• Contenu principal
  • Menu
OpenEdition Books
  • Accueil
  • Catalogue de 15417 livres
  • Éditeurs
  • Auteurs
  • Facebook
  • X
  • Partager
    • Facebook

    • X

    • Accueil
    • Catalogue de 15417 livres
    • Éditeurs
    • Auteurs
  • Ressources numériques en sciences humaines et sociales

    • OpenEdition
  • Nos plateformes

    • OpenEdition Books
    • OpenEdition Journals
    • Hypothèses
    • Calenda
  • Bibliothèques

    • OpenEdition Freemium
  • Suivez-nous

  • Lettre d’information
OpenEdition Search

Redirection vers OpenEdition Search.

À quel endroit ?
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • ›
  • Współczesne badania nad polską literatur...
  • ›
  • Non omnis moriar?
  • ›
  • Część trzecia
  • ›
  • Bolesław Prus ogląda Euro 2012
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Liens vers le livre
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Formats de lecture

    Plan

    Plan détaillé Texte intégral 1. Co Bolesław Prus sądził o sporcie jako takim? 2. Co Bolesław Prus sądził o kwestiach związanych zprzynależnością narodową, takich jak „emigracja zdolności”, asymilacja, praca dla nowej ojczyzny 3. Co Bolesław Prus mógłby sądzić o aspekcie modernizacyjnym ipromocyjnym Euro 2012? Glossa A.D. 2018 Notes de bas de page

    Non omnis moriar?

    Ce livre est recensé par

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Bolesław Prus ogląda Euro 2012

    p. 201-220

    Texte intégral 1. Co Bolesław Prus sądził o sporcie jako takim? 2. Co Bolesław Prus sądził o kwestiach związanych zprzynależnością narodową, takich jak „emigracja zdolności”, asymilacja, praca dla nowej ojczyzny 3. Co Bolesław Prus mógłby sądzić o aspekcie modernizacyjnym ipromocyjnym Euro 2012? Glossa A.D. 2018 Notes de bas de page

    Texte intégral

    1W roku 2012 odbyły się mistrzostwa Europy w piłce nożnej (zwane w skrócie Euro 2012), współorganizowany przez Polskę wielki turniej piłkarski. Za każdym razem, gdy w mistrzostwach świata albo Europy uczestniczy polska reprezentacja, zalewani jesteśmy falą medialnych doniesień i tekstów budujących specyficzną narrację, która każe się zastanowić nad pytaniami m.in. o istotę patriotyzmu, o to, jaką rolę w jego kształtowaniu odgrywa sport, a także jak przekuwać emocje międzynarodowej rywalizacji w reakcje i postawy pozytywne, nie popadając w ksenofobię i szowinistyczny nacjonalizm. Tym razem, w związku z unikalną sytuacją, w której Polska odpowiadała za organizację tak wielkiej i doniosłej w skali europejskiej imprezy, doszły jeszcze rozważania o istocie modernizacji i jej pożądanych kierunkach, o tym, jak promować Polskę za granicą, i o tym, jak wyglądała polska tożsamość i jej znaki identyfikacyjne na tle innych nacji europejskich, a wreszcie to, jak widzieli nas przybysze z zagranicy – zwłaszcza ci ze „starej” Europy, do niedawna wyprzedzający nas w rozwoju cywilizacyjnym (bądź w wyobrażeniu o nim).

    2Na rok 2012 przypadał także jubileusz Bolesława Prusa. Ta koincydencja nie posłużyła pamięci XIX-wiecznego pisarza, bo miażdżąco przegrał on rywalizację o nakłady finansowe. Chciałbym jednak wyciągnąć z niej jakąś korzyść – połączyć oba te wydarzenia w jednym tekście, by – zderzając te pozornie bardzo od siebie odległe sfery – opowiedzieć o kilku wątkach w myśli Bolesława Prusa, które wysnułem, wertując teksty pisarza pod kątem pytania „co autor Lalki mógłby sądzić o Euro 2012”.

    3Brakuje powiązań najoczywistszych – za życia Prusa nie organizowano imprez sportowych o jakkolwiek porównywalnym rozmiarze, zasięgu i roli społecznej, sam pisarz w ostatniej dekadzie życia, gdy pojawiały się sportowe i parasportowe wydarzenia na większą skalę (m.in. nowożytne olimpiady i zjazdy sokole z pokazami gimnastycznymi) nie był nimi specjalnie zainteresowany295. Postaram się zatem poszukać odniesień nieco mniej oczywistych.

    1. Co Bolesław Prus sądził o sporcie jako takim?

    4Autor Placówki był zwolennikiem uprawiania sportów296, do których, jak pisał, „Należą [...]: gimnastyka. chodzenie pieszo, jazda konna, jazda na rowerze, łyżwiarstwo, fechtunek itp.”297. Pisał o nich jako istotnych dla rozwoju społeczeństwa zarówno w Szkicu programu w warunkach obecnego rozwoju, jak i w Najogólniejszych ideałach życiowych. Najwięcej uwag na ten temat, zarówno ogólnych, jak i szczegółowych, znajdziemy w Kronikach. Pośród wymienianych w jednej z nich „potrzeb najniższych i niezbędnych w społeczeństwie” na wysokim piątym miejscu jest „Doskonale prowadzone wychowanie fizyczne” [K t. 4, s. 52–53]298.

    5W często wyrażanych opiniach na ten temat nie pojawia się jednak (z niewielkimi wyjątkami) ani przyjemność, która miałaby płynąć z wysiłku fizycznego, ani frajda rywalizacji z innymi, ani wreszcie wątek śledzenia sportowej rywalizacji299. Sport ma wymiar czysto użytkowy – zwiększa ilość sił człowieka i, co za tym idzie, użyteczność całego społeczeństwa:

    Sport jest wówczas „użytecznym”, gdy uszczęśliwia ludzi, czyli – gdy przyczynia się do spotęgowania ich życia. Np. o gimnastyce wiadomo, że dzięki jej ręce i nogi pozyskują większą ilość tkanki muskularnej, objętość klatki piersiowej zwiększa się, zbyteczny tłuszcz znika z organizmu. Umiarkowana więc gimnastyka jest użyteczną.

    Tymczasem rower, ale – nadużywany przez ścigających się, jest stanowczo szkodliwym. We Francyi np. ośmiu „championów” uznano za niezdolnych do wojska, z powodu wyniszczonego organizmu, lub stłuszczenia serca.

    Takich nadużyć nie można tolerować, stają się one bowiem społeczną klęską.300

    Gimnastyka potęguje siły fizyczne jednostki. Gdyby zaś, za pomocą gimnastyki, każdy mieszkaniec tego kraju powiększył swoje siły tylko o dwa funty, wówczas państwo zyskałoby 14 milionów funtów sił, co w formie pracy wytworzyłoby setki milionów rubli.
    [K t. 5, s. 130]

    6Pisarz nawoływał:

    O ludzie kochani! Błagam was, w imię ogólnego dobra – gimnastykujcie się...
    [K t. 3, s. 16]

    Dobrze karmić się – i – gimnastykować!... oto hasła dla naszego pokolenia.
    [K t. 10, s. 143]

    7Sport był także jednym z elementów właściwego wychowania, miał swoje miejsce obok doboru metod wychowawczych i lektur:

    [...] zwracać trzeba pilną uwagę na pożywienie dziecka, jego sen, odzież, świeże powietrze, temperaturę mieszkania i ochrony, na ruch i zabawy, wśród których gra w piłkę powinna zajmować pierwsze miejsce.
    [K t. 20, s. 126]

    8Ale Prus nie byłby Prusem, a II połowa XIX wieku nie byłaby II połową XIX wieku, gdyby przy tej okazji nie pojawił się straszak w postaci degeneracji rasy. W Najogólniejszych ideałach pisał:

