• Contenu principal
  • Menu
OpenEdition Books
  • Accueil
  • Catalogue de 15463 livres
  • Éditeurs
  • Auteurs
  • Facebook
  • X
  • Partager
    • Facebook

    • X

    • Accueil
    • Catalogue de 15463 livres
    • Éditeurs
    • Auteurs
  • Ressources numériques en sciences humaines et sociales

    • OpenEdition
  • Nos plateformes

    • OpenEdition Books
    • OpenEdition Journals
    • Hypothèses
    • Calenda
  • Bibliothèques

    • OpenEdition Freemium
  • Suivez-nous

  • Lettre d’information
OpenEdition Search

Redirection vers OpenEdition Search.

À quel endroit ?
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • ›
  • Nowa Humanistyka
  • ›
  • Historie afektywne i polityki pamięci
  • ›
  • POLITYKI AFEKTYWNE
  • ›
  • Wspólnoty interpretacyjne, negatywne dzi...
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Liens vers le livre
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Formats de lecture

    Plan

    Plan détaillé Texte intégral Traumatofobia i traumatofilia Trauma nie dla wszystkich Niedoszły SocLand Notes de bas de page Auteur

    Historie afektywne i polityki pamięci

    Ce livre est recensé par

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Wspólnoty interpretacyjne, negatywne dziedzictwo i niedoszłe muzea: przypadek Pałacu Kultury i Nauki po 1989 roku

    Łukasz Bukowiecki

    p. 328-345

    Texte intégral Traumatofobia i traumatofilia Trauma nie dla wszystkich Niedoszły SocLand Notes de bas de page Auteur

    Texte intégral

    1Francuski historyk Pierre Nora, twórca słynnej i wciąż popularnej koncepcji „miejsc pamięci”, która – choć nieprecyzyjna – stała się fundamentem teoretycznym wielu prac badawczych (na czele z jego własnymi), przyzwyczaił nas do myślenia o pamięci w sensie społecznym jako pewnym arbitralnym wyborze elementów, dzięki którym zbiorowość może i chce kształtować uwspólnioną tożsamość grupową – przeważnie na poziomie wspólnoty narodowej – w odniesieniu do postrzeganej afirmatywnie własnej przeszłości wyobrażonej. Milcząco przyjęte lub wyłożone wprost (choć nieraz językiem poetyckich metafor) założenia koncepcji Nory wywołały wśród wielu naukowców zajmujących się badaniem pamięci falę polemik.

    2Formułowane w samej Francji, ale też na przykład w Niemczech i świecie anglosaskim głosy krytyki odnoszą się właściwie do wszystkich predefiniowanych przez francuskiego badacza i jego zespół parametrów „miejsc pamięci”: podmiotów, przedmiotów, sposobów i nawet samych celów społecznego pamiętania. Argumenty tej nadal otwartej debaty zbiera i szerzej przybliża artykuł Romy Sendyki Miejsca pamięci – lektury krytyczne1.

    3Z punktu widzenia niniejszego artykułu najważniejsze będzie podkreślenie trzech kwestii. Po pierwsze, we współczesnych demokracjach liberalnych rzadko mamy do czynienia z bezdyskusyjnymi „miejscami pamięci”, wobec których taki sam czy choćby podobny stosunek miałoby całe – jednakowo myślące i czujące – społeczeństwo. Bez popadania w skrajnie monadystyczną poppsychologię („Każdy żyje w swoim własnym świecie”) i wyjaśnienia turbokapitalistycznego indywidualizmu (którego początki sięgają co najmniej pamiętnej sentencji Margaret Thatcher: „Nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo”) możemy skierować uwagę ku teoriom „średniego zasięgu”, tłumaczącym rzeczywistość kulturową na poziomie złożoności wyższym niż jednostki i tak zwane małe grupy, ale niższym niż wspólnota narodowa czy społeczność międzynarodowa.

    4Z pomocą przychodzi chociażby amerykański literaturoznawca Stanley Fish z teorią wspólnoty interpretacyjnej, rozumianej jako punkt widzenia bądź sposób organizowania doświadczenia, który wziął w swe władanie pewne jednostki w tym sensie, że [określające go] przyjęte rozróżnienia, kategorie rozumienia oraz warunki ważności i nieważności stały się treścią świadomości członków wspólnoty, którzy zatem nie byli już indywiduami, ale – tak długo, jak długo pozostawali osadzeni w kręgu oddziaływania wspólnoty – własnością wspólnoty. W konsekwencji tacy wspólnotowo ukonstytuowani interpretatorzy mogli z kolei, mniej lub bardziej zgodnie, ukonstytuować ten sam tekst, choć takosamości (the sameness) tej nie dałoby się przypisać do tożsamości (self-identity) tekstu, lecz do wspólnotowej natury aktu interpretacyjnego.2

    5Po drugie, pamiętając o tym, że dużej części naszego stosunku do przeszłości w ogóle zdyskursywizować się nie da3, warto zwracać uwagę na to, co niewysłowione albo wyparte i przemilczane. Za niemieckimi badaczami pamięci kulturowej Aleidą i Janem Assmannami można powiedzieć, że na „kulturę pamięci” składa się nie tylko to, co jako zbiorowość „spontanicznie” pamiętamy lub celowo upamiętniamy, lecz także to, o czym – również spontanicznie lub celowo – zapominamy4.

    6Po trzecie wreszcie, składową pamięci każdej zapewne wspólnoty interpretacyjnej są takie wydarzenia z przeszłości, do których grupa ta nie ma stosunku afirmatywnego, a mimo to chce je upamiętniać – na przykład po to, żeby przepracować zbiorową traumę, winę lub wstyd albo przypomnieć innym o ich niegodziwościach.

    7Amerykańska archeolog Lynn Meskell zaproponowała dla miejsc, które „w zbiorowej wyobraźni stają się repozytorium pamięci negatywnej”5, termin „negatywne dziedzictwo”. W artykule Negative Heritage and Past Mastering in Archaeology Meskell tłumaczy, że przed tego typu miejscami otwierają się dwie alternatywne drogi:

    albo zostają wykorzystane (mobilized) do pozytywnych celów dydaktycznych (np. Auschwitz, Hiroszima, District Six [w Kapsztadzie – Ł.B.]), albo – jeśli takie miejsca nie mogą być przepracowane kulturowo (culturally rehabilitated) i przez to opierają się włączeniu w wyobraźnię narodową (np. nazistowskie i sowieckie pomniki i architektura) – są usuwane (erased).6

    8Tę alternatywę rozwinął Piotr Piotrowski w artykule Traumatofilia i traumatofobia. Nowe muzea w Nowej Europie, w którym zdefiniował dwie tytułowe postawy: traumatofilię jako pragnienie upamiętnienia i przepracowania negatywnego dziedzictwa oraz traumatofobię jako postawę jego odrzucenia i wyparcia7.

    9Korzystając z tego słownika, chciałbym przyjrzeć się projektowi niedoszłego Muzeum Pamięci Komunizmu SocLand, które w pierwszej dekadzie XXI wieku planowano powołać w podziemiach Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Interesują mnie zasadniczo dwie kwestie: po pierwsze, dlaczego muzeum to miało powstać, i po drugie, dlaczego jednak nie powstało. Spór o SocLand i jego siedzibę traktuję przy tym jako świadectwo konfliktu wspólnot interpretacyjnych różniących się zarówno oceną dziedzictwa okresu Polski Ludowej, jak i wizjami zagospodarowania tego dziedzictwa po 1989 roku.

