1. „Nie wiem, dlaczego posługuję się tym słowem «choroba»...”
p. 11-13
Texte intégral
1Jak tytuł Praktyki psychiatrii mógł znaleźć się w serii „Nowa Biblioteka Romantyczna”? Czy romantyzm, który wyrasta ze sprzeciwu wobec oświeceniowego rozumu, nie jest mową szaleństwa? Próbą przełożenia krytyki racjonalizmu na sferę doświadczenia? Poszukiwaniami związanymi z odmiennymi stanami świadomości, takimi jak hipnoza, narkotyczny trans, ekstaza? Poezja Nervala, Baudelaire’a, Hölderlina, proza Kleista i Hoffmanna wszystko to potwierdza. Równolegle jednak do tych prób wyartykułowania szaleństwa rodzi się wiedza, która ma za zadanie opisać je w terminach medycznych, przełożyć na określone jednostki chorobowe i ustalić środki zaradcze. Jednocześnie powołana zostaje instytucja odpowiedzialna za korygowanie owych nieprawidłowości, do których według psychiatrów sprowadza się szaleństwo – szpital dla obłąkanych.
2Oczywiście samo wyłączenie szaleńców ze społeczeństwa i umieszczenie ich w zamkniętej przestrzeni nie jest niczym nowym, nowością jednak jest to, że podstawą odosobnienia staje się wiedza medyczna, a zadanie zakładu dla obłąkanych przestaje się sprowadzać do sprawowania nadzoru nad jednostkami niebezpiecznymi dla otoczenia – chorych izoluje się od społeczeństwa, by – poprzez leczenie – społeczeństwu ich przywrócić.
3Gérard de Nerval swoje surrealne wizje poprzedza wyjaśnieniem: „Spróbuję [...] oddać wrażenia długiej choroby, która przetoczyła się cała w misteriach mego ducha; i nie wiem, dlaczego posługuję się tym słowem «choroba», bo – co się mnie tyczy – nigdy nie czułem się zdrowszym”1. Mowa szaleństwa, która odsłania „harmonie dotąd nieznane”, może wydawać się antytezą szaleństwa wyrażonego językiem medycznym, ale w rzeczywistości są one ze sobą nierozłącznie splecione. „Choroba” to cień, jaki ciągnie się zawsze za „szaleństwem romantycznym”; konflikt między jednostką a społeczeństwem opisany zostaje jako odstępstwo od normy.
4Tematem niniejszej antologii nie jest obłęd rozumiany w duchu Nervala. O nim traktowała w dużej mierze książka wydana w pierwszej serii „Biblioteki Romantycznej” – Ciemne drogi szaleń stwa Aliny Kowalczykowej. Autorami tekstów zamieszczonych tutaj są wyłącznie ci, którzy „posługują się tym słowem «choroba»”. Najczęściej lekarze – twórcy rozpraw naukowych, opisów przypadków, ocen sądowych. Ale nie tylko. To również urzędnicy państwowi, autorzy ustaw dotyczących funkcjonowania szpitali publicznych, a także zarządcy szpitali prywatnych. Chciałam uwzględnić w ten sposób różne sposoby funkcjonowania i wykorzystania wiedzy medycznej – pokazać, jak stawiano diagnozy, jak przebiegało przyjmowanie obłąkanych do szpitala, jak ich tam traktowano i na podstawie czego orzekano o niepoczytalności. Psychiatrię jednak chciałam potraktować jako jeden z języków służących projektowaniu i podtrzymywaniu społecznego ładu. Stąd decyzja, by do antologii nie włączać rozpraw z filozofii umysłu. Teoretyczne spory na temat siedliska choroby psychicznej interesowały mnie tu bowiem jedynie w tym stopniu, w jakim przekładały się na życie społeczne. Dlatego ostatecznie tytuł Praktyki psychiatrii wydał mi się lepszy niż po prostu Psychiatria. Tym bowiem, o czym traktuje niniejsza antologia, jest psychiatria rozumiana przede wszystkim jako instytucja; jako pewien zestaw praktyk, które – budując wiedzę o obłąkanych – realizują określoną wizję społecznego porządku.
5Nieco inny cel przyświecał temu wstępowi. Zatytułowany Wiek nierozumu, wiek psychiatrii, próbuje on nakreślić wybrane związki pomiędzy kulturą romantyzmu a nową nauką; stworzyć rodzaj mapy wspólnych obrazów, wyobrażeń i pojęć. Nie tyle zadać pytanie, czy to sztuka czerpała z medycyny, czy odwrotnie, ile wskazać na miejsca, gdzie granice między tymi językami stają się płynne, gdzie „choroba umysłowa” i „romantyczne szaleństwo” zamieniają się miejscami, gdzie podszywają się pod siebie, kradną sobie swoje maski i rekwizyty tak niezauważalnie, że wszelka logika imitacji – utrzymująca podział na oryginał i naśladownictwo – traci swoją moc.
Notes de bas de page
1 1 G. de Nerval, Sylwia i inne opowiadania, przeł. L. Choromański, Warszawa 1960, s. 7–8.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.