    [...] zjawiskiem, które cechuje koniec XIX wieku jest na wielką skalę objawiające się zwyrodnienie...
    [...]
    Rodziny, które nie ćwiczą muskułów, zaniedbują pracę umysłową, pielęgnują egoizm, nie zaś uczucia altruistyczne, które żenią się tylko w pewnej sferze, które w końcu unikają wszelkiej przykrości, wszelkich nieco trudniejszych obowiązków, a uganiają się wyłącznie za użyciem, rodziny te – słabną i wyrodnieją, zarówno pod względem fizycznym, jak moralnym.
    [...]
    Ale w naszej epoce „zwyrodnienie” stało się chorobą epidemiczną. Pominąwszy bowiem szybki wzrost obłąkań, samobójstw, występków przeciw naturze – widzimy już całe społeczeństwa niby pociągnięte w waryacko-kryminalny odmęt...301

    9Jak wiemy z licznych lektur myślicieli tamtego czasu, a co zbiorczo przedstawił Jerzy Jedlicki w Świecie zwyrodniałym302, na wyradzanie się rasy narzekali właściwie wszyscy w Europie i w większości jako jeden ze środków zaradczych proponowali sport. Autor Emancypantek wpisuje się zatem w ten trend, powołując się zresztą na podobne kategorie statystyk (ilość niezdolnych do służby wojskowej, ilość dni przepracowanych średnio przez robotnika303 itp.), dodając do niego wątek rodzimego zapóźnienia względem Europy. Sport, oprócz pożywienia i higieny, ma służyć fizycznej poprawie rasy polskiej i zapobiegać jej postępującej degeneracji:

    Istotnie – są objawy dowodzące, że w rodzinie europejskich ludów jesteśmy nie tylko „ubogim krewnym”, ale w dodatku – chorym. [...]

    Ludność ta [polska] jest nierozwinięta, źle się karmi, niewygodnie mieszka, w stosunku do swych sił za dużo pracuje jednostronnie, a natomiast – zaniedbuje ćwiczeń gimnastycznych, przyczyniających się do równomiernego wzrostu wszystkich muskułów.
    [K t. 10, s. 142]

    Upamietajcież się, bliźni moi, jeśli wam życie miłe i weźcie się do zakładania ogródków tudzież instytucyj gimnastycznych. [...] Kto zaś nie może nic już zrobić pieniędzmi, stosunkami lub wiadomościami dla zdrowia przyszłych pokoleń, sam przynajmniej kup sobie albo wyżebraj cążki i gimnastykuj się rano i w wieczór.
    [K t. 3, s. 152]

    10Kwestie upadku rasy zaczynają być bardziej dramatyczne, gdy postawimy Polaków obok innych narodów europejskich, które (oczywiście, chciałoby się rzec) prześcigają nas w rozwoju sportowym:

    „Otwierajcie ogródki freblowskie i zakłady gimnastyczne dla dzieci”. Otwierajcie co prędzej, bo czas biegnie i w oczach naszych wyrasta pokolenie charłaków. [...]

    Patrzcie na Niemców, którzy gimnastykują się od kolebki do grobu, patrzcie na mlódź angielską, która jeździ konno, ściga się pieszo i czółnami, boksuje się, gra w piłkę, bije w palcaty – jaki to lud ogromny! Błogosławieni, którzy się gimnastykują, jędzą potężnie, pracują jak machiny parowe, a śpią jak kamienie. To oni odziedziczą ziemię, wszelkiego zaś rodzaju chudzina wyginać z niej musi, bo tylko miejsce zabiera i powietrze zakaża.
    [K t. 3, s. 93]

    11Prus wielokrotnie przywoływał zapośredniczoną przez Darwina ideę Malthusa, wedle której w przyszłości zabraknie żywności dla słabych, silni opanują tereny przez słabych zajmowane. W tym kontekście powszechne uprawianie sportu staje się nie tyle środkiem do nieco abstrakcyjnego podnoszenia użyteczności, lecz jedyną metodą, by przetrwać jako naród. Zwłaszcza że w owym wyścigu rozwojowym rasy wyprzedzają nas nawet narody pozaeuropejskie, tak jak podziwiani przez Prusa Japończycy304, a także – co wyjątkowo niepokojące – bezpośredni sąsiedzi:

    Sądzę, że pomimo zdarzających się wyjątków, ludność nasza jest wogóle słabsza od Anglików albo Niemców. Chłopi mają muskuły niewyrobione, są niezręczni; rzemieślnicy siłę i zręczność mają w rękach, a w nogach są słabi; żydzi i inteligencya miejska mają muskuły bardzo wątłe. Przeciętny szlachcic, który dobrze się karmi i ma pole do ćwiczeń muskularnych, jest zapewne najsilniejszą jednostką w kraju.305

    Kto spotykał większą ilość Niemców, zauważył między nimi nader wiele jednostek zbudowanych silnie i prawidłowo. Ich fizjognomie mogą być niekoniecznie miłe, postępowanie przykre, ale ciała i ruchy są piękne. Na odwrót u nas, wśród mas ludności dosyć często spotyka się indywidua wątłe, o ruchach niezręcznych i nieśmiałych.
    [...]
    Gdybyśmy przy rozwoju rzemiosł i przemysłu tak nadal jak dziś lekceważyli gimnastykę, po upływie kilku pokoleń miasta zapełniłyby się indywiduami dziwacznie zbudowanymi, ale – zniknąłby typ normalnej ludzkiej postaci.
    [K t. 7, s. 211–212]

    12Co prowadzi do kolejnego wątku, czyli:

    2. Co Bolesław Prus sądził o kwestiach związanych z przynależnością narodową, takich jak „emigracja zdolności”, asymilacja, praca dla nowej ojczyzny

    13O ile postępująca na ogromną skalę globalizacja w futbolu klubowym przyczynia się w dużej mierze do zmniejszenia wagi tego, co lokalne306, tendencje te w futbolu reprezentacyjnym nie są tak oczywiste. Jak stwierdza Mariusz Czubaj:

    Święto futbolu jest de facto świętem antropologicznym, dzięki któremu określamy tożsamość, definiujemy „swojskość” i „obcość”, a – być może – przewartościowujemy także te wciąż jeszcze kluczowe pojęcia.
    Futbol wciąż dostarcza znaków egzystencji narodowej i choćby dlatego jego rola we współczesnej kulturze wydaje się nie do przecenienia.307

    14Kierunek mojego wywodu wyznaczą polsko-niemieckie relacje piłkarskie. Tak jak w przypadku niezliczonych wzmianek Prusa, tak i w przypadku polskich kibiców piłkarskich w stosunku do reprezentacji Niemiec panowała przez lata specyficzna mieszanina podziwu, strachu i niechęci.