    Traumatofobia i traumatofilia

    10Bodaj najbardziej rozpoznawalnym członkiem wspólnoty interpretacyjnej postrzegającej Pałac Kultury i Nauki jako negatywne dziedzictwo i zarazem – zgodnie z paradygmatem traumatofobicznym – domagającej się rozbiórki budynku jest były marszałek Sejmu Radosław Sikorski, który jeszcze jako minister spraw zagranicznych regularnie przypominał na sali sejmowej i w mediach, że w miejscu pałacu marzy mu się park z jeziorem8.

    11Wzorem do naśladowania chętnie przywoływanym przez zwolenników takiego podejścia wobec warszawskiego Pałacu Kultury i Nauki są losy soboru pw. Aleksandra Newskiego, co trafnie zestawiła Agnieszka Haska w swoim artykule w tomie Pałac Kultury i Nauki. Między ideologią a masową wyobraźnią9. Sobór, wybudowany przez Rosjan na przełomie XIX i XX wieku na warszawskim placu Saskim, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości uznano za symbol dominacji carskiej Rosji i rozebrano w połowie lat 20. Stronnicy opcji rozbiórkowej wskazują, że na zasadzie analogii po 1989 roku powinniśmy (byli) rozprawić się z Pałacem Kultury w ten sam sposób. Nawiasem mówiąc, w argumentacji stosowanej w tych porównaniach przeważnie nie bierze się pod uwagę ani oficjalnego powodu rozebrania soboru (jeśli wierzyć zachowanej dokumentacji, gmach groził katastrofą budowlaną), ani paradoksów ówczesnej sytuacji międzynarodowej (niszczenie cerkwi, choć oddalało dziedzictwo Rosji carskiej, przypominało ówczesne działania Rosji radzieckiej).

    12Przesłaniem pozytywnym wszelkich destrukcyjnych wobec PKiN stanowisk rozbiórkowych jest misja stworzenia, względnie odzyskania „prawdziwego” centrum Warszawy, wyrażająca się w różnych wizjach nowego zagospodarowania terenu, na którym stoi pałac. Wszystkie one sprowadzają się do zmiany – a nie zniesienia – warszawskiej mimikry ze „wschodniej” (socrealistycznej, radzieckiej, moskiewskiej) na „zachodnią”: a to na berlińską (Potsdamerplatz), a to na nowojorską („las wieżowców”, względnie po prostu las – „renaturalizacja terenu” w stylu Central Parku), a to na… krakowską (plac Defilad musi tętnić życiem jak rynek). Nawet wydawałoby się wybitnie lokalna wizja odbudowy przedwojennego warszawskiego city jest ubrana w legendę „Paryża Północy”, a tym samym czyni punktem odniesienia (obiektem pożądania?) również stolicę Francji, i to w wersji belle époque, gdy była dla Europy „stolicą dziewiętnastego wieku” (Walter Benjamin).

    13Na tym tle za łagodną, bo obywającą się bez rozbiórki pałacu, formę traumatofobii wobec niego można uznać liczne propozycje zabudowy otoczenia PKiN drapaczami chmur, które miałyby tchnąć w tę przestrzeń „wielkomiejskiego ducha” i nieco zasłonić problematyczny budynek. Najdalej idącą spośród tych wizji zawierał – wyłoniony w 1992 roku spośród 297 prac zgłoszonych w międzynarodowym konkursie architektonicznym zorganizowanym przez miasto – projekt zagospodarowania tego terenu autorstwa Bartłomieja Biełyszewa i Andrzeja Skopińskiego. Architekci zaproponowali wytyczenie wokół Pałacu Kultury kolistego bulwaru, przy którym postawiono by nowe budynki mieszkalne, biurowe i usługowe o zróżnicowanej wysokości10. Projekt ten, poddawany kolejnym modyfikacjom11, przez niemal całe lata 90. XX wieku ogniskował nie tylko spory o PKiN, lecz także dyskusje o przyszłym kształcie i funkcjach „ścisłego centrum” Warszawy. Historyk sztuki Waldemar Baraniewski pisze w tym kontekście na kartach swojego niedawno wydanego opracowania Pałac w Warszawie o „nieubłaganej centralności” PKiN12.

    14Dzisiaj, gdy dla tego rejonu miasta przyjęto już (też zresztą kilkakrotnie zmieniane) oficjalne plany zagospodarowania przestrzennego, z tamtej wizji koncepcyjnej pozostało przede wszystkim ogólne założenie zabudowy otoczenia Pałacu Kultury nowymi budynkami przy jednoczesnym zachowaniu samego gmachu PKiN w niezmienionym kształcie. Krytycy takich „półśrodków” zwracają uwagę, że obudowanie pałacu nowymi konstrukcjami mogłoby podkreślać jego rolę, zamiast ją neutralizować. Z drugiej strony ewentualna rozbiórka budynku wcale nie musiałaby kończyć sporów na jego temat ani wygaszać pamięci o nim.

    Jeśli więc za lat sto, powiedzmy, największy plac w Europie [plac Defilad – Ł.B.] ponownie zmieni się w ulice, pewna jestem, że gdzieś tam znajdzie się napis: „W tym miejscu ulicy Złotej był środek Pałacu Kultury”13

    15– pisała w 1995 roku Marta Zielińska na kartach książki Warszawa – dziwne miasto, sugestywnie szkicując hipotetyczny rozwój wypadków po zburzeniu pałacu.

    * * *

    16Postawą symetryczną do traumatofobii w koncepcji Piotrowskiego jest traumatofilia manifestująca się w pragnieniu przypomnienia i przepracowania dziedzictwa uznanego za negatywne.

    17Liderem takiej postawy wobec Pałacu Kultury można określić Czesława Bieleckiego, jednego z pomysłodawców (obok Andrzeja Wajdy i Jacka Fedorowicza14), zdeterminowanego promotora i głównego architekta niedoszłego Muzeum Pamięci Komunizmu SocLand, które planował w różnych wariantach od lat 90. XX wieku. W ostatecznej wersji siedzibę muzeum zaprojektował już w XXI wieku wraz z zespołem (Czesław Bielecki, Andrzej Budek, Maria Twardowska, Joanna Gromadowska, Lenka Cederbaum, współpraca: Marek Wiśniewski, Monika Rembikowska, Marcin Gutowski) w przeznaczonych do adaptacji pomieszczeniach piwnicznych Pałacu Kultury i Nauki od strony głównego, wschodniego wejścia, rozszerzonych o nowe podziemne Forum Wolności między pałacem a miejscem po trybunie honorowej na placu Defilad (sama trybuna byłaby przeniesiona do ekspozycji). Tak zlokalizowane Muzeum Komunizmu miałoby nie tylko pokazywać siłę, trwanie i rozkład „jedynej zrealizowanej utopii, która ogarnęła pół świata na pół wieku”15, lecz także przypominać historię gmachu, podkreślać jego kontrowersyjny charakter i tłumaczyć krytycznym kontekstem skandal jego trwania, mimo że „czasy się zmieniły”.

