Tytuń bakun, Nicotiana tabacum
p. 411-412
Texte intégral
1Kończąc te uwagi około hodowania tabaki, przysposobienia jej do fabryk, obejścia się z nią w fabrykach na użytek ludzi, dodać wypada jeszcze o jej własnościach działających na zdrowie ludzkie.
2Z nasienia tytuniowego pędzą olej w potrawach i rękodzielniach używany; w Szląsku przeto i innych niemieckich okolicach nie obrywają kwiecia, a co tracą na liściach, w nasieniu zyskują. Prócz tego dostarcza kwiecie dla pszczół pokarm obfity. Lubo w Rozprawie o lulce, czyli paleniu tytuniu przez Michała Wazgirda w Wilnie 1811 r.1 mamy wiele przekonywających dowodów o jej szkodliwości, podobnież wielu utrzymuje dawniejszych i spółczesnych lekarzów; przecież też niektórzy wiarygodni lekarze wiele na korzyść tabaki i tytuniu mówią; pierwsza bowiem ma leczyć zawrót głowy i ból oczu, a z liścia wybity olej, który chociaż ma przeciwne nasiennemu skutki, nieprzyjemnie pachnie i nadzwyczajnie jest ostry, kilka bowiem kropli o śmierć przyprawić mogą, leczy atoli świerzby i liszaje. Jakkolwiek tytuń sprawuje z początku mdłości, wymioty, odurzenie i biegunkę, jednakże pomiernie i w należytym czasie zażyty ma być wedle wielu twierdzeń niemylnym lekarstwem. Palący z rana tytuń żołądek rozwalniają i chronią się różnych zaraźliwych chorób. Ból zębów z fluksji2 pochodzący uśmierza się dymem tytuniowym. Enema3 w gwałtownych zatrzymaniach wiatrów pomaga; niezaprzeczną jednakże rzeczą, że kurzenie tytuniu i zażywanie tabaki dla suchotników i melacholików4 szkodzić może, ile że ma osuszać wilgoci, pozbawia nerw czułości, smak i powonienie przytępia, a tym samym nadweręża strawność i soki gęstwi. Dekokt5 z liści suchych tabacznych używany na wygojenie robactwa dziecinnego, jednakże ostrożnie postępować należy, jako z podejrzaną rośliną. Pręty6 używają na mierzwienie7 gruntu, mianowicie pod żyto, toż samo popiół, który prócz tego służy dla mydlarzy, z solą pomieszany czyści krew koniom, sprawia strawność i motylice8 wygubia. Gąsięta zachowują się od choroby podczas wiosny, przyprawiwszy im żyr9 siekany popiołem tym obsypany. Wygubiają także powyższym popiołem meszki na rosadach10. Dym tytuniowy wygubia wołki w śpichlerzach, także owcom gubią nim robaki w uszach.
Notes de bas de page
1 Michał Wazgird, Rozprawa o lulce, czyli paleniu tytuniu, Wilno 1811. Jest to krótka broszurka, w której autor na różne sposoby dowodzi szkodliwości palenia tytoniu. Główny argument, jakiego używa, jest wariacją na temat dokonanych przez Lavoisiera w latach 70. XViii wieku odkryć związanych z rolą kwasorodu (tlenu) w procesie spalania; Wazgird nie wymienia tu jednak żadnej bezpośredniej inspiracji i twierdzi, że źródłem jego pomysłów są „różne badaczów natury postrzeżenia” (s. 14). Stwierdza w rezultacie: „Albowiem ogień utrzymujący się w lulce, tytuniem pożerając i trawiąc kwasoród oraz przerabiając ony na swój użytek, wydaje razem, czyli wyrzuca z wnętrzności swych węglik (carbonicum), czyli gaz karboniczny, niszczący istność i byt ognia i zabijający życie periodyczne wszelkiego rodzaju zwierząt, a którą zabójczą truciznę człowiek starannie przez się sztuką usposobioną chciwie połyka” (s. 15–16).
2 Tj. zapalnego obrzmienia dziąseł i policzków.
3 Tj. lewatywa, w tym przypadku – z rozpuszczonego w wodzie dymu tytoniowego.
4 Prawdopodobnie oboczność regionalna lub błąd w druku. Uwaga o szkodliwym działaniu palenia tytoniu na osoby melancholiczne jest nie tylko dowodem na żywotność starożytnej teorii temperamentów (melancholik jest suchy i zimny), ale również na jej, poświadczony zresztą w historii nauki, wpływ na medycynę co najmniej do końca XViii wieku.
5 Tj. wywar.
6 Tj. łodygi.
7 Tj. nawożenie.
8 Tj. motylice wątrobowe.
9 Tj. paszę, karmę.
10 Tj. rozsadach.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.