Zaraza gorzałkowa. Smutne zdarzenie, jako przestroga dla Galicyjanina i sąsiednich Sławian podtatrzańskich
p. 350-353
Texte intégral
1. Towarzysz podróży
1Powracając z Piotrogrodu, poznałem w pewnej gospodzie przystojnego młodzieńca, którego męski wyraz twarzy, powaga w ruchu i obcowaniu, równie jak i smutek na twarzy jego rozlany wielce mnie zajmowały. Mało mówił; lecz dowiedziawszy się, żem Galicyjaninem, podał mi rękę po przyjacielsku, a gorzko się uśmiechając, witał mnie jako współziomka swego i prosił, bym dalszą podróż wraz z nim w wygodnym powozie jego odprawiał. Na co zezwoliwszy, gdy swobodniejszą z nim rozmowę zacząłem, zgodziliśmy się, aby zbyteczny i przeciągły tytuł pan dobrodziej z rozmów naszych wypuścić, a natomiast krótkie i uprzejme wy używać.
2W ciągu naszej podróży dowiedziałem się, że ten mój nowy przyjaciel Stanisław B... był lekarzem. Po wybawieniu pewnego księcia rosyjskiego i jego córki z niebezpiecznej słabości, towarzyszył on temuż księciu w podróży po Europie, za które to przysługi, oprócz sowitej zapłaty, roczny mu dochód przeznaczono.
– Kiedyście im pomogli, mój panie, ozwałem się, pomóżcież i mnie, bo już od niejakiegoś czasu cierpię ból żołądka, nie mogę trawić i na wymioty mi się zbiera.
3Lekarz spojrzawszy na mnie, chcąc mnie niby wybadać, rzekł do mnie bez ogródki:
– Jeszcze, kochany rodaku, coś gorszego was spotkać może.
– Niech Bóg uchowa, zawołałem, z jakiejże przyczyny?
– Przyczyną tego, odrzekł lekarz, jest gorzałka, którą choć miernie, jak uważałem, lecz często używacie; bo na czczo szklaneczkę rumu, po obiedzie przed kawą kieliszek trześniówki, a na noc kieliszek żytniówki pijecie.
– Żartujecie, panie lekarzu, szklaneczka wódki, którą niekiedy piję, przy prostym i skromnym życiu szkodzić mi nie może; i owszem, czuję dobre jej skutki; wzmacnia ona żołądek i rozgrzewa, budzi chęć do pracy, a praca od rąk idzie. Zaprawdę, po takim kieliszku świat mi się rozjaśnia i wypogadza!
– Prawda, rzekł lekarz, jest to jedyny dobry, lecz niestety nader krótkotrwały skutek gorzałki, dla którego tak bardzo jest lubioną; ale skutki jej późniejsze są za to tym szkodliwsze. Stajecie się bowiem ospałymi, popadacie w niemoc i opieszałość. Żołądek i wnętrzności tracą swą sprężystość, nerwy słabieją, krew się burzy, dlatego też wcześniej nawidzają was choroby i niebezpieczeństwa, i rychlej umieracie niźli ten, który nigdy gorzałki nie pije.
– Przystaję na to, że taki los spotyka pijanicę i moczywąsa, lecz ja do nich nie należę.
– A przecież, przerwał lekarz, już się toż samo i z wami dzieje, mój przyjacielu; i ja wcale nie życzę powrotu cholery, bo wasz słaby żołądek pewno by uległ zarazie. Z ośmiu pijaków cholerą tkniętych zawsze siedmiu umierało, i to nie tylko między ludem ubogim, ale i między możniejszymi. Nie mniej straszne i to doświadczenie, że między dziesiątkiem ludzi, którzy od 20. do 30. roku wieku swego z rana, w południe i na wieczór po kieliszku wódki pijali, jedna połowa w ciągu tych lat do grobu wstąpiła, druga zaś wiodła życie nędzne i chorowite.
– Ależ panie lekarzu, zawołałem zdziwiony, jam znał pijaków, którzy się postarzeli przy gorzałce.
– Nie przeczę tego, odrzekł lekarz, lecz jakim niedołęgą, jakim bydlęciem staje się starzec taki, dotknięty na siłach cielesnych i duchowych. Spojrzyjcie tylko na jego wzrok pomieszany i odrętwiały, na jego drżące dłonie, spojrzyjcie na jego biedne dzieci, które słabe, blade, gruczołowate, z członkami pokrzywionymi i rozmaicie na ciele ułomne, zda się dźwigają karę i przeklęctwo za występne nałogi nieszczęśliwego ojca.