    18W opublikowanym na stronie internetowej pracowni architektonicznej Czesława Bieleckiego opisie ostatecznej, przeznaczonej do realizacji koncepcji muzeum czytamy:

    Ideą SocLandu, czyli Muzeum Pamięci Komunizmu, jest umieszczenie go w podziemiach stalinowskiego [podkr. – Ł.B.] Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie.
    Multimedialne, nowoczesne muzeum, umieszczone w podziemiach, wykorzysta jako scenerię autentyczną PRL-owską stylistykę Pałacu i pozwoli przekształcić go z symbolu komunizmu w symbol antykomunizmu [podkr. – Ł.B.].
    Idealną przestrzenią, która nie musi sztucznie odtwarzać atmosfery tamtych lat, są podziemia PKiN-u, zbudowane z grubych, żelbetowych murów, tworzących klaustrofobiczny labirynt.
    Przestrzeń ekspozycyjna ma być zorganizowana wokół podziemnego Forum Wolności. W podziemiach znajdzie się również rozebrana i przeniesiona tam Trybuna Honorowa dla wodzów proletariatu, która do dziś stoi na placu Defilad. Na placu przed Pałacem zaplanowano także miejsce na obalony pomnik Stalina [podkr. – Ł.B.], którego obcięta głowa spoczywać będzie na posadzce Forum Wolności i będzie widoczna przez szklany świetlik.16

    19W okresie, gdy prezydentem Warszawy był Lech Kaczyński (2002– 2006), założona przez pomysłodawców instytucji fundacja SocLand podpisała z miastem porozumienie w sprawie współpracy przy tworzeniu muzeum, a Czesław Bielecki nieodpłatnie przekazał urzędowi miasta pełną dokumentację projektową inwestycji. Wydawało się, że realizacją projektu była zainteresowana także kolejna prezydent Warszawy, Hanna Gronkiewicz-Waltz (pierwsza kadencja 2006–2010), zwłaszcza że pod jej rządami działał także zespół miejskich urzędników ds. budowy tego muzeum, powołany jeszcze przez jej poprzednika17. Jej nastawienie zmieniło się chyba dopiero wtedy, gdy Czesław Bielecki wystartował w wyborach samorządowych jesienią 2010 roku jako bezpartyjny kandydat na prezydenta Warszawy, wspierany przez Prawo i Sprawiedliwość (zajął wówczas drugie miejsce, fotel prezydenta utrzymała Hanna Gronkiewicz-Waltz).

    20Tak czy inaczej latem 2011 roku, w niecały rok po przegranych dla Bieleckiego i wygranych dla Gronkiewicz-Waltz wyborach samorządowych, formalnie odstąpiono od realizacji SocLandu. Oficjalnie: „w związku ze spowolnieniem gospodarczym, uniemożliwiającym podjęcie przez Miasto zobowiązań związanych z powołaniem nowej instytucji kultury”18.

    Trauma nie dla wszystkich

    21Badanie wiarygodności uzasadnień tłumaczących decyzję warszawskiego magistratu o rezygnacji z utworzenia Muzeum Pamięci Komunizmu SocLand mogłoby zbliżyć się do publicystyki dziennikarskiej na temat wojny polsko-polskiej, względnie do spekulacji na temat tego, jak osobiste animozje między politykami wpływają na planowanie przestrzenne i kształtują politykę wobec dziedzictwa kulturowego. Spróbuję jednak poszukać takich wyjaśnień, które pozwolą ocenić projekt muzeum SocLand i decyzję o zaniechaniu jego budowy w szerszym kontekście społeczno-kulturowym, a nie tylko przez pryzmat domniemanych intencji autorskich (autora projektu i autorki decyzji).

    22W perspektywie społeczno-instytucjonalnej podstawowym problemem projektu Muzeum Pamięci Komunizmu jest fakt, że nie powstał na żadne oficjalne zamówienie, lecz jest w pełni autorską wizją architekta (i jego zespołu), co w przypadku gmachów użyteczności publicznej, w tym architektury muzealnej, jest niezwykłą rzadkością. Co prawda podziwiamy niepowtarzalne siedziby Muzeum Żydowskiego w Berlinie czy Muzeum Guggenheima w Bilbao jako samodzielne dzieła sztuki (architektonicznej) i zapewne łatwiej kojarzymy projektantów tych budynków (odpowiednio Daniela Libeskinda i Franka O. Gehry’ego) niż autorów jakichkolwiek prac prezentowanych w ich wnętrzach, nie zmienia to jednak faktu, że propozycje obu architektów powstały „na zlecenie”, to znaczy w odpowiedzi na uprzednio zdefiniowane przez organizatorów muzeum potrzeby, i zostały wyłonione w drodze konkursu (Berlin) lub powierzenia (Bilbao). Tymczasem Czesław Bielecki z własnej inicjatywy zaprojektował obiekt publiczny (również pod względem przyszłego finansowania), i to na działce, do której nie miał żadnych praw (gdyby miał, mógłby powołać muzeum prywatne) i na zagospodarowanie której nie wygrał żadnego konkursu ani przetargu (miasto nie planowało tam bowiem żadnej nowej inwestycji). Sprawie przyglądał się zresztą Urząd Zamówień Publicznych, a rozstrzygnięcia sądowe były dla pomysłodawców Muzeum Komunizmu niekorzystne19. W perspektywie historyczno-kulturowej możemy z kolei postawić tezę, że muzeum SocLand nie powstało z tego samego powodu, dla którego nie zburzono dotychczas Pałacu Kultury i Nauki. Lobby traumatofobiczne i traumatofiliczne, choć wnioski z „lektury” wynoszą przeciwstawne, to jednak wspólnie odczytują „tekst” pałacu jako jaskrawy przykład negatywnego dziedzictwa PRL-u i są w tej lekturze grupami mniejszościowymi. Co więcej, żadna z tych wspólnot nie ma też wystarczającej mocy sprawczej (politycznej), by do swoich argumentów przekonać przedstawicieli tzw. milczącej większości, podzielających w sprawie pałacu „zdroworozsądkową” racjonalność. Pałac Kultury i Nauki wraz z sąsiadującym z nim placem Defilad, choć wyposażony przez twórców w silny ładunek ideologiczny20 i często odczytywany jako „niechciany dar”, pomnik wymuszonej przyjaźni, symbol radzieckiej dominacji21, nigdy nie był wyłącznie nośnikiem znaczeń, „semioforem” (Krzysztof Pomian). Dzisiaj zapewne bardziej niż wpis do rejestru zabytków (2007) to właśnie głęboka „użyteczność” tego gmachu – jako biurowca, siedziby wielu instytucji nauki i kultury, masztu antenowego i centrum targowo-konferencyjnego – przesądza o tym, że głosy nawołujące do jego zburzenia lub „zamiany w symbol antykomunizmu” (Czesław Bielecki), choć głośne, nieodosobnione i wypowiadane również przez wpływowe osoby ze świata polityki (casus Radosława Sikorskiego), zapewne nigdy nie przejdą ze sfery dyskursu do sfery performansu.

    23Zresztą dziedzictwo związane z pałacem, nie tylko w warstwie użytkowej, lecz także symbolicznej, wcale nie jest aż tak jednoznacznie negatywne, jak wydawałoby się to jego wrogom, owym „wspólnotowo ukonstytuowanym interpretatorom” (Stanley Fish), zarówno tym zorientowanym traumatofobicznie (dążącym do rozbiórki gmachu), jak i tym podzielającym traumatofilię (pragnienie upamiętnienia negatywnego dziedzictwa). Niezależnie od tego, jak bardzo na co dzień użyteczny, nawet w roli „semiofora” w codziennych praktykach „czytelniczych” wielu mieszkańców Warszawy pałac pozostawał bowiem przez wszystkie lata swego istnienia symbolem niejednoznacznym.