    15Lecz w pewnym momencie (na przełomie wieków) niemiecka maszyna do wygrywania zacięła się nagle. Co więc się stało? I jak zareagowały władze niemieckiej piłki? Tak pisze o tym były piłkarz, obecnie ekspert medialny:

    Po katastrofalnych rezultatach uzyskanych podczas mistrzostw świata w 1998 roku i mistrzostw Europy w 2000 roku Niemcy [...] postanowili błyskawicznie zareagować.
    [...]
    Po zmianie systemu szkolenia powstało 366 centrów treningowych przy klubach. Wydano 26 milionów euro na rozwój szkół o profilu piłkarskim. Nauczyciele, którzy do tej pory prowadzili lekcje wychowania fizycznego, byli dokształcani. [...] Niemcy już zbierają żniwa z przeprowadzonej reformy, choć musiało minąć dziesięć lat, zanim nowy system zaczął owocnie funkcjonować.
    [...]
    Czasy, kiedy szkolenie opierało się na „trenerskim nosie”, dawno minęły. Teraz czas oprzeć się na konkretnych badaniach. Jeżeli nas na nie stać, zaczerpnijmy chociaż wzorce.308

    16Styl i sytuacja nieodparcie kojarzą się z tym, jak Bolesław Prus pisał o rozwoju Niemiec:

    Innym przymiotem Niemców jest samokrytyka. [...] „Wskazując własne omyłki, spodziewają się Niemcy naprawić je w przyszłości”.
    [K t. 20, s.71]

    Niemcy pomimo [początkowej] klęski [w rywalizacji ekonomicznej] na duchu nie upadły, przeciwnie, zabrały się do pracy jeszcze energiczniej. „przeprowadzono koleje i drogi, skanalizowano rzeki, rozszerzono sieć kanałów, łącząc w ten sposób tereny kruszców z pokładami węgli. Brak zaś wykwalifikowanych w przemyśle pracowników usuwano stopniowo przez zakładanie coraz to liczniejszych szkół fachowych, którymi dzisiaj słyną Niemcy”.
    [...]
    Dzisiejsza „wielka siła ekonomiczna Niemiec nie powinna odbierać nam ducha, ale raczej zachęcać do emulacji: albowiem powodzenie przemysłowe Niemiec zostało osiągnięte za pomocą środków i metod, które i my posiąść możemy.” [Prus cytuje artykuł
    B.M. Koraszewskiego Niemcy i Anglia]
    [K t. 20, s. 91]

    17Dla autora Lalki jasne było, iż to Niemcy są celem do naśladowania:

    Niemcy są narodem wielkim pod każdym względem i smutek mnie ogarnia, ile razy moi ziomkowie lekceważą ich. Od Niemców przede wszystkiem musimy się uczyć i uczyć, choć szkoła to bardzo nieprzyjemna; inaczej nie tylko nie „zwyciężymy” ich, ale sami możemy dostać okropne cięgi.309

    18Tak jak pod koniec pierwszej dekady XX wieku, gdy Prus pisał powyższe słowa, Niemcy dorównywały najpotężniejszym państwom świata, tak i na Euro 2012 reprezentacja Niemiec przyjechała jako główny faworyt do mistrzostwa (ostatecznie zatrzymując się na półfinale po nieco zaskakującej porażce z Włochami, co powetowała sobie dwa lata później, zdobywając mistrzostwo świata). Wraz z nowym pokoleniem piłkarzy reprezentacja ta stała się fascynująca także pod innym względem – jest wizytówką niemieckiej wielokulturowości. Na Euro 2012 w środku pola piłkę rozgrywał Mesut Oezil, którego rodzice byli Turkami, jako defensywny pomocnik ubezpieczał go Sami Khedira, pół-Tunezyjczyk, w ataku występowali pół-Hiszpan Mario Gomez i pochodząca z Polski legenda reprezentacji Niemiec Miroslav Klose. W obronie grał Ghańczyk z pochodzenia Jerome Boateng, na skrzydle biegał urodzony w Gliwicach Lukas Podolski. Reszta składu to nordycy, m.in. Neuer, Schweinsteiger, Lahm, Mueller, Kroos. W sumie niemiecka drużyna tworzy obecnie mieszankę odzwierciedlającą zmieniający się skład etniczny społeczeństwa niemieckiego. Reprezentanci w większości urodzeni w Niemczech i wychowani jako Niemcy są produktem wspomnianego niemieckiego systemu szkolenia.

    19Jest to zgodne z opisywanym przez Prusa idealnym modelem asymilacji:

    Kiedy istota żyjąca przyjmie pokarm, strawi go, przerobi na własną krew i własne komórki organiczne, wówczas mówimy, że – dokonał się proces asymilacji. W życiu społeczeństw odbywają się mniej więcej podobne zjawiska. Rodzina cudzoziemców osiada w pewnym kraju; pierwsze pokolenie, jeszcze obce społeczeństwu miejscowemu, oswaja się dopiero z klimatem; ale synowie i córki ich już uczą się nowej mowy i po trochu przystosowują się do nowych zwyczajów; we wnukach budzą się już miejscowe sympatie i pragnienia, a co najpóźniej prawnuki stają się patriotami. [...]
    Jest to proces tak naturalny, tak konieczny, że zdrowa dusza ludzka nie może mu się oprzeć, a nawet zbyt długie opieranie się „asymilacji” byłoby jakimś sztucznym, nienormalnym zjawiskiem. [...] Nie ten przecie kraj, który opuścił, ale nowy karmi go, broni, wychowuje, pielęgnuje w chorobie, zamyka prochy jego ojców, budzi w nim radosne i smutne uczucia, a więc – staje się jego prawdziwą ojczyzną.310
    [K t. 20, s. 244–245]

    20Wydaje się, że Prus byłby zachwycony taką przemianą składu reprezentacji Niemiec. Przy podziwie dla niemieckiej cywilizacji, zawsze przeciwstawiał się nacjonalizmowi i szowinizmowi – za Wellsem stwierdzał np.: „Piękne przymioty narodu niemieckiego zatruwa pruski imperializm” [K t. 20, s. 12]. Pruską strategię działania, opartą na sztucznych administracyjnych ograniczeniach działalności Polaków i wydalaniu ich z Prus uznawał nie tylko za niemoralną, lecz także za przeciwskuteczną (który to wątek znamy także z Zemsty):

    Jest to bowiem fakt stwierdzony przez historię, że państwa uciekające się do gromadnych wypędzeń są chore, że system wydaleń nie tylko nie leczy, ale raczej zaostrza ich chorobę, że wreszcie wygnani nie tylko nie giną, ale dają zwykle początek dzielnym pokoleniom i są zwykle błogosławieństwem okolic, wśród których się osiedlają.
    [...]
    W tej nieubłaganej konieczności odwetu i w tym, że nie rozumieją jej Niemcy, naród niby to filozofów i historiozofów, tkwi prawdziwa tragedia. Nie do nas jednak należy płakać nad nimi. Natura stworzyła rozmaitość języków i ideałów społecznych. Niemcy zaś chcą zaprowadzić jednostajność, więc potkną się na niedorzeczności.
    [K t. 8, s. 172]311

    21Prus obawiał się bardzo, byśmy nie przejęli od nich tej cechy, piętnował polskie nawoływania do narodowego egoizmu (wielokrotnie także rozgraniczał mocno patriotyzm od egoizmu narodowego):

    O antypatyach i uprzedzeniach plemiennych i koteryjnych nawet nie wspominam. Są to przeszkody asymilacyi, trucizny narodowego organizmu i pozostałości barbarzyństwa. Są to wady tak szkodliwe dla interesów narodowych, jak pijaństwo, próżniactwo i zbytek.

