Przypadki
p. 149-162
Texte intégral
1„Pamiętnik Magnetyczny Wileński” został założony w 1816 roku przez Ignacego Emmanuela Lachnickiego (1793–1826). Było to pierwsze na Wileńszczyźnie czasopismo lekarskie wydawane po polsku. (Wcześniej, w latach 1808–1818, ukazywały się tu „Acta Instituti Clinici”. Wydawane przez Józefa Franka, zawierały teksty wyłącznie w języku łacińskim). Choć „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” za cel stawiał sobie propagowanie nauki Mesmera, to jednak jego tematyka była znacznie szersza. W piśmie znajdował się dział medycyny popularnej z wiadomościami o ziołach leczniczych czy znachorach, dział przyrodniczy, na który składały się prace z zakresu gospodarstwa rolnego, weterynarii, chemii, fizyki. Poza tym publikowano tu również rozprawy filozoficzne i artykuły poświęcone sztukom pięknym. Pamiętnik był wydawany do roku 1818. Ukazały się 3 tomy o łącznej objętości 12 zeszytów. Ważnym gatunkiem wśród tekstów publikowanych w „Pamiętniku Magnetycznym Wileńskim” stał się dziennik magnetyzera, posiadający cechy – funkcjonującego już w ówczesnej medycynie – opisu przypadku. Otwierała go krótka sylwetka chorej(‑ego), po której następowała relacja z przebiegu leczenia.
Chłopiec prosto z wioski do miasta na usługi wzięty
2Chłopiec prosto z wioski do miasta na usługi wzięty, mający lat około dziewięciu, rzucony był jakoby kadukiem i godzin kilka w tym stanie zostawał. Przyzwany lekarz kazał mu krew puścić, mniemając, że to była nazwana świętego Walentego choroba lub inna jej podobna. Zdrowie jego atoli nie polepszało się wcale: ciągłą miał gorączkę i nadzwyczajne serca drganie. W takim stanie magnetyzowałem go przez godzinę [...].

3Ignacy Emmanuel Lachnicki, Wyjątek z Dziennika Magnetycznego, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1817, nr 1, s. 1.

4Od czego ciebie rzuciło? ► 199
Włościanin hrabiego Rozwadowskiego
5Włościanin hrabiego Rozwadowskiego miał już od lat 15 narośl wielkości głowy dziecięcej pod lewą szczęką, która zaczęła wrastać do gęby, tak że mu największą trudność w mówieniu przyczyniała. Obawiano się, ażeby narośl ta już tamująca mowę nie zadusiła z czasem tego biednego człowieka. P. Dr. Koleg. Ass. V. Schröter prosił mnie, żebym magnetyzował tego chorego, i sam także każdego razu był przytomny.

6Jerzy Konradt, Wyjątek z Dziennika magnetycznego P. Jerzego V. Konradta farmaceuty w Klecku, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1818, nr 9, s. 12–13.

7Czy chorujesz? ► 198
Młoda niewiasta lat 19 mająca, nazwiskiem Kurniewiczowa
8Młoda niewiasta lat 19 mająca, nazwiskiem Kurniewiczowa, bardzo słabego złożenia, cierpiała od 3 lat ból głowy, który gdy następował, odbierał jej przytomność: do tego jeszcze przyłączył się ból piersi i słabość w całym ciele. Mnóstwo użytych lekarstw, zamiast polepszenia jej zdrowia, bardziej go pogorszyło. Na prośbę krewnych przedsięzwiąłem leczyć ją magnetycznie.

9Jerzy Konradt, Wyjątek z Dziennika magnetycznego P. Jerzego V. Konradta Farmaceuty w Klecku, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1818, nr 9, s. 14.

10Czy śpisz? ► 196
P. Ignacy Bohdanowicz, zecer w drukarni uniwersyteckiej wileńskiej
11P. Ignacy Bohdanowicz, zecer w drukarni uniwersyteckiej wileńskiey, mający lat 28, a od kilku lat chory na ciągły i mocny ból w piersiach i lewym boku, którego dostał, gdy mu przez omyłkę nie ceratum saturni, ale wezykatorie1 na piersiach przyłożono; z zupełną ufnością poruczył swe zdrowie zwątlone magnetyzmowi, w którym całą wyleczenia się położył nadzieję. Ostatnich dni lipca bieżącego roku rozpocząłem magnetyzowanie.

12Ignacy Emmanuel Lachnicki, Dziennik magnetyczny, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1816, nr 4, s. 340.

