• Contenu principal
  • Menu
OpenEdition Books
  • Accueil
  • Catalogue de 15573 livres
  • Éditeurs
  • Auteurs
  • Facebook
  • X
  • Partager
    • Facebook

    • X

    • Accueil
    • Catalogue de 15573 livres
    • Éditeurs
    • Auteurs
  • Ressources numériques en sciences humaines et sociales

    • OpenEdition
  • Nos plateformes

    • OpenEdition Books
    • OpenEdition Journals
    • Hypothèses
    • Calenda
  • Bibliothèques

    • OpenEdition Freemium
  • Suivez-nous

  • Lettre d’information
OpenEdition Search

Redirection vers OpenEdition Search.

À quel endroit ?
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • ›
  • Nowa Biblioteka Romantyczna
  • ›
  • Magnetyzm
  • ›
  • Dalsze zapytania
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akad...
  • Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Liens vers le livre
    Informations sur la couverture
    Table des matières
    Formats de lecture

    Plan

    Plan détaillé Texte intégral A któż to taki ten umiłowany? Ty mnie lubisz, prawda? Czy pod tym nazwiskiem zasłynę kiedyś w świecie? Czy wciąż śpisz? Notes de bas de page

    Magnetyzm

    Ce livre est recensé par

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Dalsze zapytania

    p. 235-258

    Texte intégral A któż to taki ten umiłowany? Ty mnie lubisz, prawda? Czy pod tym nazwiskiem zasłynę kiedyś w świecie? Czy wciąż śpisz? Notes de bas de page

    Texte intégral

    A któż to taki ten umiłowany?

    1– Śpi! – stwierdził Minoret, badając kobietę, która, jak mu się wydało, pochodziła z klas niższych.
    – Ciało jej w pewnym sensie nie istnieje – oznajmił swedenborgista. – Nieucy poczytują ten stan za uśpienie. Lecz ona dowiedzie panu, iż jest świat duchowy i że dusza, znalazłszy się w nim, nie uznaje wcale praw świata materialnego. Poślę ją, w jakie pan zechcesz okolice. Może to być miejsce odległe o mil dwadzieścia i mogą być Chiny: powie panu, co się tam dzieje.
    – Wyślij ją pan po prostu do mnie, do Nemours – poprosił Minoret.
    – Nie będę się w to mieszał – odparł tajemniczy człowiek – daj mi pan rękę, będziesz i aktorem, i widzem, skutkiem, a jednocześnie przyczyną.

    2Ujął dłoń Minoreta, a Minoret się nie opierał; trzymał ją chwilę, pogrążając się jakby w skupieniu, a drugą ręką wziął rękę kobiety, co siedziała w fotelu; po czym włożył dłoń doktora w dłoń kobiety, dając znak staremu niedowiarkowi, aby usiadł obok tej pytonissy bez trójnoga. Minoret dostrzegł, iż lico kobiety, nadzwyczaj spokojne, przebiegło lekkie drżenie, kiedy połączył ich swedenborgista; ale ów odruch, jakkolwiek cudowny w skutkach, był nad wyraz prosty.

    3– Będziesz posłuszną temu panu – powiedział ów jegomość, kładąc rękę na głowie kobiety, a wtedy uśpiona jęła jakby chłonąć spływające z tej dłoni światło i życie. – Pamiętaj, że cokolwiek uczynisz dla niego, miłe mi będzie. Możesz pan teraz mówić do niej. – Zwrócił się do Minoreta.
    – Pójdziesz pani do Nemours na ulicę Mieszczańską, do mojego domu – ozwał się doktor.
    – Musisz jej zostawić trochę czasu, trzymaj ją wciąż za rękę i czekaj, aż powie coś na dowód, że tam przybyła – rzekł Bouvard do starego przyjaciela.
    – Widzę rzekę – powiedziała kobieta głosem słabym i zdawało się, że mimo zamkniętych oczu spogląda z głęboką uwagą w samą siebie. – Widzę ładny ogród.
    – Dlaczego wchodzisz pani od strony rzeki i przez ogród? – spytał Minoret.
    – Bo one tam są.
    – Kto taki?
    – Te, o których pan myślisz: panienka i jej niańka.
    – Jak wygląda ogród? – spytał Minoret.
    – Na prawo od schodków prowadzących do rzeki jest długa ceglana galeria, widzę w niej książki, a na końcu jakiś cudacki domek, obwieszony drewnianymi dzwonkami i czerwonymi jajami. Mur na lewo okrywają pnącze – dzikie wino, jaśmin wirgiński. Pośrodku jest mały zegar słoneczny. Mnóstwo doniczek z kwiatami. Pańska pupilka przygląda się uważnie kwiatom, pokazując je niańce, robi dziury kołeczkiem do sadzenia, wkłada w nie nasiona... Teraz niańka gracuje ścieżkę... W tej panience, chociaż niewinnej jak anioł, rodzi się już miłość, ale to uczucie bardzo jeszcze delikatne niby mgła poranna.
    – A w kimże ona zaczyna się kochać? – spytał doktor, wszystko bowiem, co dotąd usłyszał, mógłby powiedzieć mu każdy, nie będąc somnambulikiem. Podejrzewał nadal kuglarstwo.
    – Nic pan o tym nie wiesz, luboś frasował się, i to wcale poważnie, kiedy została kobietą – rzekła z uśmiechem. – Serce podążyło za naturą...
    – Czy kobieta z ludu może wyrażać się w ten sposób? – zawołał stary doktor.
    – W tym stadium uśpienia wszyscy wyrażają się z osobliwą jasnością – odrzekł Bouvard.
    – Ale w kimże Urszula się kocha?
    – Urszula nie wie jeszcze, że pokochała – odpowiedziała kobieta, potrząsnąwszy z lekka głową – to stworzenie nazbyt anielskie, aby mogło znać pożądanie albo jakikolwiek afekt wynikły z miłości; ale jest nim zajęta, myśli o nim, wzbrania sobie tego, ale wciąż do tej kwestii powraca, mimo woli, gdyż od tych marzeń powstrzymać by się chciała. Teraz siedzi przy fortepianie.
    – A któż to taki ten umiłowany?
    – Syn pani, która mieszka naprzeciw...
    – Pani de Portenduère?
    – Portenduère, rzekłeś pan – podjęła somnambuliczka – otóż to. Ale nie grozi niebezpieczeństwo, młodzieniec jest daleko.
    – Mówili ze sobą? – spytał doktor.
    – Nie. Spoglądali tylko na siebie. Panienka stwierdziła, że jest uroczy. To rzeczywiście ładny chłopak i poczciwe serce. Widziała go z okna, spotkali się kiedyś w kościele; ale młodzieniec zapomniał już o tym.
    – Jak mu na imię?
    – O, żeby powiedzieć panu to imię, musiałabym je przeczytać albo usłyszeć. Na imię mu Sawinian, ona właśnie wymówiła to imię, uważa dźwięk jego za nadzwyczaj przyjemny. Zajrzała już kiedyś do kalendarza i wyszukawszy dzień świętego Sawiniana, naznaczyła kartkę czerwonym punkcikiem... Taka jeszcze dziecinna! Ale ona pokocha całą duszą, a będzie to miłość zarówno czysta, jak i silna; gdyż ona zalicza się do dziewcząt, co tylko raz kochają; miłość przepoi duszę jej tak mocno, że odepchnie każdy inny sentyment.
    – Z czegóż to pani wnosisz?
    – Zajrzałam w jej serce. Będzie umiała cierpieć: rodzice przekazali jej odporność na ciosy, sami wiele wycierpiawszy.