    Trzeba być złym człowiekiem i ciemnym obywatelem, ażeby z nienawiści robić system.312

    ilekroć patriotyzmem będziemy nazywali: kastowość, niesprawiedliwość, pychę, karierowiczostwo i tym podobne „cnoty”, tyle razy każdy będzie nam mógł zarzucić, żeśmy się „zgermanizowali” w najgorszym znaczeniu tego wyrazu.
    [K t. 4, s. 233]

    22Niezwykle ciekawy jest jego sprzeciw wobec udziału młodzieży w obchodach grunwaldzkich:

    Dzięki czemu marnują się setki tysięcy godzin, nie użytych na pracę naukową, ażeby za tę cenę nasycić młode umysły wiarą we wszechwartość poezji, hodować cześć dla wojny, a może zasiewać w młodych, szlachetnych sercach zarazę nacjonalistyczną.
    [K t. 20, s.155]

    23I tu chyba czas powrócić do Lukasa Podolskiego, syna polskich emigrantów, który piłkarskie wychowanie odebrał w Niemczech, lecz często podkreśla swoje związki z Polską. Kwestia jego występów reprezentacyjnych łączy kilka problemów, o których tu mowa. Jednym z częstych wątków powracających w Prusowskiej publicystyce było to, że struktura edukacji nie odpowiada możliwościom znalezienia zatrudnienia:

    Skutkiem ograniczenia stanowisk, na których mogliby pracować ludzie z wyższą oświatą, mamy np. sztuczne przeludnienie między młodzieżą kończącą wydział prawny [...] Nareszcie – skutkiem tego, że u nas większy przemysł jest albo nierozwinięty, albo znajduje się w rękach obcych, że niektóre jego gałęzie wcale nie istnieją – nasi inżynierowie, górnicy i technologowie, nie znajdując pożądanych zarobków w kraju, opuszczają go, co znowu tak wygląda, jak gdyby istniało przeludnienie między technikami!...
    [K t. 7, s. 53]

    Jest to, niestety! prawda, że u nas znajdują się talenta, którym w kraju za ciasno. Przypomnijcie sobie choćby z dziedziny sztuki, Siemiradzkiego, Chełmońskiego i Redlicha. Andriolli niewątpliwie należy do takich.
    [...]
    Nie pierwszy to i nie ostatni nasz człowiek, który mimo niewątpliwego przywiązania do kraju część swoich sił i pracy poświęci obcym. Wyższego talentu uczony czy artysta musi stąd uciec, jeżeli nie chce się zmarnować, bo mu w końcu zabraknie pola. [K t. 6, s. 87–88]

    24Na polskie spóźnione ubolewania nad wyjazdem Podolskiego i Klosego Prus mógłby odpowiedzieć:

    Nie sztuka ubolewać nad emigrującym chłopem; czas by raczej zapytać się, dlaczego on emigruje?
    [K t. 7, s. 227]

    25Tym bardziej że ciekawy jest punkt zwrotny dotyczący kariery reprezentacyjnej Lukasa Podolskiego. Otóż jako utalentowany junior, posiadający także obywatelstwo polskie, zgłaszał chęć gry w reprezentacji Polski. Nie doczekał się zainteresowania ze strony trenerów i działaczy – zapewne nie czytali oni kroniki, w której Prus pisał:

    lepiej będzie, jeżeli wynalazek zrobiony przez Polaka zużytkuje się na miejscu, aniżeli gdyby miał zaplątać się gdzieś, na przykład do Berlina
    [K t. 8, s. 203]

    26Wobec braku zainteresowania Polaków Podolski, po otrzymaniu powołania do reprezentacji Niemiec, zdecydował się reprezentować ten kraj. To z kolei kojarzy się bezpośrednio z narzekaniami Prusa na nieumiejętność wykorzystania ludzi, którzy dla Polski chcą coś robić:

    Już to w ogóle nasz klimat nie jest szczęśliwy. Nie sprzyja wynalazkom, a ludzie z ognistą duszą żyją w nim jak suchotnicy. Albo marnieją, albo muszą uciekać do cieplejszego nieba, a może i do cieplejszych serc...
    [K t. 8, s. 79]

    27A dodać można, że gdy tylko ludzie ci wyemigrują, zaraz, jak wspomniani piłkarze, znalazłszy lepsze możliwości, stają się wartościowymi członkami nowych społeczeństw:

    Polak poza swoją uciskaną ojczyzną, skąpany w promieniach cywilizacji i wolności, staje się dzielnym pracownikiem, inicjatorem i doskonałym obywatelem.
    [K t. 20, s. 195–196]

    28Można powiedzieć, że Podolski i Klose postąpili według rady Prusa:

    gdziekolwiek znajdziesz się bracie-polaku; we własnym kraju czy w obcym, nie tylko między Francuzami, Węgrami, Czechami, ale także w Anglii, Niemczech, Rosji, nie mieszaj się do walk partyjnych, nie zabieraj głosu w sprawach niejasnych, lecz wszędzie b ą d ź u ż y t e c z n y m, ażeby wszędzie wiedziano, żeś nie pół-barbarzyńca, ale człowiek prawdziwie uspołeczniony.
    [K t. 20, s. 143]

    29Lukas Podolski, po tym jak strzelił dwa gole Polakom na mistrzostwach Europy 2008, stał się celem szowinistycznych ataków ze strony polskich (zwłaszcza tabloidowych) mediów oraz części kibiców. Wydaje się, że podczas Euro 2012 kwestia jego obywatelstwa relacjonowana była w innym tonie, na dobre w komentarzach zakorzeniła się fraza „Polak z niemieckim paszportem” – być może to oznaka przesunięcia nieco z pozycji szowinistycznych na pozytywnie patriotyczne, co na pewno, jak już wspomniano, podobałoby się Bolesławowi Prusowi.

    30To jednak nie koniec przywoływania rozważań Prusa o narodowości w kontekście Euro 2012. Z problemem wielokulturowości zmuszona była ostatnio zmierzyć się na większą skalę także reprezentacja Polski. Wcześniejsze przypadki naturalizacji graczy zagranicznych były odosobnionymi wyjątkami, od niedawna zjawisko naturalizacji ma większą skalę. Reprezentacja Polski w składzie posiada Niemców – Boenisha i Polanskiego oraz Francuzów – Obraniaka i Perquisa. Wszyscy oni mają dosyć odległe polskie korzenie i zostali przez trenera kadry wyszukani po tym, gdy stwierdził, że z rdzennymi Polakami nic nie zdziała. Ta strategia wzmacniania składu, przeciwstawna do niemieckiej (choć nie unikatowa w skali Europy), spotkała się ze sporą krytyką polityków i części mediów.

    31Jak sądzę, Prus miałby na ten temat mieszane uczucia. W jego publicystyce wielokrotnie powracał problem „narodowości” kapitału (połączony z utyskiwaniem na wykupywanie rodzimych przedsiębiorstw przez obcokrajowców), przetwarzał go pisarz także w utworach literackich (choćby Powracającej fali). Często pojawiał się problem braku rodzimej siły fachowej, przez co również wielu pracowników wyższych szczebli trzeba było sprowadzać. Wobec świadomości tego problemu, autor Kronik kładł nacisk nie na szowinistyczny sprzeciw wobec obcych, lecz na uczenie się od przybyszów i ich asymilację:

    Zbytecznem byłoby nadmieniać, że we wszystkich organach społecznych ludność miejscowa powinna zajmować miejsca i że pierwiastki obce należy asymilować nie pod hasłem jednak naszych upodobań, które obcych mogą odstręczać, ale w imię wszechludzkiej zasady: szczęścia, doskonałości i użyteczności. 313

    Nie znaczy to, ażebyśmy zerwali z cywilizacyą, bo od niej musimy brać nowe zdobycze, pod karą zastoju. Ale każdy wynalazek, każdą nowość wziętą od obcych, musimy przerobić, przetrawić, słowem – spolszczyć.314

    32Nie miał Prus jednak wątpliwości, że wartościowi imigranci to cenny nabytek dla polskiego społeczeństwa – na zakończenie tej części warto przytoczyć słowa, którymi swojej strategii mógłby bronić Franciszek Smuda, trener naszej drużyny na Euro 2012:

    Dobrze by jednak zrobiły dzienniki nasze, gdyby wyrzekły się jałowych trenów przeciw sprowadzaniu Niemców dlatego tylko, że są Niemcami. W cywilizacji naszej Niemcy położyli zasługi, to fakt. Helwecjusz, Kalksztejn, Goltz, Linde, Pol, Libelt, Kremer, Brandt, Hausner, profesorowie uniwersytetów, nauczyciele szkół, lekarze, fabrykanci, kupcy i rzemieślnicy z nazwiskami niemieckimi, angielskimi, francuskimi nie są u nas żadną nowością. Nie należy więc sarkać na wszystko, co z zachodu przychodzi, bo nieraz stamtąd przychodzą [...] praca, nauka i postęp.
    [...]
    Ażeby do fabryk nie sprowadzano Niemców z k o n i e c z n o ś c i, trzeba mieć nie tylko dostateczną liczbę ludzi potrzebujących zarobku, ale – i uzdolnionych do roboty.315
    [K, t. 4, s. 173]

    3. Co Bolesław Prus mógłby sądzić o aspekcie modernizacyjnym i promocyjnym Euro 2012?

    33Euro 2012 to także wielkie wydarzenie międzynarodowe – impuls do modernizacji kraju, a także okazja do pochwalenia się polskim rozwojem cywilizacyjnym przed resztą Europy.

