Płyn i wpływ
p. 279-294
Texte intégral
1Choć Mesmer sam posługiwał się pojęciem wpływu, pisząc o wzajemnym oddziaływaniu na siebie ciał niebieskich i ciał ożywionych, to jednak jego nazwisko kojarzy się przede wszystkim z płynem, który w jego teorii odgrywał rolę pośrednika w niekończącym się łańcuchu akcji i reakcji czy, mówiąc słowami jego ucznia, czynu i odczynu. Wydaje się to zrozumiałe, jeśli pamiętać, że pierwsze lata kształtowania się doktryny magnetyzmu upłynęły pod znakiem wojny między fluidystami i antyfluidystami. Mesmer, wytrwale broniąc swojej koncepcji, szybko zyskał opinię zacietrzewionego materialisty, co zresztą nie mogło mu bardzo przeszkadzać, zważywszy na upór, z jakim bronił się on przed wszelkimi skojarzeniami z okultyzmem czy mistycyzmem. Jak wiadomo, bezskutecznie. Zdaniem Adama Crabtree pod koniec XVIII wieku teoretycy magnetyzmu dzielą się na pięć grup: ortodoksyjnych zwolenników Mesmera, przypisujących pierwszorzędną rolę działaniu fluidu; adeptów metody Puységura, którzy powodzenie terapii warunkują dobrą wolą magnetyzera; uczniów Chevaliera de Barberin, którzy dowodzą, że lecznicze działanie ma duchowy charakter; stronników Friedricha Hufelanda, którzy posługują się pojęciem sympatii, oraz tych, którzy podzielają poglądy José Custodio de Farii, Hénina de Cuvillers, Alexandre’a Bertranda i akcentują znaczenie sugestii (Crabtree, 114). To właśnie w kręgu tej ostatniej grupy rodzi się koncepcja wpływu rozumianego jako proces zaszczepiania pewnych idei w umyśle magnetyzowanej osoby bez udziału jej woli i poza jej świadomością. W ten sposób pojęcia posiadające ten sam źródłosłów (nie tylko w polszczyźnie, ale również w językach romańskich i germańskich wywodzących je od łacińskiego influere – wpływać, wlewać się), zostają ustawione po dwóch stronach barykady w walce światopoglądowej.
Nośnikiem wpływu jest powszechnie rozlany fluid
Pomiędzy Ciałami Niebieskimi, Ziemią i Ciałami Ożywionymi istnieje wzajemny wpływ.
Nośnikiem tego wpływu jest powszechnie rozlany fluid, nieznoszący żadnej próżni, o przenikliwości niedającej się z niczym porównać i który z natury swej zdolny jest odbierać, rozprzestrzeniać i przekazywać wszelkie wrażenia ruchu.
To wzajemne działanie podlega mechanicznym prawom do tej pory nieznanym.

2Franz Anton Mesmer, Mémoire sur la découverte du magnétisme animal..., Chez P. Fr. Didot le jeune, Geneve–Paris 1779, s. 74. Przeł. K. Czeczot.

3Jest jedna i ta sama płciowość kosmiczna ► 407
Nasze Ja żyją w ciągłym działaniu i oddziaływaniu między sobą ► 397
Płyn tak czysty i dobroczynny, ochroniciel od nieporządku
4Dla zapobieżenia [...] niszczącemu nieporządkowi, mądrze urządzone przyrodzenie zatopiło świat powszechny w tym przedziwnym płynie, który wypełniając próżności stworzenia, przeszkadza wszelkiej mieszaninie bezkształtnej, mogącej dać początek nowemu zamętowi rzeczy. Płyn tak czysty i dobroczynny, ochroniciel od nieporządku, owa święta dusza tak czynna, jest bez żadnej wątpliwości płynem magnetycznym.

5Antoni Poszman, Uwagi o magnetyzmie, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1817, nr 3, s. 8–9.