    4Te ostatnie słowa przeraziły doktora, był jednak nie tyle wstrząśnięty, ile zaskoczony. Należy tu zaznaczyć, iż między jednym a drugim zdaniem kobiety upływało dziesięć do piętnastu minut, w których to przerwach uwaga jej koncentrowała się coraz mocniej. Widziało się, jak widziała! Czoło jej podlegało osobliwym przemianom: rozjaśniało się albo zasępiało skutkiem działania nieznanej mocy, której przejawy Minoret zauważył był u konających, w momencie kiedy nawiedzał ich dar proroczy. Wiele razy czyniła gesty podobne gestom Urszuli.

    5– O, niechże ją pan wypytuje – podjął tajemniczy nieznajomy, zwracając się do Minoreta – wyjawi panu sekrety, które pan jeden znać możesz.
    – Czy Urszula mnie kocha? – spytał Minoret.
    – Prawie tak jak Boga – odparła z uśmiechem. – Toteż bardzo boleje nad pańskim niedowiarstwem. Nie wierzysz pan w Boga, jak gdybyś zdołał unicestwić Go tym samym! Jego słowo wypełnia wszechświat! Niewiara pańska przyprawia biedne dziecię o jedyną troskę. O! Wygrywa teraz gamy, pragnęłaby opanować muzykę jeszcze lepiej, irytuje się. A oto co myśli: „Gdybym ładnie śpiewała, gdybym miała piękny głos, usłyszałby mnie na pewno, przyjechawszy do matki”.

    6Doktor Minoret dobył pugilares i zanotował dokładnie godzinę.

    7– Możesz mi pani powiedzieć, co zasiała?
    – Rezedę, balsaminy, groszek pachnący.
    – A na końcu?
    – Ostróżkę.
    – Gdzie są moje pieniądze?
    – U pańskiego rejenta; a lokujesz je pan systematycznie, żeby nie stracić grosza procentu.
    – Tak, ale gdzie są pieniądze, które mam w Nemours, na półroczne wydatki?
    – Kładziesz je pan do księgi oprawionej na czerwono, a tytuł jej: „Pandekta Justyniana”, tom drugi; są między dwiema przedostatnimi kartkami. Książka stoi na oszklonym kredensie, w kasecie przeznaczonej na folianty. Stoją rzędem. Kapitał chowasz pan w ostatnim tomie, stojącym od strony salonu. O! Tom trzeci stoi przed tomem drugim. Ale nie trzymasz pan w domu brzęczącej monety, to...
    – Banknoty tysiącfrankowe?... – spytał doktor.
    – Trudno mi się rozeznać, są złożone. Nie, to dwa banknoty po pięćset franków.
    – Widzisz je pani?
    – Widzę.
    – Jak wyglądają?
    – Jeden bardzo pożółkły i stary, drugi biały, prawie nowy...

    8Ostatnie odpowiedzi uśpionej raziły doktora Minoret niby grom. Spojrzał półprzytomnie na Bouvarda, ale Bouvard i swedenborgista, nawykli do zdumienia niedowiarków, gawędzili cicho nie okazując bynajmniej, aby zachowanie gościa zdziwiło ich lub zaskoczyło; Minoret poprosił, żeby dozwolili mu wrócić po obiedzie. Antymesmerysta chciał wszystko rozważyć, ochłonąć z głębokiego przerażenia, ażeby doświadczyć na nowo tę przemożną władzę, poddać ją próbom decydującym, postawić pytania, na które odpowiedź rozpraszałaby ostatni cień wątpliwości.

    Image 100002010000004A0000004A3381D0EFAAB68102.png

    9Honoré Balzac, Urszula Mirouët, przeł. J. Rogoziński, Czytelnik, Warszawa 1954, s. 78–82.