    34Tak jak dla przygotowujących Euro 2012, tak i dla Bolesława Prusa infrastruktura komunikacyjna był jedną z najważniejszych kwestii. Dla pisarza stanowiła ona wyrazisty miernik rozwoju cywilizacyjnego – w przywoływanej już liście „Potrzeb najniższych i niezbędnych (w społeczeństwie)” komunikacja i handel znajdowały się na miejscu trzecim. Powracał do niej od początku przygody z Kronikami:

    Środki komunikacyjne – to ważna rzecz! [...] gdy drogi są dobrze zbudowane i starannie utrzymywane, wówczas kraj cały zyskuje, jak tego dowieść można z wielką łatwością.

    Droga bowiem dobra nie tylko uwalnia nas od niepotrzebnych wstrząsnień organizmu, ale co jest ważniejsze, pomnaża nam poniekąd siły robocze.
    [K t. 1 cz. 2, s. 285]

    35Niemal do samego końca:

    Wielkim nieszczęściem naszego rolnictwa są złe drogi
    [K t. 20, s. 169]

    36Dodatkową sprawą, która pozwalała przeliczać stan dróg na pieniądze, była dosyć dobrze dostrzegana w II połowie XIX wieku globalizacja handlu – na rynku światowym rodzime zboże musiało rywalizować m.in. z amerykańskim, a słaba infrastruktura transportowa powodowała wzrost jego ceny i zmniejszała konkurencyjność316.

    37Prus zazwyczaj narzekał na stan polskich dróg i kolei, przeciwstawiając je krajom rozwiniętym. Charakterystyczny jest fragment, gdy najpierw opisane zostały plany budowy Tunelu Kelatańskiego między Francją a Anglią, a zaraz potem pada stwierdzenie:

    Szosy nasze mogłyby już figurować w historii Skrzypińskiego obok Grecji i Rzymu; miały bowiem chwile świetności, upadku i mają podobno doczekać się restauracji, co nie wszystkiemu znowu tak łatwo przychodzi.
    [K t. 1 cz. 2, s. 223]

    38Pisarz z zachwytem opisywał także niemieckie dworce kolejowe, jakże różne od rodzimych:

    Po Belgii i Anglii Niemcy najgęściej są poprzecinane kolejami żelaznymi; ich wagony należą do najwygodniejszych. Dworzec hamburski, który kosztował sto milionów marek, posiada chodnik ruchomy i wszelkie potrzebne instalacje mechaniczne [...] W ogóle o wygodach i przepychu niemieckich dworców kolejowych my, przywykli do budynków „priwiślińskich”, nawet pojęcia nie mamy.
    [K t. 20, s. 207]

    39W większości wzmianek Prusa na temat komunikacji rodzimej pojawiało się narzekanie – nawet wtedy, gdy przekazywane są pozytywne wieści. Zawiadamiając, że „dla podniesienia szos wyznaczono trzy miliony rubli”, zaraz potem dodawał: że „szacowne te środki komunikacyjne mają dojść do zupełnego zdrowia dopiero w r. 1877”, co biorąc pod uwagę fakt, że pisał te słowa w 1876 roku, nie wydaje się zbyt odległym horyzontem czasowym. Zaraz potem przechodził do dalszego narzekania:

    Słowem – są piękne nadzieje na poprawienie szos, dosyć piękne na uregulowanie Wisły, a najpiękniejsze na koleje żelazne... Lecz jakże tam z drogami gubernialnymi, na które płaci się podatek wyrownywający 15% podymnego? Jakże tam z drogami powiatowymi i międzywioskowymi, których stan zależy od dobrej woli rad gminnych?...
    [K t. 1 cz. 2, s. 284]

    40Tak jak przy okazji Euro 2012 niezliczeni publicyści zestawiali koszty rozbudowy infrastruktury z innymi potrzebami społeczeństwa, tak samo za życia Prusa podważano zasadność inwestycji komunikacyjnych. Pisarz jednak niestrudzenie bronił swojego stanowiska – warto przywołać interesujący fragment zestawiający kwestię potrzeb komunikacyjnych i kulturalnych:

    Tramwaje d z i e s i ę ć razy więcej interesują społeczeństwo aniżeli oba teatry: Wielki i Mały.
    [...]
    Proszę teraz powiedzieć, co jest ważniejsze dla Warszawy: czy kwestia teatrów, czy kwestia kolei konnych, skoro jedna interesuje 700 000 – druga 7 000 000 osób, jedna wymaga 60 000 rubli zapomogi – druga d a j e 300 000 rubli oszczędności.
    [...]
    Gdyby prądy opozycji wyrównały się, a obok „wzniosłej miłości sztuki” wystąpiło poziome zamiłowanie drobiazgów życia praktycznego, mielibyśmy nie tylko piękne i pożądane artykuły o teatrze, ale jeszcze piękniejsze i niemniej pożądane – o tramwajach.
    [K t. 4, s. 308]

    41Powyższe stwierdzenia (jak to często bywa z Prusowskimi Kronikami), wydają się aż przesadnie aktualne, gdy przypomnimy sobie dyskusje o finansowaniu teatrów i innych aspektów życia społecznego, które odbywały się przed Euro 2012.

    42Sądzę więc, że choć nie oparłby się pokusie ponarzekania (tak jak całe zastępy piszących o Euro 2012 publicystów), cieszyłby się zapewne Prus z dokonanej modernizacji. Tym bardziej że wydaje się, iż przemawiałby do niego aspekt promocyjny tej imprezy:

    Dziś nastały czasy, że najuboższy człowiek nie może myśleć tylko o sobie, ale od czasu do czasu musi coś poświęcać i dla innych; toż samo prawo stosuje się i do narodów. Dziś trzeba coś znaczyć w świecie: trzeba być użytecznym, być siłą. Inaczej świat nas nie dojrzy, nie zatroszczy się, choćby z nas darto pasy, bo świat pochłonięty jest zdobywaniem dobrobytu i cywilizacji i rachuje się tylko z tymi czynnikami, które mu pomagają.
    [K t. 7, s. 197]

    43Nie ulega wątpliwości, że dzięki Euro 2012 świat nas dojrzał. A i my sami, przyjrzawszy się spojrzeniu zagranicznych kibiców i dziennikarzy, zobaczyliśmy lepszy obraz siebie, niż zazwyczaj skłonni bylibyśmy przyznawać. Mam wrażenie, że autor Lalki byłby z tego bardzo zadowolony.

    Glossa A.D. 2018

    44O ile w poglądach Prusa od 2012 roku wiele się nie zmieniło, o tyle sytuacja w Polsce i Europie, a także dyskurs publiczny o Polsce i Europie zmieniły się diametralnie.