    24Jako broń ideologiczna był rozbrojony de facto, zanim naładowano go jakąkolwiek amunicją, i od początku był poddawany różnorakim praktykom przechwytywania i zabiegom oswajającym. Korzystając z terminologii Michela de Certeau, można powiedzieć, że odgórna strategia, którą reprezentował pałac (stalinowska kultura totalitarna), upadła, zanim gmach oddano do użytku, natomiast oddolne taktyki „radzenia sobie” z nim („żart «słabego» w porządku ustalonym przez «silnego»”22) towarzyszyły mu od początku budowy. Leopold Tyrmand, barwny uczestnik i baczny obserwator życia warszawskiej ulicy lat 50. XX wieku, takie wywrotowe wobec majestatu pałacu praktyki opisuje w swoim słynnym Dzienniku 1954. Pod datą 14 lutego (tj. niemal półtora roku przed oddaniem gmachu do użytku) odnotował:

    Ten wieżowiec – jak mówi się w terminologii sowieckiej architektury – został w swoim czasie, kiedy ogłoszono jego budowę, różnie przyjęty w Warszawie. Jedni widzieli w nim ciężką, rosyjską pięść, położoną na mieście, inni łamali ręce nad jego antywarszawską skalą, marksiści jąkali się z zachwytu, lud warszawski ochrzcił go z miejsca „Pekinem”, co stanowi dowcipny skrót jego nazwy, a jednocześnie pogardliwą popularną nazwę wielkiej, przeludnionej przedwojennej kamienicy czynszowej, która stoi na rogu Złotej i Żelaznej.23

    25Waldemar Baraniewski przypomina z kolei, że park założony w ramach zagospodarowania terenu wokół pałacu warszawiacy nazwali ironicznie „laskiem katyńskim”24.

    26Przykładów takiej oddolnej, politycznie wywrotowej toponomastyki przechwytującej sensy Pałacu Kultury i jego otoczenia zapewne było znacznie więcej i można by ich jeszcze poszukać. Zarazem znaleźć je dzisiaj będzie niełatwo (Baraniewski nie podaje żadnego przypisu), wymykają się bowiem wymogom udokumentowania. Nie dość, że w każdym miejscu i czasie przejawy tego typu folkloru miejskiego przeważnie pozostają niespisane, to jeszcze akurat taki „głos ulicy Warszawy lat 50.” – formułowany w opozycji do kultury dominującej – mógł zostać przywołany tylko w tych źródłach z epoki, które funkcjonowały poza oficjalnym obiegiem książek i prasy, czyli zasadniczo w literaturze dokumentu osobistego (przypadek dziennika Tyrmanda).

    27Łatwiej zrekonstruować oficjalne działania władz, a te również, w sposób zamierzony lub nie, neutralizowały wymowę architektury Pałacu Kultury i Nauki. Latem 1955 roku, w tydzień (!) po oddaniu budynku do użytku, po placu Defilad dumnie maszerowały barwne korowody uczestników V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów, sam zaś festiwal był, jak wiadomo, pierwszą jaskółką odwilżowych zmian, które miały wkrótce w Polsce nastąpić. Nieco ponad rok później, w październiku 1956 roku, podczas słynnego wiecu na placu przed pałacem Władysław Gomułka zapowiedział tłumom warszawiaków nową drogę do socjalizmu, co spotkało się z entuzjastycznym poparciem trzystu tysięcy uczestników zgromadzenia25.

    28Wkrótce po odwilży politycznej rozpoczęła się także kontrofensywa architektoniczna. W całej Polsce odstąpiono od socrealizmu, by zastąpić go czymś, co ostatnio coraz częściej i chętniej nazywane jest – za Adamem Miłobędzkim – socmodernizmem26. W bezpośrednim otoczeniu PKiN najbardziej wymownym symbolem tej przemiany jest tak zwana ściana wschodnia, czyli zbudowany w latach 60. XX wieku wielofunkcyjny zespół architektoniczno-urbanistyczny, tworzący wschodnią pierzeję ulicy Marszałkowskiej naprzeciwko pałacu. W skład tego założenia weszły między innymi trzy wieżowce mieszkalne, domy towarowe, kino z ekranem panoramicznym, pawilon restauracyjny i łączący je pasaż pieszy. Różnica architektury wyraża się tutaj nie tylko w odmiennej estetyce (przeszklone elewacje, okładziny z płyt aluminiowych, oszczędność detalu), lecz także w programie funkcjonalnym, uwzględniającym nowe myślenie o przeznaczeniu śródmieścia Warszawy.

    Ściana wschodnia to architektura życia codziennego i czasu wolnego „zwykłych ludzi”, przywracająca funkcje mieszkalne, handlowo-usługowe i rekreacyjne w przestrzeni uprzednio podporządkowanej potrzebom instytucji publicznych i politycznej celebrze. Tego rodzaju koncentracja programu handlowego w samym centrum wielkiego miasta i związania go z dużym zapleczem gastronomiczno-rekreacyjnym wysuwa warszawską realizację na czoło wszystkich tego rodzaju inwestycji w Polsce27

    29– pisał o ścianie wschodniej na początku lat 70. XX wieku ówczesny redaktor naczelny miesięcznika „Architektura”, architekt, urbanista i historyk sztuki Tadeusz Przemysław Szafer, który podkreślał przede wszystkim wyjątkowość pasażu poprowadzonego środkiem założenia:

    obie pierzeje ulicy pieszej, przebiegającej na tyłach domów towarowych wzdłuż ulicy Marszałkowskiej, tworzą jedno efektowne pasmo wystaw i urządzeń handlowych. Zadaszenia, ażurowe wiaty i klomby kwiatów składają się na specyficzny charakter tej nowej w Warszawie i mającej niewiele odpowiedników tego typu na świecie – pieszej ulicy.28

    30Po 1956 roku Pałac Kultury i Nauki mógł być najwyżej epitafium stalinizmu i socrealizmu, dodatkowo rozbrajanym co jakiś czas takimi wydarzeniami, jak na przykład doroczny festiwal Jazz Jamboree (zorganizowany po raz pierwszy w 1958 roku, od roku 1965 odbywał się w Sali Kongresowej PKiN) czy msza na placu Defilad podczas pielgrzymki Jana Pawła II w 1987 roku. Codzienne „użycia” gmachu też zresztą miały niewiele wspólnego z oficjalną ideologią państwa i rządzącej nim partii. Jak pisze Konrad Rokicki w szkicu Kłopotliwy dar: Pałac Kultury i Nauki, „Pałac stał się awangardą nieuniknionych przemian obyczajowych”29 – w jednej z pałacowych restauracji odbywały się pierwsze w Polsce Ludowej wieczory ze striptizem, a pod koniec lat 80. XX wieku w pałacu otwarto pierwsze w powojennej Polsce kasyno30. Jak na ironię ostatnim, lecz może najbardziej wymownym akordem dekompozycji komunistycznej symboliki Pałacu Kultury i Nauki był odbywający się w styczniu 1990 roku w Sali Kongresowej XI Zjazd PZPR, podczas którego partię tę rozwiązano.

    Niedoszły SocLand

    31Tymczasem SocLand według projektu Czesława Bieleckiego z zespołem w równej mierze demaskowałby „niewłaściwe” pochodzenie i przeznaczenie budynku, co je umacniał i utrwalał. Zarówno dosłownie („na placu przed Pałacem zaplanowano także miejsce na obalony pomnik Stalina”), jak i metaforycznie – SocLand obalałby pomnik, którego nie było. Owszem, miał być. W marcu 1953 roku na fali uroczystości żałobnych po śmierci Stalina uchwałą Rady Państwa i Rady Ministrów PRL przemianowano Katowice na Stalinogród (nazwa obowiązywała do grudnia 1956 roku), budowanemu w Warszawie Pałacowi Kultury i Nauki nadano imię zmarłego, a na placu przed pałacem zaplanowano wzniesienie rzeczonego pomnika – jednak do postawienia tego monumentu nigdy nie doszło. Dla stalinowskiego „betonu” w PZPR propozycja Xawerego Dunikowskiego, któremu powierzono przygotowanie projektu rzeźby Chorążego Pokoju, okazała się niewystarczająco stosowna (za mało socrealistyczna), a gdy w ciągu kilku kolejnych lat „twardogłowi” przestali decydować o kanonach estetycznych, na stawianiu takiego pomnika nikomu już nie zależało.