    Image 100002010000004A0000004AF24BCE5BCEEDC2E6.png

    10Urszula Mirouët drukowana była najpierw w odcinkach paryskiego czasopisma „Le Messager” w sierpniu i wrześniu 1841 roku. Jej pierwsze książkowe wydanie ukazało się w 1842 roku. Balzac uznawał ją za dzieło katolika. O tej klasyfikacji zadecydował najprawdopodobniej temat nawrócenia. Główny bohater Urszuli Mirouët to materialista i ateista, doktor Minoret. W pewnym momencie – ku radości swojej pobożnej wychowanki – zaczyna wierzyć w Boga i wraca na łono Kościoła. Bezpośrednią przyczyną tej konwersji jest spotkanie z somnambulistką, opisane powyżej.

    Image 100002010000004A0000004ACE08B4179E0B0C63.png

    11Stan piąty: jasne widzenie (clairvoyance) ► 187

    Ty mnie lubisz, prawda?

    12HRABIA VOM STRAHL
    Kasiu! Śpisz?

    13KASIA
    Nie, dostojny panie.
    Pauza.

    14HRABIA VOM STRAHL
    Ale jednak powieki masz zamknięte.

    15KASIA
    Powieki?

    16HRABIA VOM STRAHL
    Tak, i to, jak widzę, mocno.

    17KASIA
    E tam!

    18HRABIA VOM STRAHL
    A co? Nie? Masz oczy otwarte?

    19KASIA
    No pewnie, panie, najszerzej, jak umiem.
    Toć przecie widzę, że siedzisz na koniu.

    20HRABIA VOM STRAHL
    Tak? Na kasztanku, co?

    21KASIA
    A gdzie, na siwku!
    Pauza.

    22HRABIA VOM STRAHL
    A gdzie ty jesteś, dziecko? Powiedz mi.

    23KASIA
    No tu, na tej zielonej pięknej łące!
    Tyle tu jest kolorów, tyle kwiatów.

    24HRABIA VOM STRAHL
    Żółty rumianek, niezapominajki.

    25KASIA
    A tu fiołki, widzisz? Cała kępa!

    26HRABIA VOM STRAHL
    A, wiesz co, Kasiu, zejdę z tego konia
    I trochę z tobą posiedzę na trawie.
    No co, mam zejść?

    27KASIA
    Tak, panie, proszę.

    28HRABIA VOM STRAHL (udaje, że woła)
    Gottschalk!
    Gdzie on się podział? Koniem by się zajął.

    29KASIA
    Niech stoi, zostaw. Lizka nie odejdzie.

    30HRABIA VOM STRAHL (uśmiecha się)
    Myślisz? – A niech tam! (pauza – chrzęści zbroją) No, Kasiu, kochanie!
    (bierze ją za rękę)

    31KASIA
    Dostojny panie.

    32HRABIA VOM STRAHL
    Ty mnie lubisz, prawda?

    33KASIA
    Z całego serca.

    34HRABIA VOM STRAHL
    Ale ja – jak myślisz? Ja nie.

    35KASIA (z uśmIechem)
    Oszuście!

    36HRABIA VOM STRAHL
    Mówię ci.

    37KASIA
    A idź!
    Zakochałeś się we mnie jak ten chrabąszcz.

    38HRABIA VOM STRAHL
    Co? Ja? Jak chrabąszcz? Naprawdę?

    39KASIA
    Co mówisz?

    40HRABIA VOM STRAHL (z westchnIenIem)
    Jej wiara jest jak wieża, ani drgnie!
    Trudno! Poddaję się. Ale wiesz, Kasiu,
    Jeśli jest tak, jak mówisz.

    41KASIA
    No, to co?

    42HRABIA VOM STRAHL
    To co teraz będzie?

    43KASIA
    Co to będzie?

    44HRABIA VOM STRAHL
    No tak! Myślałaś o tym?

    45KASIA
    Też!

    46HRABIA VOM STRAHL
    To znaczy?
    Że za rok, na Wielkanoc, mnie poślubisz.

    Image 100002010000004A0000004A3381D0EFAAB68102.png

    47Heinrich von Kleist, Kasia z Heilbronnu, w: idem, Dramaty wybrane, przeł. J. St. Buras, posł. M. Janion, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000, s. 203–205.

    Image 100002010000004A0000004AF24BCE5BCEEDC2E6.png

    48Kasia z Heilbronnu może uchodzić za dość typową bohaterkę Heinricha von Kleista (1777–1811), którego wyraźnie fascynowały stany transu, spokrewnionego ze zwykłym snem bądź lunatyzmem. Nocne wędrówki są udziałem tytułowego bohatera dramatu Książę Homburgu, niezwykłą somnambuliczką zaś jest główna protagonistka noweli Markiza O., którą Kleist rozpoczyna następująco: „W M., pewnym dużym mieście północnej Italii, markiza O., wdowa, dama o nieposzlakowanej opinii, a zarazem matka dwojga świetnie wychowanych dzieci, umieściła w gazetach ogłoszenie, że bez swej wiedzy znalazła się w odmiennym stanie i że ojciec mającego się narodzić dziecka winien się zgłosić, gdyż ze względów rodzinnych zdecydowana jest go poślubić”. Dalsze partie utworu wyjaśniają ten zagadkowy wstęp. Markiza O. została w czasie snu zgwałcona przez rosyjskiego oficera, który wcześniej obronił ją przed zgwałceniem przez innych rosyjskich żołnierzy. Mary Jacobus, autorka błyskotliwej interpretacji tej noweli (znajdującej się w jej książce First Things. The Maternal Imaginery in Literature, Art and Psychoanalysis), stawia tezę, że „w dyskursie Kleista kobieca seksualność, nawet zmediatyzowana, nigdy nie może całkowicie przełożyć się na tekstualność. Kobiece ciało, dziura, otwarte »O« pozostaje miejscem czegoś jednocześnie sprzecznego i niezdecydowanego, ekscesem narracji”. Wniosek ten daje się odnieść również do Kasi z Heilbronnu (pierwodruk: 1810), w której motywy postępowania głównej bohaterki, opuszczającej rodzinny dom i podążającej krok w krok za mężczyzną ujrzanym tylko jeden raz, stają się jasne dla niej samej tylko wtedy, gdy znajduje się ona w stanie somnambulicznym.

