1Dnia 5 marca 1832 roku dano mi znać około południa, iż przywieziono do szpitala klinicznego oficera z nadzwyczajnymi symptomatami. Udałem się natychmiast na miejsce i znalazłem młodego człowieka mającego około 25 lat, chodzącego szybkim krokiem po sali i otoczonego swoimi towarzyszami. Spytany, co by mu było, porwał się z rozpaczą za piersi, mówiąc, iż czuje nadzwyczajną niespokojność i nudę. Oczy miał cokolwiek zakrwawione, spojrzenie srogie i dzikie, rzucał się na wszystkie strony, płakał i śmiał się konwulsyjnie na przemian. Puls mało był przyspieszony, dość mocny; bicie serca zwyczajne; oddech wolny, lecz częstym przerywany westchnieniem. Spluwał często na wszystkie strony. Zapytany, czy ma pragnienie, milczał, lecz towarzysze jego oświadczyli, iż miał bardzo mocne. Gdym więc kazał podać wody w kubku, porwał go drżącą ręką i przybliżył do ust skwapliwie, lecz w tym momencie wargi, twarz i całe ciało konwulsyjnie trząść się poczęły; gdy zaś sam kubek przechylił tak, iż cokolwiek wody na brzeg ust się dostało, wyrzucił tę wodę rozpierzchłą z okropnym wstrętem i drżeniem. Widząc więc wyraźne znaki wścieklizny (Hydropho­ bia1), zacząłem wypytywać się obecnych jego towarzyszów, azali nie był kiedy od psa lub innego zwierza ukąszony, lecz wszyscy zgodnie odpowiedzieli, iż nie był nigdy, sprowadzony potem jego służący potwierdził to samo, mówiąc: iż przed pięciu laty znalazł się był u niego pies wściekły, który pokąsał innego służącego, lecz nie tknął samego oficera. Chory zaś na podobne zapytanie milczał uporczywie. Gdym się więc wypytywał o inne powody teraźniejszej choroby, powiedziano mi tylko, iż miał zmartwienie z pobudek miłosnych; że przed trzema dniami, po zjedzeniu w gościnie wieczerzy, zaczął doświadczać zawrotu głowy, szumu w uszach, nudy i ściskania nadzwyczajnego w gardle. To ściskanie trwało aż dotąd tak mocne, iż się często oburącz chwytał za gardło i silił coś połknąć. Na szklankę z wodą patrzeć nie mógł i ze wstrętem i odwróceniem oczu odpychał od siebie; ale w nieprzezroczystym kubku podany napój silił się uchwycić ustami natychmiast, jednak ze zgrozą wyrzucał i ani kropli połknąć nie mógł. Kazałem więc natychmiast upuścić przy sobie funt2 krwi z ręki, która krew miała wejrzenie zwyczajne, a po której zdawało mi się, iż mógł cokolwiek wolniej oddychać. Przepisałem dwanaście gran3 emetyku4 (Tartras stibü et potassae5) w dwóch uncjach destylowanej wody z zaleceniem, aby mu, ile razy tylko będzie można, dawać po łyżeczce kawianej. Dla zobaczenia zaś, azali te symptomata nie są prosto spazmodyczne, kazałem natychmiast dać dwa grana opium, które połknął, lecz które najmniejszej nie sprawiły odmiany. Lewatywy dla wyprężania się, rzucania i niespokojności chorego dać nie było można. Dowiedziawszy się, iż lubił lulkę, kazałem mu ją podać; pociągnął razy kilka i rzucił od siebie. Gdym go znowu po niejakim czasie odwiedził i znalazł te same symptomata, a niespokojność daleko większą, dowiedziawszy się, iż wszystkie próby wlania mu emetyku były nadaremne, postanowiłem innym metalem czynność chorowitą systematu odmienić. Zaleciłem przeto wcierać co dwie godziny po dwie drachmy6 maści merkurialnej7 mocnej, aby tym metalem całe systema jak najprędzej nasycić, i zaleciłem dać znowu pod wieczór dwa grana opium, a skoro tylko będzie można, wlać cokolwiek w usta, dawać często po łyżeczce emetyku, nie opuszczając bynajmniej wcierania maści merkurialnej. Po kilku frykcjach8, które niemal nieprzerwanie trwały, udało się, lubo z wielką trudnością, wlać łyżeczkę. Odtąd emetyk był mu ciągle dawany z wcieraniem maści na przemian, co, lubo z wielką trudnością, udawało się wszelako. Nazajutrz chory był spokojniejszy, dawano mu rozczyn emetyku, który mógł coraz lepiej połykać; a dzień ten cały nie przestano ani na moment ciągle wcierać maści merkurialnej, której użyto kilka uncji, i razem podawać emetyku. Wszakże ani ten ostatni nie wzbudził womitów, ani maść merkurialna działała na dziąsła. Chory zaś wyraźnie się poprawiał. Ściskanie wprawdzie w gardle trwało, lecz połykanie coraz było wolniejsze. Można już było wlewać bez wielkiego gwałtu łyżeczkę emetyku; pod wieczór palił lulkę i połknął cokolwiek herbaty. Na noc dano znowu dwa grana opium, które wszelako mało snu sprawiły. Tak postępując aż do dnia szóstego, przestałem wątpić o uzdrowieniu chorego. Tego albowiem dnia już spał dosyć spokojnie, jadł cokolwiek i pił herbatę; paroksyzmy nudy i konwulsyjnego targania rzadko wracały, stolec tylko uporczywie był zaparty. Kazałem zaprzestać frykcji, emetyk tylko co trzy godziny, a dla uwolnienia żołądka kazałem dawać co dwie godziny łyżkę rabarbarowej tynktury9. Dnia ósmego chory zupełnie wyzdrowiał, a dziewiątego wesoły i czerstwy wyszedł ze szpitala.