    45Jeśli chodzi o Polskę, to z perspektywy dnia dzisiejszego Euro 2012 okazało się kulminacyjnym stadium modernizacji w formule neoliberalnej, popartej upartym dążeniem do zmiany statusu peryferii Europy na część jej centrum. Jej osiągnięciem widocznym w reakcjach Zachodu na polską rzeczywistość A.D. 2012 był pokaz nowoczesności Polski wyrażonej m.in. nowoczesnymi stadionami i autostradami, ale też strefami kibica umieszczonymi w centralnych punktach miast (zwłaszcza w zderzeniu z innym współorganizatorem – Ukrainą, dla którego z kolei organizacja europejskiej imprezy była niezbyt udaną próbą legitymizacji autorytarnych rządów Wiktora Janukowycza), zaś sama impreza była napawającą optymizmem celebracją europejskości. Należy dodać, że na wysokości zadania stanęły służby państwowe, które nie dopuściły do zamieszek między kibicami (zwłaszcza przed meczem „wysokiego ryzyka” Polska – Rosja na Stadionie Narodowym w Warszawie). Oczywiście już w 2012 roku widoczne były pęknięcia w owym dyskursie i ograniczenia/słabości przyjętego modelu modernizacji. Dyskusja o tym, ile żłobków można założyć za środki wydane na budowę stadionów, wskazywała na braki, których przyjęta wizja nie uwzględniała, nie zastanawiano się, czy zamiast polskiego pokazu modernizacji nie było sensowniejszego sposobu na wydanie funduszy.

    46Na początku 2018 roku sytuacja zmieniła się niemal pod każdym względem. Obecny rząd Polski, wybrany w dużej mierze ze względu na postulaty socjalne, zajmuje stanowisko jawnie antyeuropejskie, dążąc do powrotu kraju w obszary peryferii. Można podejrzewać, że nowoczesna Polska z 2012 roku została w zachodniej Europie zupełnie zapomniana, stając się w 2016 roku dla Europy problemem i ciężarem.

    47Ale nastroje w Europie także zmieniły się diametralnie. Kolejne po polsko-ukraińskim Euro rozgrywane w 2016 roku we Francji odbyło się w kraju pozostającym w stanie wyjątkowym wprowadzonym po serii zamachów terrorystycznych, pozostawiając obraz jednego z ważniejszych państw Europy nieumiejącego poradzić sobie z wyzwaniami, bezradnego także wobec starć kibiców-chuliganów z różnych krajów.

    48Mistrzostwa Europy w 2020 roku odbędą się w zupełnie nowej formule, pokazującej różnorodność Starego Kontynentu. Mecze rozgrywane będą w 13 miastach różnych europejskich państw, od Baku po Bilbao i od Rzymu po Glasgow. Trudno przewidywać, jak udana będzie to impreza, można jednak założyć, że powie wiele o kondycji Europy.

    Notes de bas de page

    295 O kwestiach związanych ze sportem i dziennikarstwem sportowym czasów Prusa zob. S. Karpowicz-Słowikowska, Od Czarnych do FC Danzig – czyli o futbolu w epoce Bolesława Prusa, w: Futbol w świecie sztuki, red. J. Ciechowicz, W. Moska, Gdańsk 2012, s. 414–426. Co prawda w Najogólniejszych ideałach życiowych pisarz stwierdzał m.in.: „Należałoby też pomyśleć o zaprowadzeniu u nas publicznych popisów gimnastycznych i ćwiczeń olimpijskich”, ale relacjonowaniem tego typu wydarzeń nie był zbytnio zainteresowany.

    296 Jak pisał: „po reformie pokarmu i mieszkań, najważniejszą jest gimnastyka” (A. Głowacki, Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa, Warszawa 1885, s. 89).

    297 B. Prus (A. Głowacki), Najogólniejsze ideały życiowe, Warszawa 1901, s. 252.

    298 Cytaty z Kronik podaję według 20-tomowej edycji Zygmunta Szweykowskiego (Warszawa 1953–1970) w konwencji: [K numer tomu, numer strony].

    299 Dosyć odosobnione w skali zebranych w 20 tomach kronik są takie fragmenty jak opis wyścigów rowerowych: „W wyścigach konnych znaczy rasa koni, w wyścigach cyklistów – siła jeźdźca. Do wyścigów konnych trzeba się wyciskać z tłuszczu jak cytryna, do jazdy na rowerze trzeba trochę pracy, a tłuszcz sam ucieknie” [K t. 14, s. 146]. Wobec owych cyklistów wyczynowych wyrażał Prus sympatie i podziw: „bardzo kocham cyklistów i w epoce powszechnego drżenia nóg tudzież braku łydek z przyjemnością patrzę na ich niekiedy niedźwiedzie muskuły” [K t. 14, s. 147].

    300 B. Prus, Najogólniejsze ideały , s. 253. O niebezpieczeństwach uprawiania sportu wyczynowego wspomina także w kronikach: „Mówią o jakichś nowych chorobach, przywiązanych do rowerowej jazdy. Być może: we wszystkim szkodliwy jest nadmiar. [ ] Ale cykliści oprócz nóg pod tułowiem mają jeszcze głowy na karkach i powinni wiedzieć, któremu z nich jaka prędkość czy odległość szkodzi” [K t. 14, s. 147] i „Pewien Amerykanin stawiał cyklistom następujące dezyderaty: [. ] Ponieważ nogi ich silniej pracują niż ręce , przez co zrywa się równowaga w grze muskułów, ażeby starali się przywrócić ją za pomocą fechtunku, wioślarstwa i w ogóle gimnastyki rąk” [K t. 14, s. 147].

    301 B. Prus, Najogólniejsze ideały, s. 203–204.

    302 J. Jedlicki, Świat zwyrodniały . Lęki i wyroki krytyków nowoczesności, Warszawa 2000.

    303 W Szkicu programu czytamy: „Jest to kwestya niesłychanie ważna. Lud nasz żywi się tak ile, że nie może się szybko doskonalić, a jak np. w Galicyi po prostu – wyrodnieje. Lud nasz pracuje po 250, a nawet 200 (!) dni na rok, co liczy się na karb próżniactwa, a jest naprawdę skutkiem złego odżywiania. Niech lekarze powiedzą, czy tak nie jest!. ” (dz. cyt., s. 88). Podobne fragmenty znajdziemy także w Najogólniejszych ideałach życiowych (wyd. 2, Warszawa 1905, s. 93): „Anglik, Francuz, Niemiec pracuje około 300 dni na rok, gdy tymczasem np. nasz lud wiejski (80% ogółu mieszkańców) pracuje 250, albo i 200 dni w roku. Gdyby więc nasi wieśniacy pracowali równie dokładnie, jak angielscy lub niemieccy, to jeszcze roczny dochód naszego wieśniaka musiałby być niższym o szóstą, a nawet o trzecią część, aniżeli tamtych. Mało co lepsze stosunki istnieją w naszych zajęciach miejskich: rzemiośle, handlu, a nawet w przemyśle. A więc przeciętny robotnik polski jest «próżniakiem»?. Niestety! on ratuje się tem próżniactwem. Gdyby bowiem nasz robotnik chciał tyle i tak pracować, jak np. angielski, umarłby z wycieńczenia. ”.

    304 „Są od Europejczyków zdrowsi i mniej narażeni na zaraźliwe choroby. Zawdzięczają to nie tylko wielkiej wytrzymałości rasowej, lecz i bardzo higienicznym zwyczajom. [...] Dzięki górom i bliskości morza Japończyk posiada zalety górala i marynarza, które jeszcze rozwija i podtrzymuje za pomocą gimnastyki” [K t. 18, s. 137].

    305 A. Głowacki, Szkic programu, s. 88–89.

    306 O wielu aspektach tego procesu pisał F. Foer w książce Jak futbol wyjaśnia świat, czyli nieprawdopodobna teoria globalizacji (przeł. A. Czarnecka, Lublin 2006) .