    Image 100002010000004A0000004ACE08B4179E0B0C63.png

    49Wydarzenie dwudzieste ► 434

    Czy pod tym nazwiskiem zasłynę kiedyś w świecie?

    50– Lorenzo – powtórzył hrabia – czy śpisz w tej chwili snem naturalnym, czy też magnetycznym?
    – Śpię snem magnetycznym – odpowiedziała Lorenza.
    – Czy będziesz odpowiadać na moje pytania, Lorenzo?
    – Wydaje mi się, że będę.
    – No to dobrze.

    51Nastąpiła chwila milczenia, po czym hrabia Fenix zaczął znowu:

    52– Zajrzyj do pokoju księżnej Ludwiki, którą widzieliśmy przed trzema kwadransami.
    – Patrzę – odrzekła Lorenza.
    – Czy widzisz?
    – Widzę.
    – Czy jest tam kardynał de Rohan?
    – Nie dostrzegam go.
    – Co robi księżna?
    – Odmawia modlitwy wieczorne.
    – Zajrzyj na korytarze i w dziedziniec klasztorny, czy nie widzisz gdzie kardynała?
    – Nie widzę go nigdzie.
    – Zobacz, czy powóz jego stoi jeszcze przed bramą.
    – Nie stoi.
    – Zobacz, co się dzieje na drodze, którą jechaliśmy.
    – Patrzę.
    – Nie widzisz jakiej karety?
    – Widzę kilka.
    – A czy nie ma w której z nich kardynała?
    – Nie.
    – Zbliż się do Paryża.
    – Jestem.
    – Jeszcze bliżej.
    – Dobrze.
    – Jeszcze bliżej.
    – Widzę go już teraz.
    – Gdzie?
    – U rogatki.
    – Czy się zatrzymał?
    – Zatrzymuje się w tej chwili. Lokaj podchodzi.
    – Czy mówi co?
    – Zaraz będzie mówić.
    – Słuchaj dobrze, Lorenzo, zależy mi na tym, abym dokładnie wiedział, co kardynał powie temu człowiekowi.
    – Za późno słuchać mi kazałeś. Nie dosłyszałam. Ale poczekaj, lokaj mówi coś do stangreta.
    – Co powiedział?
    – Jedź przez bulwary na ulicę Saint‑Claude.
    – Dobrze, Lorenzo, dziękuję.

    53Hrabia napisał szybko kilka słów na karteczce, owinął ją na metalową blaszkę, zapewne aby jej dodać ciężaru, pociągnął za sznurek od dzwonka, poruszył sprężynę i ukazała się otwarta paszcza jakiegoś potwora. Wrzucił w nią bilecik i wszystko wróciło na miejsce.

    54Tym sposobem porozumiewał się hrabia z Frycem, gdy był w swoich ukrytych pokojach.

    55Wrócił i zasiadł obok młodej kobiety.

    56– Dziękuję ci, Lorenzo – rzekł.
    – Jesteś dziś ze mnie zadowolony? – zapytała.
    – Tak jest, droga Lorenzo!
    – A nagroda moja, Józefie?

    57Balsamo uśmiechnął się, zbliżył usta swoje do ust kobiety; dreszcz rozkoszy przebiegł jej ciało.

    58– O! Jak ja cię kocham, Józefie – szepnęła. – Józefie, mój drogi Józefie. I wyciągnęła do niego ramiona, by go do swej piersi przytulić.

    59[...]

    60– Robię, co mogę, aby ci się podobać, droga Lorenzo.
    – Czynisz dla mnie daleko więcej, niż zasługuję.
    – Przyznajesz to?
    – Najchętniej.
    – Przyznajesz, żeś źle sobie ze mną postąpiła?
    – Bardzo źle, przyznaję, ale wierzę, że ty mi to przebaczysz, nieprawdaż?
    – Przebaczę ci, ale nie prędzej, aż wytłumaczysz mi tę niepojętą tajemnicę, przeciwko której walczę, prawie od chwili naszego poznania.
    – Słuchaj więc mnie przyjacielu. W osobie mojej mieszczą się dwie zupełnie różne kobiety; jedna z nich kocha cię bez granic, druga nienawidzi z całego serca. I życie moje podzielone jest również na dwie połowy; w jednej doznaję przy tobie niebiańskich rozkoszy, w drugiej piekielnych męczarni.
    – A te dwie połowy to sen i czuwanie?
    – Tak jest w istocie.
    – Kochasz mnie we śnie, a nienawidzisz na jawie.
    – Tak.
    – Dlaczego?
    – Nie wiem.
    – Musisz wiedzieć i powiedzieć.
    – Nie wiem.
    – Pomyśl tylko dobrze, zajrzyj w głąb serca, rozpoznaj uczucia.
    – Tak... teraz już rozumiem.
    – Mów więc.
    – Bo Lorenza, mój drogi, jest na jawie przesądną Włoszką, dla której nauka jest zbrodnią, a miłość grzechem. Boi się wtedy uczonego doktora; drży przed pięknością twoją, Józefie. Ojciec powiedział jej, że jeśli cię pokocha, zgubi duszę – musi więc uciekać zawsze przed tobą.
    – A gdy jest uśpiona?
    – O, wtedy Lorenza przestaje być rzymianką, przestaje być przesądną Włoszką i jest tylko kochającą kobietą. Myśl moja sięga wtedy do głębi twej duszy i widzi cię wielkim, uczonym, szlachetnym; pojmuje cele, do których dążysz, i pragnie być zawsze przy tobie; marzy, że kiedyś, gdy świat z uwielbieniem wymawiać będzie sławne nazwisko, Cagliostro, ktoś podszepnie zawsze z cicha imię wiernej mu do śmierci Lorenzy.
    – Czy pod tym nazwiskiem zasłynę kiedyś w świecie?
    – Tak, mój drogi.