6Pobudzenia dające się zasadnie określić jako magnetyczne ► 95
Człowieku! Imię twoje ziemia! ► 410
Wyrabianie się i krążenie
7Ile razy [...] w człowieku lub jakimkolwiek jestestwie organicznym krążenie i wyrabianie się płynu magnetycznego niczym nie jest przerwane, człowiek lub jestestwo takowe, są w rzetelnym stanie zdrowia. Ale kiedy narzędzia wyrabiające płyn magnetyczny nadwerężone zostaną, musi nastąpić powolniejszy utwór i krążenie tego płynu, co nazwać można stanem choroby.

8Aleksander Łopaciński, Domysły nad mniemaniem o dawnych wyziewach jestestw zwierzęcych, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1816, nr 2, s. 178.

9Pobudzenia dające się zasadnie określić jako magnetyczne ► 95
Człowieku! Imię twoje ziemia! ► 410
Skupianie i zagęszczenie
10Każdy człowiek tylko tyle ma płynu, ile do utrzymania bytu jego potrzeba; chcąc go zatem innym udzielać, powinien użyć sposobu skupienia i zagęszczenia.

11Ignacy Emmanuel Lachnicki, Krótka wiadomość o Magnetyzmie zwierzęcym, „Pamiętnik Warszawski, czyli Dziennik Nauk i Umiejętności” 1816, t. IV, styczeń, s. 24–25.

12Tym sposobem się baket robi ► 171
Mój fluid określi ruch jego fluidu
13Kiedy chce się magnetyzować, trzeba najpierw z chorym wejść w związek. A oto powód. Aby fluid wypływający ze mnie oddziaływał na człowieka, którego magnetyzuję, trzeba, by te dwa fluidy się połączyły, aby miały ten sam ton ruchu. Jeśli dotykam, kierując się wolą i ostrożnością, a ten, na którego chcę wpłynąć, jest bierny bądź nieruchomy, to mój fluid określi ruch jego fluidu.

14Joseph Philippe François Deleuze, Histoire critique du magnétisme animal, cz. 1, Paris Mame, Paris 1813, s. 91. Przeł. K. Czeczot.

15W celu wprowadzenia się w związek ► 166
Wiedza, czy któryś z tych fluidów istnieje, jest zupełnie zbędna
16Nigdy nie twierdziłem, że fluid powszechny jest bądź go nie ma. Nie wiem też, czy istnieją fluidy magnetyczne, elektryczne, świetlne. Jednej rzeczy jednak jestem pewien: do tego, by dobrze magnetyzować, wiedza, czy któryś z tych fluidów istnieje czy nie, jest zupełnie zbędna.

17Armand Marie Jacques Chastenet de Puységur, Du magnétisme animal, considéré dans ses rapports avec diverses branches de la physique générale, J. G. Dentu, Paris 1820, wyd. 2, s. 155–156. Przeł. K. Czeczot.

18Wystarczy, że myślę w jego obecności, a on mnie słyszy i odpowiada ► 122
Płyn jest wyrażeniem metaforycznym
19Płyn przypuszczalny jest tylko postacią albo wyrażeniem metaforycznym rzeczywistego zjawiska.

20Augustin René Bellanger, Historia analityczna krytyczna, filozoficzna i lekarska magnetyzmu zwierzęcego, przeł. L. Chodakowski, „Tygodnik Lekarski” 1854, nr 37, s. 293.

21Wystarczy, że myślę w jego obecności, a on mnie słyszy i odpowiada ► 122
To nie żaden płyn, lecz moralny wpływ
22To nie żaden płyn magnetyczny z niego [magnetyzera] płynący, lecz moralny wpływ jego woli, wychodzący na jaw głównie przez mimikę oka, robi mu z magnetyzowanego najposłuszniejsze narzędzie: i dlatego też wielu magnetyzerów, opuszczając zupełnie wszelkie inne manewra, rachuje li tylko na moc swego spojrzenia. Urok tym sposobem zadany znajomy jest od wieków i owo przekonanie ludowe, że przez złe spojrzenie można oczarować człowieka, wcale bez powodu nie powstało.

23Wiktor Feliks Szokalski, Fantazyjne objawy zmysłowe, t. 2, Senne marzenia, Księgarnia D. E. Friedleina, Kraków 1863, s. 344.

