Przypadek pomieszania zmysłów po zdjętym kołtunie
p. 140-145
Texte intégral
1Roku 1819 dnia 15 czerwca włościanin obywatela powiatu wiłkomierskiego o milę ode mnie mieszkający przywiózł córkę swoją, zdrowych zmysłów od kilku tygodni pozbawioną, prosząc, abym jej chorobę wyrozumiał i jeśli można jakimkolwiek sposobem poratował. Lecz gdy z ust jej nic pewnego wyczerpnąć nie mogłem, bowiem bez żadnego porządku i sensu wrzeszczała, na otaczających zelżywymi miotała słowy i dąsała się tak dalece, iż powrozami skrępowaną trzymać musiano, ojciec tedy tak przeszły, jako i teraźniejszy stan jej zdrowia następnie opisał. A naprzód, iż sam, będąc zawsze zdrowym, ożenił się z kobietą prawie ciągle chorą i na rozmaite cierpienia już to kości, już to krzyża uskarżającą się, której w rok po zamęściu wywinął się kołtun, wielkimi krzyża i krainy podłyżkowej1 poprzedzony bólami. We dwa lata później urodziła się mu córka, o której mowa. Ta przebywszy szczęśliwie ospę naturalną i odrę, cały wiek dziecinny najzdrowiej aż do roku siedemnastego przepędziła, w którym pierwszy raz ukazały się odchody miesięczne z wielkim bólem głowy połączone. Od tego czasu często na głowę, osobliwie na ból tępy we środku samego ciemienia i na mocny szum w obu uszach uskarżała się, lecz że te cierpienia przechodzące były, mniej zatem na nie zważała i nigdzie żadnej nie szukała rady. Rok temu będąc na weselu swojej przyjaciółki, gdy rozgrzana trunkiem i tańcami wychodziła z chaty po kilka razy dla ochłodzenia się i użycia świeżego powietrza, powróciwszy do domu, zaraz dreszczu całe ciało obejmującego na przemian z paleniem, mocnego głowy i członków wszystkich bólu doświadczać poczęła; słowem, wyraźna wywinęła się gorączka reumatyczna. Za użyciem jakiegoś ciepłego napoju po siedmiu dniach gorączka ustała, lecz bóle kości i głowy pozostały, do których dołączyły się jeszcze obfite poty, prawie zupełnie chorą wycieńczające, a jak ojciec powiadał, wonią nieprzyjemną mające; apetyt był mały, smak zepsuty, sił opuszczenie, słowem chora zupełnie osłabiona bez żadnych lekarstw i pomocy przez trzy miesiące podobnie cierpiała, w czasie których gdy dla niemocy swojej włosów czesać nie mogła, wywinął się znaczny kołtun ulgę chorobie przynoszący. Postrzegali nawet wszyscy, iż w miarę wzrastającego kołtuna, cierpienia zmniejszać się, a chora coraz więcej sił nabierać poczęła, tak dalece, iż po zupełnym jego wywinieniu się wszystkie cierpienia dawniejsze ustały i chora do czerstwego powróciła zdrowia. Z tak wywiniętym kołtunem przez pół roku chodziła wolna od wszelkich dolegliwości, ale wiek młody i chęć podobania się nie zgadzały się z tą nową głowy ozdobą, z której przyjaciółki jedne naśmiewać się, drugie ostrzyc, bez najmniejszej przeszłych cierpień obawy, radziły. Niedługo trzeba było nad tym pracować, wkrótce chora nasza, chcąc wszystkiego, co tylko jej licom uwłoczyć mogło, pozbyć się, pozwoliła sobie zdjąć kołtun i jedna z jej przyjaciółek przysługę tę uczynić podjęła się, a że to było latem, lekką tylko chustą głowę okryła, a tak zaziębieniu się i zamknięciu porów nową podała okazję. Jakoż w rzeczy samej, w nocy razu jednego wychodząc z chaty, wiatr mocno zawiał i chora na ból głowy nieznośny skarżyć się poczęła. Po kilkudniowym okropnym bólu wpadła w zamyślenie i melancholię, na żadne pytania nie odpowiadała, jak gdyby nie słyszała lub gdyby się do niej nie stosowały; twarz i oczy miała czerwone; gniew jakiś i nieukontentowanie na twarzy się malowały; ciągle była niespokojną i noce bezsenne trawiła. W stanie takim była przez dwa dni, na trzeci zaś rano wybiegła z chaty na pole, zaczęła mocno wrzeszczeć, a złowiona i spytana, dlaczegoby to czyniła, zamiast odpowiedzi poczęła niedorzecznie mówić, z rąk wyrywać się, odzież