13Cóż mam teraz robić? ► 202
P. Jan Daniłewicz, prowizor mojej apteki
14P. Jan Daniłewicz, prowizor mojej apteki, cierpiał przez lat kilka w całym ciele reumatyczne bóle, które na koniec do takiej doszły gwałtowności, że za każdym potrzebnym poruszeniem doświadczał jak największego cierpienia. Użycie wielu lekarstw żadnej ulgi nie przyniosło, owszem, ból stawał się gorszym. W tak smutnym będąc położeniu, prosił mnie, żebym go magnetycznym sposobem leczył; co też dla uczynienia jego żądania wypełniłem na dniu 16 lutego 1817 o 9 godzinie wieczorem.

15Jerzy Konradt, Wyjątek z Dziennika magnetycznego P. Jerzego V. Konradta Farmaceuty w Klecku, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1818, nr 9, s. 3.

16Czy sam się przebudzisz? ► 203
Jak długo spać będziesz? ► 197
Dwudziestoletnia niewiasta podległa ciągłej niemocy
17Dwudziestoletnia niewiasta podległa ciągłej niemocy z osłabienia pochodzącej, doświadczająca symptomatów spazmatycznych, w obecności mojej, prócz codziennych cierpień uczuła gwałtowne bicie w obu skroniach, złączone z dreszczem i gorączką na przemianę: po czym następowała nadzwyczajna słabość, a na koniec sen przerywany i niespokojny. Paroksyzm ten prawie periodycznie zaczynał się o czwartej z południa, a kończył się o dziesiątej wieczorem; trwał zatem godzin sześć. Kiedy oddalenie się lekarza nie dawało nadziei rychłej i skutecznej pomocy, a ta była konieczną, ośmieliłem się zalecić użycie magnetyzmu.

18J. C., Do wydawców Pamiętnika Magnetycznego. Doświadczenie magnetyczne, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1817, nr 8, s. 289.

19Jakie sobie prócz magnetyzmu przepisujesz lekarstwa? ► 201
Anna Łakisowna, lat 16 mająca
20JP. Anna Łakisowna, lat 16 mająca, córka obywatela mieszkającego w powiecie połockim, według własnego jej objaśnienia, zostawała od dzieciństwa w czerstwym zdrowiu. Od dwóch lat zaczęła wpadać w zamyślenie, po czym dostawała nieprzestannych konwulsji, dlatego ojciec jej czuły u wielu lekarzy szukał rady; chora zażyła mnóstwa lepszych lekarstw, lecz w niewypowiedzianych swych bólach żadnej nie doznawała ulgi; owszem stan jej opłakany tak dalece się pogorszył, iż choroba w prawdziwą się katalepsję zamieniła. Na koniec leczący ją p. von Ber Sztab – lekarz, widząc, iż prace jego najmniejszego nie przynoszą ulżenia, radził udać się do mnie, na co się też rodzice zgodzili; i 3 stycznia 1817 chora ta przybyła do Witebska w towarzystwie dwóch swoich braci.
21Nie będąc zdrów w tymże czasie, nie mogłem chorą nawiedzić aż 5 stycznia: za przybyciem do niej dnia tego, zastałem ją odpoczywającą na pościeli po paroksyzmie 18 godzin trwającym. Oczy jej dziko się obracały, mowa była bez związku i przytępienie myśli okazywała. Czyniłem jej nadzieję prędkiego ozdrowienia, co też ona z obojętnym umysłem przyjęła.
22Szóstego stycznia magnetyzowałem chorą po raz pierwszy przez 15 minut [...].

23Karol von Hibental, Opisanie wyleczenia przez magnetyzm zwierzęcy doświadczeniem stwierdzonego przez doktora Karola von Hibentala, inspektora białorusko‑witebskiego lekarskiego urzędu, i moskiewskiego medyczno‑fizycznego towarzystwa członka, „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1817, nr 6, s. 179.