    307 M. Czubaj, Biodra Elvisa Presleya, Warszawa 2007, s. 190.

    308 http://sport.interia.pl/aktualnosci-sportowe/news-mielcarski-niemcy-uderzyli-piescia-i-maja-efekty,nId,584521 [dostęp 5.01.2013].

    309 B. Prus, Najogólniejsze ideały , s. 158.

    310 Oczywiście, warto zwrócić uwagę, że z powyższego właściwie wykluczeni są nieeuropejczycy, zaś niekiedy Prus wypowiadał się ostrożniej: „Imigracje, czyli napływ obcej ludności do jakiegoś kraju, przedstawia dużo podobieństw z rzekami. Rzeki bywają dobre i złe” [K t. 20, s. 271].

    311 W Kronikach pisał Prus z kolei: „Toteż bardzo wątpię, ażeby na przykład pruski rząd doczekał zbyt wielkiej pociechy ze swoich kolonistów takim nakładem osadzanych w poznańskiem. Ludzie ci w ciągu kilku pokoleń w najlepszym razie staną się Polakami, w najgorszym – zgałganieją” [K t. 20, s. 149].

    312 A. Głowacki, Szkic programu, s. 60–61.

    313 Tamże, s. 113–114.

    314 Tamże, s. 24.

    315 „Imigracja cudzoziemców i cudzych pieniędzy do kraju trwać będzie tak długo, dopóki sami nie wytworzymy sobie ludzi i majątku; co jeszcze nieprędko nastąpi. Dziś więc obcy kapitał i obcy przedsiębiorca jest dla nas koniecznością i o to tylko możemy starać się do tego wzdychać, ażeby – każdy nowy gość przynosił nam najwięcej pożytku, a robił najmniej szkody” [K t. 8, s. 142].

    316 Zob. B. Szleszyński, Alterglobalista Bolesław Prus (na podstawie „Kronik”), w: Bolesław Prus: pisarz nowoczesny, red. J. Malik, Lublin 2009, s. 243–252.

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0

    Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

    Voir plus de livres
    Przemoc filosemicka?

    Przemoc filosemicka?

    Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000

    Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski (éd.)

    2016

    Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)

    Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)

    Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (dir.) Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (éd.)

    2016

    Pomniki pamięci

    Pomniki pamięci

    Miejsca niepamięci

    Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (dir.) Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (éd.)

    2017

    Szkice młodopolskie

    Szkice młodopolskie

    Jan Tomkowski Jan Tomkowski (éd.)

    2016

    Prywatna historia poezji i koniec wieku

    Prywatna historia poezji i koniec wieku

    Małgorzata Baranowska Małgorzata Baranowska (éd.)

    2017

    Spory o Grossa

    Spory o Grossa

    Polskie problemy z pamięcią o Żydach

    Paweł Dobrosielski Paweł Dobrosielski (éd.)

    2017

    Nowoczesny Orfeusz

    Nowoczesny Orfeusz

    Interpretacje mitu w literaturze polskiej XX-XXI wieku

    Maciej Jaworski Maciej Jaworski (éd.)

    2017

    Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym

    Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym

    Tymon Terlecki, Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński

    Andrzej Karcz Andrzej Karcz (éd.)

    2017

    Polska ballada gotycka

    Polska ballada gotycka

    Paweł Pluta Paweł Pluta (éd.)

    2017

    Czyja dzisiaj jest Zagłada?

    Czyja dzisiaj jest Zagłada?

    Retoryka - ideologia - popkultura

    Marta Tomczok

    2017

    Wojna i okolice

    Wojna i okolice

    Sławomir Buryła

    2018

    Po Jedwabnem

    Po Jedwabnem

    Anatomia pamięci funkcjonalnej

    Piotr Forecki

    2018

    Voir plus de livres
    1 / 12
    Przemoc filosemicka?

    Przemoc filosemicka?

    Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000

    Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski (éd.)

    2016

    Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)

    Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)

    Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (dir.) Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (éd.)

    2016

    Pomniki pamięci

    Pomniki pamięci

    Miejsca niepamięci

    Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (dir.) Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (éd.)

    2017

    Szkice młodopolskie

    Szkice młodopolskie

    Jan Tomkowski Jan Tomkowski (éd.)

    2016

    Prywatna historia poezji i koniec wieku

    Prywatna historia poezji i koniec wieku

    Małgorzata Baranowska Małgorzata Baranowska (éd.)

    2017

    Spory o Grossa

    Spory o Grossa

    Polskie problemy z pamięcią o Żydach

    Paweł Dobrosielski Paweł Dobrosielski (éd.)

    2017

    Nowoczesny Orfeusz

    Nowoczesny Orfeusz

    Interpretacje mitu w literaturze polskiej XX-XXI wieku

    Maciej Jaworski Maciej Jaworski (éd.)

    2017

    Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym

    Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym

    Tymon Terlecki, Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński

    Andrzej Karcz Andrzej Karcz (éd.)

    2017

    Polska ballada gotycka

    Polska ballada gotycka

    Paweł Pluta Paweł Pluta (éd.)

    2017

    Czyja dzisiaj jest Zagłada?

    Czyja dzisiaj jest Zagłada?

    Retoryka - ideologia - popkultura

    Marta Tomczok

    2017

    Wojna i okolice

    Wojna i okolice

    Sławomir Buryła

    2018

    Po Jedwabnem

    Po Jedwabnem

    Anatomia pamięci funkcjonalnej

    Piotr Forecki

    2018

    Accès ouvert

    Accès ouvert freemium

    ePub

    PDF

    PDF du chapitre

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque

    Acheter

    Édition imprimée

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    • amazon.fr
    ePub / PDF

    295 O kwestiach związanych ze sportem i dziennikarstwem sportowym czasów Prusa zob. S. Karpowicz-Słowikowska, Od Czarnych do FC Danzig – czyli o futbolu w epoce Bolesława Prusa, w: Futbol w świecie sztuki, red. J. Ciechowicz, W. Moska, Gdańsk 2012, s. 414–426. Co prawda w Najogólniejszych ideałach życiowych pisarz stwierdzał m.in.: „Należałoby też pomyśleć o zaprowadzeniu u nas publicznych popisów gimnastycznych i ćwiczeń olimpijskich”, ale relacjonowaniem tego typu wydarzeń nie był zbytnio zainteresowany.

    296 Jak pisał: „po reformie pokarmu i mieszkań, najważniejszą jest gimnastyka” (A. Głowacki, Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa, Warszawa 1885, s. 89).

    297 B. Prus (A. Głowacki), Najogólniejsze ideały życiowe, Warszawa 1901, s. 252.

    298 Cytaty z Kronik podaję według 20-tomowej edycji Zygmunta Szweykowskiego (Warszawa 1953–1970) w konwencji: [K numer tomu, numer strony].

    299 Dosyć odosobnione w skali zebranych w 20 tomach kronik są takie fragmenty jak opis wyścigów rowerowych: „W wyścigach konnych znaczy rasa koni, w wyścigach cyklistów – siła jeźdźca. Do wyścigów konnych trzeba się wyciskać z tłuszczu jak cytryna, do jazdy na rowerze trzeba trochę pracy, a tłuszcz sam ucieknie” [K t. 14, s. 146]. Wobec owych cyklistów wyczynowych wyrażał Prus sympatie i podziw: „bardzo kocham cyklistów i w epoce powszechnego drżenia nóg tudzież braku łydek z przyjemnością patrzę na ich niekiedy niedźwiedzie muskuły” [K t. 14, s. 147].