na sobie rozdzierać; słowem wszelkie znaki szaleństwa (mania saeviens2) widocznie okazały się, a wtenczas gdy już ani rodzice i krewni nie wiedzieli, co czynić, ani sąsiedzi poradzić nie umieli, po trzech tygodniach takich cierpień do mnie przywieziono. Chciałem z nią pomówić, ale nic wybadać się nie mogłem; na zadane pytania bynajmniej nie odpowiadała, lecz zupełnie czym innym zdawała się być zajętą; przestając tedy na takim przez ojca uczynionym opisie, przy tym uważając wiek jej młody, temperament krwisty, oczy zaiskrzone, puls regularny mocny, kazałem blisko funta krwi z nogi upuścić, a gdy stolec od kilku dni był zaparty i jak mi ojciec donosił, iż jego ciągło3 w tej chorobie doświadczała; kazałem dać zwyczajną enemę4; wewnątrz zaś przepisałem półtorej drachmy5 winianu potażu6 w funcie7 wody rozpuszczonego (solutio tartari tartarisati8). Na dzień po upuszczeniu krwi chora była cokolwiek spokojniejszą, oczy mniej czerwone i puls mniej mocny; widząc zatem, iż postępowanie z chorą sposobem przeciwzapalnym skuteczne było, dla większego jej uspokojenia kazałem dwanaście baniek począwszy od karku przez całą kolumnę pacierzową postawić, które obficie krew ściągnęły. Nazajutrz chora więcej jeszcze uspokoiła się, lecz stolec znowu się zatrzymał, dla rozwolnienia którego tę samą sól w podwojonej ilości przepisałem, lecz gdy okazała się bezskuteczną, mocniej zwalniające dałem lekarstwo, to jest co godzina po łyżeczce małej solucji9 pół drachmy ekstraktu z trudu lekarskiego10 (gra tiolae officinalis) w pięciu uncjach11 tynktury12 rabarbarowej; co ją kilka razy zwolniło, a nawet niemal do osłabienia. Po takim leczeniu uspokoiła się wprawdzie znacznie chora tak, iż związaną trzymać nie trzeba było; na nikogo nie rzucała się ani też dąsała; zmysły jednak zdrowe nie powracały, ustawicznie nieprzytomnie gadała, na pytania nie odpowiadała i wszystkę odzież aż do bezwstydności z siebie zrzucała. Udałem się tedy do podwinianu potażu i antymonu (tartar. emeticus), którego dziesięć gran13 w funcie wody rozpuścić i przez dzień wypić kazałem. Lubo pierwszego dnia nie womitowała, lecz gdy na drugi dzień równą ilość rozpuszczonego emetyku14 do wypicia dano, mocny i kilka razy powtórzony nastąpił womit. Zmysły atoli nie powracały, chora tylko zapytana, czy jej co nie boli, na wierzchołek głowy rękę kładła i na szum w uszach skarżyła się, zresztą stan jej w niczym się nie poprawił, w tymże samym czasie nastąpiło miesięczne czyszczenie się dosyć obfite. Czekałem cierpliwie, czyli po ukończeniu czasów nie okaże się jaka zmiana, lecz gdy żadnej poprawy nie doczekałem się, uciekłem się tedy powtórnie do emetyku, po którym nastąpiły gwałtowne womity, lecz bezskutecznie. Na koniec, gdym uważał, iż moje leczenie przez trzy tygodnie, prócz zmniejszenia gwałtowności paroksyzmów, niczego dokazać nie mogło, gdym zastanowił się nad tym, iż matka jej kołtun miała, gdym wreszcie zwrócił uwagę na nierozmyślne kołtuna zdjęcie, które wkrótce tę chorobę za sobą pociągnęło, tudzież na ból głowy i ustawiczny szum w uszach, kołtun, jeżeliby można było, przywrócić postanowiłem, a tym samym pomieszanie zmysłów oddalić spodziewałem się. W tym celu przepisałem pigułki z ekstraktu pietrasznika plamistego15 i siarki, których pięć, trzy razy na dzień, brać zaleciłem, przy tym dawałem do picia dekokt16, tak wielce w kołtunie zalecany, z barwinku17; na głowę zaś, żeby nic nie przeszkadzało wywijaniu się kołtuna, włożyć przykazałem czapeczkę ceratową, skropiwszy pierwej włosy winem. Lekarstw dopiero wspomnianych używając przez dwa tygodnie, postrzegłem, iż chora poczęła cokolwiek przytomniej rozmawiać, co przypisywałem skutecznemu ich działaniu, jakoż w rzeczy samej w trzecim tygodniu włosy zaczęły zbijać się i kołtunić, a