2Ponieważ symptomy tej choroby zupełnie były takie, jakie po ukąszeniu od psa wściekłego (in Hydrophobia) widzimy; a wszelako nie można się było przekonać, ażeby chory był kiedykolwiek ukąszony, przeto nie mogę jej za co innego uważać, jak za wściekliznę bez ukąszenia (Hydrophobia spontanea), o której bytności aż dotąd powątpiewałem. Widziałem wprawdzie wstręt do wody dwa razy w gorączce (in Typho), a raz w zapaleniu szpiku pacierzowego (in Myelitide), ale to były proste symptomata, niestanowiące osobnej choroby, niepołączone z całym zbiorem objawień stanowiących prawdziwą wściekliznę, kiedy w tym przypadku właśnie ten zbiór symptomatów stanowił chorobę. Można by wprawdzie mieć podejrzenie, iż na wieczerzy, po której się choroba ta rozwinęła, była choremu dana trucizna jaka, ale to podejrzenie upada przez to, że chory nie sam jeden wieczerzał, a sam zachorował; na koniec gdyby i tak było, wypadałoby stąd wnieść, iż oprócz jadu zwierzęcego dającego wściekliznę i zaszczepionego przez ranę są i inne jady, które wprowadzone do żołądka wściekliznę sprawić mogą i taką nazywać by należało Hydrophobia a veneno10, czyli zaś jest jaki jad tego rodzaju, nie jest mi wiadomo.

3Że ta wścieklizna nie była płodem zaszczepionego jadu przez ukąszenie, przekonywam się i z tego, że uleczoną została; wątpię albowiem, ażeby choroba ta przez ukąszenie nadana mogła się kiedy wyleczyć. Mam wszakże zamiar, jeżeli mi się jeszcze prawdziwa nawinie wścieklizna, doświadczyć tego samego gwałtownego sposobu leczenia, ile że znalazłszy raz w zmarłym z tej okropnej choroby ciele wyraźne znaki zaognienia kanałów oddechowych (bronchia), miałem od dawna zamiar doświadczyć wielkich dóz emetyku, które mi się w krupie tak szczęśliwie udały.

4Że emetyk w tak wielkiej użyty dozie nie sprawił bynajmniej nudy ani womitu, to mię wcale nie dziwi, bo tego lekarstwa często podobnym sposobem i z takim samym skutkiem w innych chorobach używać zwykłem. Więcej by mię to zastanowiło, że wtarta tak ogromna ilość żywego srebra, i to w bardzo krótkim czasie, ust nie zairytowała bynajmniej, gdybym z doświadczenia nie wiedział, iż są przypadki, w których się ślinienia doczekać nie można, i że raz wzbudzoną saliwację11 użyty śmiało emetyk wstrzymuje12, a zatem, że dwa te metale razem wprowadzone w ciało czynność swoją przytępiać nawzajem mogą. Jakkolwiek bądź, nie śmiem powiedzieć z pewnością, czyli wyleczenie tu opisanej choroby przypisać mam żywemu srebru, czyli antymonowi13 lub połączonej czynności obydwóch. Chociaż albowiem czynność jednego zdaje się gasnąć przez użycie drugiego, mógłby wszakże ze wspólnej czynności obydwóch razem powstać jakiś nowy stan, jakaś nowa czynność organów, od której poszło zagładzenie chorowitego ich stanu i przywrócenie zupełnego zdrowia.

5Nie mogę też wspomnianej choroby uważać za jakiś stan tak nazywany nerwowy albo spazmodyczny, bo naprzód ten sposób tłumaczenia się i wyrażania zdaje mi się bardzo ciemny i nic nietłumaczący, po wtóre taki stan spazmodyczny, nerwowy lub histeryczny, jeżeli się komu tak nazywać podoba, jest przemijający, niestały, ustawicznie się zmieniający, czego w tym przypadku nie było. Taki stan byłby się dał uspokoić lub przynajmniej złagodzić przez opium, a byłby się rozdrażnił i pogorszył tak przez żywe srebro, jako i przez emetyk, kiedy tu wszystko się działo wcale inaczej. Cóż to więc było? Ponieważ ja zbiór tych chorowitych objawień widzę taki sam, jaki bywa we wściekliźnie następującej po ukąszeniu, więc chorobę tę nazywam wścieklizną bez ukąszenia (Hydrophobia spontanea). Jaki to zaś jest stan organicznego życia, który stanowi wściekliznę, tłumaczyć nie myślę.

6Jędrzej Śniadecki, Przypadek wścieklizny bez ukąszenia, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” 1837, t. i, posz.3, s.430–437.