawdopodobnie entuzjastą przyjętej w tej książce formy teoretyzowania i pisania, przykład ten przywołuję w tym miejscu, aby pokazać, że rozpisywanie przedsięwzięcia badawczego ma również charakter praktyczny – jest praktyką tekstualną.
2Z perspektywy projektu badań kulturowych zgłaszanego tutaj, tekst naukowy – a zwłaszcza tekst zwartej naukowej monografii – jest jednak narzędziem niezwykle „opornym”, trudnym w użyciu. Bardzo potrzebny na pewnym etapie przedsięwzięcia badawczego, wymaga jednak – z perspektywy praktycznej – przyjęcia pewnych reguł: 1) podminowania rutyny pisania i czytania jako stabilizowania wiedzy – tu tekst monografii naukowej się buntuje, bowiem jest i pozostaje linearną narracją; oraz 2) translokacji – przemieszczenia w procesie wytwarzania wiedzy – z medium reprezentacji wyników ku performatywnemu pośrednikowi w doświadczeniu badawczym. Tu znów książka naukowa jest godnym przeciwnikiem, ponieważ jest zamkniętą całością o określonej strukturze, powstającą w konkretnym czasie i w konkretnym czasie czytaną. Pokonywanie tego oporu – pojęte jako radzenie sobie – jest jednak jednym z najważniejszych elementów samooceny w praktyce badawczej, a więc także podstawowym narzędziem do korygowania popełnianych błędów. Jak wyjaśnię w pierwszej części tej książki, założenie to wynika z przyjęcia koncepcji badania naukowego jako procesualnej, performatywnej praktyki. Składa się ona z etapów, które łącznie zadecydowały o nietypowej strukturze Praxis i miasta.
3Jednym z kluczowych problemów okazuje się jednak również język i sposób konstruowania tekstu. Język działaniowy, czynnościowy trudny jest do uchwycenia w tekście pisanym, w którym – co więcej – chcemy jednak utrzymać spójność logiczną i komunikatywność. Kolejny problem ujawnia się, gdy weźmiemy pod uwagę to, co w badaniach jest zawsze efektem znaczeń utraconych w translacji (np. z języka angielskiego, dużo bardziej poręcznego w myśleniu praktyczno-działaniowym, choćby przez fakt dość swobodnego przekładania pojęć z form rzeczownikowych na czasownikowe, niż język polski). Z drugiej strony – praktyka translacyjna daje też ogromne szanse na wychwytywanie nowych znaczeń i twórcze zagospodarowanie języka pojęciowego. I tak, choć w języku polskim trudno jest np. mówić o „wiedzach” w liczbie mnogiej, choć w pojęciu „usytuowania” po polsku łatwiej wyrazić lokalizację, położenie jakiegoś zjawiska niż proces jego „umiejscawiania się”, choć „umiastowienie” jako odpowiednik procesów urbanizacyjnych brzmi w naszym języku chropawo, a „artykulacje”, „aranżacje” czy „asamblaże” raczej wywołują skojarzenia z ustabilizowanymi i urządzonymi już całościami niż relacjogennymi procesami – warto w wypadku tego tekstu zwrócić uwagę na czynnościowy charakter pracy pojęciowej. W sytuacji problemów słownikowych, przede wszystkim w odniesieniu do literatury najnowszej, w wypadku której zaplecze terminologiczne nie ustabilizowało się jeszcze w postaci określonej tradycji tłumaczenia, staram się zawsze podawać terminy w ich oryginalnym brzmieniu. W wielu wypadkach jednak proponuję własne intuicje translacyjne, nawet jeśli w polskiej literaturze spotkać można inne warianty przekładu albo jeśli puryzm językowy podpowiada inne rozwiązania. Pozwalam sobie na to, aby pokazać także ważny element kulturoznawczej praktyki badawczej – język badań angażujących w użyciu.
Notes de bas de page
1 J. Kmita, Późny wnuk filozofii. Wprowadzenie do kulturoznawstwa, Poznań 2007, s. 48–49.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Maszynerie afektywne
Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet
Monika Glosowitz
2019