    32Projektantom muzeum SocLand ten brak pomnika nie przeszkadzał – postawiliby go „od zera”, tyle że od razu w wersji skróconej o głowę („obcięta głowa spoczywać będzie na posadzce Forum Wolności i będzie widoczna przez szklany świetlik”).

    33Wizja obalonego i zdekapitowanego pomnika Stalina przed wejściem do Pałacu Kultury i Nauki może wydawać się tyleż makabryczna, co groteskowa, lecz wynika ona wprost z założeń leżących u podstaw projektu powołania Muzeum Pamięci Komunizmu w podziemiach pałacu. Stawką w tym przedsięwzięciu jest wszak „przekształcanie symbolu komunizmu w symbol antykomunizmu”, a w otoczeniu Pałacu Kultury istotnie brakuje odpowiednich (jednoznacznie „komunistycznych”) „nośników pamięci historycznej” (Marcin Kula), które można by symbolicznie przechwycić, aby zilustrować to przekształcenie. W skali odpowiedniej do widowiskowych, choć nieprzesadnie kosztochłonnych działań – dosłownie – wywrotowych są na przykład pomniki Adama Mickiewicza i Mikołaja Kopernika po bokach głównego wejścia, ale te akurat rzeźby – jako personifikacje Kultury i Nauki – raczej w tym przypadku nie wchodzą w grę. Można więc właściwie wybierać między niemal niemożliwym zburzeniem całego gmachu a niemal niezauważalnym zamazaniem napisów na okładce książki, którą trzyma w ręku mężczyzna wyrzeźbiony w kamieniu w jednej z kilkunastu wnęk budynku od strony ulicy Emilii Plater (napis „Stalin” zamazano jeszcze w okresie PRL-u, napisy „Marx”, „Engels”, „Lenin” pozostały na miejscu do dziś). W samym pałacu „dekomunizacji” dokonano po cichu już na przełomie lat 80. i 90. XX w., gdy kilka sal zmieniło patronów (np. Sala Dzierżyńskiego stała się Salą Starzyńskiego), a z holu głównego „w ciągu jednej nocy” usunięto Pomnik przyjaźni polsko-radzieckiej autorstwa Aliny Szapocznikow (czasem mówi się, że rzeźba „zniknęła”, bo pomnik zdemontowano bez udziału publiczności i mediów)31.

    34Muzeum Pamięci Komunizmu wprowadzałoby tu nową jakość. SocLand, z zachowanym w formie „trwałej ruiny” obalonym pomnikiem Stalina po dekapitacji przed wejściem byłby dobrze widocznym, a przez to skutecznym miejscem symbolicznego oddziaływania na pamięć zbiorowości, oczywiście na tyle, na ile jest to możliwe w przypadku narracyjnych muzeów historycznych. Nie każdy, rzecz jasna, dałby się przekonać do prezentowanej na ekspozycji wizji przeszłości, ale każdy mógłby się zapoznać z wyartykułowanym tu punktem widzenia wspólnoty „czytającej” PRL w interpretacji traumatofilicznej, a miarą sukcesu instytucji byłoby już samo poszerzanie pola refleksji w publicznej debacie nad przeszłością i animowanie tej debaty (a w konsekwencji być może przekonanie wspólnoty traumatofobicznej do porzucenia marzeń o rozbiórce pałacu).

    35Zajmujący się muzeum SocLand zespół urzędników ze Stołecznego Zarządu Rozbudowy Miasta zakończył działalność w 2011 roku, a zebrane eksponaty przekazano Muzeum Historycznemu m.st. Warszawy (dziś Muzeum Warszawy). Tymczasem konkurencyjne projekty zaczęły się rozwijać w Gdańsku (wystawa „Drogi do wolności”, z której wyewoluowało Europejskie Centrum Solidarności) i w Krakowie (Muzeum PRL-u w Nowej Hucie, które powołuje się zresztą na dorobek fundacji SocLand, ale przemilcza wkład Czesława Bieleckiego32). W samej Warszawie z inicjatywy firmy turystycznej Adventure Warsaw wiosną 2014 roku powstało prywatne „muzeum życia minionej epoki” Czar PRL, natomiast władze państwowe planują otwarcie Muzeum Ofiar Komunizmu w pomieszczeniach byłego aresztu śledczego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Czas działa więc zdecydowanie na niekorzyść inicjatywy założenia Muzeum Pamięci Komunizmu w podziemiach Pałacu Kultury i Nauki, jednak nie sposób jednoznacznie stwierdzić, czy kiedyś SocLand nie powstanie. Na stronie internetowej pracowni architektonicznej Czesława Bieleckiego status inwestycji nadal opisują bowiem wymowne słowa: „realizacja przerwana”33.

    36Projekt Czesława Bieleckiego stał się w ten sposób jedną z wielu podejmowanych w ostatnich latach w Warszawie inicjatyw muzealnych, które – z różnych powodów niezrealizowane, ale i nie całkiem odrzucone – istnieją tylko w trybie przypuszczającym, zasilając wyobraźnię warszawiaków i innych użytkowników miasta nigdy niezmaterializowanymi obrazami na pograniczu artystycznej wizji i auratycznego widma. Pod względem nasycenia przestrzeni wyobrażonej takimi fantazmatami sytuacja Warszawy jest być może wyjątkowa, ale muzealne „historie niedoszłe” można odnaleźć właściwie w każdej szerokości geograficznej i warto je badać w ich lokalnych wariantach. Analiza historii planowania i nieotwierania muzeów – możliwa do zastosowania wszędzie tam, gdzie wspólnoty interpretacyjne muzealizują swój obraz przeszłości – rzuca nowe światło na kwestie hegemonii kulturowej grup dominujących, społecznego konstruowania dziedzictwa, a także organizowania przestrzeni publicznych i nadawania im znaczeń.

    Notes de bas de page

    1 R. Sendyka, Miejsca pamięci – lektury krytyczne, w: Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, red. T. Szostek, R. Sendyka i R. Nycz, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2013, s. 206–222.

    2 Por. S. Fish, Zmiana, tłum. K. Abriszewski, w: tenże, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. A. Szahaj, Universitas, Kraków 2002, s. 251.

    3 Por. np. uwagi Aleidy Assmann na temat odciętych od świadomości wspomnień zdeponowanych w ciele i o afektach jako „cielesnych składnikach wspomnień”. A. Assmann, Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Universitas, Kraków 2009, s. 113.

    4 Por. J. Assmann, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, wstęp i red. naukowa R. Traba, Wydawnictwa UW, Warszawa 2008, szczególnie rozdz. Kultura pamięci, s. 45–101, oraz A. Assmann, Przestrzenie pamięci…, s. 101–142.

    5 L. Meskell, Negative Heritage and Past Mastering in Archaeology, „Anthropological Quarterly” 2002, vol. 75, no. 3, s. 558.