– Wierzę temu, rzekłem, lecz ci dopuścili się zbytku; inaczej się zaś rzecz ma, gdy kto miernie i wstrzemięźliwie używa mocnych napojów.
– I miara, i zbytek w używaniu gorzałki, odparł lekarz, są szkodliwymi. Napój ten bowiem jest zbyt rozpalający i za silny; pragnienia nie ugasza, owszem, pomnaża je, i głodnego nie nasyca, bo nie posiada żadnych sił żywotnych. Sprowadza on osłabienie żołądka, niszczy i skraca życie. Już sama twarz pijaka zdradza tę klęskę, którą zdrowie ponosi. Lud prosty i ubogi, pijący tylko gorzałkę z żyta, ziemniaków lub ryżu, odznacza się bladym i zaśniedziałym licem; bogacze zaś, którzy rosolisy, likiery lub silne wina spijają, twarzą miedzianą, siną i nabrzmiałą. Sam Bóg grzeszników znaczy i piętnuje.
– O mało co żeście mnie, panie lekarzu, strachu nie nabawili; ja jednak zostaję przy tym, że sam tylko zbytek gorzałkę w truciznę zamienia.
– Nie tylko zbytek, kochany rodaku, nie; lecz spirytus, u Niemców Geist1 zwany, ten to jest jadem i wrogiem ludu naszego. Dwie łyżki tego spiritusu czystego mogą człowieka zdrowego, który nigdy napojów mocnych nie używa, zabić; wodą zaś lub innym, jakimkolwiek bądź płynem rozpuszczony, jest wprawdzie słabszy i nie skutkuje tak gwałtownie, wszelako staje się w człowieku zarodem wielu chorób. Już wino i piwo nie są tak szkodliwymi, ponieważ 100 kwart piwa zaledwie 1 do 2 kwart, zaś 100 kwart wina pospolitego 4 do 8 kwart spirytusu w sobie zawierają. Lepsze wina, silne, górnowęgierskie, francuskie, hiszpańskie i portugalskie, mają na 100 kwart 10 do 25 kwart tego jadu. Lecz gorzałka wszystkie te napoje przewyższa: bowiem często pół na pół spirytusu w sobie zawiera. A to różnica niemała!
– A przecież, zarzuciłem mu, często sami lekarze spirytus ten za lekarstwo uważają; jakże to się da pogodzić?
– Prawda, odrzekł lekarz, równie jak i merkuriusz2, czyli żywe srebro, które często bywa jedynym środkiem do odzyskania zdrowia, a przecież przez to nie przestaje być trucizną; i w złą chwilę, źle użyte, miesza soki żywotne, przeżera kości i niszczy ciało.
– Niech więc czart porwie to leczenie spirytusem i żywym srebrem!, zawołałem. Ale, mości lekarzu, jakże mi poradzicie na niestrawność żołądka? – pić bowiem muszę. Raczcie mi tylko nieco przepisać.
– Nic wam nie zapiszę, kochany przyjacielu, odparł lekarz uporczywie. Pozwalam wam pić piwo i wino, lecz i to nieczęsto, i jak najskromniej; choćby daleko zbawienniej było, gdybyście tylko czystą wodę za napój używali. Lekarstwem waszym niech będzie rano i wieczór dwie szklanek zimnej wody, a upewniam was, że w pół roku najpomyślniejsze skutki z zaniechania wszystkich silnych napojów uczujecie: żołądek się wzmocni, wnętrzności ozdrowieją i całe ciało i duch wrócą do swojej błogiej czerstwości. Nasi przodkowie toż samo czynili, a ich zdrowie i siły ciała daleko większe były od naszych. A dlaczego? Bo nie pili gorzałki, która wtenczas tylko w aptekach pod nazwą aqua vitae – woda żywotnia – chowaną była. W dzisiejszych czasach dzicy ludzie w Ameryce nazywają ją wodą szaloną, czyli szalenicą. Zaprawdę, bardzo to stosowne nazwisko!
4Co mi lekarz poradził, dobrze w pamięci zachowałem, i ku zachęceniu ziomków moich wyznaję, iż od tego czasu codziennie rano i wieczór kilka szklanek zimnej wody pijąc, uniknąłem wszelkich słabości żołądka; śpię i trawię dobrze, jestem wesół, a od trzech lat ani doktora, ani aptekarza nie potrzebuję.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.