    61[...]

    62– Więc gdy śpisz, to wiesz, że cię kocham, i wierzysz w moje przywiązanie?

    63Młoda kobieta uśmiechnęła się smutno.

    64– O, tak Józefie, wierzę najzupełniej w miłość twoją, a jednak jest coś, co w sercu twoim ma przede mną pierwszeństwo.
    – A to jest?
    – Mrzonki twoje.
    – Nazwij to raczej wielkim celem, do którego dążę.
    – Ambicja twoja.
    – Dlaczego nie powiesz, sława?
    – Boże, Boże! – jęknęła boleśnie Lorenza i łzy polały się spod jej zamkniętych powiek.
    – Cóż zobaczyłaś? – zapytał przerażony Balsamo.
    – Widzę nieprzeniknione ciemności, a wśród nich straszliwe widma, królowie to niby, ale w rękach niosą ukoronowane swoje głowy, a ty przechodzisz pośród tego tłumu, rozkazujesz i wszyscy są ci bezwzględnie posłuszni.
    – Jak to, Lorenzo – i ty smucisz się, zamiast być ze mnie bardzo dumna?
    – Ja, drogi Józefie, wolę cię widzieć dobrym niż wielkim. Wreszcie szukam ciebie wśród tłumu, ale cię nie znajduję. Mnie już wtedy nie będzie, gdy to nastąpi.
    – A gdzież ty będziesz?
    – W grobie.

    65Balsamo zadrżał.

    66– Ty miałabyś umrzeć, Lorenzo? Nie, nie, ty żyć będziesz wraz ze mną długie lata – i będziemy kochać się zawsze po wsze czasy.
    – Kiedy ty mnie wcale nie kochasz, Józefie...
    – Mylisz się, droga Lorenzo.
    – Nie dosyć, nie dosyć mnie kochasz Józefie! – zawołała, zarzucając mu ręcę na szyję i tuląc głowę w jego namiętnym uścisku.
    – Cóż mi zarzucić możesz, Lorenzo?
    – Oziębłość twoją. Dlaczego usuwasz się ode mnie? Czy cię usta moje tak palą? O, gdybyś mi powrócił moje niewinne lata dziewicze, owe spokojne noce wśród murów klasztornych w Subiaco, gdy na skrzydłach zefirów posyłałeś mi pocałunki, a ja czułam je na ustach moich, wśród samotnej celi...
    – Lorenzo! Lorenzo moja!
    – Czemu mnie unikasz Józefie! Czemu uciekasz przede mną? Podaj mi rękę, niech ją uścisnę; daj oczy twoje, niech je ucałuję. Nie jestem żoną twoją, Balsamo?
    – O tak, droga Lorenzo, jesteś moją żoną, ukochaną nad wszystko inne.
    – Czemu pozostawiasz mnie samotną, opuszczasz; dlaczego nie utulisz mnie nigdy w uścisku? Nie, Józefie, ja czuję to dobrze, że ty wcale mnie nie kochasz!
    – Czyż nie wystarcza ci, droga Lorenzo, że stanowisz całą siłę i szczęście moje. Ty jesteś moją potęgą, moim geniuszem, bez ciebie nic bym zdziałać nie potrafił. Kochaj mnie, Lorenzo, tak jak ja kocham ciebie!
    – Uczucie twoje wcale miłością nazwać się nie może.
    – Jest to jednak wszystko, co dać ci mogę; wystarcza mi do szczęścia być panem i władcą twojej duszy.
    – Szczęśliwym? Ty czujesz się szczęśliwym...? – powiedziała pogardliwie Lorenza.
    – Tak jest – odpowiedział Balsamo – bo szczęście dla mnie to wielkość! O, gdybyś ty pojąć mogła, droga Lorenzo, jakiej rozkoszy doznaję, gdy jak w otwartej księdze czytam w tajnikach serca ludzkiego, gdy poznawszy słabości i namiętności wielkich tej ziemi, zdobywam nad nimi niezaprzeczoną władzę!
    – Rozumiem. Do tego ci potrzebna moja pomoc.
    – Oczy twoje czytają przyszłość i to, czego dojść nie mogłem w ciągu dwudziestoletnich dociekań naukowych, ty, luba gołąbko moja, zgadujesz od razu. Życiu mojemu grożą tysiączne zasadzki, ale ty mi je odkrywasz wszystkie; tobie zawdzięczam zdrowie i życie, potęgę i sławę; bez ciebie jam niczym – przez ciebie cudów dokonywam.
    – I za to wszystko czynisz mnie najnieszczęśliwszą z kobiet – powiedziała.

    67I namiętniej niż kiedykolwiek ujęła go w uścisk. Była chwila, że Balsamo czuł się podbitym; jakiś prąd elektryczny ciągnął go bezwiednie. Zwyciężył jednak słabość i wysunął się z objęć Lorenzy.