    6 Tamże.

    7 Por. P. Piotrowski, Traumatofilia i traumatofobia. Nowe muzea w Nowej Europie, w: 1968–1989. Momenty zwrotne w polityce i sztuce, red. C. Bishop i M. Dziewańska, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Warszawa 2009.

    8 Wpisana w wyszukiwarkę internetową Google fraza „Sikorski chce zburzyć Pałac Kultury” daje ponad 4700 wyników. Najwcześniejsze z nich pochodzą z 2008 roku, ale media najsilniej podchwyciły ten temat w 2009 roku, gdy okrągła rocznica zburzenia muru berlińskiego prowokowała pytania o to, co powinniśmy (byli) zburzyć w Polsce, żeby symbolicznie pożegnać komunizm. Druga fala medialnego zainteresowania architektonicznym ikonoklazmem ministra spraw zagranicznych zbiegła się w czasie z podsumowaniem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (sprawowanej w drugim półroczu 2011 roku). W styczniu 2012 roku podczas debaty sejmowej minister Sikorski zakończył swoje wystąpienie słowami: „Ponadto uważam, że w miejscu Pałacu Kultury powinien powstać park centralny dla Warszawy”. Cyt. za: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,10957240,Sikorski_nagle_podczas_debaty_W_miejscu_Palacu_Kultury.html [data dostępu: 23.05.2014].

    9 Por. A. Haska, Rozebrać czy zostawić? Sobór pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiego a Pałac Kultury, w: Pałac Kultury i Nauki. Między ideologią a masową wyobraźnią, red. Z. Grębecka i J. Sadowski, Nomos, Kraków 2007, s. 51–58.

    10 Por. K. Rokicki, Kłopotliwy dar: Pałac Kultury i Nauki, w: Zbudować Warszawę piękną… O nowy krajobraz stolicy (1944–1956), red. J. Kochanowski, Trio, Warszawa 2003, szczególnie rozdz. Co zrobić z Pałacem?, s. 198–212.

    11 Historię zmieniających się planów zagospodarowania otoczenia Pałacu Kultury i Nauki po 1989 roku przedstawił na łamach „Gazety Wyborczej – Stołecznej” Dariusz Bartoszewicz, por. tenże, Plac Defilad – 20 lat historii upadku centrum Warszawy, http://m.warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,106541,13139591,Plac_Defiladlat_historii_upadku_centrum_Warszawy.html [data publikacji: 5.01.2013; data dostępu: 25.08.2014].

    12 Por. W. Baraniewski, Pałac w Warszawie, Raster, Warszawa 2014, rozdz. Nieubłagana centralność Pałacu – projekty zmian po 1989 roku, s. 93–109.

    13 M. Zielińska, Warszawa – dziwne miasto, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 1995, s. 28.

    14 Czesław Bielecki powołał w 1999 roku wraz z Jackiem Fedorowiczem i Andrzejem Wajdą fundację SocLand, która prowadziła tymczasową działalność muzeum (wystawy czasowe, zbiórki eksponatów, publikacje). Po podpisaniu przez fundację porozumienia o współpracy z Urzędem m.st. Warszawy w 2004 roku odpowiedzialność za funkcjonowanie i rozwój muzeum przejęły zespoły zadaniowe powołane w strukturze Stołecznego Zarządu Rozbudowy Miasta. Por. B. Chomątowska, Pałac. Biografia intymna, Wydawnictwo Znak, Kraków 2015, rozdział Muzeum, s. 277–296.

    15 Por. SocLand. Muzeum Komunizmu (w budowie), katalog wystawy multimedialnej SocLand, scenariusz wystawy, książki oraz kierownictwo projektu C. Bielecki, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2003, s. 5.

    16 SocLand – Muzeum Pamięci Komunizmu w Warszawie, strona internetowa pracowni architektonicznej DIM’84 Dom i Miasto, http://www.dim.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=98&Itemid=78&lang=pl [data dostępu: 14.07.2015].

    17 Por. B. Chomątowska, Pałac…, s. 291 i nast.

    18 Ratusz zrezygnował z Muzeum Komunizmu, serwis TVN Warszawa, http://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,ratusz-zrezygnowal-z-muzeum-komunizmu,30869.html [data publikacji: 10.08.2011, data dostępu: 25.05.2014].

    19 Por. B. Chomątowska, Pałac…, s. 290.

    20 O intencjonalnym upolitycznieniu architektury Pałacu Kultury i Nauki pisano wielokrotnie zarówno na tle uwarunkowań powojennej odbudowy Warszawy, jak i wobec wyznaczników stalinowskiej kultury totalitarnej (i towarzyszącej jej sztuki realizmu socjalistycznego), z jej instrumentalnym, propagandowym wykorzystywaniem architektury i urbanistyki. Por. G.P. Bąbiak, Pomniki władzy w krajobrazie Warszawy XIX i XX wieku. Od Soboru Newskiego do stalinowskiego Pałacu Kultury, w: Pałac Kultury i Nauki, s. 31–50 oraz K. Rokicki, Kłopotliwy dar…, szczególnie rozdz. Symbolika Pałacu, s. 175–197. Szerzej na temat stalinowskiej kultury totalitarnej, choć również w kontekście powojennej przebudowy Warszawy, por. W. Tomasik, Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie „propagandy monumentalnej”, Leopoldinum, Wrocław 1999, oraz J. Sadowski, Między Pałacem Rad i Pałacem Kultury. Studium kultury totalitarnej, Libron, Kraków 2009.

    21 Argumenty w sporze o rolę Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie po 1989 roku rekonstruuje na podstawie polemik prasowych z lat 90. XX w. Agnieszka Haska w: Rozebrać czy zostawić?…

    22 M. de Certeau, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, tłum. K. Thiel-Jańczuk, Wydawnictwo UJ, Kraków 2008, s. 40.

    23 L. Tyrmand, Dziennik 1954. Wersja oryginalna, wstęp i oprac. H. Dasko, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, s. 193.

    24 Por. W. Baraniewski, Pałac w Warszawie…, s. 69.

    25 Por. K. Rokicki, Kłopotliwy dar…, s. 197.

    26 Na temat genealogii, znaczenia i popularności terminu „socmodernizm” por. J. Purchla, Od redakcji, „Herito” 2014–2015, nr 17–18, temat numeru: Socmodernizm w architekturze, s. 1.

    27 T.P. Szafer, Nowa architektura polska. Diariusz lat 1966–1970, Arkady, Warszawa 1972, s. 145.

    28 Tamże.

    29 K. Rokicki, Kłopotliwy dar…, s. 196.

    30 Por. tamże.

    31 Por. B. Chomątowska, Pałac…, s. 208 i 210.

    32 Por. Z historii starań o utworzenie Muzeum PRL-u, strona internetowa Muzeum PRL-u, http://www.mprl.pl/omuzeum/15/z-historii-staran-o-utworzenie-muzeum-prlu.html [data publikacji: 20.09.2014, data dostępu: 14.07.2015].

    33 Por. SocLand – Muzeum Pamięci Komunizmu w Warszawie, strona internetowa pracowni architektonicznej DIM’84 Dom i Miasto.

    Auteur

    • Łukasz Bukowiecki

      Instytut Kultury Polskiej, Uniwersytet Warszawski

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0

    Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

    Voir plus de livres
    Poetyka doświadczenia

    Poetyka doświadczenia

    Teoria – nowoczesność – literatura

    Ryszard Nycz

    2012

    Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci

    Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci

    Teresa Szostek, Roma Sendyka et Ryszard Nycz (dir.)

