Czekanie na Lalkę
p. 59-61
Texte intégral
Ta książka mogłaby być arcydziełem... Ale nim nie jest.
(Leon Okręt, O „Lalce” słów kilka)
Tak, w tym niezmiernym chaosie jedno jest jasne: czekamy, aż przyjdzie Godot.
(Samuel Beckett, Czekając na Godota)
1
1Prusowska arcypowieść ma wiele z lustra. Raczej nie w znaczeniu naiwnie rozumianego odwzorowywania rzeczywistości, które nadał powieści Stendhal w często przywoływanym fragmencie z Czerwonego i czarnego, ale w znaczeniu lustra, w którym przegląda się czytelnik. Liczne miejsca niedookreślone i niejednoznaczne wypełniane być mogą (i jak się okazuje, często bywają) zależnie od epoki i upodobań, czasem świadectwa lektury mówią więcej o czytelnikach Lalki niż o samej powieści.
2
2Kultura polska od dekad oczekuje nadejścia „nowej Lalki”, „Lalki naszych czasów” (podobnie zresztą cyklicznie powtarzają się w niej wezwania, niepozostające bez związku z poprzednimi, do konstruowania na kartach powieści „świata przedstawionego”). Przy czym narzekaniu na brak „nowej Lalki” towarzyszy przekonanie nie tylko o wielkości tego dzieła (z czym trudno się oczywiście spierać), ale też, co w świetle wiedzy historycznoliterackiej stanowi oczywisty fałsz, o odwiecznym uznaniu jej wartości i jej stałej pozycji w kulturze polskiej.
3
3Oczekiwania wobec „nowej Lalki” są nie tylko ogromne, nie tylko sprzeczne, ale i niemożliwe do spełnienia. Oczekuje się dzieła, które nie tylko będzie miało wszystkie zalety przypisywane (słusznie lub nie) powieści Prusa, takiego, które pogodzi wszystkich co do swojej wielkości, a także takiego, które zyska szeroki odbiór i zakorzenienie w kulturze polskiej – kombinacja wszystkich tych czynników w przypadku nowo powstałego dzieła literackiego z najróżniejszych powodów nigdy nie nastąpi.
4
4Wydaje się, że mieliśmy powieści, które spełniały część (jedynie część) tych wymagań (potencjalnych „nowych Lalek”?) – być może mieliśmy dobre powieści o czasach wielkiej zmiany (np. Dziewięć Andrzeja Stasiuka), wiarygodne portrety środowiska przechodzącego przemiany na przestrzeni lat (np. Piaskowa Góra Joanny Bator) czy udane próby opisu zmiany wartości i modelu rodziny (np. Ości Ignacego Karpowicza). Mieliśmy „światy przedstawione” w powieściach kryminalnych i thrillerach Zygmunta Miłoszewskiego czy gry z XIX-wiecznością takie jak Nikczemne historie Moniki Piątkowskiej. Powyższa lista bardzo daleka jest od kompletności, wynika oczywiście z sympatii i lektur autora – każdy z czytelników mógłby spróbować zamienić wymienione tytuły cenionymi przez siebie powieściami i zastanowić się: ile potencjalnych „nowych Lalek” pojawiało się w ostatnich dekadach i czemu żadna swej potencji nie wypełniła. I czy nie są na owo niewypełnienie skazane wszystkie literackie próby stworzenia równoważnika dla kilkudziesięcioletniego marzenia o „Lalce naszych czasów”?
5
5Ta książka do pewnego stopnia zaprasza też do postawienia pytania: czy „nowa Lalka” nie objawiła się nam przypadkiem jako amerykański serial, brytyjski komiks lub polska gra wideo? Czy np. Wiedźmin 3 nie łączy w sobie zalet takich jak szeroki odbiór, powszechne uznanie z dodatkiem takim jak „zakorzenienie w kulturze polskiej”? Czy powszechne uznanie (na świecie, ale i w kraju) dla Rodziny Soprano i Breaking Bad, w połączeniu z udanymi zabiegami światotwórczymi, nie powoduje, że to te teksty kultury stają się wzorcem „wielkiej (o)powieści realistycznej”? Wydaje się, że nie można wykluczyć odpowiedzi twierdzącej. I, zdaniem piszącego te słowa, nie musi być to przeniesienie, które przynosi kulturze (także polskiej) szkodę – zamierza on przeżywać z rozkoszą zarówno kolejne lektury Lalki „oryginalnej”, jak i fascynujące potencjalne „nowe Lalki”. Czego życzy też wszystkim czytelnikom książki.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Przemoc filosemicka?
Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000
Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski (éd.)
2016
Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)
Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (dir.) Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (éd.)
2016
Pomniki pamięci
Miejsca niepamięci
Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (dir.) Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (éd.)
2017
Spory o Grossa
Polskie problemy z pamięcią o Żydach
Paweł Dobrosielski Paweł Dobrosielski (éd.)
2017
Nowoczesny Orfeusz
Interpretacje mitu w literaturze polskiej XX-XXI wieku
Maciej Jaworski Maciej Jaworski (éd.)
2017
Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym
Tymon Terlecki, Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński
Andrzej Karcz Andrzej Karcz (éd.)
2017