    68– Litości, litości Lorenzo.
    – Jam żoną twoją, a nie córką; nie chcę być kochaną przez ciebie takim uczuciem, jakie ojciec mój miał dla mnie.

    69Balsamo drżał wzruszony.

    70– Lorenzo – rzekł – jedyne to uczucie, na jakie pozwolić sobie mogę; przez litość, nie żądaj ode mnie innej miłości.
    – Ależ to nie jest miłość... nie, to nie miłość, Józefie!
    – Nie rozumiesz mnie; taką miłością, czystą i pełną szacunku, kochać można tylko dziewicę.
    – Po cóż więc kazałeś mi opuścić rodzinę i ojczyznę, wszystko, co kochałam i co mi było drogie; wszystko – aż do religii i Boga, bo przecież Bóg twój nie jest moim?

    71W gwałtownych, burzliwych ruchach, włosy jej opadły na ramiona i okryły ją czarnym, lśniącym płaszczem. Była zachwycająca.

    72Balsamo westchnął głęboko.

    73– Wina to owego nieoszacowanego daru twojego, daru zaglądania w najskrytsze tajniki. Wzroku twego nic nie wstrzymuje; oddalenie, ciemności, przeszłość, przyszłość, wszystko przed nim stoi otworem, ty wszystko widzisz okiem czystego bez skazy anioła; ale dopóty tylko trwać to będzie, dopóki pozostaniesz dziewicą; z chwilą, gdy staniesz się kobietą, wszystko to zniknie i zostaniesz zwykłą, cielesną istotą jak każda inna.
    – A ty nie chcesz poświęcić dawnych swych zamiarów dla mojej miłości? Popełniasz zbrodnię, Józefie!

    Image 100002010000004A0000004A3381D0EFAAB68102.png

    74Alexandre Dumas, Józef Balsamo, przeł. L. Rogalski, t. 2, Hachette, Warszawa 2014, s. 173–180.

    Image 100002010000004A0000004AF24BCE5BCEEDC2E6.png

    75Józef Balsamo to pierwsza część tetralogii Alexandre’a Dumasa (1802–1870) pt. Pamiętniki lekarza. Powieść, zanim wyszła w wersji książkowej, ukazywała się w latach 1846–1849 w odcinkach w dzienniku „La Presse”. Pozostałe części cyklu to: Kawaler de Maison‑Rouge (1845), Naszyjnik królowej (1849–1850); Anioł Pitou (1850–1851) i Hrabina de Charny (1853).

    Image 100002010000004A0000004ACE08B4179E0B0C63.png

    76Wydarzenie dwudzieste ► 434

    Czy wciąż śpisz?

    77– „Waldemarze, rzekłem, czy śpisz?”

    78Nie odpowiedział, lecz zauważyłem dreszcz w jego wargach i byłem zmuszony powtórzyć moje pytanie po dwakroć i po trzykroć. Za trzecim razem nieznaczne drżenie poruszyło jego ciałem, powieki uniosły się same przez się, jak gdyby po to tylko, aby odsłonić białe pasmo ocznej gałki, wargi poruszyły się leniwie i w zaledwo pochwytnym szepcie uroniły te słowa:

    79– „Tak, śpię teraz. Nie budźcie mnie! Pozwólcie mi umrzeć w tym stanie!”

    80Dotknąłem ciała, było sztywne, jak wprzódy. Dłoń prawa, jak przed chwilą, ulegała wskazaniom mojej dłoni. Spytałem znowu śpiącego somnabulicznie:

    81– „Czy zawsze czujesz ból w piersi, Waldemarze?”

    82Odpowiedź nastąpiła nie natychmiast, a była jeszcze mniej wyraźna niż pierwsza:

    83– „Ból? Bynajmniej. Umieram”.

    84Uważałem w danej chwili za niestosowne niepokojenie nadal jego osoby, toteż nie przybyły żadne słowa ani czyny aż do przyjścia doktora F., który uprzedził nieco wschód słońca i doznał zdziwienia bez granic, zastawszy chorego jeszcze przy życiu. Po zbadaniu pulsu śpiącego i zbliżeniu do ust zwierciadła prosił mnie, abym doń przemówił.

    85– „Czy wciąż śpisz, Waldemarze?”

    86Jak wprzódy upłynęło kilka minut bez odpowiedzi, i w przeciągu tego czasu konający zdawał się skupiać wszystkie swe siły dla pozyskania mowy. Na powtórzone po raz czwarty przeze mnie pytanie odpowiedział bardzo cicho, prawie niesłyszalnie:

    87– „Tak, wciąż śpię – umieram”.

    88Było to wnioskiem, a raczej życzeniem lekarzy, aby Waldemar pozostał bez żadnych przeszkód w obecnym stanie widomego spokoju aż do chwili, kiedy śmierć przyjdzie, a przyjść miała według jednogłośnego zdania w przeciągu minut pięciu. Postanowiłem wszakże raz jeszcze doń przemówić i powtórzyłem po prostu pytanie poprzednie.

    89Podczas gdym mówił, w twarzy śpiącego odbyło się znaczne przeobrażenie. Oczy, z lekka widoczne spoza przesłaniających je powiek, zapadły się w swych orbitach, skóra nabrała trupich zabarwień, przypominających nie tyle pergamin, ile biały papier, i dwa okrągłe suchotnicze wypieki, które dotąd tkwiły uporczywie na środku każdego policzka, zgasły znienacka. Używam tego określenia, ponieważ nagłość ich zaniku narzuciła mej wyobraźni raczej zgaszoną świecę niźli wszelkie inne porównania. Jednocześnie górna warga skurczyła się, uchodząc wzwyż ponad zęby, które przed chwilą szczelnie przesłaniała, podczas gdy dolna szczęka w pochwytnych niemal dla ucha podrygach opadła, pozostawiając usta w zupełnym rozwarciu i odsłaniając w pełni zczerniały i obrzmiały jęzor. Przypuszczam, iż wszyscy obecni oswojeni byli z okropnościami śmiertelnego łoża, lecz wygląd Waldemara był w tej chwili tak potworny, tak ponad wszelką wyobraźnię potworny, że wszyscy tłumnie cofnęli się precz od obrębu łoża.