    2013

    Granice kontroli

    Granice kontroli

    Maszyneria władzy Jeremy Benthama

    Rafał Nahirny

    2018

    Ikonofilia

    Ikonofilia

    Francuska semiologia pikturalna i obrazy

    Andrzej Leśniak

    2013

    Powrót do świata

    Powrót do świata

    Dzieje uwagi w filozofii i literaturze XX wieku

    Zofia Król

    2013

    Kultura jako czasownik

    Kultura jako czasownik

    Sondowanie nowej humanistyki

    Ryszard Nycz

    2017

    Pamięć gatunków

    Pamięć gatunków

    Ponowoczesne dylematy atrybucji gatunkowej

    Grzegorz Grochowski

    2018

    Nieuchronny plagiat

    Nieuchronny plagiat

    Prawo autorskie w nowoczesnym dyskursie literackim

    Maciej Jakubowiak

    2017

    Etyka i pamięć o Zagładzie

    Etyka i pamięć o Zagładzie

    Katarzyna Liszka

    2016

    W stronę wirtualności

    W stronę wirtualności

    Praktyki artystyczne kina współczesnego

    Matylda Szewczyk

    2015

    Maszynerie afektywne

    Maszynerie afektywne

    Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet

    Monika Glosowitz

    2019

    Parateoria

    Parateoria

    Kalifornijska Szkoła z Irvine

    Ewa Bobrowska

    2013

    Voir plus de livres
    1 / 12
    Poetyka doświadczenia

    Poetyka doświadczenia

    Teoria – nowoczesność – literatura

    Ryszard Nycz

    2012

    Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci

    Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci

    Teresa Szostek, Roma Sendyka et Ryszard Nycz (dir.)

    2013

    Granice kontroli

    Granice kontroli

    Maszyneria władzy Jeremy Benthama

    Rafał Nahirny

    2018

    Ikonofilia

    Ikonofilia

    Francuska semiologia pikturalna i obrazy

    Andrzej Leśniak

    2013

    Powrót do świata

    Powrót do świata

    Dzieje uwagi w filozofii i literaturze XX wieku

    Zofia Król

    2013

    Kultura jako czasownik

    Kultura jako czasownik

    Sondowanie nowej humanistyki

    Ryszard Nycz

    2017

    Pamięć gatunków

    Pamięć gatunków

    Ponowoczesne dylematy atrybucji gatunkowej

    Grzegorz Grochowski

    2018

    Nieuchronny plagiat

    Nieuchronny plagiat

    Prawo autorskie w nowoczesnym dyskursie literackim

    Maciej Jakubowiak

    2017

    Etyka i pamięć o Zagładzie

    Etyka i pamięć o Zagładzie

    Katarzyna Liszka

    2016

    W stronę wirtualności

    W stronę wirtualności

    Praktyki artystyczne kina współczesnego

    Matylda Szewczyk

    2015

    Maszynerie afektywne

    Maszynerie afektywne

    Literackie strategie emancypacji w najnowszej polskiej poezji kobiet

    Monika Glosowitz

    2019

    Parateoria

    Parateoria

    Kalifornijska Szkoła z Irvine

    Ewa Bobrowska

    2013

    Accès ouvert

    Accès ouvert freemium

    ePub

    PDF

    PDF du chapitre

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque

    Acheter

    Édition imprimée

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    • amazon.fr
    ePub / PDF

    1 R. Sendyka, Miejsca pamięci – lektury krytyczne, w: Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, red. T. Szostek, R. Sendyka i R. Nycz, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2013, s. 206–222.

    2 Por. S. Fish, Zmiana, tłum. K. Abriszewski, w: tenże, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane, red. A. Szahaj, Universitas, Kraków 2002, s. 251.

    3 Por. np. uwagi Aleidy Assmann na temat odciętych od świadomości wspomnień zdeponowanych w ciele i o afektach jako „cielesnych składnikach wspomnień”. A. Assmann, Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Universitas, Kraków 2009, s. 113.

    4 Por. J. Assmann, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, wstęp i red. naukowa R. Traba, Wydawnictwa UW, Warszawa 2008, szczególnie rozdz. Kultura pamięci, s. 45–101, oraz A. Assmann, Przestrzenie pamięci…, s. 101–142.

    5 L. Meskell, Negative Heritage and Past Mastering in Archaeology, „Anthropological Quarterly” 2002, vol. 75, no. 3, s. 558.

    6 Tamże.

    7 Por. P. Piotrowski, Traumatofilia i traumatofobia. Nowe muzea w Nowej Europie, w: 1968–1989. Momenty zwrotne w polityce i sztuce, red. C. Bishop i M. Dziewańska, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Warszawa 2009.

    8 Wpisana w wyszukiwarkę internetową Google fraza „Sikorski chce zburzyć Pałac Kultury” daje ponad 4700 wyników. Najwcześniejsze z nich pochodzą z 2008 roku, ale media najsilniej podchwyciły ten temat w 2009 roku, gdy okrągła rocznica zburzenia muru berlińskiego prowokowała pytania o to, co powinniśmy (byli) zburzyć w Polsce, żeby symbolicznie pożegnać komunizm. Druga fala medialnego zainteresowania architektonicznym ikonoklazmem ministra spraw zagranicznych zbiegła się w czasie z podsumowaniem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (sprawowanej w drugim półroczu 2011 roku). W styczniu 2012 roku podczas debaty sejmowej minister Sikorski zakończył swoje wystąpienie słowami: „Ponadto uważam, że w miejscu Pałacu Kultury powinien powstać park centralny dla Warszawy”. Cyt. za: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,10957240,Sikorski_nagle_podczas_debaty_W_miejscu_Palacu_Kultury.html [data dostępu: 23.05.2014].

    9 Por. A. Haska, Rozebrać czy zostawić? Sobór pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiego a Pałac Kultury, w: Pałac Kultury i Nauki. Między ideologią a masową wyobraźnią, red. Z. Grębecka i J. Sadowski, Nomos, Kraków 2007, s. 51–58.

    10 Por. K. Rokicki, Kłopotliwy dar: Pałac Kultury i Nauki, w: Zbudować Warszawę piękną… O nowy krajobraz stolicy (1944–1956), red. J. Kochanowski, Trio, Warszawa 2003, szczególnie rozdz. Co zrobić z Pałacem?, s. 198–212.

    11 Historię zmieniających się planów zagospodarowania otoczenia Pałacu Kultury i Nauki po 1989 roku przedstawił na łamach „Gazety Wyborczej – Stołecznej” Dariusz Bartoszewicz, por. tenże, Plac Defilad – 20 lat historii upadku centrum Warszawy, http://m.warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,106541,13139591,Plac_Defiladlat_historii_upadku_centrum_Warszawy.html [data publikacji: 5.01.2013; data dostępu: 25.08.2014].

    12 Por. W. Baraniewski, Pałac w Warszawie, Raster, Warszawa 2014, rozdz. Nieubłagana centralność Pałacu – projekty zmian po 1989 roku, s. 93–109.

    13 M. Zielińska, Warszawa – dziwne miasto, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 1995, s. 28.

    14 Czesław Bielecki powołał w 1999 roku wraz z Jackiem Fedorowiczem i Andrzejem Wajdą fundację SocLand, która prowadziła tymczasową działalność muzeum (wystawy czasowe, zbiórki eksponatów, publikacje). Po podpisaniu przez fundację porozumienia o współpracy z Urzędem m.st. Warszawy w 2004 roku odpowiedzialność za funkcjonowanie i rozwój muzeum przejęły zespoły zadaniowe powołane w strukturze Stołecznego Zarządu Rozbudowy Miasta. Por. B. Chomątowska, Pałac. Biografia intymna, Wydawnictwo Znak, Kraków 2015, rozdział Muzeum, s. 277–296.