24Nie mogła oprzeć się chęci zobaczenia mnie ► 379
Wkrótce pacjentka wydaje z siebie przenikliwy krzyk ► 341
Pewna niewiasta z Wilna, lat 22 mająca
25Pewna niewiasta z Wilna, lat 22 mająca, zamężna, oczu czarnych, żywych, włosów ciemnych, wychowana przyzwoicie, prócz narodowego języka posiadająca nadto niemiecki, i lubo dosyć długo przy swej siostrze za Włochem będącej mieszkała, jednak po włosku nie umie; nie zna muzyki, przed tym jednak w teatrze dość często bywać lubiła; przy końcu pierwszego roku po szczęśliwym zamęściu i po nie mniej pomyślnej ciąży, dnia drugiego grudnia 1815 wydała przy znacznym dosyć krwotoku płód wkrótce potem zmarły. Gdy zupełnie już wszystko w połogu szło dobrze, zachowując czystość ciała, a mianowicie części przez poród nadwerężonych obmazywaniem zimną wodą, dnia 23 grudnia nagle dostała mocnej gorączki, razem z tak zwaną nabrzmiałością białą położnic (tumor albus puerperarum) nogi prawej. Puszczenia krwi, pjawki, małe wypróżnienia żołądka, wezykatoria, lekarstwa lekkie, poty wzbudzające, pędzące urynę, solnik żywego srebra (Calomel), nacięcia części chorej i rozmaite inne miejscowe środki użyte były, lecz wszystkie bez skutku. I owszem, podobna obrzmiałość zrobiła się i na nodze drugiej. Te nabrzmienia tak wielkie były, że objętość nóg więcej niż we troje się powiększyła. Nadto taka ich była czułość, że najmniejszego znieść nie mogły dotknięcia i ruchu. Stąd chora, bezwładna, ustawicznie na grzbiecie leżeć musiała, a dzień i noc srogimi dręczona bólami, zaledwie pół godziny w przeciągu całej pory zasypiała. I tak przy ciągle trwającej mocnej gorączce z potami obfitymi obłożnie kilka miesięcy leżała. Tylu utrapieniami wycieńczona i zupełnie rozpaczająca, straciwszy całkiem nadzieję w lekarzach, dnia czwartego marca opuściła ich, a poszła za radami bab i szarlatanów. Jeden z nich, przepisawszy proszki z kremor‑tartari2, saletry, magnezji i stroju bobrowego3, zwalił słabe siły chorej przez częste i obfite żołądka wypróżnienia. Wtem chora przestrasza się upadnieniem dziecka. Owóż wkrótce, to jest dnia 19 marca nastąpiło obłąkanie (delirium), w ciągu którego chora upewniała, że się ma dobrze, oświadczała chęć wyjścia z domu, żądała włożyć suknie itd. To wszystko po godzinie za nadchodzącymi niektórymi znakami katalepsji (jak przynajmniej z opowiadania męża sądzić można było) ukończyło się. Wtedy nieszczęśliwa, wyjąwszy części nabrzmiałe, do szkieletu podobna, znowu dawniejszych doświadczyła męczarń. Lecz już wszelką ludzką wzgardziwszy pomocą i jedynej pociechy od wszechwładnego oczekując Boga, dzień i noc najgorętsze słała jemu modły i z wiary ewangelickiej na katolicką przeszła. Tymczasem po tygodniu wróciło się toż samo obłąkanie i, jak przytomni opowiadali, ze śpiewem i ze znakami kataleptycznymi. Ustały i te po raz dugi, z upadkiem coraz większym sił i z przybliżającymi się znakami śmierci. Już bowiem dwa paroksyzmy w tygodniu, statecznie między godziną czwartą a piątą wieczorną przychodziły, w ciągu których chora (jeżeli z opowiadania przytomnych sądzić można) z początku wpadała w katalepsję, potem w zachwycenie, na koniec stan swój okropny śpiewem opłakiwała, prosząc z nieba pomocy. W mówieniu i śpiewaniu polskiego języka używała, przeplatając go całkowitymi periodami włoskimi. Wszystko to miane było od męża i krewnych za obłąkanie, bliską śmierć przepowiadające. Z tej przyczyny zamiast doktorów księży przywoływano. Jan Berkman, medycyny doktor, nadszedł przypadkiem w chwilę paroksyzmu dnia 15 maja. Wtedy już nie obłąkanie, lecz zadziwiające poznając zjawienie, natychmiast całą rzecz mnie doniósł. Przybyłem dnia następującego o godzinie piątej po południu.

26Józef Frank, Historia katalepsji (a) połączonej z somniacją (b) i ekstazją (c), „Pamiętnik Magnetyczny Wileński” 1818, nr 10, s. 3–6.

27Stan szósty: zachwycenie (extase) ► 190
Nie mogła oprzeć się chęci zobaczenia mnie ► 379
Przyjazd do Weisenberg ► 419
Notes de bas de page
1 Wezykatoria – plaster posypany utartymi muchami hiszpańskimi albo nasmarowany maścią ze smoły lub gumy zawierającą te muchy. Służy wyprowadzaniu szkodliwych dla organizmu soków.
2 Kremor‑tartari – kwaśny winian potasu; oczyszczony przez krystalizację winny kamień, który tworzy się w beczkach z winem w postaci kamiennego osadu; popularne lekarstwo.
3 Strój bobrowy – wysuszona wydzielina narządów rozrodczych samców bobrów.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.