24Spojrzenie odurza, chwytając za uwagę ► 315 Uwaga do przedmiotu obcą mocą przybita ► 275
Wola śpiącego czuwającego jest w niejaki sposób poddana
25Śpiący czuwający jest więcej bierny niż czynny, więcej uległy wpływom niż je wywierającym. Ciało ulega jego woli i, dziwna rzecz, czasami woli magnetyzującego: własna jego wola nie jest zniszczona, ale w niejaki sposób poddana. Pamięć, wyobraźnia, umysł, sąd zwiększyły się w rozprzestrzenieniu: rozum jego obejmuje niekiedy mocniej wszystko to, co jest dobrym i moralnym; niekiedy także wpływ obcy lub namiętności, które się stały czynne, porywają mu daleko łatwiej tę władzę, jakąby zawsze zachować powinien.

26O trybach przypadkowych pojęcia naszego, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1817, nr 7, s. 214.

27Rozdwojenie strony świadomej a bezświadomej człowieka ► 370
Wywierać wpływ stały na przedmiot bardzo oddalony
28W człowieku taka znajduje się dzielność, że przez wolę swoją jedynie i przez swą wyobraźnię działać może zewnątrz siebie i wrażać władzę, wywierać wpływ stały na przedmiot bardzo oddalony. To tłumaczy, cośmy powiedzieli o istności umysłowej, wykonywającej rozkazy woli, o magnetyzmie wszystkich rzeczy sprawionym przez wyobraźnią człowieka lub przez duch innych rzeczy oraz o wyższości magicznej człowieka nad wszelkimi innymi rzeczami.

29Joseph Philippe François Deleuze, Mniemanie Vanhelmonta o przyczynie, przyrodzeniu i skutkach magnetyzmu. (Tłumaczenie z dzieła periodycznego Bibliothéque du Magnétisme animal par mm. les Membres de la Societé du Magnétisme, t. I, s. 45–77, Paris 1817), (brak nazwiska tłumacza), „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1818, nr 11, s. 25.

30Duch jej wychodził spod jej władzy ► 337
Magnetyzm niczym innym, tylko wyrazem zmysłowym woli ► 395
Magnetyzera wola wlewa się w duszę magnetyzowanego
31My sami, my drobni i nędzni, my rozdzielone indywidua, mamy już i w sobie samych panteizm nasz, możemy być w drugich przez uczucie, przez myśl, możemy odnieść się do bycia w całej ludzkości, do rozlania się na wszystkich braciach naszych przez miłość. Weź magnetyzm, patrz, jak magnetyzera wola istotnie wtapia się, wlewa w duszę magnetyzowanego – a cóż dopiero Bóg? Zaprawdę nie tylko Bóg, ale i człowiek po połowie panteistycznym jest!

32Zygmunt Krasiński, Listy do Delfiny Potockiej, oprac. i wstępem poprzedził Z. Sudolski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975, t. II, s. 239–240. List z 2–3 stycznia 1844 r.

33Rozdwojenie strony świadomej a bezświadomej człowieka ► 370
Somnambulista staje się jednym z naszych organów ► 336
Na wskroś okiem przebiję, w głowie utkwię na wieki ► 321
Zaszczepiamy w umyśle pacjenta pewne idee
34Za pomocą naszych różnych sposobów sugestii, poprzez wpływanie na umysł głośną mową wygłaszaną w zasięgu słuchu pacjenta lub stanowcze naciski, zaszczepiamy w umyśle pacjenta – bez udziału jego woli – pewne idee, które nastąpnie działają jak stymulanty lub środki uspokajające, w zależności od oczekiwań i kierunku strumienia myśli pacjenta, przyciągając je bądź odsuwając od poszczególnych organów i procesów, czego rezultaty w codziennej praktyce są osiągane przez zalecanie takich lekarstw, jakie w doświadczeniu okazały się stymulować lub drażnić te organy.

35James Braid, Hypnotic therapeutics: illustrated by cases: with an appendix on table‑moving and spirit‑rapping, [Murray and Gibb, printers], Edinburgh 1853, s. 8. Przeł. K. Czeczot.

36Somnambulista staje się jednym z naszych organów ► 336

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.