    90Czuję oto teraz, żem doprowadził moją opowieść do chwili, kiedy zbuntowany czytelnik odmówi mi wszelkiego zaufania. Mimo to uważam za swój obowiązek ciągnąć dalej opowieść.

    91Zanikła w Waldemarze najsłabsza oznaka życia i sądząc, że umarł, poleciliśmy go opiece służby, gdy nagle sprężysta fala ruchu zaznaczyła swą obecność w języku. Trwało to zapewne jedną chwilę. Po upływie tego czasu z wyważonych i znieruchomiałych szczęk wypłynął głos – głos taki, że próba określenia tego głosu byłaby szaleństwem. Są wszakże dwa lub trzy przymiotniki, które doń można w przybliżeniu zastosować: oto mogę powiedzieć, iż dźwięk ów był ostry, poszarpany i stłumiony, lecz potworna jego całość wymyka się określeniom, a to z powodu, że nigdy dźwięki podobne nie dotykały swym rykiem ucha ludzkiego. Były wszakże dwa szczegóły, którym, jak myślałem wówczas i myślę dotychczas, można było przypisać cechy charakterystyczne owego tonu i które zdolne były dać wyobrażenie o jego nieziemskiej poczwarności. Po pierwsze, głos zdawał się dosięgać naszych, a w każdym razie moich uszu tak, jakby wybiegał z niezmiernie odległej przestrzeni lub z podziemnej przepaści. Po wtóre (obawiam się, doprawdy, nieuniknionej niezrozumiałości mych słów), wywierał na mnie takie wrażenie, jakie na zmyśle dotyku wywiera lepka lub galaretowata miazga.

    92Mówię jednocześnie o dźwięku i o głosie. Otóż chcę zaznaczyć, iż dźwięk posiadał rozczłonkowanie wyraźne, a nawet straszliwie, przerażająco wyraźne. Waldemar zdobył się na mowę, najwidoczniej odpowiadając na zadane mu przeze mnie kilka minut temu pytanie. Czytelnik sobie przypomina, że go zapytałem, czy śpi nieustannie. Odpowiedź teraz brzmiała:

    93– „Tak, nie, spałem, a teraz jestem martwy”1.

    Image 100002010000004A0000004A3381D0EFAAB68102.png

    94Edgar Allan Poe, Prawdziwy opis wypadku z panem Waldemarem, przeł. B. Leśmian, w: idem, Opowieści niesamowite, przeł. B. Leśmian, St.Wykrzykowski, wyb. A. Bejska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 42–45.

    Image 100002010000004A0000004AF24BCE5BCEEDC2E6.png

    95Opowiadanie Prawdziwy opis wypadku z panem Waldemarem (oryginalny tytuł to The Facts in the Case of M. Valdemar) po raz pierwszy (jako The Facts of M. Valdemar’s Case) ukazało się w 1845 roku w „American Review”. Niemal w całości złożone z dialogu z konającym stało się ono przedmiotem tekstualnej analizy Rolanda Barthes’a, który dowodził w niej między innymi różnicy dzielącej tekst Poego i inne, znane z historii literatury zapisy rozmów z umarłymi. O ile bowiem w większości przypadków martwi zabierają głos po to, by powiedzieć, że żyją, o tyle w Prawdziwym opisie... ma miejsce „inscenizacja niemożliwych słów jako słów: jestem martwy”. Barthes określa to jako „hapax gramatyki narracyjnej”, „skandal mowy”, polegający na sformułowaniu konstatacji, której „ani Austin, ani Benveniste nie przewidzieli w swoich analizach”. W zdaniu „jestem martwy” sens stoi w sprzeczności z samym wypowiedzeniem. Jak jednak podkreśla francuski teoretyk, „nie chodzi tu o proste zaprzeczenie (w sensie psychoanalitycznym), zgodnie z którym »jestem martwy« oznaczałoby »nie jestem martwy«, lecz raczej o afirmację‑negację: »jestem martwy i niemartwy«. To jest właśnie paroksyzm transgresji, wynalezienie niesłychanej kategorii prawdziwe‑fałszywe, tak‑nie”. Z Barthes’em polemikę podjął Jacques Derrida, który w książce Głos i fenomen, robiąc aluzję do francuskiego tytułu zbioru opowiadań autora Prawdziwego opisu... (Histoires extraordinaires), argumentował: „Nie jest to nadzwyczajna historia Poego, lecz zwyczajna historia języka”. W tym sensie daje się ona rozpatrywać jako przyczynek do krytyki husserlowskiej fenomenologii. Jak dowodzi bowiem Derrida, „dla funkcjonowania znaczenia [vouloir‑dire] jest całkowicie obojętne, czy wypowiedzi spostrzeżeniowej towarzyszy spostrzeżenie, czy nie, czy życie jako obecność dla siebie towarzyszy wypowiedzi Ja, czy nie. Moja śmierć jest strukturalnie konieczna wypowiedzeniu Ja”.

    Image 100002010000004A0000004ACE08B4179E0B0C63.png

    96Allan Kardec ► 90
    Zygmunt Krasiński ► 86
    Widzenie samej siebie ► 427

    Notes de bas de page

    1 Podkreślenie autora.

    Précédent Suivant
    Table des matières

    Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0

    Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

    Voir plus de livres
    Romantycy i technika. Tom 1

    Romantycy i technika. Tom 1

    Wojciech Tomasik (éd.)