cierpiąca, będąc już przytomniejszą, powiadała, iż w miarę wywijającego się kołtuna głowa przestawała boleć. Chora przez cały ten przeciąg czasu mocno potniała, osobliwie na głowie, pot lubo nie miał tego mocnego odoru, jaki w czasie wywijania się kołtuna czuć się daje, miał jednak zapach sobie właściwy i nieprzyjemny. Kołtun formować się począł następującym sposobem: naprzód włosy tuż przy skórze zaczęły się między sobą kręcić i zbijać tak, iż żadnym sposobem rozwinąć się nie dawały, nie zbijały się w powrozki, lecz razem w kupę zlane powlekały całą głowę (plica cespitosa Aliberti18); towarzyszyła ciągła temu wywijaniu się gorączka, niewielka wprawdzie, lecz na wieczór zawsze wzmagająca się. Chora już kiedy niekiedy tylko od rzeczy mówiła, i to przez paroksyzmy co drugi lub trzeci dzień; trzymać jej wszelako ani pilnować nie było potrzeby. Po odbytych takich ośmiu paroksyzmach co czwarty dzień nieprzytomność tylko powracała, ale coraz krócej trwała i łagodniejszą była, aż na koniec, kiedy w miesiąc po wywinieniu się kołtun już dosyć był znaczny, wszelkie paroksyzmy ustały, a chora, przyszedłszy do zupełnie zdrowych zmysłów, jeszcze przez miesiąc u mnie zostawała, ale gdym widział, iż wszystkie funkcje regularnie się odbywały i kobieta nic nie cierpiała, owszem z apetytem jeść, kolorów i ciała nabierać poczęła, przestrzegłszy ją zatem, aby włosów nie ucinała, ale owszem ciepło głowę utrzymywała, do domu uwolniłem. Widziałem ją później w parę miesięcy zupełnie zdrową z kołtunem znacznie powiększonym.
2Zastanawiając się nad tym przypadkiem, oczywistą zdaje się być rzeczą, iż wywinienie się pierwszego kołtuna będąc przeszkodzone, materia kołtunowa już raz do głowy zwrócona przez obraną od natury drogę, za odjęciem włosów nie mając gdzie przechodzić, a przez nastąpione wkrótce zaziębienie i porów zaniknięcie będąc zupełnie wstrzymaną, na błonach lub na samym mózgu osiadać musiała, a dotykając tak ważny organ, stracenia zdrowych zmysłów stała się przyczyną.
3Fryderyk Hechell, Przypadek pomieszania zmysłów po zdjętym kołtunie, „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Wileńskiego” 1821, t. ii, s. 336–344.
Notes de bas de page
1 Podłyżkowy (albo epigastryczny) – znajdujący się w części zwierzęcego organizmu, poniżej łyżki, czyli dołku piersiowego.
2 Mania saeviens (łac.) – mania dotkliwa.
3 Ciągło – ciągle, wciąż.
4 Enema (z gr.) – lewatywa.
5 Drachma – dawna jednostka wagi aptekarskiej, równa 3,732 grama.
6 Potaż – potas.
7 Funt – jednostka masy powszechna w Europie do XIX wieku, równa od 350 g do 560 g.
8 Solutio tartari tartarisati (łac.) – roztwór winianu.
9 Solucja – rozczyn, rozpuszczenie, roztwór.
10 Trud lekarski (dziś konitrut lekarski) – roślina rosnąca i na wilgotnym lądzie, i w wodzie, posiadająca właściwości lecznicze.
11 Uncja – dawna aptekarska jednostka wagowa warta 30 g.
12 Tynktura – lecznicza nalewka na substancjach roślinnych lub zwierzęcych.
13 Gran – dawna miara ciężkości równa jednemu ziarnku pieprzu lub ziarnku jęczmiennemu (zob. Słownik języka polskiego..., Wilno 1861, red. A. Zdanowicz i in., https://eswil. ijp.pan.pl).
14 Emetyk – lek wywołujący wymioty.
15 Pietrasznik plamisty – potoczna nazwa szczwołu plamistego, trującej rośliny z rodziny selerowatych.
16 Dekokt – napój leczniczy z wywaru ziół lub innych substancji.
17 Barwinek – roślina o zimotrwałych liściach i niebieskich kwiatach.
18 Plica cespitosa Aliberti (łac.) – fałd daraniowy Alibertego. Jan Ludwik Alibert (1766–1837) – lekarz francuski, profesor w paryskiej szkole lekarskiej, nadworny lekarz Ludwika XViii. Autor Précis théorique et pratique sur les maladies de la peau (1822) i Physiologie des passions (1825).
Auteur

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.