    300 B. Prus, Najogólniejsze ideały , s. 253. O niebezpieczeństwach uprawiania sportu wyczynowego wspomina także w kronikach: „Mówią o jakichś nowych chorobach, przywiązanych do rowerowej jazdy. Być może: we wszystkim szkodliwy jest nadmiar. [ ] Ale cykliści oprócz nóg pod tułowiem mają jeszcze głowy na karkach i powinni wiedzieć, któremu z nich jaka prędkość czy odległość szkodzi” [K t. 14, s. 147] i „Pewien Amerykanin stawiał cyklistom następujące dezyderaty: [. ] Ponieważ nogi ich silniej pracują niż ręce , przez co zrywa się równowaga w grze muskułów, ażeby starali się przywrócić ją za pomocą fechtunku, wioślarstwa i w ogóle gimnastyki rąk” [K t. 14, s. 147].

    301 B. Prus, Najogólniejsze ideały, s. 203–204.

    302 J. Jedlicki, Świat zwyrodniały . Lęki i wyroki krytyków nowoczesności, Warszawa 2000.

    303 W Szkicu programu czytamy: „Jest to kwestya niesłychanie ważna. Lud nasz żywi się tak ile, że nie może się szybko doskonalić, a jak np. w Galicyi po prostu – wyrodnieje. Lud nasz pracuje po 250, a nawet 200 (!) dni na rok, co liczy się na karb próżniactwa, a jest naprawdę skutkiem złego odżywiania. Niech lekarze powiedzą, czy tak nie jest!. ” (dz. cyt., s. 88). Podobne fragmenty znajdziemy także w Najogólniejszych ideałach życiowych (wyd. 2, Warszawa 1905, s. 93): „Anglik, Francuz, Niemiec pracuje około 300 dni na rok, gdy tymczasem np. nasz lud wiejski (80% ogółu mieszkańców) pracuje 250, albo i 200 dni w roku. Gdyby więc nasi wieśniacy pracowali równie dokładnie, jak angielscy lub niemieccy, to jeszcze roczny dochód naszego wieśniaka musiałby być niższym o szóstą, a nawet o trzecią część, aniżeli tamtych. Mało co lepsze stosunki istnieją w naszych zajęciach miejskich: rzemiośle, handlu, a nawet w przemyśle. A więc przeciętny robotnik polski jest «próżniakiem»?. Niestety! on ratuje się tem próżniactwem. Gdyby bowiem nasz robotnik chciał tyle i tak pracować, jak np. angielski, umarłby z wycieńczenia. ”.

    304 „Są od Europejczyków zdrowsi i mniej narażeni na zaraźliwe choroby. Zawdzięczają to nie tylko wielkiej wytrzymałości rasowej, lecz i bardzo higienicznym zwyczajom. [...] Dzięki górom i bliskości morza Japończyk posiada zalety górala i marynarza, które jeszcze rozwija i podtrzymuje za pomocą gimnastyki” [K t. 18, s. 137].

    305 A. Głowacki, Szkic programu, s. 88–89.

    306 O wielu aspektach tego procesu pisał F. Foer w książce Jak futbol wyjaśnia świat, czyli nieprawdopodobna teoria globalizacji (przeł. A. Czarnecka, Lublin 2006) .

    307 M. Czubaj, Biodra Elvisa Presleya, Warszawa 2007, s. 190.

    308 http://sport.interia.pl/aktualnosci-sportowe/news-mielcarski-niemcy-uderzyli-piescia-i-maja-efekty,nId,584521 [dostęp 5.01.2013].

    309 B. Prus, Najogólniejsze ideały , s. 158.

    310 Oczywiście, warto zwrócić uwagę, że z powyższego właściwie wykluczeni są nieeuropejczycy, zaś niekiedy Prus wypowiadał się ostrożniej: „Imigracje, czyli napływ obcej ludności do jakiegoś kraju, przedstawia dużo podobieństw z rzekami. Rzeki bywają dobre i złe” [K t. 20, s. 271].

    311 W Kronikach pisał Prus z kolei: „Toteż bardzo wątpię, ażeby na przykład pruski rząd doczekał zbyt wielkiej pociechy ze swoich kolonistów takim nakładem osadzanych w poznańskiem. Ludzie ci w ciągu kilku pokoleń w najlepszym razie staną się Polakami, w najgorszym – zgałganieją” [K t. 20, s. 149].

    312 A. Głowacki, Szkic programu, s. 60–61.

    313 Tamże, s. 113–114.

    314 Tamże, s. 24.

    315 „Imigracja cudzoziemców i cudzych pieniędzy do kraju trwać będzie tak długo, dopóki sami nie wytworzymy sobie ludzi i majątku; co jeszcze nieprędko nastąpi. Dziś więc obcy kapitał i obcy przedsiębiorca jest dla nas koniecznością i o to tylko możemy starać się do tego wzdychać, ażeby – każdy nowy gość przynosił nam najwięcej pożytku, a robił najmniej szkody” [K t. 8, s. 142].

    316 Zob. B. Szleszyński, Alterglobalista Bolesław Prus (na podstawie „Kronik”), w: Bolesław Prus: pisarz nowoczesny, red. J. Malik, Lublin 2009, s. 243–252.

    Non omnis moriar?

    X Facebook Email

    Non omnis moriar?

    Ce livre est diffusé en accès ouvert freemium. L’accès à la lecture en ligne est disponible. L’accès aux versions PDF et ePub est réservé aux bibliothèques l’ayant acquis. Vous pouvez vous connecter à votre bibliothèque à l’adresse suivante : https://freemium.openedition.org/oebooks

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque Acheter ce livre aux formats PDF et ePub

    Si vous avez des questions, vous pouvez nous écrire à access[at]openedition.org

    Non omnis moriar?

    Vérifiez si votre bibliothèque a déjà acquis ce livre : authentifiez-vous à OpenEdition Freemium for Books.

    Vous pouvez suggérer à votre bibliothèque d’acquérir un ou plusieurs livres publiés sur OpenEdition Books. N’hésitez pas à lui indiquer nos coordonnées : access[at]openedition.org

    Vous pouvez également nous indiquer, à l’aide du formulaire suivant, les coordonnées de votre bibliothèque afin que nous la contactions pour lui suggérer l’achat de ce livre. Les champs suivis de (*) sont obligatoires.

    Veuillez, s’il vous plaît, remplir tous les champs.

    La syntaxe de l’email est incorrecte.

    Référence numérique du chapitre

    Format

    Szleszyński, B. (2019). Bolesław Prus ogląda Euro 2012. In Non omnis moriar? (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.16119
    Szleszyński, Bartłomiej. « Bolesław Prus ogląda Euro 2012 ». In Non omnis moriar?. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2019. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.16119.
    Szleszyński, Bartłomiej. « Bolesław Prus ogląda Euro 2012 ». Non omnis moriar?, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2019, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.16119.

    Référence numérique du livre

    Format

    Szleszyński, B. (2019). Non omnis moriar? (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.15858
    Szleszyński, Bartłomiej. Non omnis moriar?. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2019. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.15858.
    Szleszyński, Bartłomiej. Non omnis moriar?. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2019, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.15858.
    Compatible avec Zotero Zotero

    1 / 3

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    • Plan du site
    • Se connecter

    Suivez-nous

    • Facebook
    • X
    • Flux RSS

    URL : http://wydawnictwo.ibl.waw.pl

    Email : sekretariat@ibl.waw.pl

    Adresse :

    ul. Nowy Świat 72

    00-330

    Warszawa

    Pologne

    OpenEdition
    • Candidater à OpenEdition Books
    • Connaître le programme OpenEdition Freemium
    • Commander des livres
    • S’abonner à la lettre d’OpenEdition
    • CGU d’OpenEdition Books
    • Accessibilité : partiellement conforme
    • Données personnelles
    • Gestion des cookies
    • Système de signalement