    2017

    Pogoda w czasach romantyków

    Pogoda w czasach romantyków

    Marta Zielińska (éd.)

    2017

    Kłopotliwe rozrywki

    Kłopotliwe rozrywki

    Marta Zielińska (éd.)

    2018

    Metafory pamięci

    Metafory pamięci

    Grzegorz Marzec (éd.)

    2017

    Romantycy i technika. Tom 2

    Romantycy i technika. Tom 2

    Wojciech Tomasik (éd.)

    2017

    Katastrofy i wypadki w czasach romantyków

    Katastrofy i wypadki w czasach romantyków

    Marek Bieńczyk (éd.)

    2017

    Mapy romantyków

    Mapy romantyków

    Dorota Siwicka (éd.)

    2018

    Medycyna

    Medycyna

    Grzegorz Marzec (éd.)

    2018

    Magnetyzm

    Magnetyzm

    Katarzyna Czeczot (éd.)

    2016

    Praktyki psychiatrii

    Praktyki psychiatrii

    Katarzyna Czeczot (éd.)

    2018

    Zwierzęta na zakręcie

    Zwierzęta na zakręcie

    Beata Mytych-Forajter (éd.)

    2017

    Voir plus de livres
    1 / 11
    Romantycy i technika. Tom 1

    Romantycy i technika. Tom 1

    Wojciech Tomasik (éd.)

    2017

    Pogoda w czasach romantyków

    Pogoda w czasach romantyków

    Marta Zielińska (éd.)

    2017

    Kłopotliwe rozrywki

    Kłopotliwe rozrywki

    Marta Zielińska (éd.)

    2018

    Metafory pamięci

    Metafory pamięci

    Grzegorz Marzec (éd.)

    2017

    Romantycy i technika. Tom 2

    Romantycy i technika. Tom 2

    Wojciech Tomasik (éd.)

    2017

    Katastrofy i wypadki w czasach romantyków

    Katastrofy i wypadki w czasach romantyków

    Marek Bieńczyk (éd.)

    2017

    Mapy romantyków

    Mapy romantyków

    Dorota Siwicka (éd.)

    2018

    Medycyna

    Medycyna

    Grzegorz Marzec (éd.)

    2018

    Magnetyzm

    Magnetyzm

    Katarzyna Czeczot (éd.)

    2016

    Praktyki psychiatrii

    Praktyki psychiatrii

    Katarzyna Czeczot (éd.)

    2018

    Zwierzęta na zakręcie

    Zwierzęta na zakręcie

    Beata Mytych-Forajter (éd.)

    2017

    Accès ouvert

    Accès ouvert freemium

    ePub

    PDF

    PDF du chapitre

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque

    Acheter

    Édition imprimée

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
    • amazon.fr
    ePub / PDF

    1 Podkreślenie autora.

    Magnetyzm

    X Facebook Email

    Magnetyzm

    Ce livre est diffusé en accès ouvert freemium. L’accès à la lecture en ligne est disponible. L’accès aux versions PDF et ePub est réservé aux bibliothèques l’ayant acquis. Vous pouvez vous connecter à votre bibliothèque à l’adresse suivante : https://freemium.openedition.org/oebooks

    Suggérer l’acquisition à votre bibliothèque Acheter ce livre aux formats PDF et ePub

    Si vous avez des questions, vous pouvez nous écrire à access[at]openedition.org

    Magnetyzm

    Vérifiez si votre bibliothèque a déjà acquis ce livre : authentifiez-vous à OpenEdition Freemium for Books.

    Vous pouvez suggérer à votre bibliothèque d’acquérir un ou plusieurs livres publiés sur OpenEdition Books. N’hésitez pas à lui indiquer nos coordonnées : access[at]openedition.org

    Vous pouvez également nous indiquer, à l’aide du formulaire suivant, les coordonnées de votre bibliothèque afin que nous la contactions pour lui suggérer l’achat de ce livre. Les champs suivis de (*) sont obligatoires.

    Veuillez, s’il vous plaît, remplir tous les champs.

    La syntaxe de l’email est incorrecte.

    Référence numérique du chapitre

    Format

    Czeczot, K. (éd.). (2016). Dalsze zapytania. In Magnetyzm (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.16002
    Czeczot, Katarzyna, éd. « Dalsze zapytania ». In Magnetyzm. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.16002.
    Czeczot, Katarzyna, éditeur. « Dalsze zapytania ». Magnetyzm, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.16002.

    Référence numérique du livre

    Format

    Czeczot, K. (éd.). (2016). Magnetyzm (1‑). Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.15057
    Czeczot, Katarzyna, éd. Magnetyzm. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016. https://doi.org/10.4000/books.iblpan.15057.
    Czeczot, Katarzyna, éditeur. Magnetyzm. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, 2016, https://doi.org/10.4000/books.iblpan.15057.
    Compatible avec Zotero Zotero

    1 / 3

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    • Plan du site
    • Se connecter

    Suivez-nous

    • Facebook
    • X
    • Flux RSS

    URL : http://wydawnictwo.ibl.waw.pl

    Email : sekretariat@ibl.waw.pl

    Adresse :

    ul. Nowy Świat 72

    00-330

    Warszawa

    Pologne

    OpenEdition
    • Candidater à OpenEdition Books
    • Connaître le programme OpenEdition Freemium
    • Commander des livres
    • S’abonner à la lettre d’OpenEdition
    • CGU d’OpenEdition Books
    • Accessibilité : partiellement conforme
    • Données personnelles
    • Gestion des cookies
    • Système de signalement