Monomania religiosa
p. 151-154
Texte intégral
1Zofia Krzystowska, 21 lat wieku licząca, służąca niezamężna, krępej i krzepkiej budowy ciała, wzrostu małego, twarzy pełnej, czerwonej, wyrazem nieprzyjemnym, w pół dzikim nacechowanej, ze wzrokiem błędnym niepewnym i grubymi ustami. Badana pod względem cierpień fizycznych, oświadczyła, iż odbyła ospę naturalną, dalej odrę i że parę razy reumatyzmowi w całym niemal ciele podlegała. Czyszczenia miesięczne należycie i bez bólów odbywała, teraz zaś od trzech miesięcy takowe wstrzymanymi zostały. Śladów choroby kołtunowej (której matka podlegała), skrofulicznej, robacznej i wyrzutów skórnych nie przedstawia; tak więc ani sama, ani jej matka nie przypomniały sobie żadnej w dzieciństwie przebytej niemocy, z której by jakiekolwiek chorobliwe następstwa wywiązać się mogły. Wyznała, iż w młodocianym wieku namiętnie uległa samogwałtowi, którego i teraz całkiem nie zaniechała. Będąc z natury ponurą i na wszystko obojętną, owładnęły jej umysł rozmyślania religijne, częste modlitwy i spowiedzi w połączeniu wszelako z marzeniami i urojeniami, których przedmiotem były złośliwe podszepty czarta. Te urojenia coraz gwałtowniej ogarnęły jej chwiejący umysł, pobożne praktyki oprzeć im się nie zdołały, łączyły się z napływami krwi do głowy i miednicy, stąd sny niespokojne, widziadła i lubieżne pokuszenia. Doznawała niekiedy uczucia ciężaru i naprężenia w dole brzucha, miotaną była niejakim wzburzeniem w żywocie1, a przy wzmaganiu się popędu płciowego brakło jej czy odwagi, czy zdarzenia2, iż z mężczyzną nie dogadzała chuci. Atoli śledzenie lekarskie organów płciowych nie utwierdziło nas w przekonaniu o prawdzie jej wyznania, pochwa bowiem maciczna i jej wejście przedstawiało takie cechy, jakie tylko spółkowaniem zrządzone być mogły. Błona śluzowa te trzewy wyściełająca była mocno zaognioną, znaczną ilość śluzu białego wydzielającą, macica szczupła, nieco ku dołowi pochylona, z ustami wpół otwartymi; zresztą żadnych przypadłości chorobnych w tej okolicy nie dostrzeżono. Taki stan chorej spowodował jednego z lekarzy do oznaczenia jej niemocy: Affectio systematis tenui vergens versus furorem3.
2Niewydatność rysów choroby słusznie skłania lekarzy do oględnego jej mianowania. Obecnego wypadku nie można poczytać za czyste obłąkanie umysłu, bo chora posiada świadomość, wolną wolę, pamięć, sąd, zdanie, pojęcie i inne dary umysłu. Choroby części płciowych nie ma też wyraźnej, a zaburzenia w niektórych czynnościach tych organów u wszystkich niemal kobiet właściwe są przy odleglejszych chorobach.
3Tak zwane szaleństwo maciczne (nymphomania) nie przedstawia się tu we właściwym obrazie. Pożądliwość błędna, chwiejąca, połączona z zachwyceniem religijnym, różni się od żądzy koniecznie zaspokojonej, sprośnej wszetecznicy. Nie spostrzegliśmy w chorej ani wyrażeń bezwstydnych, ani łatwości w obnażeniu się, ani sromotnych wyuzdanych gestów, jakie Marc4, Pinel, Esquirol w poczet cech rozpoznawczych tej niemocy liczą. Przeciwne jest temu kilkuletnie jej trwanie, przeważne poszanowanie dla prawd i tajemnic religii, które w sercu tej nieszczęśliwej jeszcze nie wygasło.
4Chorobę obecną odnieść wypada do rodzaju częściowych obłąkań umysłu i nazwać można obłędem religijnym.