    15 Por. SocLand. Muzeum Komunizmu (w budowie), katalog wystawy multimedialnej SocLand, scenariusz wystawy, książki oraz kierownictwo projektu C. Bielecki, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2003, s. 5.

    16 SocLand – Muzeum Pamięci Komunizmu w Warszawie, strona internetowa pracowni architektonicznej DIM’84 Dom i Miasto, http://www.dim.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=98&Itemid=78&lang=pl [data dostępu: 14.07.2015].

    17 Por. B. Chomątowska, Pałac…, s. 291 i nast.

    18 Ratusz zrezygnował z Muzeum Komunizmu, serwis TVN Warszawa, http://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,ratusz-zrezygnowal-z-muzeum-komunizmu,30869.html [data publikacji: 10.08.2011, data dostępu: 25.05.2014].

    19 Por. B. Chomątowska, Pałac…, s. 290.

    20 O intencjonalnym upolitycznieniu architektury Pałacu Kultury i Nauki pisano wielokrotnie zarówno na tle uwarunkowań powojennej odbudowy Warszawy, jak i wobec wyznaczników stalinowskiej kultury totalitarnej (i towarzyszącej jej sztuki realizmu socjalistycznego), z jej instrumentalnym, propagandowym wykorzystywaniem architektury i urbanistyki. Por. G.P. Bąbiak, Pomniki władzy w krajobrazie Warszawy XIX i XX wieku. Od Soboru Newskiego do stalinowskiego Pałacu Kultury, w: Pałac Kultury i Nauki, s. 31–50 oraz K. Rokicki, Kłopotliwy dar…, szczególnie rozdz. Symbolika Pałacu, s. 175–197. Szerzej na temat stalinowskiej kultury totalitarnej, choć również w kontekście powojennej przebudowy Warszawy, por. W. Tomasik, Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie „propagandy monumentalnej”, Leopoldinum, Wrocław 1999, oraz J. Sadowski, Między Pałacem Rad i Pałacem Kultury. Studium kultury totalitarnej, Libron, Kraków 2009.

    21 Argumenty w sporze o rolę Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie po 1989 roku rekonstruuje na podstawie polemik prasowych z lat 90. XX w. Agnieszka Haska w: Rozebrać czy zostawić?…

    22 M. de Certeau, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, tłum. K. Thiel-Jańczuk, Wydawnictwo UJ, Kraków 2008, s. 40.

    23 L. Tyrmand, Dziennik 1954. Wersja oryginalna, wstęp i oprac. H. Dasko, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, s. 193.

    24 Por. W. Baraniewski, Pałac w Warszawie…, s. 69.

    25 Por. K. Rokicki, Kłopotliwy dar…, s. 197.

    26 Na temat genealogii, znaczenia i popularności terminu „socmodernizm” por. J. Purchla, Od redakcji, „Herito” 2014–2015, nr 17–18, temat numeru: Socmodernizm w architekturze, s. 1.

    27 T.P. Szafer, Nowa architektura polska. Diariusz lat 1966–1970, Arkady, Warszawa 1972, s. 145.

    28 Tamże.

    29 K. Rokicki, Kłopotliwy dar…, s. 196.

    30 Por. tamże.

    31 Por. B. Chomątowska, Pałac…, s. 208 i 210.

    32 Por. Z historii starań o utworzenie Muzeum PRL-u, strona internetowa Muzeum PRL-u, http://www.mprl.pl/omuzeum/15/z-historii-staran-o-utworzenie-muzeum-prlu.html [data publikacji: 20.09.2014, data dostępu: 14.07.2015].

    33 Por. SocLand – Muzeum Pamięci Komunizmu w Warszawie, strona internetowa pracowni architektonicznej DIM’84 Dom i Miasto.

    Historie afektywne i polityki pamięci

    X Facebook Email

    Historie afektywne i polityki pamięci

    Ce livre est diffusé en accès ouvert freemium. L’accès à la lecture en ligne est disponible. L’accès aux versions PDF et ePub est réservé aux bibliothèques l’ayant acquis. Vous pouvez vous connecter à votre bibliothèque à l’adresse suivante : https://freemium.openedition.org/oebooks

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque Acheter ce livre aux formats PDF et ePub

    Si vous avez des questions, vous pouvez nous écrire à access[at]openedition.org

    Historie afektywne i polityki pamięci

    Vérifiez si votre bibliothèque a déjà acquis ce livre : authentifiez-vous à OpenEdition Freemium for Books.

    Vous pouvez suggérer à votre bibliothèque d’acquérir un ou plusieurs livres publiés sur OpenEdition Books. N’hésitez pas à lui indiquer nos coordonnées : access[at]openedition.org

    Vous pouvez également nous indiquer, à l’aide du formulaire suivant, les coordonnées de votre bibliothèque afin que nous la contactions pour lui suggérer l’achat de ce livre. Les champs suivis de (*) sont obligatoires.

    Veuillez, s’il vous plaît, remplir tous les champs.

    La syntaxe de l’email est incorrecte.

    Référence numérique du chapitre

    Format

    Bukowiecki, Łukasz. (2015). Wspólnoty interpretacyjne, negatywne dziedzictwo i niedoszłe muzea: przypadek Pałacu Kultury i Nauki po 1989 roku. In E. Wichrowska, A. Szczepan-Wojnarska, R. Sendyka, & R. Nycz (éds.), Historie afektywne i polityki pamięci (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.5300
    Bukowiecki, Łukasz. « Wspólnoty interpretacyjne, negatywne dziedzictwo i niedoszłe muzea: przypadek Pałacu Kultury i Nauki po 1989 roku ». In Historie afektywne i polityki pamięci, édité par Elżbieta Wichrowska, Anna Szczepan-Wojnarska, Roma Sendyka, et Ryszard Nycz. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2015. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.5300.
    Bukowiecki, Łukasz. « Wspólnoty interpretacyjne, negatywne dziedzictwo i niedoszłe muzea: przypadek Pałacu Kultury i Nauki po 1989 roku ». Historie afektywne i polityki pamięci, édité par Elżbieta Wichrowska et al., Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2015, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.5300.

    Référence numérique du livre

    Format

    Wichrowska, E., Szczepan-Wojnarska, A., Sendyka, R., & Nycz, R. (éds.). (2015). Historie afektywne i polityki pamięci (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.5170
    Wichrowska, Elżbieta, Anna Szczepan-Wojnarska, Roma Sendyka, et Ryszard Nycz, éd. Historie afektywne i polityki pamięci. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2015. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.5170.
    Wichrowska, Elżbieta, et al., éditeurs. Historie afektywne i polityki pamięci. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2015, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.5170.
    Compatible avec Zotero Zotero

    1 / 3

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    • Plan du site
    • Se connecter

    Suivez-nous

    • Facebook
    • X
    • Flux RSS

    URL : http://wydawnictwo.ibl.waw.pl

    Email : sekretariat@ibl.waw.pl

    Adresse :

    ul. Nowy Świat 72

    00-330

    Warszawa

    Pologne

    OpenEdition
    • Candidater à OpenEdition Books
    • Connaître le programme OpenEdition Freemium
    • Commander des livres
    • S’abonner à la lettre d’OpenEdition
    • CGU d’OpenEdition Books
    • Accessibilité : partiellement conforme
    • Données personnelles
    • Gestion des cookies
    • Système de signalement