5Rokowanie w tym przypadku zawsze jest wątpliwym, wprawdzie niski jest stopień wykształcenia choroby, ale za to trwa długo i żadnego polepszenia dostrzec nie można, chociaż już w tej niemocy w domu różnych rad zasięgała i różne środki przedsiębrała.
6Po przyjęciu zamierzyliśmy uśmierzyć krwi porywczość, uśmierzyć jej napływy, rozpędzić zastałości. Przewód kiszkowy podrażnić i zabezpieczyć od zewnętrznych bodźców mózg i mlecz pacierzowy, i w tym celu w ciągu jej pobytu w szpitalu używaliśmy: baniek na kark i krzyż, pijawek na uda, moczenia nóg w ługu, synapizmów5 latających, kąpieli letnich ze zlewaniem głowy, wezykatorii6 na kark, a następnie maści Autenryta7, emetyku8 w podzielnej i pełnej dozie, bb. chenopodii9, Arniki, hellebori nigri10 i gratioli11; wszakże wszystko na próżno, bo gdy po leczeniu 6‑tygodniowym żadne polepszenie nie następowało i żadna różnica na ozdrowienie nie jawiła się, owszem stan choroby coraz gorszą zaczął przybierać postać, zwłaszcza iż chora, po nocach nie sypiając, w napadzie mogłaby dopuścić się jakiego gwałtu na innej chorej, w myśl przepisów ustawy szpitalnej, spisawszy protokół jej choroby, odesłaliśmy do zakładu obłąkanych.
7Jakkolwiek nie udało nam się uleczyć Krzystowskiej, jednak z ciągłego podawania środków heroicznych i czynionych w tym względzie obserwacji utwierdziliśmy tu postrzeżenia, iż obłąkani na umyśle, szczególnie wariaci, przedstawiają często odrętwienie systematu nerwowego, są nieczuli na środki wewnętrzne i zewnętrzne, potrzebują wielkich ilości środków nawet gwałtownie działających dla otrzymania skutków i miewają smak przewrotny. Nasza chora w ciągu doby wyżywała po 8 do 10 gran emetyku, dalej po trzy drachmy Extr. hellebori nigri albo też extr. gratiolae przepisywanej, a to wszystko nawet żadnego działania nie okazywało.
8Jan E. Ossakowski, Monomania religiosa, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 1851, t. XXV, posz. 1, s. 125–128.
Notes de bas de page
1 Żywot – dolna część brzucha, tu zapewne – macica.
2 Zdarzenie – tu: szczęście, powodzenie.
3 Affectio systematis tenui vergens versus furorem (łac.) – nieustające wzburzenie, w którym gniew łączy się z pokręceniem.
4 Charles Chrétien Henri Marc (1771–1840) – psychiatra francuski, biegły sądowy.
5 Synapizm (inaczej gorczycznik) – mieszanina z nasion tłuczonych gorczycy, mąki żytniej i wody, a czasem i octu, do zewnętrznego użycia. Może też oznaczać plaster (okład na bazie fragmentu tkaniny lub papieru) o podobnym składzie, opartym na nasionach gorczycy. Preparaty o działaniu rozgrzewającym, drażniącym.
6 Wezykatoria – zob. przypis 10 na s. 98.
7 Johann Heinrich Ferdinand von Autenrieth (1772–1835) – niemiecki lekarz. Pommade de Autenrieth to maść na bazie winianu potasu i smalcu o działaniu łagodzącym.
8 Emetyk – lek wywołujący wymioty.
9 Chenopodia (inaczej komosa) – rodzaj roślin, wówczas zaliczanych do lebiodowatych.
10 Hellebori nigri – ciemiernik biały, dawny surowiec farmaceutyczny o przypisywanym mu (szczegónie w starożytności) wielokierunkowym działaniu (leczenie szału); roślina trująca, o bardzo silnym działaniu drażniącym (wywołuje podrażnienia, owrzodzenia, krwawienia, biegunki, wymioty), zawiera glikozydy spowalniające pracę serca.
11 Gratiola (inaczej: konitrut błotny) – środek silnie drażniący, powoduje przekrwienie i stan zapalny błon śluzowych oraz zmiany skórne u zwierząt. W medycynie ludowej był stosowany jako środek przy chorobach skóry i hemoroidach.
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.